Tài liệu đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã phục linh huyện đại từ tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------------- LẠC THỊ PHƯỢNG Tên đề tài: “ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN XÃ PHỤC LINH, HUYỆN ĐẠI TỪ TỈNH THÁI NGUYÊN” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Quản lý Đất đai Khoa : Quản lý Tài nguyên Khóa học : 2014 - 2018 Thái Nguyên, năm 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------------- LẠC THỊ PHƯỢNG Tên đề tài: “ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN XÃ PHỤC LINH, HUYỆN ĐẠI TỪ TỈNH THÁI NGUYÊN” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Quản lý Đất đai Lớp : K46 - QLĐĐ - N02 Khoa : Quản lý Tài nguyên Khóa học : 2014 - 2018 Giảng viên hướng dẫn : ThS.Nguyễn Văn Hiều Thái Nguyên, năm 2018 i LỜI CẢM ƠN Được sự giúp đỡ của ban giám hiệu nhà trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên và ban chủ nhiệm khoa quản lí tài nguyên,em đã tiến hành nghiên nghiên cứu đề tài “Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên”. Em xin chân thành cảm ơn trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, nơi đã đào tạo giảng dạy, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại nhà trường Em vô cùng cảm ơn thầy giáo cán bộ giảng dạy ThS.Nguyễn Văn Hiểu, người đã trực tiếp hướng dẫn chỉ bảo tận tình trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài. Em xin cảm ơn các cán bộ UBND xã Phục Linh, nơi em thực hiện đề tài đã giúp đỡ tạo điều kiện cho em học hỏi kinh nghiệm giúp đỡ em trong quá trình thực tập tại cơ quan. Em xin bày tỏ biết ơn sâu sắc tới gia đình bạn bè người thân đã luôn động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành khóa luận của mình. Trong thời gian thực tập em đã cố gắng hết sức mình, nhưng do kinh nghiệm và kiến thức có hạn nên bài khóa luận của em không tránh khỏi những thiếu sót và khiếm khuyết em rất mong được các thầy giáo cô giáo và các bạn sinh viên đóng góp ý kiến bổ sung và khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng Ký tên Lạc Thị Phượng năm 2018 ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Kí hiệu viết tắt Nguyên nghĩa CPTG, IC Chi phí trung gian FAO GCNQSDĐ Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GTSX, GO Giá trị sản xuất H Hight - Cao KHKT Khoa học kỹ thuật L Thấp LMUs Bản đồ đơn vị đất đai LUT Loại hình sử dụng đất M Trung bình P Giá của từng loại sản phẩm Q Khối lượng của từng loại sản phẩm RRA Rural Rapid Appraisal - Đánh giá nhanh nông thôn T Tổng giá trị sản phẩm TB Trung bình UBND Ủy ban nhân dân VH Very hight - Rất cao QLVSMT Quản lý vệ sinh môi trường 3 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2. 1. Cơ cấu đất đai theo mục đích sử dụng của Việt Nam ................... 18 Bảng 4. 1. Hiện trạng dân số, số hộ năm 2016 ............................................... 31 Bảng 4. 2. Hiện trạng sử dụng đất của xã Phục Linh năm 2017..................... 38 Bảng 4. 3. Cơ cấu các loại đất nông nghiệp của xã Phục Linh....................... 40 Bảng 4. 4. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp của xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ............................................................................... 42 Bảng 4. 5. Hiệu quả kinh tế của các loại cây trồng chính của xã Phục Linh ....... 45 Bảng 4. 6. Hiệu quả kinh tế của các kiểu sử dụng đất của xã Phục Linh ....... 46 Bảng 4. 7. Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế các kiểu sử dụng đất xã Phục Linh.............................................................................................. 47 Bảng 4. 8. Đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất của........ 48 xã Phục Linh.................................................................................................... 48 Bảng 4. 9. Hiệu quả xã hội của các loại hình sử dụng đất tại xã Phục Linh .. 49 Bảng 4. 10.Bảng phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội các kiểu sử dụng đất xã Phục Linh..................................................................................... 50 Bảng 4.11. Đánh giá hiệu quả xã hội các loại hình sử dụng đất của xã Phục Linh ................................................................................................................. 50 Bảng 4.12. Hiệu quả môi trường của các loại hình sử dụng đất .................... 51 4 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4. 1.Biểu đồ cơ cấu đất đai của xã Phục Linh năm 2017 ....................... 39 5 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .....................................................................................................i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................ii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... iii DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................iv MỤC LỤC ..........................................................................................................v PHẦN 1 MỞ ĐẦU ...........................................................................................1 1.1. Đặt vấn đề................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu đề tài............................................................................................ 2 1.2.1. Mục tiêu tổng quát .................................................................................. 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể........................................................................................ 2 1.3. Ý nghĩa của đề tài....................................................................................... 2 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................4 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài .......................................................................... 4 2.1.1. Khái niệm về đất đai và đất nông nghiệp................................................ 4 2.1.2. Sử dụng đất là gì ?................................................................................... 5 2.1.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng đất .................................... 6 2.1.4. Cơ cấu cây trồng trong sử dụng đất ........................................................ 8 2.1.5. Khái quát hiệu quả sử dụng đất............................................................... 9 2.1.6. Sự cần thiết phải đánh giá hiệu quả sử dụng đất................................... 12 2.1.7. Định hướng sử dụng đất nông nghiệp ................................................... 12 2.1.8. Quan điểm sử dụng đất nông nghiệp bền vững .................................... 13 2.2. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên Thế giới và Việt Nam .............. 16 2.2.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của một số nước trên thế giới ............ 16 2.2.2. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp tại Việt Nam................................. 17 2.3. Những nghiên cứu về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trong và ngoài nước. ................................................................................................................ 19 6 2.3.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài........................................................... 19 2.3.2. Nghiên cứu trong nước.......................................................................... 20 PHẦN 3 ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................................................................24 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................ 24 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 24 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu............................................................................... 24 3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ............................................................... 24 3.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 24 3.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 24 3.4.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp ................................................... 24 3.4.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp..................................................... 25 3.4.3. Phương pháp tính hiệu quả của các loại hình sử dụng đất.................... 25 3.4.4. Phương pháp tính toán phân tích số liệu ............................................... 26 PHẦN 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN............................27 4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................................ 27 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 27 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 30 4.1.3. Đánh giá ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến hiệu quả sử dụng đất của xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên............ 36 4.2. Hiện trạng sử dụng đất đai của xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................................ 38 4.2.1. Tình hình sử dụng đất đai của xã Phục Linh ........................................ 38 4.2.2. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp của xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................................... 40 vii 4.2.3. Xác định các loại hình sử dụng đất nông nghiệp của xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên .................................................................... 41 4.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp của xã xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ................................. 44 4.3.1. Hiệu quả kinh tế .....................................................................................44 4.3.2. Hiệu quả xã hội ..................................................................................... 49 4.3.3. Hiệu quả Môi trường ............................................................................. 51 4.4. Khai thác sử dụng đất và lựa chọn định hướng sử dụng đất nông nghiệp cho xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ...................................... 52 4.4.1. Quan điểm khai thác sử dụng đất .......................................................... 52 4.4.2. Định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp..................................... 53 4.4.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn ...................................................................................................... 54 PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ...........................................................57 5.1. Kết luận .................................................................................................... 57 5.2. Đề nghị ..................................................................................................... 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................59 PHỤ LỤC 1 2 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, là điều kiện tồn tại và phát triển của con người và các sinh vật khác trên trái đất. Theo luật Đất đai 2013 có ghi “Đất đai là khoảng không gian cho các hoạt động con người thể hiện ở nhiều dạng sử dụng khác nhau”. Xã hội ngày càng phát triển đất đai ngày càng có vai tro quan trọng, bất kì một ngành sản xuất nào thì đất đai luôn là tư liệu sản xuất đặc biệt và không thể thay thế được. Đối với nước ta, một nước nông nghiệp thì vị trí của đất đai lại càng quan trọng và ý nghĩa hơn. Ngày nay, xã hội phát triển, dân số tăng nhanh kéo theo những đòi hỏi ngày càng tăng về lương thực và thực phẩm, chỗ ở cũng như các nhu cầu về văn hóa, xã hội. Con người đã tìm mọi cách để khai thác đất đai nhằm thỏa mãn những nhu cầu ngày càng tăng đó. Các hoạt động ấy đã làm cho diện tích đất nông nghiệp vốn có giới hạn về diện tích ngày càng bị thu hẹp, đồng thời làm giảm độ màu mỡ và giảm tính bền vững trong sử dụng đất. Do vậy, việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả, hợp lý theo quan điểm sinh thái và phát triển bền vững đang trở thành vấn đề mang tính chất toàn cầu đang được các nhà khoa học trên thế giới quan tâm. Đối với một nước có nền kinh tế nông nghiệp là chủ yếu như ở Việt Nam, nghiên cứu, đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Vì vậy, việc nghiên cứu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, đảm bảo an ninh lương thực và giữ gìn được bản sắc của địa phương là một yêu cầu hết sức quan trọng và cần thiết trong thời gian tới. Phục Linh là xã miền núi nằm ở phía Đông bắc huyện Đại Từ cách trung tâm huyện 7 Km; phía Đông giáp Thị trấn Giang Tiên; phía Tây giáp xã Tân Linh; phía Nam giáp xã Cù Vân và xã Hà Thượng; phía Bắc giáp xã Phấn Mễ. Xã có tổng diện tích đất tự nhiên là 1434,85 ha, trong đó: đất nông nghiệp là 1020,22 ha (chiếm 71,1%), đất phi nông nghiệp 414,07 ha (chiếm 28,68%) và đất chưa sử dụng 0.56 ha (chiếm 0,04% ). Năm 2016, toàn xã có 1.947 hộ, 8.948 khẩu, gồm 6 dân tộc anh em đoàn kết sinh sống trên địa bàn 17 xóm. Xuất phát từ thực tế đó, dưới sự hướng dẫn của thầy giáo Th.S Nguyễn Văn Hiểu em tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên” 1.2. Mục tiêu đề tài 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp để tìm ra những thuận lợi và khó khăn, từ đó lựa chọn được loại hình sử dụng đất đạt hiệu quả cao phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của xã Phục Linh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội có liên quan và ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã Phục Linh. - Đánh giá hiện trạng sử dụng đất trên địa bàn xã. - Xác định loại hình sử dụng đất thích hợp đem lại hiệu quả cao. - Đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn xã. 1.3. Ý nghĩa của đề tài - Ý nghĩa trong khoa học + Củng cố kiến thức cơ sở cũng như kiến thức chuyên ngành, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. + Nâng cao khả năng tiếp cận, điều tra, thu thập và xử lý thông tin của sinh viên trong quá trình làm đề tài. - Ý nghĩa trong thực tiễn + Trên cơ sở đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp từ đó đề xuất được những giải pháp sử dụng đất đạt hiệu quả cao và bền vững, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương. PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 2.1.1. Khái niệm về đất đai và đất nông nghiệp - Khái niệm về đất đai Đất là một phần của vỏ trái đất, nó là lớp phủ lục địa mà bên dưới nó là đá và khoáng sinh ra nó, bên trên là thảm thực bì và khí quyển. Đất là lớp mặt tươi xốp của lục địa có khả năng sản sinh ra sản phẩm của cây trồng. Đất là lớp phủ thổ nhưỡng là thổ quyển, là một vật thể tự nhiên, mà nguồn gốc của thể tự nhiên đó là do hợp điểm của 4 thể tự nhiên khác của hành tinh là thạch quyển, khí quyển, thủy quyển và sinh quyển. Sự tác động qua lại của bốn quyển trên và thổ quyển có tính thường xuyên và cơ bản. Cho đến nay đã có rất nhiều khái niệm, định nghĩa về đất đai. Khái niệm đầu tiên của học giả người Nga Docutraiep năm 1987 cho rằng “Đất là vật thể tự nhiên cấu tạo độc lập lâu đời do kết quả quá trình hoạt động tổng hợp của 5 yếu tố hình thành đất, đó là: “Đá mẹ, sinh vật, khí hậu, địa hình và thời gian”[8]. Tuy vậy, khái niệm này chưa đề cập đến sự tác động của các yếu tố khác tồn tại trong môi trường xung quanh, do đó sau này một số học giả khác đã bổ sung các yếu tố: nước của đất, nước ngầm và đặc biệt là vai tro của con người để hoàn chỉnh khái niệm về đất nêu trên. Theo C.Mac: “Đất là tư liệu sản xuất cơ bản và phổ biến, quý báu nhất của sản xuất nông nghiệp, là điều kiện không thể thiếu được của sự tồn tại và tái sinh của hàng loạt thế hệ loài người kế tiếp nhau” C. Mac (1949) [1] Như vậy đã có rất nhiều khái niệm và định nghĩa khác nhau về đất nhưng khái niệm chung nhất có thể hiểu: Đất đai là khoảng không gian có giới hạn, theo chiều thẳng đứng, gồm: Khí hậu của bầu khí quyển, lớp phủ thổ nhưỡng, thảm thực vật, động vật, diện tích mặt nước, tài nguyên nước ngầm và khoáng sản trong lòng đất; theo chiều ngang, trên mặt đất là sự kết hợp giữa thổ nhưỡng, địa hình, thủy văn, thảm thực vật với các thành phần khác, nó tác động giữ vai tro quan trọng và có ý nghĩa to lớn đối với hoạt động sản xuất cũng như cuộc sống của xã hội loài người. - Khái niệm về đất nông nghiệp Đất nông nghiệp đôi khi còn gọi là đất canh tác đất trồng trọt là những vùng đất khu vực thích hợp cho sản xuất, canh tác nông nghiệp, bao gồm cả trồng trọt chăn nuôi. Đây là một trong những nguồn lực chính trong nông nghiệp.[16] Căn cứ vào mục đích sử dụng, theo Điều 10, Luật Đất đai 2013 đã phân chia nhóm đất nông nghiệp bao gồm các loại đất sau: - Đất trồng cây hàng năm gồm đất trồng lúa và đất trồng cây hàng năm khác. - Đất trồng cây lâu năm; - Đất rừng sản xuất; - Đất rừng phong hộ; - Đất rừng đặc dụng; - Đất nuôi trồng thủy sản; - Đất làm muối; - Đất nông nghiệp khác gồm đất sử dụng để xây dựng nhà kính và các loại nhà khác phục vụ mục đích trồng trọt không trực tiếp trên đất; xây dựng chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm và các loại động vật khác được pháp luật cho phép; đất trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản cho mục đích học tập, nghiên cứu thí nghiệm; đất ươm tạo cây giống, con giống và đất trồng hoa, cây cảnh. 2.1.2. Sử dụng đất là gì ? Sử dụng đất là hệ thống các biện pháp nhằm điều hòa mối quan hệ giữa người - đất trong tổ hợp các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác và môi trường. Căn cứ vào quy luật phát triển kinh tế xã hội cùng với yêu cầu không ngừng ổn định và bền vững về mặt sinh thái, quyết định phương hướng chung và mục tiêu sử dụng đất hợp lý nhất là tài nguyên đất đai, phát huy tối đa công dụng của đất nhằm đạt tới hiệu ích sinh thái, kinh tế, xã hội cao nhất. Vì vậy, sử dụng đất thuộc phạm trù hoạt động kinh tế của nhân loại. Trong mỗi phương thức sản xuất nhất định, việc sử dụng đất theo yêu cầu của sản xuất và đời sống cần căn cứ vào thuộc tính tự nhiên của đất đai. Với vai tro là nhân tố của sức sản xuất, các nhiệm vụ và nội dung sử dụng đất đai được thể hiện ở các khía cạnh sau: - Sử dụng đất hợp lý về không gian, hình thành hiệu quả kinh tế không gian sử dụng đất. - Phân phối hợp lý cơ cấu đất đai trên diện tích đất đai được sử dụng, hình thành cơ cấu kinh tế sử dụng đất. - Quy mô sử dụng đất cần có sự tập trung thích hợp, hình thành quy mô kinh tế sử dụng đất. - Giữ mật độ sử dụng đất đai thích hợp, hình thành việc sử dụng đất đai một cách kinh tế, tập trung, thâm canh. 2.1.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng đất Trong quá trình sử dụng đất, con người là nhân tố phân phối chủ yếu, ngoài ra việc sử dụng đất còn chịu ảnh hưởng bởi các nhân tố sau: - Yếu tố điều kiện tự nhiên Khi sử dụng đất đai, ngoài bề mặt không gian cần chú ý đến việc thích ứng với điều kiện tự nhiên và quy luật sinh thái của đất cũng như các yếu tố bao quanh mặt đất như: ánh sáng, nhiệt độ, lượng mưa, thủy văn, không khí… và các khoáng sản dưới lòng đất. Trong nhóm nhân tố này thì điều kiện khí hậu là nhân tố hạn chế hàng đầu của việc sử dụng đất, sau đó là điều kiện đất đai mà chủ yếu là điều kiện địa hình, thổ nhưỡng và các nhân tố khác. + Điều kiện khí hậu: Khí hậu là yếu tố rất quan trọng, nó quyết định số vụ trồng trong năm vì mỗi cây trồng yêu cầu một điều kiện thời tiết khí hậu phù hợp với nó. Nắm vững yếu tố khí hậu và bố trí cây trồng hợp lý sẽ tránh được những thiệt hại do khí hậu gây ra. Đồng thời, giảm được tính thời vụ trong sản xuất nông nghiệp nhằm đem lại năng suất cao, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng đất. + Loài cây trồng và hệ thống cây trồng: Việc lựa chọn loài cây trồng và hệ thống cây trồng nào đó phù hợp với điều kiện khí hậu và đất đai của từng vùng là vô cùng quan trọng, nó không những đem lại năng suất, sản lượng, chất lượng cây trồng cao mà còn thể hiện được hiệu quả quản lý và sử dụng đất của vùng đó. + Điều kiện đất đai: Sự khác nhau giữa địa hình, địa mạo, độ cao so với mực nước biển, độ dốc, hướng dốc… thường dẫn đến đất đai, khí hậu khác nhau, từ đó ảnh hưởng đến sản xuất và phân bố các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp. Địa hình và độ dốc ảnh hưởng đến phương thức sử dụng đất nông nghiệp, là căn cứ cho việc lựa chọn cơ cấu cây trồng, xây dựng đồng ruộng, thủy lợi canh tác và cơ giới hóa. Mỗi vùng địa lý khác nhau có sự khác biệt về điều kiện ánh sáng, nhiệt độ, nguồn nước và các điều kiện tự nhiên khác. Các yếu tố này ảnh hưởng rất lớn đến khả năng, công dụng và hiệu quả sử dụng đất. Vì vậy cần tuân theo các quy luật của tự nhiên, tận dụng các lợi thế đó nhằm đạt được hiệu quả cao nhất về kinh tế, xã hội và môi trường. - Yếu tố về kinh tế - xã hội Bao gồm các yếu tố như: Chế độ xã hội, dân số và lao động, thông tin và quản lý, trình độ phát triển của kinh tế hàng hóa, cơ cấu kinh tế và phân bổ sản xuất, các điều kiện về nông nghiệp, công nghiệp, giao thông, vận tải, sự phát triển của khoa học kỹ thuật công nghệ, trình độ quản lý, sử dụng lao động… Yếu tố kinh tế - xã hội thường có ý nghĩa quyết định, chủ đạo đối với việc sử dụng đất đai. Thực vậy, phương hướng sử dụng đất được quyết định bởi yêu cầu xã hội và mục tiêu kinh tế trong từng thời kỳ nhất định. Điều kiện tự nhiên của đất đai cho phép xác định khả năng thích ứng về phương thức sử dụng đất. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên tới việc sử dụng đất được đánh giá bằng hiệu quả sử dụng đất. Thực trạng sử dụng đất liên quan đến lợi ích kinh tế của người sở hữu, sử dụng và kinh doanh đất. Nếu có chính sách ưu đãi sẽ tạo điều kiện cải tạo và hạn chế sử dụng đất theo kiểu bóc lột đất đai. Mặt khác, sự quan tâm quá mức đến lợi nhuận tối đa cũng dẫn đến tình trạng đất đai không những bị sử dụng không hợp lý mà còn bị hủy hoại. Như vậy, các nhân tố điều kiện tự nhiên và điều kiện kinh tế - xã hội tạo ra nhiều tổ hợp ảnh hưởng đến việc sử dụng đất đai. Tuy nhiên mỗi yếu tố giữ vị trí và có tác động khác nhau. Vì vậy, cần dựa vào yếu tố tự nhiên và kinh tế - xã hội trong lĩnh vực sử dụng đất đai để từ đó tìm ra những nhân tố thuận lợi và khó khăn để sử dụng đất đai đạt hiệu quả cao. 2.1.4. Cơ cấu cây trồng trong sử dụng đất Trong lịch sử phát triển lâu đời của sản xuất nông nghiệp thì các hệ thống canh tác đã được hình thành, phát triển thay thế lẫn nhau. Có những hệ thống canh tác hiệu suất rất thấp nhưng vẫn tồn tại, có những hệ thống canh tác hiện đại được đưa vào nhưng trong môi trường sản xuất không thích hợp nên phải nhường chỗ cho những hệ thống cũ. Hiện nay, các hệ thống này tồn tại xen kẽ nhau và mỗi một hệ thống phù hợp với từng điều kiện của mỗi vùng. Cơ cấu cây trồng là thành phần của cơ cấu sản xuất nông - lâm nghiệp và là giải pháp kinh tế quan trọng của phân vùng sản xuất nông - lâm nghiệp. Nó là thành phần các giống là loại cây được bố trí trong không gian và thời gian của các loại cây trồng trong mọi hệ sinh thái nông nghiệp, nhằm tận dụng hợp lý nhất các nguồn lợi tự nhiên - kinh tế - xã hội. Cơ cấu cây trồng phải đáp ứng được yêu cầu phát triển chăn nuôi, phải kết hợp chặt chẽ với lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, đồng thời tạo cơ sở cho ngành nghề khác phát triển. Sản xuất nông nghiệp có tính thời vụ cao, nếu bố trí một cơ cấu thích hợp sẽ giảm bớt sự căng thẳng thời vụ và hạn chế lao động nhàn rỗi theo các chu kỳ sinh trưởng khác nhau, không trùng nhau theo cây trồng vật nuôi với các hình thức đa canh bao gồm: trồng xen, trồng gối, luân canh, trồng theo băng, canh tác phối hợp, mô hình nông - lâm kết hợp. Cơ cấu cây trồng về diện tích là tỷ lệ các loại cây trên một diện tích canh tác. Tỷ lệ này một phần nào đó nói lên trình độ thâm canh sản xuất của từng vùng. Tỷ lệ cây lương thực cao, tỷ lệ cây công nghiệp, cây thực phẩm thấp phản ánh trình độ phát triển nông nghiệp thấp. Tỷ lệ các loại cây trồng có sản phẩm tiêu thụ tại chỗ cao, các loại cây trồng có sản phẩm có giá trị và xuất khẩu thấp chứng tỏ sản xuất ở vùng đó kém phát triển và ngược lại. Tóm lại, hệ thống cây trồng bền vững là hệ thống có khả năng duy trì sức sản xuất của cơ cấu cây trồng đó khi chịu tác động của những điều kiện bất lợi. Để xác định được cơ cấu cây trồng hợp lý, đạt hiệu quả tối ưu trong sử dụng đất thì ta phải căn cứ vào một số điều kiện cụ thể trong không gian và thời gian nhất định. 2.1.5. Khái quát hiệu quả sử dụng đất Hiệu quả chính là kết quả như yêu cầu của việc mang lại. Do tính chất mâu thuẫn giữa nguồn tài nguyên hữu hạn với nhu cầu ngày càng cao của con người mà ta phải xem xét kết quả phải tạo ra như thế nào? Chi phí bỏ ra để tạo ra kết quả đó là bao nhiêu? Có đưa lại kết quả hữu ích không? Chính vì thế khi đánh giá hoạt động sản xuất không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết quả mà còn phải đánh giá chất lượng các hoạt động sản xuất kinh doanh tạo ra sản phẩm đó. Để xác định bản chất và khái niệm hiệu quả cần xuất phát từ những luận điểm của Mác và những luận điểm lý thuyết hệ thống sau: - Thứ nhất: Bản chất của hiệu quả là yêu cầu tiết kiệm thời gian, thể hiện trình độ nguồn lực của xã hội. Các Mác cho rằng quy luật tiết kiệm thời gian là quy luật có tầm quan trọng đặc biệt tồn tại trong nhiều phương thức sản xuất. Mọi hoạt động của con người đều tuân theo quy luật đó, nó quyết định động lực phát triển của lực lượng sản xuất, tạo điều kiện phát triển văn minh xã hội và nâng cao đời sống của con người qua mọi thời đại. - Thứ hai: Theo quan điểm của lý thuyết hệ thống thì nền sản xuất xã hội là một hệ thống các yếu tố sản xuất và các quan hệ vật chất hình thành giữa con người với con người trong quá trình sản xuất. Hệ thống sản xuất xã hội bao gồm trong nó các quá trình sản xuất, các phương tiện bảo tồn và tiếp tục đời sống xã hội, đáp ứng các nhu cầu xã hội, nhu cầu của con người là những yếu tố khách quan phản ánh mối quan hệ nhất định của con người đối với môi trường bên ngoài. Đó là quá trình trao đổi vật chất giữa sản xuất xã hội và môi trường. - Thứ ba: Hiệu quả kinh tế là mục tiêu nhưng không phải là mục tiêu cuối cùng mà là mục tiêu xuyên suốt mọi hoạt động kinh tế. Trong quy hoạch và quản lý kinh tế nói chung hiệu quả là quan hệ so sánh tối ưu giữa đầu vào và đầu ra, là lợi ích lớn hơn thu được với một chi phí nhất định, hoặc một kết quả nhất định với chi phí nhỏ hơn. Như vậy, bản chất của hiệu quả được xem là: việc đáp ứng nhu cầu của con người trong xã hội; việc bảo tồn tài nguyên, thiên nhiên và nguồn lực để phát triển bền vững. * Hiệu quả kinh tế: Hiệu quả kinh tế là một chỉ tiêu so sánh mức độ tiết kiệm chi phí trong một đơn vị kết quả hữu ích và mức tăng kết quả hữu ích của hoạt động sản xuất vật chất trong một thời kỳ, góp phần làm tăng thêm lợi ích của xã hội. Hiệu quả kinh tế phải đạt được 3 vấn đề sau: + Một là: Mọi hoạt động sản xuất của con người đều phải tuân theo quy luật tiết kiệm thời gian. + Hai là: Hiệu quả kinh tế phải được xem xét trên quan điểm lý thuyết hệ thống.