Tài liệu đánh giá kết quả thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2011 2015 và định hướng sử dụng đất đến năm 2020 huyện cao lộc, tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ HƢƠNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC HIỆN PHƢƠNG ÁN QUY HOẠCH SỬ DỤNG ĐẤT GIAI ĐOẠN 2011-2015 VÀ ĐỊNH HƢỚNG SỬ DỤNG ĐẤT ĐẾN NĂM 2020 HUYỆN CAO LỘC, TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI Thái Nguyên - 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ HƢƠNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC HIỆN PHƢƠNG ÁN QUY HOẠCH SỬ DỤNG ĐẤT GIAI ĐOẠN 2011-2015 VÀ ĐỊNH HƢỚNG SỬ DỤNG ĐẤT ĐẾN NĂM 2020 HUYỆN CAO LỘC, TỈNH LẠNG SƠN Ngành : Quản lý đất đai Mã số : 60 85 01 03 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Lợi Thái Nguyên - 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện nghiên cứu đã đƣợc cám ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày...... tháng...... năm 2016 Tác giả Nguyễn Thị Hƣơng ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình, những ý kiến đóng góp và những lời chỉ bảo quý báu của tập thể và cá nhân trong và ngoài trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Trƣớc tiên, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc cô giáo TS. Nguyễn Thị Lợi, là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và viết luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự đóng góp ý kiến của các Thầy giáo, Cô giáo Khoa Quản lý Tài nguyên trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Tôi trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Sở Tài nguyên và Môi trƣờng tỉnh Lạng Sơn, Phòng Tài nguyên và Môi trƣờng huyện Cao Lộc, Chi nhánh Văn phòng đăng ký đất đai huyện Cao Lộc, Phòng Đào tạo - trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn tới gia đình, những ngƣời thân, đồng nghiệp và bạn bè đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Nguyễn Thị Hƣơng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................... viii MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................1 2. Mục tiêu của đề tài...........................................................................................3 2.1. Mục tiêu tổng quát ........................................................................................3 2.2. Mục tiêu cụ thể .............................................................................................3 3. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .........................................................5 1.1. Cơ sở lý luận và pháp lý của đề tài nghiên cứu ...........................................5 1.1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................5 1.1.1.1. Khái niệm về quy hoạch sử dụng đất.....................................................5 1.1.1.2. Đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất ....................................................7 1.1.1.3. Các loại hình quy hoạch sử dụng đất .....................................................10 1.1.1.4. Nhiệm vụ và nội dung của quy hoạch sử dụng đất ...............................12 1.1.2. Cơ sở pháp lý của đề tài ............................................................................14 1.2. Cơ sở lý luận về tính khả thi và hiệu quả của quy hoạch sử dụng đất ........16 1.2.1. Một số tiêu chí đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phƣơng án quy hoạch sử dụng đất ................................................................................................16 1.2.2. Bản chất và phân loại tính khả thi của quy hoạch sử dụng đất ................17 1.3. Khái quát về quy hoạch sử dụng đất ở một số nƣớc trên thế giới và Việt Nam ..............................................................................................................21 1.3.1. Một số nghiên cứu về quy hoạch sử dụng đất trên thế giới .....................21 iv 1.3.2. Những nghiên cứu về quy hoạch sử dụng đất ở Việt Nam ......................27 CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................................................................33 2.1. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................33 2.2. Thời gian, địa điểm nghiên cứu ...................................................................33 2.2.1. Thời gian nghiên cứu.................................................................................33 2.2.2. Địa điểm nghiên cứu .................................................................................33 2.3. Nội dung nghiên cứu ....................................................................................33 2.3.1. Đánh giá sơ lƣợc về tình hình cơ bản của huyện Cao Lộc ......................33 2.3.2. Đánh giá thực trạng kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất của huyện Cao Lộc giai đoạn 2011 - 2015 ...........................................................................33 2.3.3. Lập kế hoạch sử dụng đất năm 2016 cho huyện Cao Lộc .......................33 2.3.4. Xây dựng dự kiến phƣơng án điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2016 -2020 cho huyện Cao Lộc ..........................................................................34 2.3.5. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn và đề xuất các giải pháp đối với công tác lập và điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất cho địa phƣơng ..................34 2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ..............................................................................34 2.4.1. Phƣơng pháp điều tra, thu thập số liệu thứ cấp ........................................34 2.4.2. Phƣơng pháp điều tra, thu thập số liệu sơ cấp ..........................................34 2.4.3. Phƣơng pháp xử lý các tài liệu, số liệu thống kê thu thập và tổng hợp viết báo cáo .................................................................................................................35 CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................................................36 3.1. Kết quả đánh giá sơ lƣợc về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn ..............................................................................................36 3.1.1. Điều kiện tự nhiên .....................................................................................36 3.1.1.1. Vị trí địa lý ..............................................................................................36 3.1.1.2. Địa hình, địa mạo ...................................................................................36 3.1.1.3. Khí hậu....................................................................................................36 v 3.1.1.4. Thủy văn .................................................................................................37 3.1.2. Khái quát về thực trạng phát triển kinh tế - xã hội ...................................37 3.1.3. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất và biến động đất đai .............................39 3.2. Đánh giá kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2011 - 2015 của huyện Cao Lộc ..............................................................................................42 3.2.1. Tổng quan kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2011 2015 của huyện Cao Lộc .....................................................................................42 3.2.1.1. Đất nông nghiệp .....................................................................................47 3.2.1.2. Đất phi nông nghiệp ...............................................................................48 3.2.1.3. Đất chƣa sử dụng: năm 2015 có 2.744,98 ha (kế hoạch đƣợc duyệt 4.850,52 ha), kết quả thực hiện đạt tỷ lệ 56,59 %. .............................................53 3.2.2. Đánh giá khó khăn, thuận lợi trong thực hiện quy hoạch sử dụng đất kỳ trƣớc ................................................................................................................53 3.2.2.1. Tồn tại .....................................................................................................53 3.2.2.2. Nguyên nhân ...........................................................................................55 3.3. Lập kế hoạch sử dụng đất năm 2016 cho huyện Cao Lộc ..........................56 3.3.1. Kết quả phân bổ, cơ cấu diện tích các loại đất trong năm kế hoạch 2016 ...56 3.3.2. Kết quả phân bổ sử dụng đất cho các đơn vị trong huyện trong năm kế hoạch sử dụng đất 2016 .......................................................................................57 3.3.3. Chỉ tiêu đất chƣa sử dụng đƣa vào sử dụng cho các mục đích ................58 3.4. Dự kiến xây dựng phƣơng án điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 cho huyện Cao Lộc .....................................................................................64 3.4.1. Phân bổ, cơ cấu diện tích các loại đất trong kỳ điều chỉnh quy hoạch ....64 3.4.1.1. Đất nông nghiệp .....................................................................................64 3.4.1.2. Đất phi nông nghiệp ...............................................................................68 3.4.2. Diện tích chuyển mục đích sử dụng đất....................................................70 3.4.3. Chỉ tiêu đất chƣa sử dụng đƣa vào sử dụng cho các mục đích ................71 3.5. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn và giải pháp .......................................73 vi 3.5.1. Những thuận lợi .........................................................................................73 3.5.2. Những khó khăn ........................................................................................73 3.5.3. Đánh giá tồn tại và nguyên nhân...............................................................74 3.5.4. Đề xuất một số giải pháp để thực hiện quy hoạch sử dụng đất huyện Cao Lộc........................................................................................................................75 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ...............................................................................81 1. Kết luận ............................................................................................................81 2. Đề nghị .............................................................................................................81 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................83 PHỤ LỤC vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BTNMT : Bộ Tài nguyên Môi trƣờng GCNQSDĐ : Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất HĐND : Hội đồng nhân dân KT-XH : Kinh tế xã hội Nxb : Nhà xuất bản UBND : Ủy ban nhân dân QĐ : Quyết định TN&MT : Tài nguyên và Môi trƣờng CP : Chính phủ KH : Kế hoạch viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Chuyển dịch cơ cấu các ngành kinh tế ........................................... 37 Bảng 3.2: Quy hoạch sử dụng đất huyện Cao Lộc giai đoạn 2011 - 2020 ..... 43 Bảng 3.4: Tình hình thực hiện quy hoạch sử dụng đất huyện Cao Lộc giai đoạn 2011 - 2015 ...................................................................... 44 Bảng 3.5: Kết quả phân bổ, cơ cấu diện tích các loại đất trong năm kế hoạch 2016 .................................................................................. 56 Bảng 3.6: Kết quả sử dụng đất của các đơn vị trong huyện trong năm kế hoạch 2016 .................................................................................. 57 Bảng 3.7: Kết quả chuyển đất chƣa sử dụng vào sử dụng cho các mục đích của huyện trong năm kế hoạch 2016 ............................................... 58 Bảng 3.8: Kết quả phân bổ, cơ cấu diện tích các loại đất trong kỳ điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 huyện Cao Lộc .................... 68 Bảng 3.9: Kết quả phân bổ chỉ tiêu sử dụng đất cho các đơn vị trong huyện trong kỳ điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất ..................................... 70 Bảng 3.10: Kết quả chuyển đất chƣa sử dụng vào sử dụng cho các mục đích của huyện Cao Lộc đến năm 2020................................................... 72 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quá trình phát triển kinh tế của một địa phƣơng luôn gắn liền với chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội trong một thời kỳ nhất định, trong đó quy hoạch sử dụng đất là một nội dung quan trọng không thể thiếu. Việc sử dụng đất liên quan chặt chẽ đến mọi hoạt động của từng ngành, từng lĩnh vực, quyết định đến hiệu quả sản xuất và sự sống còn của ngƣời dân cũng nhƣ vận mệnh của cả quốc gia. Vì vậy quy hoạch sử dụng đất là một yêu cầu đặc biệt quan trọng để sắp xếp quỹ đất cho các lĩnh vực và đối tƣợng sử dụng hợp lý, có hiệu quả phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng - an ninh, tránh sự chồng chéo gây lãng phí trong việc sử dụng đất, hạn chế sự hủy hoại đất, phá vỡ môi trƣờng sinh thái, không chỉ cho trƣớc mắt mà cả lâu dài. Chính vì vậy Đảng và Nhà nƣớc ta luôn coi đây là vấn đề cần đƣợc quan tâm hàng đầu, một nội dung quan trọng để quản lý Nhà nƣớc về đất đai. Hiến pháp quy định đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nƣớc là đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Nhà nƣớc có quyền định đoạt về đất đai và điều tiết các nguồn thu từ việc sử dụng đất. Theo Điều 3, Luật đất đai năm 2013 “Quy hoạch sử dụng đất là việc phân bổ và khoanh vùng đất đai theo không gian sử dụng cho các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trƣờng và thích ứng biến đổi khí hậu trên cơ sở tiềm năng đất đai và nhu cầu sử dụng đất của các ngành, lĩnh vực đối với từng vùng kinh tế-xã hội và đơn vị hành chính trong một khoảng thời gian xác định”. Luật Đất đai năm 2013 tại Điều 22 Khoản 4 quy định "Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất là một trong những nội dung quản lý Nhà nƣớc về đất đai". Công tác lập và điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch 2 sử dụng đất trên phạm vi cả nƣớc luôn đƣợc quan tâm triển khai rộng khắp và đã đạt đƣợc một số kết quả nhất định trong những năm gần đây, đặc biệt là sau khi Luật Đất đai năm 2003, Luật đất đai năm 2013 đi vào cuộc sống. Tuy nhiên, tại mỗi địa phƣơng, quá trình triển khai lập và tổ chức thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất còn nhiều bất cập. Việc lập Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020, Kế hoạch sử dụng đất 5 năm kỳ đầu (2011-2015) đƣợc thực hiện theo các quy định của Luật đất đai năm 2003 và các văn bản hƣớng dẫn thi hành. Luật đất đai năm 2013 quy định không thực hiện việc lập quy hoạch sử dụng đất cấp xã. Ngoài ra, việc lập quy hoạch sử dụng đất đối với các dự án, công trình xây dựng ở các cấp thiếu đồng bộ, chƣa thống nhất giữa quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch xây dựng, giữa quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết. Huyện Cao Lộc là vành đai bao quanh thành phố Lạng Sơn, có hệ thống đƣờng giao thông quan trọng đi qua: Quốc lộ 1A, 1B, 4B, đƣờng sắt Hà Nội Lạng Sơn nằm trên địa phận huyện là 31km. Là huyện biên giới, có hai cửa khẩu quốc tế: Đƣờng bộ Hữu Nghị tiếp và Đƣờng sắt ga Đồng Đăng giáp với vùng rộng lớn của miền nam nƣớc Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Vì vậy, có vị trí đặc biệt quan trọng về an ninh - quốc phòng và bảo vệ chủ quyền biên giới quốc gia. Trong những năm qua, kinh tế -xã hội của huyện đã có những bƣớc phát triển đáng kể, UBND tỉnh Lạng Sơn đã ban hành Quyết định số 1668/QĐ-UBND ngày 31 tháng 10 năm 2013 về việc phê duyệt Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020, Kế hoạch sử dụng đất 5 năm kỳ đầu (2011-2015) huyện Cao Lộc, đã đƣợc triển khai thực hiện và đóng góp nhiều vào việc ổn định và phát triển của xã hội. Thực hiện Kế hoạch số 25/KH-UBND ngày 02/3/2015 của UBND tỉnh Lạng Sơn về việc điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 cấp tỉnh, cấp huyện; lập kế hoạch sử dụng đất 5 năm kỳ cuối (2016 - 2020) cấp tỉnh và lập kế hoạch sử dụng đất năm 2016 cấp huyện. 3 Đến nay, huyện Cao Lộc đang thực hiện điều tra đánh giá tình hình quản lý sử dụng đất, đăng ký danh mục công trình dự án có sử dụng đất. Trong khuôn khổ một bản luận văn tốt nghiệp, với hy vọng giúp địa phƣơng phân tích đánh giá tình hình quản lý, sử dụng đất đai phục vụ điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất huyện Cao Lộc đến năm 2020 nhằm nâng cao hiệu quả việc thực hiện quy hoạch sử dụng đất phù hợp với chiến lƣợc phát triển kinh tế của huyện và của tỉnh, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá kết quả thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2011-2015 và định hướng sử dụng đất đến năm 2020 huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn”. 2. Mục tiêu của đề tài 2.1. Mục tiêu tổng quát Đánh giá đƣợc thực trạng thực hiện quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2011 - 2015, làm cơ sở cho công tác lập kế hoạch sử dụng đất năm 2016, đồng thời đề xuất phƣơng án điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2016 -2020 cho huyện Cao Lộc theo quy định của pháp luật đất đai hiện hành. Nhằm tăng cƣơng công tác quản lý và sử dụng đất đai của địa phƣơng đạt hiệu quả và tuân thủ đúng quy định kỷ cƣơng pháp luật của Nhà nƣớc. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá đƣợc kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất của huyện Cao Lộc giai đoạn 2011 - 2015; - Lập kế hoạch sử dụng đất năm 2016 cho huyện Cao Lộc theo quy định tại Thông tƣ 29/2014/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên & Môi trƣờng; - Đề xuất phƣơng án điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2016 -2020 cho huyện Cao Lộc; 4 - Đánh giá những thuận lợi, khó khăn và đề xuất các giải pháp đối với công tác công tác lập và điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất cho địa phƣơng. 3. Ý nghĩa của đề tài Đề tài có ý nghĩa lớn về mặt khoa học và thực tiễn, là cơ sở cho công tác thực hiện các nội dung quản lý nhà nƣớc về đất đai đƣợc tốt hơn. Đồng thời kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở khoa học cho việc sử dụng đất một cách có hiệu quả và tiết kiệm. 5 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở lý luận và pháp lý của đề tài nghiên cứu 1.1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1.1. Khái niệm về quy hoạch sử dụng đất Đất đai là một phần lãnh thổ nhất định (vùng đất, khoanh đất, vạt đất, mảnh đất, miếng đất...) có vị trí, hình thể, diện tích với những tính chất tự nhiên hoặc mới tạo thành (đặc tính thổ nhƣỡng, điều kiện địa hình, địa chất, thuỷ văn, chế độ nƣớc, nhiệt độ, ánh sáng, thảm thực vật, các tính chất lý hoá tính...), tạo ra những điều kiện nhất định cho việc sử dụng theo các mục đích khác nhau. Nhƣ vậy, để sử dụng đất cần phải làm quy hoạch - đây là quá trình nghiên cứu, lao động sáng tạo nhằm xác định ý nghĩa mục đích của từng phần lãnh thổ và đề xuất một trật tự sử dụng đất nhất định (Đoàn Công Quỳ và cs, 2006) [8]. Về mặt bản chất: đất đai là đối tƣợng của các mối quan hệ sản xuất trong lĩnh vực sử dụng đất (gọi là các mối quan hệ đất đai) và việc tổ chức sử dụng đất nhƣ “tƣ liệu sản xuất đặc biệt” gắn chặt với phát triển kinh tế - xã hội. Nhƣ vậy, quy hoạch sử dụng đất sẽ là một hiện tƣợng kinh tế - xã hội thể hiện đồng thời 3 tính chất: kinh tế, kỹ thuật và pháp chế. Trong đó: - Tính kinh tế: Thể hiện bằng hiệu quả sử dụng đất đai. - Tính kỹ thuật: Bao gồm các tác nghiệp chuyên môn kỹ thuật nhƣ điều tra, khảo sát, xây dựng bản đồ, khoanh định, xử lý số liệu... - Tính pháp chế: Xác nhận tính pháp lý về mục đích và quyền sử dụng đất theo quy hoạch, nhằm đảm bảo sử dụng và quản lý đất đai đúng pháp luật. Từ đó, có thể đƣa ra định nghĩa: Quy hoạch sử dụng đất là hệ thống các biện pháp kinh tế, kỹ thuật và pháp chế của Nhà nƣớc về tổ chức, sử dụng và quản lý đất đai đầy đủ, hợp lý, khoa học và có hiệu quả cao nhất thông qua 6 việc phân bổ quỹ đất đai (khoanh định cho các mục đích và các ngành) và tổ chức sử dụng đất nhƣ tƣ liệu sản xuất (các giải pháp sử dụng đất cụ thể), nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất của xã hội, tạo điều kiện bảo vệ đất đai và môi trƣờng (Đoàn Công Quỳ và cs, 2006) [8]. Tính đầy đủ: Mọi loại đất đều đƣợc đƣa vào sử dụng theo các mục đích nhất định. Tính hợp lý: Đặc điểm tính chất tự nhiên, vị trí, diện tích phù hợp với yêu cầu và mục đích sử dụng. Tính khoa học: Áp dụng thành tựu khoa học - kỹ thuật và các biện pháp tiên tiến. Tính hiệu quả: Đáp ứng đồng bộ lợi ích kinh tế - xã hội - môi trƣờng. Nhƣ vậy, về thực chất quy hoạch sử dụng đất là quá trình hình thành các quyết định nhằm tạo điều kiện đƣa đất đai vào sử dụng bền vững để mang lại lợi ích cao nhất, thực hiện đồng thời hai chức năng: Điều chỉnh các mối quan hệ đất đai và tổ chức sử dụng đất nhƣ tƣ liệu sản xuất đặc biệt với mục đích nâng cao hiệu quả sản xuất của xã hội kết hợp bảo vệ đất và môi trƣờng. Căn cứ vào đặc điểm điều kiện tự nhiên, phƣơng hƣớng, nhiệm vụ và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của mỗi vùng lãnh thổ, quy hoạch sử dụng đất đƣợc tiến hành nhằm định hƣớng cho các cấp, các ngành trên địa bàn lập quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất chi tiết của mình; Xác lập sự ổn định về mặt pháp lý cho công tác quản lý Nhà nƣớc về đất đai; Làm cơ sở để tiến hành giao đất và đầu tƣ để phát triển sản xuất, đảm bảo an ninh lƣơng thực, phục vụ các nhu cầu dân sinh, văn hoá - xã hội. Mặt khác, quy hoạch sử dụng đất còn là biện pháp hữu hiệu của Nhà nƣớc nhằm tổ chức lại việc sử dụng đất theo đúng mục đích, hạn chế sự chồng chéo gây lãng phí đất đai, tránh tình trạng chuyển mục đích tuỳ tiện, làm giảm sút nghiêm trọng quỹ đất nông, lâm nghiệp (đặc biệt là diện tích trồng lúa và đất lâm nghiệp có rừng); Ngăn chặn các hiện tƣợng tiêu cực, tranh chấp, lấn 7 chiếm huỷ hoại đất, phá vỡ cân bằng sinh thái, gây ô nhiễm môi trƣờng dẫn đến những tổn thất hoặc kìm hãm sản xuất, phát triển kinh tế - xã hội và các hậu quả khó lƣờng về những tình hình bất ổn định chính trị, an ninh quốc phòng ở từng địa phƣơng. 1.1.1.2. Đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất Quy hoạch sử dụng đất thuộc loại quy hoạch có tính lịch sử - xã hội, tính khống chế vĩ mô, tính chỉ đạo, tính tổng hợp trung và dài hạn, là bộ phận hợp thành quan trọng của hệ thống kế hoạch phát triển xã hội và kinh tế quốc dân. Các đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất đƣợc thể hiện cụ thể nhƣ sau [17]: * Tính lịch sử - xã hội: Lịch sử phát triển của xã hội chính là lịch sử phát triển của quy hoạch sử dụng đất. Mỗi hình thái kinh tế - xã hội đều có một phƣơng thức sản xuất của xã hội thể hiện theo hai mặt: Lực lƣợng sản xuất (mối quan hệ giữa ngƣời với sức hoặc vật tự nhiên trong quá trình sản xuất) và quan hệ sản xuất (quan hệ giữa ngƣời với ngƣời trong quá trình sản xuất). Trong quy hoạch sử dụng đất luôn nẩy sinh quan hệ giữa ngƣời với đất đai - là sức tự nhiên (nhƣ điều tra, đo đạc, khoanh định, thiết kế...), cũng nhƣ quan hệ giữa ngƣời với ngƣời (xác nhận bằng văn bản về sở hữu và quyền sử dụng đất giữa những ngƣời chủ đất - GCNQSDĐ). Quy hoạch sử dụng đất đồng thời là yếu tố thúc đẩy phát triển lực lƣợng sản xuất, vừa là yếu tố thúc đẩy các mối quan hệ sản xuất, vì vậy nó luôn là một bộ phận của phƣơng thức sản xuất của xã hội. Tuy nhiên, trong xã hội có phân chia giai cấp, quy hoạch sử dụng đất mang tính tự phát, hƣớng tới mục tiêu vì lợi nhuận tối đa và nặng về mặt pháp lý (là phƣơng tiện mở rộng, củng cố, bảo vệ quyền tƣ hữu đất đai: phân chia, tập trung đất đai để mua, bán, phát canh thu tô...). Ở nƣớc ta, quy hoạch sử dụng đất phục vụ nhu cầu của ngƣời sử dụng đất và quyền lợi của toàn xã hội; Góp phần tích cực thay đổi quan hệ sản xuất ở nông thôn; Nhằm sử dụng, bảo vệ đất và nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội. Đặc biệt, trong nền kinh tế thị 8 trƣờng, quy hoạch sử dụng đất góp phần giải quyết các mâu thuẫn nội tại của từng lợi ích kinh tế, xã hội và môi trƣờng nẩy sinh trong quá trình sử dụng đất, cũng nhƣ mâu thuẫn giữa các lợi ích trên với nhau. * Tính tổng hợp: Tính tổng hợp của quy hoạch sử dụng đất biểu hiện chủ yếu ở hai mặt: Đối tƣợng của quy hoạch là khai thác, sử dụng, cải tạo, bảo vệ... toàn bộ tài nguyên đất đai cho nhu cầu của toàn bộ nền kinh tế quốc dân; Quy hoạch sử dụng đất đề cập đến nhiều lĩnh vực về khoa học, kinh tế và xã hội nhƣ: khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, dân số và đất đai, sản xuất nông, công nghiệp, môi trƣờng sinh thái... Với đặc điểm này, quy hoạch lãnh trách nhiệm tổng hợp toàn bộ nhu cầu sử dụng đất; điều hoà các mâu thuẫn về đất đai của các ngành, lĩnh vực; xác định và điều phối phƣơng hƣớng, phƣơng thức phân bổ sử dụng đất phù hợp với mục tiêu kinh tế - xã hội, bảo đảm cho nền kinh tế quốc dân luôn phát triển bền vững, đạt tốc độ cao và ổn định. * Tính dài hạn: Căn cứ vào các dự báo xu thế biến động dài hạn của những yếu tố kinh tế - xã hội quan trọng (sự thay đổi về nhân khẩu, tiến bộ kỹ thuật, đô thị hoá công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp...), từ đó xác định quy hoạch trung và dài hạn về sử dụng đất đai, đề ra các phƣơng hƣớng, chính sách và biện pháp có tính chiến lƣợc, tạo căn cứ khoa học cho việc xây dựng kế hoạch sử dụng đất 5 năm. Quy hoạch dài hạn nhằm đáp ứng nhu cầu đất để phát triển lâu dài kinh tế - xã hội. Cơ cấu và phƣơng thức sử dụng đất đƣợc điều chỉnh từng bƣớc trong thời gian dài (cùng với quá trình phát triển dài hạn kinh tế - xã hội) cho đến khi đạt đƣợc mục tiêu dự kiến. Thời hạn (xác định phƣơng hƣớng, chính sách và biện pháp sử dụng đất để phát triển kinh tế và hoạt động xã hội) của quy hoạch sử dụng đất thƣờng từ trên 10 năm đến 20 năm hoặc lâu hơn. * Tính chiến lược và chỉ đạo vĩ mô: Với đặc tính trung và dài hạn, quy hoạch sử dụng đất đai chỉ dự kiến trƣớc đƣợc các xu thế thay đổi phƣơng 9 hƣớng, mục tiêu, cơ cấu và phân bổ sử dụng đất (mang tính đại thể, không dự kiến đƣợc các hình thức và nội dung cụ thể, chi tiết của sự thay đổi). Vì vậy, quy hoạch sử dụng đất là quy hoạch mang tính chiến lƣợc, các chỉ tiêu của quy hoạch mang tính chỉ đạo vĩ mô, tính phƣơng hƣớng và khái lƣợc về sử dụng đất của các ngành nhƣ: - Phƣơng hƣớng, mục tiêu và trọng điểm chiến lƣợc của việc sử dụng đất trong vùng; - Cân đối tổng quát nhu cầu sử dụng đất của các ngành; - Điều chỉnh cơ cấu sử dụng đất và phân bổ đất đai trong vùng; - Phân định ranh giới và các hình thức quản lý việc sử dụng đất đai trong vùng; - Đề xuất các biện pháp, các chính sách lớn để đạt đƣợc mục tiêu của phƣơng hƣớng sử dụng đất; Do khoảng thời gian dự báo tƣơng đối dài, chịu ảnh hƣởng của nhiều nhân tố kinh tế - xã hội khó xác định, nên chỉ tiêu quy hoạch càng khái lƣợc hoá, quy hoạch sẽ càng ổn định. * Tính chính sách: Quy hoạch sử dụng đất thể hiện rất mạnh đặc tính chính trị và chính sách xã hội. Khi xây dựng phƣơng án phải quán triệt các chính sách và quy định có liên quan đến đất đai của Đảng và Nhà nƣớc, đảm bảo thể hiện cụ thể trên mặt bằng đất đai các mục tiêu phát triển nền kinh tế quốc dân, phát triển ổn định kế hoạch kinh tế - xã hội; Tuân thủ các quy định, các chỉ tiêu khống chế về dân số, đất đai và môi trƣờng sinh thái. * Tính khả biến: Dƣới sự tác động của nhiều nhân tố khó dự đoán trƣớc, theo nhiều phƣơng diện khác nhau, quy hoạch sử dụng đất chỉ là một trong những giải pháp biến đổi hiện trạng sử dụng đất sang trạng thái mới thích hợp hơn cho việc phát triển kinh tế trong một thời kỳ nhất định. Khi xã hội phát triển, khoa học kỹ thuật ngày càng tiến bộ, chính sách và tình hình kinh tế thay đổi, các dự kiến của quy hoạch sử dụng đất không còn phù hợp. 10 Việc chỉnh sửa, bổ sung, hoàn thiện quy hoạch và điều chỉnh biện pháp thực hiện là cần thiết. Điều này thể hiện tính khả biến của quy hoạch. Quy hoạch sử dụng đất luôn là quy hoạch động, một quá trình lặp lại theo chiều xoắn ốc “quy hoạch - thực hiện - quy hoạch lại hoặc chỉnh lý - tiếp tục thực hiện...” với chất lƣợng, mức độ hoàn thiện và tính phù hợp ngày càng cao. 1.1.1.3. Các loại hình quy hoạch sử dụng đất Có nhiều quan điểm khác nhau về cách phân loại quy hoạch sử dụng đất. Tuy nhiên, mọi quan điểm đều dựa trên những căn cứ hoặc cơ sở chung nhƣ sau: Nhiệm vụ đặt ra đối với quy hoạch; số lƣợng và thành phần đối tƣợng nằm trong quy hoạch; phạm vi lãnh thổ quy hoạch (cấp vị lãnh thổ hành chính) cũng nhƣ nội dung và phƣơng pháp quy hoạch. Thông thƣờng hệ thống quy hoạch sử dụng đất đƣợc phân loại theo nhiều cấp vị khác nhau (nhƣ loại hình, dạng, hình thức quy hoạch...) nhằm giải quyết các nhiệm vụ cụ thể về sử dụng đất đai (nhƣ điều chỉnh quan hệ đất đai hay tổ chức sử dụng đất nhƣ tƣ liệu sản xuất) từ tổng thể đến thiết kế chi tiết. Đối với Việt Nam, Luật Đất đai năm 2013 (Điều 42) quy định: quy hoạch sử dụng đất đƣợc tiến hành theo lãnh thổ hành chính đến cấp huyện, ngoài ra quy hoạch đất quốc phòng do Bộ Quốc phòng tổ chức thực hiện, quy hoạch đất an ninh do Bộ Công an tổ chức thực hiện [7]. - Quy hoạch sử dụng đất cả nƣớc (gồm cả quy hoạch sử dụng đất các vùng kinh tế tự nhiên); - Quy hoạch sử dụng đất cấp tỉnh; - Quy hoạch sử dụng đất cấp huyện; Đối tƣợng của quy hoạch sử dụng đất theo lãnh thổ là toàn bộ diện tích tự nhiên của lãnh thổ. Tuỳ thuộc vào cấp vị lãnh thổ hành chính, quy hoạch sử dụng đất theo lãnh thổ sẽ có nội dung cụ thể, chi tiết khác nhau và đƣợc thực hiện theo nguyên tắc: từ trên xuống, từ dƣới lên, từ toàn cục đến bộ phận, từ cái chung đến cái riêng, từ vĩ mô đến vi mô và bƣớc sau chỉnh lý bƣớc trƣớc. Mục đích chung của quy hoạch sử dụng đất theo lãnh thổ hành chính