Tài liệu đánh giá năng suất cỏ yến mạch avenna sativa và hiệu quả sử dụng trong chăn nuôi bò sữa hf vụ đông tại mộc châu

. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM LÒ VĂN HẢI ĐÁNH GIÁ NĂNG SUẤT CỎ YẾN MẠCH (AVENNA SATIVA) VÀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG TRONG CHĂN NUÔI BÒ SỮA HF VỤ ĐÔNG TẠI MỘC CHÂU LUẬN VĂN THẠC SĨ CHĂN NUÔI Chuyên ngành: CHĂN NUÔI THÁI NGUYÊN - 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM LÒ VĂN HẢI ĐÁNH GIÁ NĂNG SUẤT CỎ YẾN MẠCH (AVENNA SATIVA) VÀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG TRONG CHĂN NUÔI BÒ SỮA HF VỤ ĐÔNG TẠI MỘC CHÂU Chuyên ngành: CHĂN NUÔI Mã số: 60.62.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHĂN NUÔI Người hướng dẫn khoa học: TS. CÙ THỊ THUÝ NGA THÁI NGUYÊN - 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Các số liệu công bố trong luận văn là trung thực, chính xác và có trích dẫn rõ ràng. Tác giả chịu trách nhiệm hoàn toàn về nội dung và các số liệu đã công bố trong luận văn này. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện đề tài nghiên cứu và hoàn thành luận văn tôi xin cam đoan đều đã được cảm ơn đầy đủ Thái Nguyên, tháng 11 năm 2017 Tác giả Lò Văn Hải ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực tập và thực hiện đề tài này, tôi đã nhận được sự quan tâm, chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, đồng nghiệp, bạn bè; sự động viên khích lệ của gia đình để tôi hoàn thành luận văn. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Cù Thị Thuý Nga với cương vị là giảng viên hướng dẫn khoa học, đã tận tình quan tâm, hướng dẫn và chỉ bảo trong suốt quá trình tôi nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn. Cảm ơn Bộ phận Đào tạo sau Đại học - Phòng Đào tạo - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên; Khoa Chăn nuôi Thú y - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên; Viện chăn nuôi; Khoa Nông Lâm - Trường Đại học Tây Bắc; Ban Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Sơn La, Chi cục Chăn nuôi và Thú y tỉnh Sơn La đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi rất biết ơn những người thân trong gia đình, các bạn bè đã luôn động viên, quan tâm, tạo mọi điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2017 Tác giả Lò Văn Hải iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VÀ CHỮ VIẾT TẮT .................................................. v DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ vi DANH MỤC HÌNH ........................................................................................ vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ......................................... 2 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 3 1.1. Đặc điểm của cỏ yến mạch (Avenna sativa) .............................................. 3 1.1.1. Nguồn gốc và phân bố............................................................................. 3 1.1.2. Đặc điểm thực vật học............................................................................. 3 1.1.3. Đặc điểm sinh thái ................................................................................... 4 1.1.4. Tác dụng của Yến mạch .......................................................................... 4 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến đặc tính sinh trưởng của thân và lá .............. 5 1.2. Vai trò của cỏ yến mạch đối với ngành chăn nuôi ................................... 11 1.3. Khái quát chung về cỏ hoà thảo ............................................................... 12 1.4. Phương pháp in vitro gas production trong nghiên cứu đánh giá giá trị dinh dưỡng cho gia súc nhai lại .................................................................. 19 1.4.1. Giới thiệu chung về phương pháp in vitro gas production ................... 19 1.4.2. Ứng dụng của phương pháp in vitro gas production trong nghiên cứu và đánh giá giá trị dinh dưỡng cho gia súc nhai lại ................................. 25 1.5. Tình hình nghiên cứu trong nước và nước ngoài ..................................... 25 1.5.1. Tình hình nghiên cứu trong nước.......................................................... 25 1.5.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước ......................................................... 26 iv Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................... 28 2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 28 2.2. Thời gian, địa điểm nghiên cứu ............................................................... 28 2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 28 2.3.1. Phương pháp đánh giá khả năng sinh trưởng và năng suất của cỏ Yến mạch trồng trong vụ đông tại Mộc châu ................................................. 28 2.3.2. Phương pháp xác định thành phần hóa học và tỷ lệ tiêu hóa in vitro gas production và ước tính giá trị năng lượng trao đổi của cỏ Yến mạch ...... 32 2.3.3. Phương pháp đánh giá khả năng sản xuất sữa của bò HF (Holstein Friesian) khi sử dụng cỏ yến mạch ................................................................. 33 2.3.4. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 35 Chương 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................... 36 3.1. Đánh giá khả năng sinh trưởng và năng suất của cỏ yến mạch trồng trong vụ đông tại Mộc Châu............................................................................ 36 3.1.1. Tỷ lệ nảy mầm và tỷ lệ sống của cỏ Yến mạch .................................... 36 3.1.2. Chiều cao và tốc độ sinh trưởng của cỏ Yến mạch............................... 39 3.1.3. Năng suất và sản lượng của cỏ Yến mạch ............................................ 43 3.2. Xác định thành phần hóa học và tỷ lệ tiêu hóa invitro gas production của cỏ yến mạch .............................................................................................. 45 3.2.1. Thành phần dinh dưỡng của cỏ Yến mạch ........................................... 45 3.2.2. Động thái sinh khí in vitro gas production của cỏ Yến mạch ............... 49 3.3. Đánh giá khả năng sản xuất sữa của bò HF khi sử dụng cỏ yến mạch .... 55 3.3.1. Khả năng sản xuất sữa của bò HF khi cho ăn cỏ Yến mạch ................. 55 3.3.2. Hiệu quả sử dụng cỏ Yến mạch trong sản xuất sữa .............................. 59 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 61 1. Kết luận ....................................................................................................... 61 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 63 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 74 v DANH MỤC CÁC TỪ VÀ CHỮ VIẾT TẮT ADF Chất xơ không hoà tan trong acid CP Hàm lượng protein thô ĐC Đối chứng HF Holstein Friesian ME Năng lượng trao đổi NDF Chất xơ không hoà tan sau thuỷ phân trung tính OMD Tỷ lệ tiêu hóa chất hữu cơ TN Thí nghiệm VCK Vật chất khô vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Theo dõi, đánh giá năng suất .......................................................... 29 Bảng 2.2. Sơ đồ bố trí thí nghiệm ................................................................... 33 Bảng 3.1. Tỷ lệ nảy mầm của hạt cỏ Yến mạch trong phòng thí nghiệm....... 36 Bảng 3.2. Tỷ lệ sống của cỏ Yến mạch ........................................................... 37 Bảng 3.3. Chiều cao của cỏ Yến mạch qua các giai đoạn (cm/ngày tuổi)...... 39 Bảng 3.4. Tốc độ sinh trưởng của cỏ Yến mạch qua các giai đoạn ................ 41 Bảng 3.5. Năng suất và sản lượng của cỏ Yến mạch ở các giai đoạn tuổi ..... 43 Bảng 3.6. Thành phần dinh dưỡng cơ bản từ mẫu cỏ nghiên cứu .................. 47 Bảng 3.7. Lượng khí tích lũy và tốc độ sinh khí của cỏ yến mạch khi lên men in vitro gas production tại các thời điểm khác nhau ............... 50 Bảng 3.8. Đặc điểm sinh khí của cỏ Yến mạch qua các giai đoạn tuổi .......... 52 Bảng 3.9. Tỷ lệ tiêu hóa chất hữu cơ và năng lượng trao đổi của cỏ Yến mạch ở các giai đoạn tuổi ............................................................... 54 Bảng 3.10. Đánh giá năng suất sữa của bò trước và sau ngày thí nghiệm ..... 56 Bảng 3.11. Kiểm định sự bằng nhau của năng suất sữa bò HF trước và sau thí nghiệm ................................................................................. 58 Bảng 3.12. Tiêu tốn thức ăn xanh cho sản xuất 1kg sữa ................................ 59 vii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Bố trí thí nghiệm theo dõi độ cao cây ............................................. 30 Hình 2.2. Bố trí thí nghiệm đánh giá năng suất cỏ Yến mạch ........................ 31 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ sống của cỏ thí nghiệm qua các giai đoạn ... 38 Hình 3.2. Biểu đồ thể hiện chiều cao cây đánh giá qua các giai đoạn sinh trưởng của cỏ Yến mạch ................................................................. 40 Hình 3.3. Biểu đồ thể hiện tốc độ sinh trưởng của cỏ Yến mạch qua các giai đoạn .......................................................................................... 42 Hình 3.4. Đồ thị thể hiện năng suất xanh của cỏ Yến mạch ở các giai đoạn ..... 44 Hình 3.5. Biểu đồ thể hiện sự biến động một số thành phần vật chất khô của cỏ Yến mạch ở các giai đoạn thu hoạch ................................... 48 Hình 3.6. Đồ thị thể hiện lượng khí tích lũy của cỏ yến mạch khi lên men in vitro gas production tại các thời điểm khác nhau ............... 51 Hình 3.7. Biểu đồ thể hiện tốc độ sinh khí của cỏ Yến mạch khi ủ in vitro gas production ở các thời điểm khác nhau...................................... 51 Hình 3.8. Đồ thị thể hiện đặc điểm sinh khí của cỏ Yến mạch khi lên men in vitro gas production ở các giai đoạn tuổi............................ 53 Hình 3.9. Biểu đồ thể hiện năng suất sữa bò trước và sau thí nghiệm ........... 57 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay ở Việt Nam nói chung, tỉnh Sơn La nói riêng ngành chăn nuôi bò sữa đang được chú trọng, quan tâm và phát triển rất lớn. Sơn La là tỉnh thuộc vùng núi Tây Bắc Việt Nam, độ cao trung bình từ 600 - 700m so với mặt nước biển khí hậu Sơn La mang đặc trưng của khí hậu nhiệt đới gió mùa; mùa Hè nóng ẩm mưa nhiều, mùa Đông lạnh và khô hanh. Có điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển chăn nuôi như có nhiều bãi chăn thả, tổng diện tích đồng cỏ gieo trồng lớn, hiện có 2.505 ha cỏ trồng, kế hoạch phát triển giai đoạn 2015 - 2020 đạt 7.000 ha, là tiềm năng lớn để phát triển các loại gia súc ăn cỏ như: trâu, bò, dê... có lợi thế để đầu tư các dự án phát triển chăn nuôi. Kể từ năm 2009 đến nay rất nhiều giống cỏ mới được chuyển giao tới người chăn nuôi như: cỏ Voi, cỏ VA06, cỏ Ghinê, Pát, cỏ Yến Mạch..... cho các vùng sinh thái trên địa bàn của tỉnh đặc biệt là huyện Mộc Châu, Mai Sơn… Trong đó có Cao nguyên huyện Mộc Châu tỉnh Sơn La có độ cao 1050m so với mặt nước biển. Diện tích đất nông nghiệp là 34.830,51 ha chiếm 17,2% tổng diện tích tự nhiên. Nhiệt độ trung bình 18,50C, độ ẩm 85%, lượng mưa trung bình là 1560mm. Diện tích trồng cỏ hiện nay khoảng 3000ha. Đây là vùng đất chứa đầy tiềm năng về phát triền nguồn thức ăn chăn nuôi thô xanh cho gia súc nhai lại. Ngành chăn nuôi trâu bò của khu vực Tây Bắc nói chung và Sơn La nói riêng, mặc dù đứng trước cơ hội phát triển rất to lớn nhưng nó cũng đã và đang gặp phải những khó khăn không nhỏ trong quá trình phát triển. Một trong những khó khăn đó là việc cung cấp nguồn thức ăn có chất lượng cho trâu bò đặc biệt là về mùa đông. Để đáp ứng nhu cầu, cần đa dạng hóa cơ cấu cây thức ăn, đồng thời, chọn lọc và đưa vào sản xuất những giống cỏ có năng suất, phẩm chất cao thích nghi tốt với khu vực Tây Bắc, cụ thể là cho tỉnh Sơn La góp phần cung cấp nguồn thức ăn thô xanh cho trâu bò trong giai đoạn 2 mùa đông là điều cần thiết và cấp bách. Xuất phát từ lý do trên, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Đánh giá năng suất cỏ Yến Mạch (Avenna sativa) và hiệu quả sử dụng trong chăn nuôi bò sữa HF vụ đông tại Mộc Châu”. 2. Mục tiêu nghiên cứu (1) Đánh giá khả năng sinh trưởng và năng suất của cỏ yến mạch trồng trong vụ đông tại Mộc châu. (2) Xác định thành phần hóa học và tỷ lệ tiêu hóa in vitro gas production và giá trị năng lượng trao đổi của cỏ yến mạch. (3) Đánh giá khả năng sản xuất sữa của bò HF (Holstein Friesian) khi sử dụng một phần cỏ yến mạch trong vụ đông. 3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài * Ý nghĩa khoa học: Đây là đề tài nghiên cứu một cách có hệ thống về năng xuất, hiệu quả sử dụng cỏ Yến Mạch trong chăn nuôi bò sữa vụ đông tại Mộc Châu, Sơn La. * Ý nghĩa thực tiễn của đề tài: Khắc phục được tình trạng thiếu thức ăn (đặc biệt vào mùa đông lạnh), bổ sung nguồn dinh dưỡng phong phú cho bò sữa. 3 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Đặc điểm của cỏ yến mạch (Avenna sativa) 1.1.1. Nguồn gốc và phân bố Cỏ Yến mạch (Avenna sativa) thuộc họ lúa, có nguồn gốc từ Trung Đông. Phân bố rộng ở các nước nhiệt đới trên thế giới. Vùng được trồng phổ biến và có hiệu quả cao nhất là ở những vùng đất khô, mùa đông lạnh. Trên thế giới cỏ Yến mạch không những phục vụ tốt cho nhu cầu chăn nuôi mà nó còn là giải pháp có thể tạo ra lượng thức ăn lớn cho gia súc. Cỏ Yến mạch chậm phát triển hoặc gần như không phát triển trong mùa hè. Nhưng ngược lại, trong điều kiện mùa đông thời tiết khí hậu lạnh, có sương muối giống cỏ này phát triển rất mạnh [100]. Ở Việt Nam cỏ Yến mạch (Avenna sativa) được coi là một trong những cây hòa thảo có tiềm năng, được trồng ở các nông trường, trại chăn nuôi trâu bò sữa. Cỏ Yến mạch (Avenna sativa) được nhập vào nước ta từ nhiều nguồn khác nhau thông qua các dự án, chương trình hợp tác trong và ngoài nước. Hiện nay Cỏ Yến mạch (Avenna sativa) phát triển ở nhiều nơi, nước ta chủ yếu là trồng cỏ Yến mạch (Avenna sativa) loại lá nhỏ [5]. 1.1.2. Đặc điểm thực vật học Cây cỏ Yến mạch có kích thước từ 70 - 130 cm, thân rỗng thẳng, lá giống lưỡi kiếm thẳng, gốc thẳng nhiều lá rộng khoảng 1 - 1,2 cm, cụm hoa nhỏ chứa hạt, hoa hình chóp trong có nhiều bông nhỏ, đầu bông nở hoa, khi hoa tàn ngọn kết thành hạt như lúa. Thành phần chất có trong Avena Sativa bao gồm: saponin, alkaloid, sterol, flavonoid, acid silicic, tinh bột, protein (bao gồm gluten), vitamin (đặc biệt là vitamin B) và các chất khoáng (đặc biệt là calci). Chúng được trồng như ngũ cốc hoặc các lá trên thân cỏ. Nó được thu hoạch toàn bộ hoặc thu hoạch trước khi bông chín và được sử dụng làm thực 4 phẩm ở nhiều dạng khác nhau. Cỏ Yến Mạch được sử dụng làm thức ăn gia súc bởi đặc tính thân mềm, ngọt dễ tiêu hóa mà động vật rất ưa chuộng. Hơn thế nữa, nó là loại thức ăn lí tưởng cho gia súc bởi có chứa hàm lượng vitamin A thấp nhưng giàu protein hơn các loại cỏ thông thường khác. Năng suất chất xanh dao động từ 35 - 60 tấn/ha, chu kỳ cắt là 40 - 55 ngày/lứa. Vật chất khô 14 - 18%, đạm thô 18 - 22%. Vì vậy có thể nói Yến Mạch không những giải quyết một số lượng lớn nhu cầu thức ăn của gia súc mà còn là nguồn thức ăn chất lượng cao cho gia súc sản suất sữa, thịt… [100] 1.1.3. Đặc điểm sinh thái Cỏ Yến mạch thích nghi với điều kiện khí hậu lạnh ôn đới, năng suất cao và giá trị dinh dưỡng tốt, không đòi hỏi cao đối với đất trồng. Ngay cả loại đất mà các giống lúa khác không mọc được thì yến mạch vẫn có thể sinh sống được. Ngoài việc chịu rét thì Yến mạch còn có thể chịu điều kiện khô hạn. Cỏ Yến mạch có bộ rễ khỏe, ăn sâu nên có khả năng chịu hạn tốt thích hợp với vùng có lượng mưa khoảng 890 mm trở lên. Nhiệt độ thích hợp trung bình năm thấp 18 - 200C nhưng mọc tốt trong khoảng nhiệt độ từ 15 - 250 C. 1.1.4. Tác dụng của Yến mạch Không chỉ làm thức ăn cho gia súc mà hạt yến mạch được biết coi yến mạch là một trong những loại lương thực quan trọng của loài người. Cây Yến mạch nổi tiếng là cây ngũ cốc giàu chất dinh dưỡng, chúng có lợi cho sức khỏe theo nhiều cách sử dụng khác nhau. Cám cây yến mạch làm giảm hàm lượng cholesterol, ăn kiêng bằng cây yến mạch có thể tăng cường thể lực. Cây yến mạch và rơm yến mạch nói riêng là thuốc bổ khi dùng làm thuốc. Các nhà thảo dược dùng rơm cây yến mạch để chữa suy nhược cơ thể và các bệnh về thần kinh. Hạt và rơm có tác dụng chống suy nhược nhẹ, tăng cường năng lượng và hỗ trợ cho hệ thần kinh quá căng thẳng. Khi dùng ngoài da cây yến mạch có tác dụng làm mềm và tẩy sạch các tế bào chết, thuốc sắc lọc để tắm có thể giúp làm dịu bệnh ngứa và bệnh chàm bội nhiễm. 5 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến đặc tính sinh trưởng của thân và lá Sau khi nẩy mầm, khối lượng vật chất khô (VCK) của hạt sẽ giảm dần. Do chất dự trữ ở hạt được sử dụng cho quá trình nẩy mầm nên sinh trưởng lúc này chậm. Khi lá xanh xuất hiện, cây non bắt đầu hoạt động quang hợp, sự sinh trưởng bắt đầu tăng dần. Đến gần giai đoạn trưởng thành thì sinh trưởng giảm dần và ngừng hẳn, cũng có khi ở giai đoạn này khối lượng VCK của cây bị giảm đi. Lá non của cỏ non phát triển từ lá chồi mầm tạo ra ở đỉnh mô phân sinh, hầu hết các tế bào của lá được cấu tạo trong khi lá còn rất nhỏ trong chồi. Kết quả sinh trưởng của lá là sự mở rộng của kích cỡ tế bào và tăng khối lượng. Lá mới sinh lấy cacborhydrate từ rễ, thân hay từ lá già cho tới khi chúng hoàn thiện. Do sự đòi hỏi của sinh trưởng nên chúng đồng hóa các sản phẩm dự trữ được từ rễ, lá, gốc để hình thành lá mới. 1.1.5.1. Các yếu tố ảnh hưởng tới sinh trưởng của thân, lá Có rất nhiều yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cỏ như giá trị của phẩm chất giống hay các yếu tố khí hậu, thời tiết, đất đai... trong các yếu tố đó, thì ánh sáng, nhiệt độ, nước và chất dinh dưỡng có trong đất là các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng tới đời sống của cỏ. Sức nẩy mầm của cỏ (hạt) Sự sinh trưởng của cỏ phụ thuộc vào sức nảy mầm của hạt, hạt có sức nẩy mầm cao sẽ tạo điều kiện tốt cho sinh trưởng sau này. Sức nẩy mầm của giống không những phụ thuộc vào bản thân hạt mà còn phụ thuộc vào sự chuẩn bị các điều kiện cần thiết trước khi gieo giống của con người, điều kiện đất đai và khí hậu. Đối với các giống cỏ dùng hom cũng vậy, những đoạn hom đầu có tỷ lệ nẩy mầm cao nhất, khi tăng số đốt của hom sẽ tăng tỷ lệ nẩy mầm, tuy nhiên từ đốt thứ 3 trở đi thì tỷ lệ nẩy mầm giảm xuống đột ngột. Trong thời kỳ nẩy mầm của hạt giống, thì phạm vi nhiệt độ của đất và không khí từ 15 - 250C là thuận lợi cho cỏ sinh trưởng và phát triển. Nhìn 6 chung, khi nhiệt độ tăng lên làm rút ngắn rất nhiều thời gian từ khi gieo hạt tới khi mọc mầm. Tuy nhiên, khi nhiệt độ tăng hoặc giảm quá ngưỡng chịu đựng của cây, có thể làm cho cây non thiếu chất tạm thời và ảnh hưởng tới khả năng sinh trưởng về sau. Nhiệt độ Tất cả quá trình sinh lý thực vật đều bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ (Salisbury và Ros, 1969) [82]. Nhiệt độ có ảnh hưởng trực tiếp tới sinh trưởng của cây, nhiệt độ tăng (nằm trong nhiệt độ giới hạn) thì sinh trưởng tăng và khi nhiệt độ giảm thì sinh trưởng chậm lại. Nếu tăng nhiệt độ tới giới hạn nhất định có tác dụng thúc đẩy quá trình hấp thu chất khoáng của rễ (Trịnh Xuân Vũ và Lê Doãn Diên, 1976) [29]. Theo Bogdan, (1977) [42] nhiệt độ thấp nhất để cỏ nhiệt đới nẩy mầm là 15 - 200C và tối ưu là 25 - 350C. Nhiệt độ tối ưu cho cỏ ôn đới quang hợp là 15 - 200C và cỏ nhiệt đới là 30 - 400C. Sự hình thành diệp lục bắt đầu khi nhiệt độ lớn hơn 10 - 150C. Cây thức ăn gia súc sinh trưởng tốt nhất trong biên độ nhiệt độ ban ngày hẹp từ 7,20C - 350C. Nhiệt độ thích hợp cho cây đẻ nhánh con của cỏ nhiệt đới thường nhỏ hơn nhiệt độ thích hợp cho nhánh sinh trưởng (Cooper và Taiton, 1968) [48]. Ở nhiệt độ thấp dưới 100C cây cỏ nhiệt đới có hiện tượng úa vàng, chết, do diệp lục bị phá hủy. Chính vì vậy, ở các vùng núi cao và xa xích đạo thì giá lạnh và sương muối là yếu tố giới hạn đối với các giống cây thức ăn có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới (McWilliam, 1978) [68]. Hầu hết cỏ hòa thảo có nhiệt độ tối thích hợp cho sinh trưởng khoảng 200C, nhưng vẫn có thể sinh trưởng ở nhiệt độ thấp hơn (Cooper và Taiton, 1968) [48]. Giới hạn về nhiệt độ của các loài thực vật khác nhau là khác nhau. Trong khoảng nhiệt độ từ 0 - 350C, nhiệt độ không khí cứ tăng lên 100C có thể làm cho quá trình sống của thực vật tăng 1 - 2 lần. Khi nhiệt độ tăng quá 350C, quá trình sống giảm đi hoặc ngừng hẳn, còn khi nhiệt độ từ 40 - 500C, 7 quá trình sống ngừng hoàn toàn. Dưới ảnh hưởng lâu dài của nhiệt độ cao (chưa vượt qua ngưỡng cao nhất) thực vật phát dục rất nhanh và phát dục này là không bình thường. Nếu ảnh hưởng đúng vào thời kỳ sinh trưởng thì thực vật còi cọc, khí quan dinh dưỡng phát triển không tốt, hoa nở sớm, sản lượng thấp. Nhìn chung, khi nhiệt độ giảm xuống hay tăng lên quá nhiều thì thực vật bắt đầu chết từng bộ phận hay chết hoàn toàn. Ở nhiệt độ thích hợp nhất, thực vật sinh trưởng vừa nhanh lại vừa tốt. Nếu nhiệt độ tăng, tỷ lệ tiêu hóa được của cỏ và tỷ lệ cacbohydrate phi cấu trúc giảm, nhưng thường thì tỷ lệ chất khoáng và protein tăng (Smith, 1970) [87]. Vì vậy, nhiệt độ hay thời gian thu hoạch cỏ trong năm sẽ ảnh hưởng tới giá trị dinh dưỡng của thức ăn (Harris, 1978) [57]; (Marten, 1970) [67]. Nước Nước là yếu tố cần thiết không thể thay thế cho sự sinh trưởng của cây. Cây sinh trưởng mạnh nhất khi tế bào bão hòa nước. Giảm mức độ bão hòa thì tốc độ sinh trưởng chậm lại. Vì vậy, mùa mưa lượng nước được đảm bảo nên cỏ sinh trưởng mạnh, còn mùa khô thì ngược lại. Vì vậy, cần phải tưới nước cho cỏ vào mùa khô. Ẩm độ hay lượng nước trong đất có ý nghĩa đặc biệt đối với đời sống cây trồng. Đây là yếu tố cần thiết, căn bản, không thể thay thế trong đời sống cây trồng. Lượng nước trong đất ít hay nhiều đều ảnh hưởng tới độ thoáng khí của đất và việc cung cấp dinh dưỡng, chế độ quang hợp, chế độ thoát hơi nước để thực vật không bị quá nóng. Điều đó ảnh hưởng tới năng suất, sinh trưởng và chất lượng cây trồng (Xi-Nen-Si-Cốp, 1963) [30]; (Nguyễn Đức Quý và Nguyễn Văn Dũng, 2006) [24]. Nước còn quy định sự điều hòa nhiệt độ từ đất và thực vật thông qua hiện tượng bốc hơi và phát tán. Nước cũng liên quan chặt chẽ tới các tính chất cơ lý tính của đất như độ rắn, tính dính, tính dẻo…vv. Sự di chuyển nước trên mặt đất có ảnh hưởng xấu tới độ phì của đất vì nó làm rửa trôi các chất dinh dưỡng của đất hay làm xói mòn mặt 8 đất (Vụ Tuyên Giáo, 1975) [10]. Do đó, trong thời kỳ cỏ sinh trưởng, phải đảm bảo sao cho đất có độ ẩm thích hợp, nhất là phải có biện pháp kỹ thuật tưới, tiêu thích hợp để cỏ có năng suất cao và ổn định. Ánh sáng Ánh sáng là nguồn cung cấp năng lượng cho cây tiến hành quang hợp, thoát hơi nước, hình thành chất diệp lục. Có ánh sáng cây mới sinh thân, cành, lá, ra hoa, kết quả bình thường. Nhiệt độ từ mặt trời quyết định mọi hoạt động sống của thực vật, còn ánh sáng mặt trời là nhân tốt cần thiết để thực vật tạo ra chất hữu cơ do quá trình quang hợp (Xi-Nen-Si-Cốp, 1963) [30]. Người ta đã nhận thấy rằng lá của cây cỏ họ đậu và cây hòa thảo mùa đông bão hòa ánh sáng ở cường độ ánh sáng yếu hơn là cỏ hòa thảo nhiệt đới (Cooper và Taiton, 1968) [48]. Bão hòa ánh sáng của cây hòa thảo mùa lạnh xảy ra xung quanh khoảng 20.000 - 30.000 lux. Trong khi cỏ hòa thảo nhiệt đới sẽ bão hòa ánh sáng ở 60.000 lux (Smith, 1970) [87]. Sự chuyển hóa của năng lượng ánh sáng khoảng 5 - 6% ở cỏ hòa thảo nhiệt đới nhưng cỏ hòa thảo ôn đới là dưới 3%. Vì vậy, cỏ hòa thảo nhiệt đới có tiềm năng lớn trong sử dụng ánh sáng cho quang hợp. Khi cường độ ánh sáng cao trên mức bão hòa thì lá cỏ có chiều hướng nhỏ đi, lá ngắn lại, tổng chiều cao cũng giảm đi và rễ lớn hơn so với cỏ sinh trưởng trong điều kiện cường độ ánh sáng yếu. Sinh trưởng của các loài cỏ dưới tán che của cây cao thì vấn đề cạnh tranh cơ bản không phải là dinh dưỡng, độ ẩm mà là ánh sáng (L.’t Mananetje, 1992) [63]. Hầu hết cỏ đều là cây ưa sáng hơn là cây ưa bóng. Ngoài ra, ánh sáng còn là nguyên nhân chủ yếu khiến cây ra hoa, kết hạt. Dinh dưỡng trong đất Hầu hết chất dinh dưỡng cần thiết cho cây sinh trưởng nằm trong đất. Mười sáu nguyên tố thiết yếu được biết đến là rất cần thiết cho cây sinh trưởng như cacbon, hydro, oxy trong đất - không khí, nitơ trong không khí đất, photpho, kali, canxi, kẽm, …. đều có trong đất. 9 Đất có hạt sét quá nhiều thì thường dí chặt, yếm khí, hoạt động của rễ thực vật bị hạn chế. Những loại đất này thường khiến cho rễ thực vật tiết ra nhiều độc tố. Những cây thức ăn dùng cho gia súc thường không thích hợp trồng ở đất này (Từ Quang Hiển và cs, 2002) [14]. Tính chất vật lý, cấu tạo của các loại đất khác nhau sẽ ảnh hưởng tới độ ẩm của đất, sự hấp thu các chất dinh dưỡng, sự phát triển của hệ vi sinh vật trong đất. Đất là nguồn cung cấp chất dinh dưỡng cho cây. Nếu đất thiếu các chất dinh dưỡng nào thì cây sẽ thiếu chính các chất dinh dưỡng đó. Kết cấu đất ảnh hưởng tới năng suất cũng như chất lượng cây trồng. Tỷ lệ mùn, đất, đá, cát, sét, sỏi khác nhau sẽ tạo cho đất có kết cấu khác nhau. Đất giầu mùn, thường có tỷ lệ cát, sét, sỏi thấp. Nếu được thường xuyên canh tác, đất sẽ có kết cấu tốt và tơi xốp, rễ cây phát triển nhanh và mạnh, vi sinh vật hoạt động tốt (Từ Quang Hiển và cs, 2002) [14]. Để cải tạo đất, ta cần thường xuyên bón phân hữu cơ và kết hợp với xới xáo, diệt cỏ dại và cung cấp nước thường xuyên (Nguyễn Thế Đặng và Nguyễn Thế Hùng, 1999) [9]. 1.1.5.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới khả năng tái sinh của thân và lá Cây cỏ đã được thu hoạch bằng dạng này hay dạng khác chỉ có khả năng tái sinh khi trong rễ và thân còn lại có chứa đầy đủ chất dinh dưỡng cần thiết cho quá trình tái sinh. Vì vậy, khả năng tái sinh phụ thuộc vào các yếu tố như: tuổi thiết lập, tuổi thu hoạch, độ cao khi cắt... Tuổi thiết lập Tuổi thiết lập là tuổi kể từ khi trồng cỏ cho đến khi có thể đưa vào sử dụng lần đầu tiên. Tuổi này rất quan trọng vì nó tạo điều kiện để các bộ phận dưới đất (rễ, thân ngầm….) phát triển làm cơ sở cho việc dự trữ các chất dinh dưỡng sau này để có thể tái sinh. Vì chỉ khi các bộ phận này phát triển và dự trữ các chất dinh dưỡng đầy đủ mới cho phép quá trình tái sinh mạnh. Từ hiểu biết này, người ta đợi cho quá trình sinh trưởng của cây ở thời điểm chất dự trữ nhiều nhất mới thu hoạch, để vừa cung cấp dinh dưỡng nhiều cho gia súc, 10 đồng thời không gây hại cho cây trồng, vì lúc này điều kiện tái sinh là tối ưu. Nếu tuổi thiết lập không được xác định đúng đắn, thì có thể cỏ trồng sẽ thu hoạch quá sớm gây ảnh hưởng xấu đến tái sinh sau này. Ngược lại nếu thu hoạch quá muộn thì cỏ sẽ giảm giá trị dinh dưỡng. Tuổi thu hoạch hay khoảng cách cắt Kể từ lứa cắt cỏ lần thứ nhất trở đi, thời gian giữa các lần thu hoạch gọi là tuổi thu hoạch hay khoảng cách cắt. Khi cây dự trữ đủ dinh dưỡng thì ta bắt đầu thu hoạch (Voisin, 1963) [96]. Một cây cỏ nếu bị cắt trước khi rễ và những phần còn lại của lứa cắt chưa dự trữ đủ dinh dưỡng thì sự tái sinh sẽ gặp khó khăn và có thể không tái sinh được. Nếu tuổi thu hoạch chỉ bằng ½ tuổi thu hoạch thích hợp thì năng suất chỉ còn 1/3. Nếu tăng hơn tuổi thích hợp nhất 50% thì chỉ tăng năng suất lên 20% nhưng chất lượng giảm và tỷ lệ xơ tăng. Nếu cắt cỏ quá ít lần trên năm thì cỏ sẽ già, chất lượng sẽ kém đồng thời ảnh hưởng tới tái sinh sau, ảnh hưởng tới sản lượng cỏ trên năm. Nếu cắt cỏ quá nhiều lần trên năm, cỏ chưa đủ thời gian tích lũy các chất dinh dưỡng nuôi cây, bộ rễ phát triển kém hoặc bị teo đi ít nhiều, đất trồng dễ bị xói mòn, rửa trôi các chất dinh dưỡng trên bề mặt nên đồng cỏ chóng bị thoái hóa, năng suất và chất lượng giảm. Vì vậy việc xác định được tuổi thu hoạch hợp lý không chỉ nâng cao năng suất, chất lượng mà còn nâng cao tỷ lệ tiêu hóa cỏ, đồng thời tạo điều kiện cho cỏ tái sinh tốt hơn và kéo dài tuổi thọ của đồng cỏ. Chiều cao cỏ khi cắt Khi cắt cỏ quá cao sẽ làm giảm sản lượng cỏ vì một phần sản lượng nằm ở phần để lại, khi cắt cỏ quá thấp sẽ ảnh hưởng tới các lần tái sinh sau đó, làm mất đi phần thân gần gốc là cơ quan dự trữ chất dinh dưỡng cơ bản để nuôi rễ và toàn bộ lá và dùng cho việc tái sinh. 11 Nếu cỏ có thể phát triển không ngừng và thu hoạch một lần ở cuối mùa phát triển như ngũ cốc thì tổng sản lượng sẽ thấp và chất lượng cũng thấp hơn là được cắt vài lần trong suốt giai đoạn của mùa sinh trưởng. Thu hoạch là biện pháp kỹ thuật để đồng cỏ luôn được duy trì trong giai đoạn sinh trưởng. Nếu cứ để cỏ trưởng thành một cách tự nhiên, thì thời kỳ chồi sẽ dài hơn. Ngay sau khi cây cứng cáp và các điểm sinh trưởng chủ yếu hoạt động, năng suất đồng cỏ có thể tiếp tục tăng nhưng năng suất sẽ giữ nguyên khi cây gần rơi vào tình trạng ngủ. Thông thường, mục tiêu của quản lý chăn thả hay thu cắt là giữ cây ở trạng thái sinh trưởng thuận lợi nhất và kéo dài nhất có thể và sau đó có đủ dinh dưỡng cung cấp cho tái nẩy chồi và dự trữ cacbohydrate. Tuy theo từng loại cỏ khác nhau mà chiều cao khi cắt để lại khác nhau. Theo Lê Hòa Bình và cs, (1994) [3], đối với cỏ thân đứng cắt cách mặt đất 4 5 cm, thân khóm cắt cách mặt đất 10 -15 cm, thân bò cắt cách mặt đất 7 - 10 cm là thích hợp và năng suất các lứa sau vẫn ổn định. 1.2. Vai trò của cỏ yến mạch đối với ngành chăn nuôi Yến mạch (Avenna Sativa) là một giống cỏ được sử dụng rộng rãi trong chăn nuôi đem lại sản lượng cao. Trong chăn nuôi gia súc người ta thường trồng các loại cỏ như: ghi nê, zuri, mulato 2 nhưng đa số các loại cỏ này chỉ phát triển tốt vào mùa hè. Ngược lại về mùa đông sẽ rất chậm phát triển. Một giống cỏ ôn đới phát triển rất tốt vào mùa đông đó là cỏ Avenna Sativa có nguồn gốc từ Australia được nhập nội vào nước ta còn gọi là cỏ Yến Mạch giúp ngành chăn nuôi gia súc khắc phục được tình trạng thiếu thức ăn vào mùa đông. Yến mạch là một trong những loại ngũ cốc chứa nhiều protein. Nó có giá trị sinh học rất cao. Ngoài ra, Yến mạch có chứa nhiều enzyme phân giải tinh bột thành đường glucose, hỗ trợ đắc lực cho quá trình tiêu hóa và hấp thụ thức ăn của động vật. Trong thành phần chất khô của yến mạch có chứa nhiều chất sắt, kẽm, calcium, nhiều loại vitamine (A, D, E, nhóm B...) và folic acid.