Tài liệu đánh giá đặc điểm nông sinh học của một số giống chè và con lai sau chọn lọc tại vùng trung du phú thọ

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i --------------------------- nguyÔn thÞ minh ph−¬ng §¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm n«ng- sinh häc cña mét sè gièng chÌ vµ con lai sau chän läc t¹i vïng trung du Phó Thä LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: Di truyÒn vµ Chän gièng c©y trång M· sè: 60.62.05 ¬ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.tS. nguyÔn v¨n hoan Hµ Néi - 2007 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu tr×nh bµy trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch−a ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®1 ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®1 ®−îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- i Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh ch−¬ng tr×nh häc tËp, thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn chØnh luËn v¨n tèt nghiÖp, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®â v« cïng quý b¸u cña ban gi¸m hiÖu, Khoa Sau ®¹i häc tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi, Ban l1nh ®¹o ViÖn Khoa häc kü thuËt n«ng l©m nghiÖp miÒn nói phÝa B¾c. T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c vµ ch©n thµnh tíi PGS.TS NguyÔn V¨n Hoan, ng−êi ®1 tËn t×nh gióp ®ì, h−íng dÉn t«i trong suèt thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi, còng nh− qu¸ tr×nh hoµn chØnh luËn v¨n. Qua ®©y, t«i còng xin ®−îc ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o Khoa n«ng häc, bé m«n Di truyÒn chän gièng - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I ®1 gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu khoa häc vµ hoµn chØnh luËn v¨n tèt nghiÖp. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c céng t¸c viªn cïng b¹n bÌ ®ång nghiÖp ë ViÖn KHKT N«ng l©m nghiÖp miÒn nói phÝa B¾c ®1 nhiÖt t×nh ñng hé gióp ®ì t«i thùc hiÖn vµ hoµn thµnh luËn v¨n tèt nghiÖp. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- ii Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c b¶ng v Danh môc c¸c h×nh vii Danh môc c¸c ¶nh viii 1. Më ®Çu i 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 1 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi 3 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi. 3 1.4. Ph¹m vi nghiªn cøu 3 2. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc 4 2.1. C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 4 2.2. Gi¸ trÞ cña c©y chÌ 5 2.3. Nguån gèc vµ ph©n lo¹i c©y chÌ 6 2.4. Nghiªn cøu vÒ c©y chÌ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y 9 2.5. Mét sè tiÕn bé vÒ gièng chÌ 17 2.6. Mét sè ph−¬ng ph¸p nh©n gièng chÌ 22 3. VËt liÖu, ®Þa ®iÓm, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 32 3.1. VËt liÖu nghiªn cøu 32 3.2. §Þa ®iÓm, thêi gian nghiªn cøu 37 3.3. Néi dung nghiªn cøu 37 3.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 37 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 43 4.1. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm hoa vµ tËp tÝnh në hoa phôc vô ch−¬ng tr×nh lai h÷u tÝnh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 43 iii 4.1.1. §Æc ®iÓm ®Þa lý cña ViÖn KHKT n«ng l©m nghiÖp miÒn nói phÝa B¾c 43 4.1.2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hoa chÌ trong ®iÒu kiÖn Phó Hé - Phó Thä 44 4.1.3. CÊu t¹o hoa 46 4.1.4. H¹t phÊn 48 4.1.5. Søc sèng cña vßi nhôy 56 4.1.6. X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè kü thuËt cña quy tr×nh lai h÷u tÝnh ë chÌ 58 4.1.7. KÕt qu¶ lai 62 4.2. §¸nh gi¸ mét sè tÝnh tr¹ng cña c¸c gièng chÌ tham gia vµo ch−¬ng tr×nh lai 64 4.2.1. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm h×nh th¸i l¸, bóp cña c¸c gièng chÌ tham gia c¸c tæ hîp lai 64 4.2.2. CÊu t¹o bóp cña c¸c gièng tham gia vµo c¸c tæ hîp lai 69 4.3. 71 §¸nh gi¸ con lai −u tó ®−îc chän ra tõ ch−¬ng tr×nh lai 4.3.1. S¬ ®å t¹o gièng sö dông ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh 71 4.3.2. KÕt qu¶ chän läc s¬ bé c¸c dßng lai −u tó 73 4.3.3. §¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng n«ng sinh häc cña c¸c dßng chän läc 74 4.4. §¸nh gi¸ hiÖu øng di truyÒn ë mét sè tÝnh tr¹ng cña c¸c tæ hîp lai 111 4.4.1. HiÖu øng di truyÒn trªn mét sè tÝnh tr¹ng kinh tÕ 111 4.4.2. Xu thÕ di truyÒn cña mét sè tÝnh tr¹ng c¬ b¶n cña c¸c tæ hîp lai. 121 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 123 5.1. KÕt luËn 123 5.2. §Ò nghÞ 124 Tµi liÖu tham kh¶o 125 Phô lôc 135 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- iv Danh môc c¸c b¶ng STT Tªn b¶ng 4.1. Mét sè chØ tiªu sinh thùc cña c¸c gièng chÌ tham gia c¸c tæ hîp lai 4.2. §Æc ®iÓm cÊu t¹o hoa mét sè gièng chÌ chÝnh tham gia vµo c¸c tæ Trang 45 hîp lai 47 4.3. Tû lÖ h¹t phÊn bÊt dôc, h÷u dôc cña mét sè gièng chÌ 50 4.4. Søc sèng h¹t phÊn mét sè gièng chÌ 51 4.5. B¶o qu¶n h¹t phÊn trong m«i tr−êng b×nh th−êng 53 4.6. B¶o qu¶n h¹t phÊn trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp 54 4.7. Søc sèng cña vßi nhuþ hoa chÌ khö ®ùc tr−íc khi hoa në 2 ngµy 57 4.8. Søc sèng cña vßi nhuþ hoa chÌ khö ®ùc khi hoa s¾p në 58 4.9. C¸c th«ng sè kü thuËt c¬ b¶n cña quy tr×nh lai h÷u tÝnh ë chÌ 59 4.10. Tû lÖ ®Ëu qu¶ cña c¸c cÆp lai 63 4.11. §¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i l¸ cña c¸c gièng chÌ tham gia c¸c tæ hîp lai 65 4.12. Mét sè chØ tiªu cÊu t¹o l¸ c¸c gièng chÌ tham gia c¸c tæ hîp lai 68 4.13. §Æc ®iÓm cÊu t¹o bóp c¸c gièng chÌ tham gia c¸c tæ hîp lai 70 4.14. KÕt qu¶ chän läc s¬ bé c¸c dßng lai −u tó cña ch−¬ng tr×nh lai 73 4.15. §Æc ®iÓm l¸ c¸c dßng chän läc 75 4.16. §Æc ®iÓm ®Æc tr−ng h×nh th¸i l¸ cña mét sè dßng chÌ chän läc 77 4.17. §Æc ®iÓm h×nh th¸i bóp cña c¸c dßng chän läc 79 4.18. §Æc ®iÓm h×nh th¸i cÊu t¹o bóp c¸c dßng chÌ chän läc 80 4.19. Thµnh phÇn c¬ giíi bóp cña c¸c dßng chÌ chän läc 81 4.20. C¸c chØ tiªu sinh tr−ëng chñ yÕu cña c¸c dßng chän läc tuæi 3 86 4.21. N¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt tuæi 2 ( 2006) 88 4.22. N¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt c¸c dßng chän läc 4.23. tuæi 3 90 §¸nh gi¸ chÊt l−îng chÌ xanh b»ng ph−¬ng ph¸p c¶m quan 93 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- v 4.24. §¸nh gi¸ chÊt l−îng chÌ ®en b»ng ph−¬ng ph¸p c¶m quan 4.25. Hµm l−îng mét sè chÊt ho¸ häc chñ yÕu trong c¸c dßng chÌ chän läc 4.26. Møc ®é bÞ h¹i cña mét sè loµi s©u bÖnh chÝnh 4.27. Kh¶ n¨ng nh©n gièng b»ng biÖn ph¸p gi©m cµnh cña c¸c dßng 95 96 100 chän läc 104 4.28. C©y chÌ lý t−ëng ®¸p øng môc tiªu chän läc 105 4.29. Thø tù c¸c dßng ®−îc chän 106 4.30a. HiÖu øng di truyÒn tÝnh tr¹ng chiÒu dµi l¸ 111 4.30b. HiÖu øng di truyÒn tÝnh tr¹ng chiÒu réng l¸ 112 4.30c. HiÖu øng di truyÒn tÝnh tr¹ng diÖn tÝch l¸ 113 4.30d. Mµu s¾c l¸ 114 4.31a. HiÖu øng di truyÒn tÝnh tr¹ng chiÒu dµi bóp 115 4.31b. HiÖu øng di truyÒn tÝnh tr¹ng ®−êng kÝnh gèc bóp 116 4.31c. HiÖu øng di truyÒn tÝnh tr¹ng khèi l−îng bóp 118 4.32 a. HiÖu øng di truyÒn vÒ hµm l−îng Tanin 119 4.32b. HiÖu øng di truyÒn vÒ hµm l−îng chÊt hßa tan 120 4.32c. HiÖu øng di truyÒn hîp chÊt th¬m 121 4.33. §¸nh gi¸ xu thÕ di truyÒn mét sè tÝnh tr¹ng c¬ b¶n cña c¸c tæ hîp lai Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 122 vi Danh môc c¸c h×nh STT 4.1. Tªn h×nh Trang Tû lÖ n¶y mÇm cña h¹t phÊn trªn m«i tr−êng dinh d−ìng Error! Bookmark not defined. 4.2. Tû lÖ n¶y mÇm h¹t phÊn sau b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng Error! Bookmark not defined. 4.3. Tû lÖ n¶y mÇm h¹t phÊn sau b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn l¹nh Error! Bookmark not defined. 4.4. N¨ng suÊt c©ycña 3 th¸ng theo dâi c¸c dßng chän läc tuæi 3 Error! Bookmark not defined. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- vii Danh môc c¸c ¶nh STT Tªn ¶nh Trang 4.1. Bao c¸ch li sau khi khö ®ùc 61 4.2. Thô phÊn hoa 61 4.3. Bao c¸ch li sau thô phÊn 62 4.4. L¸, bóp dßng sè 10 84 4.5. L¸ bóp dßng sè 12 84 4.6 . L¸, bóp dßng sè 13 84 4.7. L¸, bóp dßng sè 14 84 4.9. L¸, bóp dßng sè 17 84 4.10. L¸, bóp dßng sè 19 85 4.11. L¸, bóp dßng sè 20 85 4.12. Dßng sè 10 tuæi 3 109 4.13. Dßng sè 12 tuæi 3 109 4.14. Dßng sè 13 tuæi 3 109 4.15. Dßng sè 14 tuæi 3 109 4.16. Dßng sè 14 tuæi 3 110 4.17. Dßng sè 15 tuæi 3 110 4.18. Dßng sè 20 tuæi 3 110 4.19. Dßng sè 25 tuæi 3 110 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- viii 1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi C©y chÌ (Camellia Sinensis) vèn lµ c©y hoang d¹i, ®−îc loµi ng−êi ph¸t hiÖn c¸ch ®©y trªn bèn ngh×n n¨m. Buæi ban ®Çu con ng−êi sö dông c¸c s¶n phÈm chÌ nh− mét thø d−îc liÖu. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña loµi ng−êi vµ nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c©y chÌ còng ®−îc chó ý khai th¸c, trë thµnh mét ngµnh s¶n xuÊt víi hÖ thèng trång trät vµ chÕ biÕn ngµy mét hoµn thiÖn h¬n. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n−íc cã ®iÒu kiÖn −u thÕ vÒ ®Þa lý thÝch hîp cho sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y chÌ. ChÌ trång tËp trung chñ yÕu ë vïng nói, trung du phÝa B¾c, khu Bèn cò vµ c¸c tØnh T©y Nguyªn. C©y chÌ cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña vïng ®Êt dèc, ®em l¹i nguån thu nhËp quan träng gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ dÇn tiÕn tíi lµm giµu cho nh©n d©n trong vïng. Ph¸t triÓn c©y chÌ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho hµng triÖu lao ®éng, gãp phÇn ®iÒu hoµ sù ph©n bè d©n c− miÒn nói, æn ®Þnh ®Þnh canh ®Þnh c− cho ®ång bµo c¸c d©n téc Ýt ng−êi. §ång thêi c©y chÌ cßn cã vai trß to lín trong viÖc che phñ ®Êt trèng, ®åi nói träc vµ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ang thu hót sù quan t©m cña toµn x1 héi. C©y chÌ thuéc nhãm c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m, cã nhiÖm kú kinh tÕ kÐo dµi tíi 40-50 n¨m, chiÕn l−îc ph¸t triÓn ®óng ®¾n tèi −u nhÊt vÒ gièng sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn nöa thÕ kû ph¸t triÓn cña v−ên chÌ. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c©y chÌ ViÖt Nam ®1 ph¸t triÓn theo h−íng t¨ng dÇn c¶ vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l−îng. Song gi¸ trÞ xuÊt khÈu so víi thÞ tr−êng thÕ giíi ch−a cao. Bëi chÊt l−îng chÌ ViÖt Nam cßn nhiÒu h¹n chÕ, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ chóng ta ch−a cã ®ñ gièng tèt, ®Æc biÖt lµ gièng cã chÊt l−îng cao ®Ó cung cÊp cho s¶n xuÊt. Do vËy chän t¹o gièng míi cã n¨ng suÊt cao vµ chÊt l−îng tèt lµ nhiÖm vô träng t©m cña c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ chÌ. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 1 §Õn hÕt n¨m 2004, ViÖt Nam ®1 cã 122.000 ha chÌ, s¶n l−îng chÌ kh« s¶n xuÊt ra ®¹t kho¶ng 140.000 tÊn, xuÊt khÈu ®−îc 105.000 tÊn, ®¹t kim ng¹ch 99,75 triÖu USD. So víi thÕ giíi, ViÖt Nam ®øng thø 5 vÒ diÖn tÝch trång chÌ, thø 9 vÒ s¶n l−îng vµ xuÊt khÈu chÌ. So víi khu vùc §«ng Nam Á, ViÖt Nam ®øng thø 2 vÒ s¶n xuÊt chÌ, chØ sau Indonexia. Tuy nhiªn cã hai vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra ®èi víi s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn chÌ cña n−íc ta : - So víi thÕ giíi, n¨ng suÊt chÌ b×nh qu©n cña ViÖt Nam chØ b»ng 85% (ViÖt Nam ®¹t 1.180kg kh«/ha, thÕ giíi ®¹t 1.331kg kh«/ha). - ChÊt l−îng chÌ xuÊt khÈu thÊp, so víi gi¸ b×nh qu©n thÕ giíi ViÖt Nam chØ b»ng 65% (ViÖt Nam ®¹t 1 USD/kg, thÕ giíi 1,5- 1,7 USD/kg). So víi c¸c n−íc tiªn tiÕn vÒ s¶n xuÊt chÌ nh− Srilanca vµ Ên §é th× gi¸ chÌ cña ViÖt Nam chØ b»ng 50%[32]. Cã nhiÒu nguyªn nh©n g©y nªn thùc tr¹ng ®ã, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµ c¬ cÊu gièng vµ ph−¬ng thøc trång chÌ hiÖn nay vÉn ch−a ®−îc c¶i thiÖn. VÒ gièng, tr−íc n¨m 1986, Ngµnh chÌ ViÖt Nam chØ cã 3 gièng chÌ h¹t ch−a chän läc trong s¶n xuÊt lµ Trung Du, Shan, Ên §é vµ 1 dßng chÌ PH1 gi©m cµnh thÝch øng lµm chÌ ®en. Thêi kú sau 1987, c«ng t¸c nghiªn cøu vµ chän t¹o gièng chÌ ®−îc ®Èy m¹nh thªm mét b−íc, mét sè gièng chÌ míi ®−îc chän läc vµ ®−îc Bé N«ng nghiÖp cho phÐp ¸p dông trong s¶n xuÊt nh− gièng chÌ 1A, TH3, TRI777, LDP1, LDP2. Tuy nhiªn diÖn tÝch chÌ Trung Du trång h¹t vÉn chiÕm 59%, diÖn tÝch gièng chÌ Shan 27,3%, diÖn tÝch gièng míi trång b»ng cµnh chiÕm kho¶ng 11,9%, diÖn tÝch c¸c gièng kh¸c chiÕm kho¶ng 1,8%. N¨ng suÊt bóp chÌ b×nh qu©n chØ ®¹t kho¶ng 3,68 tÊn/ha [32]. §Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng chÌ ë ViÖt Nam, ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm, t¨ng søc c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng chÌ thÕ giíi, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖn Khoa häc kü thuËt n«ng l©m nghiÖp miÒn nói phÝa B¾c ®1 tiÕn hµnh ®ång bé c¸c ph−¬ng ph¸p chän t¹o vµ nh©n gièng bao gåm tõ c«ng t¸c nhËp néi gièng chÊt l−îng cao, chän läc c¸ thÓ, g©y ®ét biÕn vµ thu thËp b¶o qu¶n nguån gen. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 2 Ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh c¸c gièng chÌ ®−îc coi lµ mòi nhän trong c«ng t¸c chän t¹o gièng chÌ. ChÝnh v× vËy chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm n«ng- sinh häc cña mét sè gièng chÌ vµ con lai sau chän läc t¹i vïng trung du Phó Thä ”. 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi - T×m hiÓu ®Æc ®iÓm sinh s¶n cña c©y chÌ nh»m x©y dùng c¬ së cho c«ng t¸c lai h÷u tÝnh c©y chÌ trong ®iÒu kiÖn trung du cña n−íc ta. - §¸nh gi¸ c¸c con lai −u tó sau chän läc nh»m t×m ra c¸c dßng triÓn väng phôc vô c«ng t¸c chän t¹o gièng chÌ. 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi. - Lµm râ ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh gãp phÇn cung cÊp th«ng tin vµ ®Þnh h−íng kü thuËt cho c¸c c¸n bé lµm c«ng t¸c nghiªn cøu chän t¹o gièng chÌ b»ng ph−¬ng ph¸p lai. - KÕt qu¶ chän dßng chÌ lai gãp phÇn ®Þnh h−íng cho chän läc dßng v« tÝnh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña chän läc - Dßng chÌ míi tiÕn bé cã n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao gãp phÇn lµm phong phó thªm c¬ cÊu gièng chÌ ë n−íc ta. 1.4. Ph¹m vi nghiªn cøu - Kh¶o s¸t ®Æc ®iÓm bé phËn sinh s¶n cña c¸c gièng chÌ trong tËp ®oµn chÌ ViÖt Nam trång t¹i ViÖn Khoa häc kü thuËt n«ng l©m nghiÖp miÒn nói phÝa B¾c. - §¸nh gi¸ c¸c dßng chÌ trong ph¹m vi c¸c dßng lai −u tó ®−îc chän läc vµ nh©n s¬ bé tõ giai ®o¹n 2001 ®Õn nay. - H¹t trong nghiªn cøu dïng lµm nguån vËt liÖu chän läc theo ®Þnh h−íng thu ®−îc tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi phï hîp víi chiÕn l−îc chän t¹o gièng chÌ chÊt l−îng cao ë n−íc ta. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 3 2. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc 2.1. C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 2.1.1. C¬ së thùc vËt häc ChÌ lµ c©y giao phÊn, nh÷ng lo¹i h×nh s½n cã trong tù nhiªn gåm nhiÒu d¹ng h×nh nh−ng vÉn ch−a ®ñ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña s¶n xuÊt chÌ. Lai gièng chÌ nh»m kÕt hîp nhiÒu ®Æc tr−ng ®Æc tÝnh cña c¸c gièng tèt ®Ó t¹o ra tæ hîp míi, t¸i tæ hîp gen cña bè mÑ sau ®ã lùa chän, båi dôc thµnh gièng lai. Lai gièng lµ ph−¬ng ph¸p chñ ®éng nhÊt ®Ó t¹o ra gièng míi. HiÖn nay c¸c gièng chÌ lai ®1 ®−îc t¹o ra phæ biÕn ë c¸c n−íc trång chÌ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Kü thuËt lai gièng chÌ t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n v× hoa chÌ cã kÝch th−íc lín (4-7 cm), chØ nhÞ dµi 0,4- 1,5 cm, ®¹i ®a sè c¸c gièng cã vßi nhuþ cao h¬n chØ nhÞ, ®Çu vßi nhuþ cã xÎ r1nh më ra ngoµi, nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ®Òu rÊt thuËn lîi cho thao t¸c lai c−ìng bøc b»ng tay. Mçi c©y chÌ th−êng cã kho¶ng 300- 350 hoa, ë ViÖt Nam c¸c gièng chÌ th−êng cã hoa vµo th¸ng 11-12, v× thÕ ®a sè c¸c cÆp lai ®Òu cã thÓ tiÕn hµnh mµ kh«ng cÇn b¶o qu¶n h¹t phÊn[59]. 2.1.2. C¬ së sinh lý häc ChÌ lµ c©y l©u n¨m cã 2 chu kú ph¸t triÓn lµ: chu kú ph¸t triÓn lín vµ chu kú ph¸t triÓn nhá. • Chu kú ph¸t triÓn lín bao gåm suèt c¶ ®êi sèng c©y chÌ, tÝnh tõ khi tÕ bµo trøng thô tinh b¾t ®Çu ph©n chia ®Õn khi c©y chÌ giµ cçi, chÕt. Theo t¸c gi¶ Trang V1n Ph−¬ng (1960) [37], NguyÔn Ngäc KÝnh (1979) [19] ®1 chia chu kú ph¸t triÓn lín cña c©y chÌ lµm 5 giai ®o¹n: giai ®o¹n ph«i thai, giai ®o¹n c©y con, giai ®o¹n c©y non, giai ®o¹n chÌ lín, giai ®o¹n chÌ giµ cçi. • Chu kú ph¸t triÓn nhá (hµng n¨m) gåm 2 giai ®o¹n sinh tr−ëng vµ t¹m ngõng sinh tr−ëng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 4 2.2. Gi¸ trÞ cña c©y chÌ ChÌ lµ lo¹i thøc uèng phæ biÕn nhÊt trªn thÕ giíi. N−íc chÌ ngoµi t¸c dông gi¶i kh¸t, cßn cã nhiÒu t¸c dông kh¸c cã lîi cho søc khoÎ cña con ng−êi nh−: cã t¸c dông an thÇn, ch÷a bÖnh, b¶o vÖ vµ t¨ng c−êng søc khoÎ... mét sè t¸c gi¶ ng−êi Trung Quèc nh− V−¬ng Kh©u Phi, Béc TÓ NhËt, D−¬ng HiÒn C−êng (§¹i häc N«ng nghiÖp TriÕt Giang) chØ ra r»ng chØ mét phiÕn l¸ chÌ nhá ®1 cã trªn 500 thµnh phÇn ho¸ häc, bao gåm 6 nhãm vËt chÊt cã c«ng hiÖu b¶o vÖ søc khoÎ nh− c¸c lo¹i vitamin, chÊt purin lo¹i kiÒm, c¸c chÊt phenol, c¸c tinh dÇu th¬m, c¸c axit amin vµ chÊt polysacazoza. Thèng kª 92 lo¹i c©y cæ thô trong cuèn “Trung Quèc trµ kinh” tæng kÕt néi dung b¶o vÖ søc khoÎ cña trµ thµnh 24 hiÖu qu¶ gåm: an thÇn, m¾t s¸ng, thanh ®Çu m¾t, gi¶i kh¸t sinh n−íc bät, thanh gi¶i nhiÖt, tiªu c¶m, gi¶i ®éc, khái nhøc ®Çu, chèng say n¾ng, dÔ tiªu ho¸, lµm ch¾c r¨ng lîi… N−íc chÌ cßn ch÷a thªm ®−îc nh÷ng bÖnh hiÖn ®¹i nh− tæn th−¬ng do phãng x¹, ung th−, bÖnh tim m¹ch; nh− vËy ®ñ biÕt lîi Ých cña chÌ ®èi víi søc khoÎ con ng−êi vµ ®óng nh− c©u nãi cña TrÇn T¹ng KhÝ “ChÌ lµ thuèc ch÷a v¹n bÖnh tËt” . Theo giíi thiÖu cña gi¸o s− TrÇn T«ng M©u (FAO) tõ n¨m 1995 b¾t ®Çu nghiªn cøu t¸c dông cña chÌ ®èi víi søc khoÎ con ng−êi nhËn ®Þnh: trµ ®−îc chøng minh mét c¸ch réng r1i lµ mét lo¹i thùc phÈm cã t¸c dông phßng trõ nhiÒu lo¹i tËt bÖnh th−êng thÊy cña con ng−êi, mµ nguyªn nh©n chÝnh lµ do thµnh phÇn h÷u hiÖu p«liphªnol trµ ®−îc tæng hîp bëi c¸c catªchin thµnh phÇn (EGCG) cã trong bóp vµ l¸ non. §èi víi nhiÒu ng−êi uèng chÌ mét tËp qu¸n, mét thó vui, lµ ph−¬ng ph¸p tu th©n d−ìng tÝnh, lµ ®¹o, lµ triÕt lý s©u xa, lµ sù hoµ hîp gi÷a con ng−êi víi thiªn nhiªn vµ vò trô, gi÷a con ng−êi víi con ng−êi. ë víi mét sè quèc gia, mét sè d©n téc, uèng chÌ trë thµnh lµ v¨n ho¸, chÌ g¾n liÒn víi phong tôc tËp qu¸n, chÌ g¾n liÒn víi lÔ héi, c−íi xin, chÌ lµ v¨n ho¸ giao tiÕp, lµ c¸ch ®èi nh©n xö thÕ[9][16][47]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 5 ChÌ lµ c©y trång dÔ dµng ®−a vµo c¸c m« h×nh canh t¸c ®Êt dèc bÒn v÷ng nh− m« h×nh v−ên- ®åi, v−ên- rõng, n«ng l©m kÕt hîp... mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cho ng−êi s¶n xuÊt t¹i nhiÒu n−íc trång chÌ trªn thÕ giíi. HiÖn nay n−íc ta diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi nói träc cßn nhiÒu, ph¸t triÓn trång chÌ kÕt hîp víi trång c¸c lo¹i c©y kh¸c lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m phñ xanh ®Êt trèng ®åi träc, t¹o c©n b»ng sinh th¸i, gãp phÇn c¶i t¹o ®Êt, b¶o vÖ ®Êt chèng xãi mßn, röa tr«i [12] [29] [39] [79] [87]. ChÌ lµ c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m, cã ®êi sèng kinh tÕ dµi nh−ng sím cho s¶n phÈm thu ho¹ch. S¶n phÈm cã thÞ tr−êng æn ®Þnh vµ ngµy cµng më réng. ë n−íc ta, chÌ lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu truyÒn thèng quan träng. So víi c©y trång kh¸c th× c©y chÌ cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng. Nã cã thÓ sinh tr−ëng vµ cho s¶n phÈm trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾t khe vÒ thêi tiÕt còng nh− c¶ nh÷ng vïng ®Êt dèc nghÌo dinh d−ìng. ChÌ lµ c©y cã thÓ trång ë vïng ®Êt dèc cña miÒn nói vµ trung du. NÕu ®−îc ®Çu t− thÝch ®¸ng chÌ sÏ lµ c©y xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, còng lµ c©y lµm giµu, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n ë vïng trung du vµ miÒn nói[19][40]. 2.3. Nguån gèc vµ ph©n lo¹i c©y chÌ 2.3.1. Nguån gèc Theo c«ng bè cña hai nhµ thùc vËt häc Condolk vµ Vavilov trªn thÕ giíi cã 7 Trung t©m chÝnh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn c©y trång, trong ®ã cã 3 Trung t©m ë Ch©u ¸, 2 Trung t©m ë Ch©u Mü vµ 1 Trung t©m ë Ch©u Phi. Riªng vÒ c©y trång lµm chÊt kÝch thÝch nh− cµ phª cã nguån gèc tõ Ch©u Phi, c©y ca cao cã nguån gèc tõ Ch©u Mü, cßn c©y chÌ cã nguån gèc tõ Ch©u ¸ [18] [25] [92]. §Õn nay viÖc x¸c ®Þnh nguån gèc cña c©y chÌ vÉn cßn tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau dùa trªn nh÷ng c¬ së lÞch sö hay kh¶o cæ häc, thùc vËt Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 6 häc. Nh−ng nh×n chung nh÷ng quan ®iÓm ®−îc nhiÒu ng−êi c«ng nhËn ®ã lµ: • C©y chÌ cã nguån gèc tõ V©n Nam Trung Quèc. Theo Darasegia c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc nh− Su- Chen- Pen, Jao- Dinh ®1 gi¶i thÝch sù ph©n bè cña c©y chÌ nh− sau: TØnh V©n Nam lµ n¬i b¾t ®Çu hµng lo¹t con s«ng lín ch¶y qua ViÖt Nam, Lµo, Campuchia vµ MiÕn §iÖn, do ®ã ®Çu tiªn c©y chÌ ®−îc mäc tõ V©n Nam sau ®ã h¹t ®−îc di chuyÓn theo c¸c dßng s«ng ®Õn c¸c n−íc kh¸c vµ tõ ®ã lan ra c¶ vïng réng lín. • Dùa trªn c¬ së khoa häc “Trung t©m khëi nguyªn c©y trång” th× c©y chÌ cã nguån gèc tõ Trung Quèc, nã ®−îc ph©n bè ë c¸c khu vùc phÝa §«ng vµ phÝa Nam. PhÝa §«ng – Nam theo cao nguyªn T©y T¹ng. • Cã quan ®iÓm cho r»ng c©y chÌ cã nguån gèc tõ Assam Ên §é. N¨m 1823 Robert Bruce ®1 ph¸t hiÖn ®−îc nh÷ng c©y chÌ hoang d¹i, l¸ to hoµn toµn kh¸c víi c©y chÌ Trung Quèc vµ ë tÊt c¶ nh÷ng n¬i theo c¸c tuyÕn ®−êng gi÷a Trung Quèc vµ Ên ®é. Tõ ®ã ¤ng cho r»ng Ên §é lµ n¬i nguyªn s¶n cña c©y chÌ (theo NguyÔn Ngäc KÝnh n¨m 1979) [19]. • L¹i cã quan ®iÓm ®−a ra: c©y chÌ cã nguån gèc ViÖt Nam. Djemukhatze 1982 [6 ] ®1 ®−a ra quan ®iÓm nguån gèc c©y chÌ ë ViÖt Nam. Tõ n¨m 1962 ®Õn n¨m 1976 ¤ng ®1 tiÕn hµnh ®iÒu tra c©y chÌ d¹i t¹i Hµ Giang, NghÜa Lé, Lµo Cai, Tam §¶o vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch thµnh phÇn sinh ho¸ ®Ó so s¸nh víi lo¹i chÌ th−êng ®−îc trång trät, tõ ®ã t×m ra sù tiÕn ho¸ cña c©y chÌ lµm c¬ së x¸c ®Þnh nguån gèc. ¤ng thÊy r»ng nh÷ng c©y chÌ hoang d¹i chñ yÕu tæng hîp catechin ®¬n gi¶n, c©y chÌ tiÕn ho¸ tæng hîp catechin phøc t¹p. C©y chÌ ë ViÖt Nam chñ yÕu tæng hîp (-) epicathechin vµ (-) epigalocathechin galat (chiÕm 70% tæng sè c¸c lo¹i catechin), trong khi ®ã chÌ ë Tø Xuyªn vµ Quý Ch©u Trung Quèc chØ chiÕm 18 – 20%. Tõ ®ã ¤ng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 7 cho r»ng nguån gèc c©y chÌ chÝnh lµ ViÖt Nam. Thùc tÕ hiÖn nay, phÇn ®«ng c¸c nhµ khoa häc cho r»ng nguyªn s¶n cña c©y chÌ lµ c¶ mét vïng tõ Assam Ên §é sang MiÕn §iÖn, V©n Nam – Trung Quèc, ViÖt Nam, Th¸i Lan. Tõ ®ã chia ra lµm hai nh¸nh, mét ®i xuèng phÝa Nam, vµ mét ®i lªn phÝa B¾c, trung t©m lµ vïng V©n Nam – Trung Quèc. §iÒu kiÖn khÝ hËu ë ®©y rÊt lý t−ëng cho c©y chÌ sinh tr−ëng quanh n¨m [6], [19] [20], [23], [78]. 2.3.2. Ph©n lo¹i c©y chÌ Trong hÖ thèng ph©n lo¹i thùc vËt, c©y chÌ ®−îc xÕp nh− sau: Ngµnh Ngäc Lan (h¹t kÝn) (Angiospermae) Líp Ngäc Lan (2 l¸ mÇm) (Dicotyledonae) Bé ChÌ (Theales) Hä ChÌ (Theace) Chi ChÌ (Camellia) Loµi ChÌ (Sinensis) N¨m 1752 nhµ thùc vËt häc næi tiÕng Line ®Æt tªn cho c©y chÌ lµ Sinensis. ViÖc ®Æt tªn cho c©y chÌ lµ mét vÊn ®Ò ®−îc nhiÒu nhµ khoa häc tranh luËn, cã tíi 20 c¸ch ®Æt tªn c©y chÌ nh−ng c¸ch ph©n lo¹i cña Cohen Stuart (1919) ®−îc nhiÒu ng−êi chÊp nhËn, theo NguyÔn Ngäc KÝnh 1979 [19]. T¸c gi¶ chia Camellia Sinensis ra lµm 4 thø (Varietas) - ChÌ Trung Quèc l¸ to (Camellia Sinensis Var. Macrophilla) - ChÌ Trung Quèc l¸ nhá (Camellia Sinensis Var. Bohea) - ChÌ Shan (Camellia Sinensis Var. Shan) - ChÌ Ên §é (Camellia Sinensis Var. Assamica) * ChÌ Trung Quèc l¸ to: c©y th©n bôi hoÆc gç nhá cao 5- 7 m, ph©n Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 8 cµnh trung b×nh, l¸ h¬i trßn, cã diÖn tÝch kho¶ng 30 cm2, cã 8- 9 ®«i g©n l¸, l¸ mÇu xanh nh¹t, bóp cã khèi l−îng 0,5- 0,6g. * ChÌ Trung Quèc l¸ nhá: c©y bôi ph©n cµnh nhiÒu, l¸ nhá (10- 15cm2), phiÕn l¸ dµy, gißn, mÇu xanh thÉm, 6-7 ®«i g©n (kh«ng râ). Bóp nhá, hoa nhiÒu, chÞu rÐt tèt. * ChÌ Shan: c©y th©n gç cao 6-10m, diÖn tÝch l¸ lín h¬n 50cm2, l¸ h×nh thuyÒn, r¨ng c−a s©u, cã kho¶ng 10 ®«i g©n l¸. Bóp to nhiÒu tuyÕt, khèi l−îng bóp kho¶ng 1-1,2g * ChÌ Ên §é: th©n gç cao trªn 10 m, ph©n cµnh th−a, l¸ h¬i trßn, mÆt l¸ gîn sãng gå ghÒ, diÖn tÝch l¸ kho¶ng 40 cm2, cã 12- 15 ®«i g©n l¸. Bóp lín cã khèi l−îng 0,9- 1g, bóp gißn, chèng chÞu rÐt kÐm vµ thÝch ®Êt tèt. 2.3.3. Sù ph©n bè cña c©y chÌ §iÒu kiÖn tù nhiªn lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh sù ph©n bè cña c©y chÌ. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tr−íc ®©y ®1 kÕt luËn: vïng khÝ hËu NhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi ®Òu thÝch hîp cho sù ph¸t triÓn cña c©y chÌ. HiÖn nay c©y chÌ ph©n bè chñ yÕu ë c¸c n−íc ch©u ¸ nh− Trung Quèc, Ên §é, Srilanca, Indonexia vµ ViÖt Nam, ®©y lµ nh÷ng n−íc cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu nãng Èm. Tuy nhiªn, do sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, víi hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p kü thuËt míi ®−îc ¸p dông, v× vËy hiÖn nay c©y chÌ hÇu nh− ®1 ®−îc trång kh¾p c¸c ch©u lôc trªn thÕ giíi tõ 42 ®é vÜ B¾c (Xochi – Liªn X« cò) ®Õn 27 vÜ ®é Nam (Autralia), theo §ç Ngäc Quü [16], [42]. 2.4. Nghiªn cøu vÒ c©y chÌ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y 2.4.1. Nghiªn cøu ë n−íc ngoµi C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n lo¹i vÒ loµi (species) ë Ên §é (G.Watt 1898), ë Indonexia (Cohen Stuart 1916) vµ ViÖt Nam (Du- Pasquier 1924) ®i Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 9 ®Õn thèng nhÊt ®iÓm chung lµ c«ng nhËn ( loµi) gièng ®Þa ph−¬ng. Nghiªn cøu sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y chÌ, t¸c gi¶ A.Alidatde (1964) cho thÊy sù h×nh thµnh c¸c ®ît sinh tr−ëng: khi trªn bóp chÌ cã 5 l¸ th× ë n¸ch c¸c l¸ thø nhÊt, thø hai ®1 cã nh÷ng mÇm n¸ch, khi l¸ thø 6 xuÊt hiÖn th× trªn bóp chÌ cã mÇm n¸ch thø 3, khi l¸ thø 7 xuÊt hiÖn th× trªn bóp chÌ cã mÇm n¸ch l¸ thø t−. ¤ng còng cho r»ng: khi mÇm chÌ qua ®«ng cã 2 l¸ ®Çu tiªn bao bäc mÇm chÌ lµ l¸ v¶y èc, tiÕp theo lµ l¸ c¸. Nh÷ng mÇm n¸ch cña nh÷ng l¸ v¶y èc, l¸ c¸ lµ c¸c mÇm ngñ, c¸c mÇm n¸ch cña l¸ thø 4 thø 5 cña ®ît sinh tr−ëng thø nhÊt sÏ ph¸t triÓn thµnh bóp cña ®ît sinh tr−ëng thø 2. Sinh tr−ëng cña bóp chÌ, theo t¸c gi¶ K.E Bakhotatde (1948): Sù sinh tr−ëng cña bóp chÌ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ë nh÷ng n−íc cã mïa ®«ng râ rÖt bóp chÌ sÏ ngõng sinh tr−ëng vµo mïa ®«ng vµ sÏ tiÕp tôc sinh tr−ëng ë thêi kú Êm lªn cña mïa xu©n. Ng−îc l¹i ë nh÷ng n−íc NhiÖt ®íi (quÇn ®¶o Gia-Va, Srilanka hay Nam Ên ®é) bóp chÌ sinh tr−ëng liªn tôc, thêi vô thu ho¹ch bóp kÐo dµi quanh n¨m. Carr 1972 còng ®1 kÕt luËn mïa hÌ th−êng cã ngµy Êm ¸p, giê chiÕu n¾ng dµi, Èm ®é cao vµ m−a rµo th−êng xuyªn, thËm chÝ m−a rµo c¶ vµo ®ªm nªn chÌ sinh tr−ëng rÊt tèt. Còng theo Carr [75], [77], [76], thÝ nghiÖm ®1 ®i ®Õn kÕt luËn: nhiÖt ®é kh«ng khÝ tèi thiÓu cho sinh tr−ëng chÌ lµ 13 -140C vµ tèi thÝch lµ 18 – 300C, nh÷ng ngµy cã nhiÖt ®é tèi ®a v−ît qu¸ 300C vµ tèi thiÓu thÊp h¬n 140C th× lµm gi¶m sinh tr−ëng cña c©y chÌ. NhiÖt ®é ®Êt (tÇng 0 – 30 cm) thÝch hîp cho sinh tr−ëng cña c©y chÌ lµ 20 – 25 0C. Sè giê chiÕu s¸ng cµng dµi cµng tèt, sù ngñ nghØ sÏ xuÊt hiÖn khi ®é dµi ngµy gi¶m xuèng d−íi 11 giê 15 phót/ngµy. HÇu hÕt c¸c vïng chÌ cã l−îng m−a 150 mm/th¸ng, c©y chÌ sÏ sinh tr−ëng liªn tôc, tæng l−îng m−a thÝch hîp lµ 1800 mm vµ chÌ kh«ng thÓ sinh tr−ëng ®−îc ë vïng cã l−îng m−a d−íi 1150 mm mµ kh«ng cã t−íi hîp lý. Nghiªn cøu thêi gian hoµn thµnh mét ®ît sinh tr−ëng bóp, c¸c t¸c gi¶ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 10 Carr (1992), Squire (1979), Tanton (1982) [77], [91] ®1 ®−a ra gi¸ trÞ trung b×nh lµ 47,5 ngµy. ViÖc tÝnh to¸n cho 4 vïng kh¸c nhau vÒ kinh ®é, ®é cao so mÆt biÓn, nhiÖt ®é kh«ng khÝ b×nh qu©n cho thÊy sè ngµy cho 1 ®ît sinh tr−ëng biÕn ®éng tõ 30 - 42 ngµy vµo mïa hÌ vµ 70 - 160 ngµy vµo mïa ®«ng. Sù sinh tr−ëng cña bóp chÌ trong ®iÒu kiÖn cã ®èn vµ kh«ng ®èn K.M Djemukhatze (1976) chØ ra r»ng: trong ®iÒu kiÖn ®Ó gièng hoÆc kh«ng ®èn th× mÇm chÌ ®−îc ph©n ho¸ ë vô thu vµ vô ®«ng sÏ h×nh thµnh bóp trong vô xu©n. Trong khi ®ã n−¬ng chÌ cã ®èn th× sù ph©n ho¸ cña mÇm chÌ chñ yÕu ®−îc h×nh thµnh trong vô xu©n vµ thêi gian h×nh thµnh bóp muén h¬n mét sè ngµy so víi n−¬ng chÌ kh«ng ®èn h¸i. Nghiªn cøu c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ mèi liªn hÖ gi÷a mét sè chØ tiªu h×nh th¸i sinh tr−ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l−îng nhiÒu t¸c gi¶ n−íc ngoµi cho thÊy: chØ tiªu kÝch th−íc bôi vµ tæng sè bóp cã ý nghÜa ®Õn s¶n l−îng. T×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu h×nh th¸i ®Õn chÊt l−îng chÌ theo c¸c t¸c gi¶ Wight vµ Barua (1954): ®é låi lâm cña l¸ vµ l«ng tuyÕt cña l¸ cã liªn quan chÊt l−îng chÌ, ®Æc biÖt lµ l«ng tuyÕt cã t−¬ng quan chÆt chÏ ®Õn chÊt l−îng chÌ (Wight vµ Gilchris 1959). Nghiªn cøu mËt ®é trång chÌ, t¸c gi¶ LayCock H.H (1961) ph¸t hiÖn t−¬ng quan tuyÕn tÝnh ®¬n gi¶n gi÷a s¶n l−îng bóp vµ mËt ®é trong ph¹m vi mËt ®é tõ 0,4 v¹n - 2 v¹n c©y/mÉu Trung Quèc víi c¸c gièng chÌ Trung Quèc, nÕu tiÕp tôc t¨ng n÷a th× s¶n l−îng chÌ l¹i gi¶m ®i. C¸c nhµ khoa häc Liªn X« (cò), Ên §é, Srilanca, §«ng Phi nghiªn cøu m«i tr−êng c¾m hom ®Òu cho r»ng: c¾m hom vµo tói PE kh«ng ¶nh h−ëng tíi sù ra rÔ cña hom chÌ. Gi©m cµnh vµo tói PE gi¸ thµnh l¹i cao do t¨ng chi phÝ tói bÇu vµ c«ng ®ãng bÇu, v× vËy ®Ó gi¶m gi¸ thµnh s¶n xuÊt c©y con gièng mµ vÉn ®¶m b¶o c©y gièng tèt c¸c nhµ khoa häc NhËt B¶n, Trung Quèc ®1 nghiªn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ----------------------- 11