Tài liệu đánh giá kết quả chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn thành phố thái nguyên, tỉnh thái nguyên giai đoạn 2013 2015

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM THỊ THANH HƢỜNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ CHUYỂN MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2013 - 2015 LU N V N THẠC S QUẢN L ĐẤT ĐAI THÁI NGUYÊN - 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM THỊ THANH HƢỜNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ CHUYỂN MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2013 - 2015 Ngành Quả ất Mã số : 60 85 01 03 i LU N V N THẠC S QUẢN L ĐẤT ĐAI Ngƣời hƣớ g dẫ kho học GS.TS. Đặ g Vă Mi h THÁI NGUYÊN - 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện hoàn thành luận văn này đã được cảm ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đều đã được ghi rõ nguồn gốc./. Tác giả Phạm Thị Th h Hƣờ g ii LỜI CẢM ƠN Xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên Quý thầy, quý cô giảng viên Đại học Thái Nguyên; Các thầy các cô trong khoa Sau Đại học, khoa Tài nguyên & Môi trường… trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã truyền đạt những kiến thức quý báu và chỉ bảo tận tình trong quá trình học tập cũng như trong thời gian làm luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn phòng Tài nguyên và Môi trường, phòng nông nghiệp, phòng Thống kê, trung tâm phát triển quỹ đất thành phố Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu, thực hiện luận văn. Đặc biệt là: GS.TS. Thầy Đặng Văn Minh đã tận tình hướng dẫn và chỉ bảo tôi trong suốt thời gian học tập và quá trình thực tập hoàn thành luận văn tốt nghiệp ngành Quản lý đất đai. Chú Nguyễn Văn Tuệ - Trưởng phòng TN&MT thành phố Thái Nguyên; Các cô, chú, anh, chị, em đồng nghiệp phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố Thái Nguyên là những người đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong thời gian hoàn thành luận văn tốt nghiệp; Các bạn trong lớp, trong trường và các anh chị khóa trước đã có nhiều động viên, cố vấn tôi trong việc học tập tại trường; Tôi xin chân thành cảm ơn tới những người thân trong gia đình và bạn bè đã khích lệ, tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp; Do thời gian thực tập có hạn, kiến thức và kinh nghiệm bản thân còn hạn chế nên luận văn không tránh những thiếu sót. Vì vậy, kính mong sự chỉ bảo, góp ý của quý thầy, quý cô và của bạn đọc để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn! Ngày tháng năm 2016 Tác giả uậ vă Phạm Thị Th h Hƣờ g iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT............................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................. x MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 2.1. Mục tiêu tổng thể ....................................................................................... 2 2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................... 2 3. Ý nghĩa .......................................................................................................... 3 3.1. Ý nghĩa trong nghiên cứu khoa học ........................................................... 3 3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn .............................................................................. 3 Chƣơ g 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU................................. 4 1.1. Cơ sở lý luận về đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp và chuyển mục đích sử dụng đất ................................................................................................ 4 1.1.1. Khái niệm đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp ................................... 4 1.1.2. Hiệu quả sử dụng đất............................................................................... 5 1.1.3. Tính tất yếu phải chuyển mục đích sử dụng từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp.................................................................................................. 6 1.1.4. Chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp ............................................ 8 1.1.4.1. Khái niệm ............................................................................................. 8 1.1.4.2. Sự cần thiết phải chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp .............. 9 1.1.4.3. Mục đích của chuyển mục đích sử dụng đất ........................................ 9 1.1.4.4. Vai trò của chuyển mục đích sử dụng đất .......................................... 10 1.1.4.5. Các đối tượng nhà nước cho phép chuyển mục đích sử dụng đất ..... 10 iv 1.1.4.6. Các hình thức chuyển mục đích sử dụng đất ..................................... 11 1.2. Cơ sở pháp lý về chuyển mục đích sử dụng đất ...................................... 12 1.3. Tình hình chuyển mục đích đất nông nghiệp của một số nước trên thế giới và ở tại Việt Nam ..................................................................................... 14 1.3.1. Tình hình chuyển mục đích đất nông nghiệp của một số nước trên thế giới ... 14 1.3.1.1. Trung Quốc ........................................................................................ 14 1.3.1.2. Nhật Bản............................................................................................. 14 1.3.1.3. Đài Loan ............................................................................................. 15 1.3.2. Tình hình chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam hiện nay .. 16 Chƣơ g 2: ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 24 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 24 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 24 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 24 2.1.2.1. Phạm vi về nội dung nghiên cứu ........................................................ 24 2.1.2.2. Phạm vi không gian nghiên cứu ......................................................... 24 2.1.2.3. Phạm vi về thời gian nghiên cứu........................................................ 24 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu............................................................ 24 2.2.1. Thời gian nghiên cứu ............................................................................ 24 2.2.2. Địa điểm nghiên cứu ............................................................................. 25 2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 25 2.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 26 Chƣơ g 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LU N ........................ 30 3.1. Đánh giá tình hình cơ bản của thành phố Thái Nguyên liên quan tới công tác quản lý đất đai............................................................................................ 30 3.1.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố Thái Nguyên .................................................................................................... 30 3.1.1.1. Điều kiện tự nhiên .............................................................................. 30 3.1.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................... 32 v 3.1.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội của thành phố Thái Nguyên .................................................................................................... 36 3.1.2. Thực trạng công tác quản lý Nhà nước về đất đai trên địa bàn thành phố Thái Nguyên .................................................................................................... 37 3.1.3. Hiện trạng sử dụng đất thành phố Thái Nguyên ................................... 39 3.2. Đánh giá thực trạng công tác chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015...................................................................................................... 44 3.2.1. Thực trạng công tác chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp của Nhà nước trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn năm 2013 - 2015.............................................................................................. 44 3.2.1.1. Thực trạng công tác chuyển mục đích sử dụng từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2013 .... 44 3.2.1.2. Thực trạng công tác chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn năm 2014...........47 3.2.2. Thực trạng công tác xin chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015 ........................................................................ 54 3.3. Đánh giá kết quả chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015 ............... 56 3.3.1. Đánh giá kết quả thực hiện công tác chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015 ............................................................................................. 56 3.3.1.1. Đánh giá kết quả thực hiện công tác chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2013 ........ 56 3.3.1.2. Đánh giá kết quả thực hiện công tác chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2014 .......... 58 3.3.1.3. Đánh giá kết quả thực hiện công tác chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2015 ........ 60 vi 3.3.2. Đánh giá việc thực hiện chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang mục đích sử dụng đất phi nông nghiệp có thực hiện theo đúng tiến độ và quy định pháp luật giai đoạn 2013 - 2015 ...................................................................... 62 3.4. Đánh giá ảnh hưởng của việc chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp đến bản thân người dân bị mất đất nông nghiệp do chuyển mục đích sử dụng. ............................................................................... 64 3.4.1. Đánh giá ảnh hưởng của việc chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp đối với kinh tế - xã hội của bản thân người dân bị mất đất nông nghiệp ............................................................................. 64 3.4.1.1. Tình hình chuyển đổi nghề nghiệp của các hộ ................................... 64 3.4.1.2. Tình hình thu nhập của các hộ ........................................................... 66 3.4.2. Đánh giá ảnh hưởng của việc chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp đối với môi trường sống của bản thân người dân bị mất đất nông nghiệp ............................................................................. 67 3.5. Thuận lợi, khó khăn của việc chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp. Đề xuất một số giải pháp cho chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất nhằm quản lý đất bền vững, hiệu quả .............................................. 69 3.5.1. Thuận lợi, khó khăn của việc chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp................................................................................. 69 3.5.2. Đề xuất một số giải pháp cho chuyển mục đích cơ cấu sử dụng đất nhằm quản lý đất bền vững, hiệu quả ............................................................. 70 KẾT LU N VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 72 1. Kết luận ....................................................................................................... 72 2. Đề nghị ........................................................................................................ 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 74 vii DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT HĐND : Hội đồng nhân dân UBND : Ủy ban nhân dân GPMB : Giải phóng mặt bằng GCN : Giấy chứng nhận QSD : Quyền sử dụng NĐ : Nghị định TT : Thông tư QLNN : Quản lý Nhà nước SDĐ : Sử dụng đất BĐS : Bất động sản CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa TP : Thành phố CN - TTCN : Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp SXKD : Sản xuất kinh doanh SXNN : Sản xuất nông nghiệp CMĐ : Chuyển mục đích KT-XH : Kinh tế - xã hội QH : Quy hoạch NTTS : Nuôi trồng thủy sản viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Giá trị dự ước sản xuất công nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2015 ............................................................................ 34 Bảng 3.2: Kết quả thực hiện các chỉ tiêu nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2015 ................................................................... 35 Bảng 3.3: Hiện trạng sử dụng đất năm 2015 thành phố Thái Nguyên ........... 40 Bảng 3.4: Biến động diện tích các loại đất trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015 ........................................................ 43 Bảng 3.5: Diện tích đất nông nghiệp chuyển sang mục đích sử dụng đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2013 ......... 44 Bảng 3.6: Diện tích đất nông nghiệp chuyển mục đích sử dụng sang đất phi nông nghiệp theo đơn vị hành chính trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2013 ............................................................................ 46 Bảng 3.7: Diện tích đất nông nghiệp chuyển mục đích sử dụng sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2014 ......... 47 Bảng 3.8: Diện tích đất nông nghiệp chuyển mục đích sử dụng sang đất phi nông nghiệp theo đơn vị hành chính trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2014 ............................................................................ 49 Bảng 3.9: Diện tích đất nông nghiệp chuyển mục đích sử dụng sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2015 ......... 50 Bảng 3.10: Diện tích đất nông nghiệp chuyển mục đích sử dụng sang đất phi nông nghiệp theo đơn vị hành chính trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2015 ............................................................................ 52 Bảng 3.11: So Sánh diện tích đất nông nghiệp chuyển mục đích sử dụng sang đất phi nông nghiệp theo đơn vị hành chính trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015 ................................................ 53 ix Bảng 3.12: Tình hình chuyển mục đích sử dụng từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp của các hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015 ................................................ 54 Bảng 3.13: Kết quả thực hiện công tác chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2013.......................................................................................... 57 Bảng 3.14: Kết quả thực hiện công tác chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2014.......................................................................................... 58 Bảng 3.15: Kết quả thực hiện công tác chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2015.......................................................................................... 60 Bảng 3.16: Hồ sơ thực hiện chuyển mục đích sử dụng từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015 ...................................................................................... 62 Bảng 3.17: Tình hình chung về nghề nghiệp của hộ trước và sau khi chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp (do Nhà nước thu hồi đất) ....... 64 Bảng 3.18: Thay đổi thu nhập của hộ sau khi bị thu hồi đất nông nghiệp để thực hiện chuyển mục đích sang đất phi nông nghiệp..................... 66 Bảng 3.19: Ý kiến của các hộ gia đình về tác động của cơ sở sản xuất, kinh doanh, công trình công cộng xây dựng trên đất nông nghiệp sau khi chuyển mục đích sử dụng tới môi trường sinh sống của người dân tại đó ................................................................................................ 68 x DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Bản đồ địa giới hành chính thành phố Thái Nguyên ...................... 30 Hình 3.2: Biểu đồ cơ cấu kinh tế thành phố Thái Nguyên năm 2015............. 32 Hình 3.3: Cơ cấu diện tích đất trên địa bàn thành phố Thái Nguyên năm 2015.......................................................................................... 42 1 MỞ ĐẦU 1. Tí h cấp thiết củ ề tài Đất đai là sản phẩm tự nhiên ban tặng cho con người, là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là nguồn nội lực, nguồn vốn to lớn của đất nước, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh và quốc phòng. Đất đai có ý nghĩa chính trị, kinh tế, xã hội sâu sắc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Ngày nay với sự phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã làm cho quá trình đô thị hóa cũng phát triển vượt bậc. Cùng với sự phát triển kinh tế xã hội trong điều kiện mở mang đô thị, sự phát triển các khu công nghiệp, các khu chế suất, nhà máy sản xuất… đất sản xuất nông nghiệp ở nước ta ngày càng giảm. Do vậy cần phải quy hoạch và bố trí sử dụng đất hợp lý trên cơ sở tiết kiệm, hiệu quả, bền vững. Kinh tế càng phát triển, quá trình công nghiệp hóa nông thôn được đẩy mạnh góp phần làm cho đời sống nhân dân được cải thiện, dân số ngày một gia tăng. Dưới áp lực dân số gia tăng, sự phát triển kinh tế, nhu cầu ngày càng tăng của con người. Từ đó, xuất hiện nhu cầu chuyển đổi mục đích sử dụng đất theo xu thế từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp. Tỉnh Thái Nguyên là trung tâm chính trị, kinh tế của khu vực Việt Bắc nói riêng, của vùng trung du miền núi Đông Bắc nói chung, là cửa ngõ giao lưu kinh tế xã hội giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc Bộ. Với những điều kiện thuận lợi trên xu hướng triển vọng của Tỉnh là xây dựng Thái Nguyên trở thành một trong những trung tâm kinh tế (công nghiệp, thương mại, du lịch), văn hóa, giáo dục, y tế của vùng trung du và miền núi Bắc Bộ. Thực hiện Nghị Quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX và Nghị Quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên lần thứ XVI về phát triển kinh tế xã 2 hội tỉnh đến năm 2015, phấn đấu đưa Thái Nguyên thoát khỏi tình trạng kém phát triển, nâng cao một bước rõ rệt về đời sống vật chất tinh thần của nhân dân, tạo tiền đề cơ bản để Thái Nguyên trở thành tỉnh Công nghiệp trước năm 2020. Trong điều kiện kinh tế hiện nay của toàn tỉnh, việc giữ vững kế hoạch đề ra, thay đổi các biện pháp thực hiện cho phù hợp với xu thế kinh tế mà tỉnh cùng cả nước đang đối mặt. Do vậy, Thái Nguyên cần ưu tiên đầu tư xây dựng khu công nghiệp tập trung, phát triển các cụm công nghiệp, kết hợp việc xây dựng một nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa, dịch vụ, kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội hoàn chỉnh, giảm bớt khoảng cách giữa thành thị và nông thôn. Có thể thấy rằng, việc nghiên cứu thực trạng quá trình chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất khi thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa tìm ra nguyên nhân và ảnh hưởng của quá trình này tới kinh tế - xã hội - môi trường hướng tới phát triển bền vững. Từ đó đề xuất những giải pháp quản lý, sử dụng đất hợp lý đem lại hiệu quả cao và bền vững là rất cần thiết. Xuất phát từ những lý do trên, dưới sự hướng dẫn của GS. TS. Đặng Văn Minh, tôi tiến hành thực hiện nghiên cứu đề tài: “Đánh giá kết quả chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015”. 2. Mục tiêu ghiê cứu 2.1. Mục tiêu tổng thể - Đánh giá kết quả chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá thực trạng việc chuyển mục đích sử dụng từ đất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2015. - Đánh giá kết quả sử dụng diện tích đất nông nghiệp sau khi chuyển mục đích sang đất phi nông nghiệp có được thực hiện đúng theo đúng tiến độ, quy định của pháp luật. 3 - Đánh giá ảnh hưởng của việc chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp tới đời sống kinh tế - xã hội, môi trường của người dân bị thu hồi đất. - Đánh giá được thuận lợi và khó khăn của việc chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp. Đề xuất các giải pháp quản lý sử dụng đất nông nghiệp, phi nông nghiệp theo hướng bền vững đáp ứng mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. 3. ghĩ 3.1. Ý nghĩa trong nghiên cứu khoa học - Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu em đã có những nhận định riêng và đánh giá về công tác chuyển mục đích quyền sử dụng đất trong giai đoạn hiện nay. - Đồng thời nắm vững những quy định của Luật Đất đai năm 2003, Luật đất đai 2013 và những văn bản dưới luật về đất đai của trung ương và ở địa phương trong công tác chuyển mục đích quyền sử dụng đất. 3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn - Đưa ra các kiến nghị và đề xuất với các cấp có thẩm quyền đưa ra những giải pháp phù hợp để công tác chuyển mục đích quyền sử dụng nói riêng và công tác quản lý nhà nước về đất đai nói chung được tốt hơn. 4 Chƣơ g 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở uậ về ất ô g ghiệp, ất phi ô g ghiệp và chuyể mục ích sử dụ g ất 1.1.1. Khái niệm đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp * Đất ô g ghiệp Theo Điều 10, Luật Đất đai 2013 [10], căn cứ vào mục đích sử dụng, nhóm đất nông nghiệp bao gồm các loại đất sau đây: a) Đất trồng cây hàng năm gồm đất trồng lúa và đất trồng cây hàng năm khác; b) Đất trồng cây lâu năm; c) Đất rừng sản xuất; d) Đất rừng phòng hộ; đ) Đất rừng đặc dụng; e) Đất nuôi trồng thủy sản; g) Đất làm muối; h) Đất nông nghiệp khác gồm đất sử dụng để xây dựng nhà kính và các loại nhà khác phục vụ mục đích trồng trọt, kể cả các hình thức trồng trọt không trực tiếp trên đất; xây dựng chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm và các loại động vật khác được pháp luật cho phép; đất trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản cho mục đích học tập, nghiên cứu thí nghiệm; đất ươm tạo cây giống, con giống và đất trồng hoa, cây cảnh. * Đất phi ô g ghiệp Theo Điều 10, Luật Đất đai 2013 [13], căn cứ vào mục đích sử dụng, nhóm đất phi nông nghiệp bao gồm các loại đất sau đây: a) Đất ở gồm đất ở tại nông thôn, đất ở tại đô thị; b) Đất xây dựng trụ sở cơ quan; 5 c) Đất sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh; d) Đất xây dựng công trình sự nghiệp gồm đất xây dựng trụ sở của tổ chức sự nghiệp; đất xây dựng cơ sở văn hóa, xã hội, y tế, giáo dục và đào tạo, thể dục thể thao, khoa học và công nghệ, ngoại giao và công trình sự nghiệp khác; đ) Đất sản xuất, kinh doanh phi nông nghiệp gồm đất khu công nghiệp, cụm công nghiệp, khu chế xuất; đất thương mại, dịch vụ; đất cơ sở sản xuất phi nông nghiệp; đất sử dụng cho hoạt động khoáng sản; đất sản xuất vật liệu xây dựng, làm đồ gốm; e) Đất sử dụng vào mục đích công cộng gồm đất giao thông (gồm cảng hàng không, sân bay, cảng đường thủy nội địa, cảng hàng hải, hệ thống đường sắt, hệ thống đường bộ và công trình giao thông khác); thủy lợi; đất có di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh; đất sinh hoạt cộng đồng, khu vui chơi, giải trí công cộng; đất công trình năng lượng; đất công trình bưu chính, viễn thông; đất chợ; đất bãi thải, xử lý chất thải và đất công trình công cộng khác; g) Đất cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng; h) Đất làm nghĩa trang, nghĩa địa, nhà tang lễ, nhà hỏa táng; i) Đất sông, ngòi, kênh, rạch, suối và mặt nước chuyên dùng; k) Đất phi nông nghiệp khác gồm đất làm nhà nghỉ, lán, trại cho người lao động trong cơ sở sản xuất; đất xây dựng kho và nhà để chứa nông sản, thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, máy móc, công cụ phục vụ cho sản xuất nông nghiệp và đất xây dựng công trình khác của người sử dụng đất không nhằm mục đích kinh doanh mà công trình đó không gắn liền với đất ở; 1.1.2. Hiệu quả sử dụng đất Đất đai là một tài nguyên vô cùng quý giá với bất kỳ một quốc gia nào, đất đều là tư liệu sản xuất đặc biệt, chủ yếu là cho sản xuất nông - lâm nghiệp, là cơ sở để phân bố các ngành kinh tế quốc dân. Từ xa xưa, con người đã hiểu được tầm quan trọng của đất như: Người Ấn Độ, người Ả - rập, người Mỹ đều có cách ngôn bất hủ “Đất là tài sản vay mượn của con cháu; Người Hà Lan 6 coi “mất đất còn tồi tệ hơn sự phá sản”; đối với Việt Nam, một đất nước với “Tam sơn, tứ hải, nhất phân điền”, đất càng đặc biệt quý giá. Không chỉ vậy, tài nguyên đất có hạn, đất có khả năng canh tác càng ít ỏi. Toàn lục địa trừ diện tích đóng băng vĩnh cửu (1.360 triệu héc-ta) chỉ có 13.340 triệu héc-ta. Trong đó phần lớn có nhiều hạn chế cho sản xuất do quá lạnh, khô, dốc, nghèo dinh dưỡng, hoặc quá mặn, quá phèn, bị ô nhiễm, bị phá hoại do hoạt động sản xuất hoặc do bom đạn chiến tranh. Diện tích đất có khả năng canh tác của lục địa chỉ có 3.030 triệu héc-ta. Hiện nhân loại mới khai thác được 1.500 triệu héc-ta đất canh tác. Diện tích tự nhiên và đất canh tác trên đầu người ngày càng giảm do áp lực tăng dân số, sự phát triển đô thị hóa, công nghiệp hóa và các hạ tầng kỹ thuật. Hiện nay, do điều kiện tự nhiên, hoạt động tiêu cực của con người, hậu quả của chiến tranh nên diện tích đáng kể của lục địa đã, đang và sẽ còn bị thoái hóa, hoặc ô nhiễm dẫn tới tình trạng giảm, mất khả năng sản xuất và nhiều hậu quả nghiêm trọng khác. Ở Việt Nam hiện có 16,7 triệu héc-ta bị xói mòn, rửa trôi mạnh, chua nhiều, 9 triệu héc-ta đất có tầng mỏng và độ phì thấp, 3 triệu héc-ta đất thường bị khô hạn và sa mạc hóa, 1,9 triệu héc-ta đất bị phèn hóa, mặn hóa mạnh. Ngoài ra tình trạng ô nhiễm do phân bón, hóa chất bảo vệ thực vật, chất thải, nước thải đô thị, khu công nghiệp,... Lịch sử đã chứng minh sản xuất nông nghiệp phải được tiến hành trên đất tốt mới có hiệu quả. Tuy nhiên, để hình thành đất với độ phì nhiêu cần thiết cho canh tác nông nghiệp phải trải qua hàng nghìn năm, thậm chí hàng vạn năm. Vì vậy, mỗi khi sử dụng đất đang sản xuất nông nghiệp cho các mục đích khác cần cân nhắc kỹ để không rơi vào tình trạng chạy theo lợi ích trước mắt [2]. 1.1.3. Tính tất yếu phải chuyển mục đích sử dụng từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp Ngày nay, khoa học công nghệ phát triển nhanh như vũ bão. Công nghiệp hóa - hiện đại hóa là con đường giúp các nước chậm phát triển rút 7 ngắn thời gian so với các nước phát triển, là nhân tố thay đổi căn bản phương thức sản xuất, chuyển nền kinh tế từ sản xuất nông nghiệp sang phương thức sản xuất mới. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa phản ánh cơ cấu nền kinh tế, thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa. Công nghiệp hóa diễn ra đồng thời với phát triển các vùng kinh tế trọng điểm, khu công nghiệp… Chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp làm thay đổi cơ cấu sử dụng đất theo hướng thu hẹp dần diện tích đất nông nghiệp, mở rộng diện tích đất phi nông nghiệp nhằm đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH sử dụng đất phù hợp điều kiện kinh tế, xã hội của vùng, địa phương góp phần phát triển mạnh nền kinh tế, xã hội. CNH, HĐH ở nước ta là quá trình cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng phát triển mạnh công nghiệp và dịch vụ. Để làm được công việc này, tất yếu phải phân bổ lại các nguồn lực phát triển kinh tế. Như một quy luật tất yếu, CNH, HĐH kéo theo quá trình chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp. Trong những năm gần đây và cho đến năm 2020, khi nền kinh tế nước ta cơ bản trở thành một nền kinh tế công nghiệp, công nghiệp hóa ở nước ta đã và sẽ tiếp tục diễn ra với quy mô lớn. Một bộ phận đất đai, mà chủ yếu là nông nghiệp sẽ được chuyển đổi mục đích sử dụng để xây dựng các khu công nghiệp, khu chế xuất, các nhà máy và cơ sở hạ tầng. Kéo theo đó là một bộ phận quan trọng lực lượng lao động nông nghiệp có năng suất lao động thấp sẽ có xu hướng chuyển sang lao động phi nông nghiệp để từ đó có năng suất lao động cao hơn. CNH, HĐH là một quá trình tất yếu đối với bất cứ một dân tộc nào, một quốc gia nào trong quá trình xây dựng và phát triển. Quá trình công nghiệp hóa cũng là quá trình biến đổi sâu sắc về cơ cấu sản xuất, cơ cấu nghề nghiệp, cơ cấu tổ chức, sinh hoạt xã hội với rất nhiều thay đổi diễn ra trên các 8 lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa. Trong quá trình đó, việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp diễn ra mang tính quy luật, góp phần đẩy mạnh CNH - HĐH. Chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp đi liền với quá trình nâng cấp, phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng và các công trình phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng, phục vụ lợi ích cộng đồng, lợi ích quốc gia mà bắt đầu bằng hệ thống giao thông, tiếp theo đó là hệ thống cấp điện, thoát nước, hệ thống thông tin liên lạc, trung tâm thương mại, dịch vụ. Tốc độ phát triển các khu nghiệp càng nhanh thì hệ thống cơ sở hạ tầng và các công trình công cộng càng hiện đại. Chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp làm tăng diện tích đất phi nông nghiệp kéo theo chuyển đổi cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động. Chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp tạo điều kiện thu hút lao động giải quyết việc làm với thu nhập tương đối khá, giúp họ cải thiện điều kiện và nâng cao đời sống vật chất cũng như tinh thần của bản thân và gia đình. Thực tế cho thấy các khu công nghiệp, nhà máy sản xuất đi vào hoạt động thu hút một lượng lớn lao động vào làm việc trong các xưởng sản xuất. Trước đây lao động trong nông nghiệp chiếm đến 70% - 80% tổng số lao động cả nước, lượng đất nông nghiệp có hạn, cảnh đất chật người đông, thu nhập cả năm trông chờ vào 2 vụ lúa và phụ thuộc nhiều vào thời tiết nên cuộc sống bấp bênh. Khi vào làm trong các nhà máy, xí nghiệp thu nhập sẽ ổn định hơn. Họ sẽ được đào tạo trình độ cũng như tay nghề, tiếp xúc với những phương thức sản xuất mới tiến tiến, mô hình chung làm tăng trình độ dân trí cho người dân địa phương [15]. 1.1.4. Chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp 1.1.4.1. Khái niệm Chuyển mục đích sử dụng đất là sự thay đổi về mục đích sử dụng của đất. Chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp là phạm trù hẹp hơn, tuy