Tài liệu đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện lục ngạn, tỉnh bắc giang

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM THÂN VĂN CỨ ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TẠI MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỤC NGẠN, TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Quân NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà nội, ngày 03 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Thân Văn Cứ i LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc TS. Nguyễn Văn Quân đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Quản lý đất đai, Khoa Quản lý đất đai - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức UBND huyện Lục Ngạn, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm PTQĐ&CCN huyện, UBND các xã Mỹ An, Nghĩa Hồ đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Hà nội, ngày 03 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Thân Văn Cứ ii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... I Lời cảm ơn ........................................................................................................................ II Mục lục ........................................................................................................................ III Danh mục chữ viết tắt ..................................................................................................... VI Danh mục bảng .............................................................................................................. VII Danh mục hình ............................................................................................................. VIII Trích yếu luận văn .......................................................................................................... IX Thesis abstract................................................................................................................. XI PHẦN 1. MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI.................................................................... 1 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU............................................................................. 2 1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ............................................................................... 2 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN ĐỀ TÀI ............................................................................................................. 3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU............................................................................... 4 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT ................................................ 4 2.1.1. Khái niệm về giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất ......................................................................................... 4 2.1.2. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư................................. 5 2.2. QUY ĐỊNH VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ Ở MỘT SỐ NƯỚC VÀ TỔ CHỨC TRÊN THẾ GIỚI ....................................................... 8 2.2.1. Trung Quốc ...................................................................................................... 8 2.2.2. Hàn Quốc.......................................................................................................... 9 2.2.3. Indonesia ........................................................................................................ 11 2.2.4. Thái Lan ......................................................................................................... 12 2.2.5. Australia ......................................................................................................... 12 2.3. CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT Ở VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ ..................... 13 2.3.1. Giai đoạn trước Luật Đất đai 1987 có hiệu lực .............................................. 13 iii 2.3.2. Giai đoạn Luật Đất đai 1987 có hiệu lực........................................................ 14 2.3.3. Giai đoạn Luật Đất đai 1993 có hiệu lực........................................................ 15 2.3.4. Giai đoạn Luật Đất đai 2003 có hiệu lực........................................................ 17 2.3.5. Giai đoạn Luật Đất đai 2013 có hiệu lực đến nay .......................................... 20 2.4. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ Ở MỘT SỐ ĐỊA PHƯƠNG.................................................. 24 2.4.1. Thành phố Hà Nội .......................................................................................... 24 2.4.2. Thành phố Đà Nẵng ....................................................................................... 26 2.4.3. Tại thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................... 27 2.4.4. Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn tỉnh Bắc Giang .......................... 29 PHẦN 3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................... 31 3.1. ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU............................................................................ 31 3.2. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU ......................................................................... 31 3.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU........................................................................ 32 3.4. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .......................................................................... 32 3.4.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. ............................................................................................... 32 3.4.2. Thực trạng công tác quản lý và sử dụng đất tại huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. ...................................................................................................... 32 3.4.3. Tình hình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Lục Ngạn giai đoạn 2013-2015. ................................ 32 3.4.4. Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ tại 02 dự án nghiên cứu. ..................... 32 3.4.5. Đề xuất một số giải pháp đẩy nhanh tiến độ công tác GPMB trên địa bàn huyện Lục Ngạn. ..................................................................................... 32 3.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. ................................................................. 32 3.5.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp ............................................................ 32 3.5.2. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu .............................................................. 33 3.5.3. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp .............................................................. 33 3.5.4. Phương pháp tổng hợp xử lý, phân tích số liệu .............................................. 33 3.5.5. Phương pháp so sánh số liệu .......................................................................... 33 PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU........................................................................... 34 iv 4.1. KHÁI QUÁT ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ, Xà HỘI CỦA HUYỆN LỤC NGẠN, TỈNH BẮC GIANG .................................................. 34 4.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................................... 34 4.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Lục Ngạn.................................................... 40 4.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội ................................... 47 4.2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG ĐẤT TẠI HUYỆN LỤC NGẠN, TỈNH BẮC GIANG .......................................................................... 48 4.2.1. Tình hình công tác quản lý nhà nước về đất đai............................................. 48 4.2.2. Hiện trạng sử dụng đất ................................................................................... 53 4.3. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỤC NGẠN GIAI ĐOẠN 2013-2015 ............... 56 4.3.1. Khái quát về công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Lục Ngạn giai đoạn năm 2013-2015....................................... 56 4.3.2. Trình tự, thủ tục thực hiện công tác bồi thường GPMB trên địa bàn huyện Lục Ngạn ............................................................................................. 58 4.4. ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ TẠI 2 DỰ ÁN NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 64 4.4.1. Sơ lược về các dự án nghiên cứu ................................................................... 64 4.4.2. Kết quả bồi thường, hỗ trợ tại 02 dự án ......................................................... 66 4.4.3. Đánh giá việc thực hiện bồi thường, hỗ trợ tại 02 dự án ................................ 82 4.4.4. Những thuận lợi và khó khăn trong công tác bồi thường, hỗ trợ tại huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang ................................................................... 88 4.5. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐẨY NHANH TIẾN ĐỘ CÔNG TÁC GPMB TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỤC NGẠN .................................. 90 4.5.1. CĂN CỨ ĐỂ ĐƯA RA CÁC GIẢI PHÁP .................................................... 90 4.5.2. CÁC GIẢI PHÁP CỤ THỂ ............................................................................ 91 PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................... 93 5.1. KẾT LUẬN ...................................................................................................... 93 5.2. KIẾN NGHỊ ...................................................................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 96 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt CSHT Cơ sở hạ tầng GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GPMB Giải phóng mặt bằng HĐND Hội đồng nhân dân KT – XH Kinh tế - xã hội QSDĐ Quyền sử dụng đất TĐC Tái định cư TT PTQĐ&CCN Trung tâm phát triển quỹ đất và cụm công nghiệp UBND Uỷ ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản vi DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1. Cơ cấu các nhóm đất ................................................................................................37 Bảng 4.2. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Lục Ngạn năm 2015 ............................54 Bảng 4.3. Hiện trạng đất phi nông nghiệp huyện Lục Ngạn năm 2015 ....................................55 Bảng 4.4. Tổng hợp diện tích đất bị thu hồi của 2 dự án ..........................................................73 Bảng 4.5. Tổng hợp giá bồi thường về đất ở ............................................................................74 Bảng 4.6. Tổng hợp kết quả bồi thường về đất .........................................................................75 Bảng 4.7. Giá đất trồng lúa nước và cây hàng năm khác năm 2015 .........................................76 Bảng 4.8. Tổng hợp bồi thường về tài sản ở 2 dự án ................................................................77 Bảng 4.9. Tổng hợp kinh phí hỗ trợ tại dự án 1 ........................................................................80 Bảng 4.10. Tổng hợp kinh phí hỗ trợ tại dự án 2 ........................................................................81 Bảng 4.11. Kinh phí bồi thường, hỗ trợ và chi phí thực hiện ....................................................82 Bảng 4.12. Tổng hợp ý kiến người dân được phỏng vấn việc xác định đối tượng, trình tự thực hiện bồi thường .................................................................................................83 Bảng 4.13. Tổng hợp ý kiến hộ gia đình, cá nhân xác định giá đất bồi thường..........................84 Bảng 4.14. Tổng hợp ý kiến của người dân về chính sách hỗ trợ ...............................................85 Bảng 4.15. Tổng hợp ý kiến của người dân về một số tiêu chí ...................................................86 Bảng 4.16. Tống hợp ý kiến điều tra cán bộ trực tiếp thực hiện BT, HT ...................................87 vii DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Sơ đồ vị trí dự án nghiên cứu trên địa bàn xã Mỹ An huyện Lục Ngạn ....... 31 Hình 4.1. Sơ đồ hành chính huyện Lục Ngạn ............................................................... 34 Hình 4.2. Dự án Cảng công nghiệp chế tạo thiết bị cơ khí mỏ, sân bãi tập kết khoáng sản, hàng hóa xã Mỹ An................................................................... 65 Hình 4.3. Dự án xây dựng Khu thể thao xã Nghĩa Hồ.................................................. 65 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Thân Văn Cứ Tên luận văn: Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang Ngành: Quản lý Đất đai. Mã số: 60 85 01 03 Cơ sở đào tạo: Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu - Đánh giá thực trạng việc thực hiện các chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. - Đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Các số liệu về công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại các địa bàn cần nghiên cứu từ các phòng ban chuyên môn: UBND huyện Lục Ngạn, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện, Trung tâm Phát triển quỹ đất và Cụm công nghiệp huyện, Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thống kê, UBND xã. ... - Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp: Điều tra các hộ dân được bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại các dự án theo mẫu phiếu điều tra và phỏng vấn trực tiếp cán bộ thực hiện các dự án trên. - Phương pháp xử lý và phân tích, tổng hợp số liệu: Xử lý số liệu thu thập được bằng việc sử dụng phần mềm Microsoftoffice Excel 2003 để tổng hợp. - Phương pháp so sánh, đánh giá: So sánh, đánh giá thực tế quá trình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư với các quy định pháp lý dựa trên các tiêu chí đã xây dựng tại phiếu điều tra. - Phương pháp chọn điểm nghiên cứu: Lựa chọn những dự án vừa và dự án trung bình có tác động mạnh đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội của huyện; việc thu hồi đất, di chuyển GPMB có tác động đến đới sống, sinh hoạt của người bị thu hồi đất. Kết quả chính và kết luận - Điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội - Thực trạng Quản lý Nhà nước về đất đai - Tình hình chung về công tác bồi thường khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Lục Ngạn. ix - Tình hình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ tại hai dự án. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện và đẩy nhanh công tác bồi thường, hỗ trợ khi thực hiện. - Luận văn đã nghiên cứu được điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội của huyện Lục Ngạn, thực trạng quản lý Nhà nước về đất đai cũng như tình hình chung về công tác bồi thường giải phóng mặt bằng trên địa bàn thành phố cũng như 2 dự án nghiên cứu. Luận văn đã có những đóng góp mới rất cơ bản về khoa học và thực tiễn đối với lĩnh vực bồi thường giải phóng mặt bằng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang nói chung và huyện Lục Ngạn nói riêng. - Từ những nghiên cứu đánh giá trên luận án đã có những ý kiến đề xuất góp phần hoàn thiện hơn công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất như nâng giá trị bồi thường, giá tiền đền bù về đất và tài sản, nâng mức hỗ trợ cho người dân và cán bộ thực hiện.. x THESIS ABSTRACT Master candidate: Than Van Cu Thesis title: “Evaluation of compensation, support work when the Government retrieved land at some projects in locality Luc Ngan district, Bac Giang province”. Major: Land management Code: 60 85 01 03 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) Research Objectives Evaluation reality of performing compensation, support policies, resettlement when the Government retrieved land at some projects in locality Luc Ngan district, Hai Duong province. Propose some solution to contribute to improve efficiency in the clearance when the Government retrieved land to perform projects in locality Luc Ngan district, Hai Duong province. Materials and Methods - Method of secondary data collection: The datas about compensation, support and resettlement work in locality need to study from specialized departments: People's committee Luc Ngan district, resources and environmental office of district, Development of land fund and industrial complex centre of district, Finance – Planning office, Statistical office, People's committee of village,.. Method of primary data collection: Investigation of households whom were compensated supported and resettled at projects according to the survey form and interview the staff who did the above projects. - Methods of processing and analyzing and synthesizing data: Process data collected using Microsoftoffice Excel 2003 software for synthetic. - Method of comparison, evaluation: Compare, evaluate reality process of implementation compensation, support and resettlement work with juridical regulations based the criterias which has built in the questionnaire. - Method of study site selection: Choose medium projects and average project which had a strong impact to the development socio-economic situation of the district; land acquisition; moving clearance had an impact on life and living zones of people whom were subjected to land recovery. Main findings and conclusions - Socio-economic conditions. - State management of land. xi - The general situation of compensation when the government recovered land in Luc Ngan district. - The implementation of compensation, support work in two projects. - Propose some solution to perfect and accelerate compensation, support work when done. - Thesis was studied the natural and socio-economic conditions of Luc Ngan district, the reality of state management of land as well as general situation about compensation and clearance work in locality city and 2 research projects. The thesis had contributations very basic new contributions on science and practice for the field compensation and clearance work in locality Bac Giang province in general and Luc Ngan district in particular. - From the research studies of the thesis, there were suggestions, contributed to improve compensation, support and resettlement work when the Government retrieved land such as raising the compensation value, compensation price for land and property, raise the level of support for people and staff. xii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tài liệu sản xuất đặc biệt, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố dân cư, xây dựng các thành phần kinh tế, văn hoá xã hội, an ninh và quốc phòng. Trong chương III, điều 53 Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định: ”Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý”. Trong quá trình hội nhập và phát triển với nền kinh tế toàn cầu, đất nước ta đang phát triển mạnh mẽ theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Theo kế hoạch, quy hoạch của Nhà nước có rất nhiều khu công nghiệp, khu kinh tế, khu đô thị được hình thành, ngoài ra để được phục vụ nhu cầu cấp thiết của nhân dân ngày một được tốt hơn thì hệ thống cơ sở hạ tầng cấp quốc gia, cấp địa phương, cấp vùng ngày càng được tu bổ và mở rộng. Điều này đồng nghĩa với việc phải chuyển đổi mục đích sử dụng của một phần đất nông nghiệp và chưa sử dụng sang nhóm đất phi nông nghiệp bằng rất nhiều biện pháp khác nhau trong đó có biện pháp thu hồi đất. Trong điều kiện quỹ đất ngày càng hạn hẹp, nhận thức của người dân ngày một cao, giá trị sinh lời của đất ngày càng tăng cùng với tốc độ phát triển kinh tế thì việc giải phóng mặt bằng để tạo ra quỹ đất sạch triển khai dự án theo đúng tiến độ ngày càng trở nên cấp thiết và quan trọng bởi không có đất sạch thì không thể triển khai dự án theo đúng tiến độ đề ra. Tuy nhiên vì quyền lợi của người dân và vì nhận thức luôn phải có lợi cho mình của người dân lúc nào cũng đòi hỏi phải được bồi thường thỏa đáng nên nếu việc giải phóng mặt bằng không theo quy định của pháp luật, không tuân theo đúng chế độ chính sách của Nhà nước thì cơ quan thực hiện việc giải phóng mặt bằng sẽ không bao giờ đáp ứng được đầy đủ theo đúng nguyện vọng của nhân dân do vậy để giải quyết hài hòa mối quan hệ nhà nước và quyền lợi của người dân thì việc giải phóng mặt bằng phải suy nghĩ tìm hiểu nguyên nhân là ở đâu, do người dân hay do ở những người thực hiện chính sách hay vấn đề chính trong các chính sách. 1 Huyện Lục Ngạn là huyện miền núi của tỉnh Bắc Giang có vị trí nằm về phía Đông Bắc so với Thành phố Bắc Giang. Trong thời gian qua trên địa bàn huyện tốc độ phát triển đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, bộ mặt kiến trúc quy hoạch chung toàn huyện đã có nhiều thay đổi. Chính vì vậy tốc độ phát triển các khu công nghiệp, khu thương mại dịch vụ, việc xây dựng kết cấu hạ tầng xã hội các công trình công cộng theo tiêu chí xây dựng nông thôn mới diễn ra nhanh. Quá trình đó đi liền với việc thu hồi đất bao gồm cả đất sản xuất nông nghiệp và đất ở của một bộ phận dân cư. Để giải quyết việc làm ổn định và từng bước nâng cao đời sống cho người bị thu hồi đất là nhiệm vụ của cấp ủy Đảng, chính quyền huyện Lục Ngạn. Tuy nhiên cũng như nhiều địa phương khác trong cả nước, huyện Lục Ngạn cũng gặp phải nhiều khó khăn trong việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư đến đời sống việc của người dân khi nhà nước thu hồi đất. Để có cái nhìn cụ thể hơn về thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Lục Ngạn, được sự phân công của khoa Quản lý đất đai - Học viện Nông nghiệp Việt Nam, dưới sự hướng dẫn của thầy giáo TS. Nguyễn Văn Quân, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang”, nhằm góp phần nghiên cứu đề xuất những giải pháp tích cực cho công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, hướng tới giải quyết tốt hơn những bức xúc hiện nay. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU - Đánh giá thực trạng việc thực hiện các chính sách bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. - Đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. 1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Việc thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện 02 dự án trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang; cụ thể là các dự án sau: - Dự án 1: Dự án xây dựng Cảng công nghiệp chế tạo thiết bị cơ khí mỏ, 2 sân bãi tập kết khoáng sản, hàng hóa xã Mỹ An, huyện Lục Ngạn: Thời gian thực hiện từ tháng 01/2013, kết thúc tháng 12 năm 2015. - Dự án 2: Dự án xây dựng khu Thể thao xã Nghĩa Hồ, huyện Lục Ngạn: thời gian thực hiện từ tháng 2 năm 2015, kết thúc tháng 10 năm 2015. 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN ĐỀ TÀI Góp phần phát hiện những tồn tại, đóng góp cho việc hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác bồi thường GPMB và giúp cho việc thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư có hiệu quả, góp phần đẩy nhanh tiến độ các dự án trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. 3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 2.1.1. Khái niệm về giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất Bồi thường có nghĩa là trả lại tương xứng giá trị hoặc công lao cho một chủ thể nào đó bị thiệt hại vì một hành vi của chủ thể khác. Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua đào tại nghề mới, bố trí việc làm, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới. Giải phóng mặt bằng là quá trình tổ chức thực hiện các công việc liên quan dến di dời nhà cửa, cây cối và các công trình xây dựng trên đất để lấy mặt bằng xây dựng công trình. Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất bị thu hồi cho người bị thu hồi đất. Trong đó, giá trị quyền sử dụng đất là giá trị bằng tiền của quyền sử dụng đất đối với một diện tích đất xác định trong thời hạn sử dụng đất xác định Khoản 12, Điều 3, Luật đất đai (2013). Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh; để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, được quy định tại Điều 61, 62 Luất Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ. Từ đó có thể hiểu bản chất của công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng trong tình hình hiện nay không đơn thuần là bồi thường về mặt vật chất mà còn phải đảm bảo được lợi ích của người dân phải di chuyển. Đó là họ phải có được chỗ ở ổn định, có điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, được hỗ trợ ổn định đời sống sản xuất, hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề để tạo điều kiện cho người dân sống và ổn định. Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua chuyển đổi ngành nghề mới, đào tạo nghề mới, bố trí việc làm mới, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới nhằm bảo đảm cho người bị thu hồi đất ổn định cuộc sống. 4 Theo khoản 14 Điều 3 Luật Đất đai 2013: “Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển”. Tái định cư (TĐC) là việc di chuyển đến một nơi khác với nơi ở trước đây để sinh sống và làm ăn. TĐC bắt buộc đó là sự di chuyển không thể tránh khỏi khi Nhà nước thu hồi đất đai để thực hiện các dự án phát triển (Ngân hàng phát triển Châu Á, 2005). Tại Điều 22 Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định: “Công dân có quyền có nơi ở hợp pháp”, vậy nơi ở là một trong những quyền cơ bản của công dân. Khi Nhà nước thu hồi đất ở của người SDĐ thì Nhà nước phải có trách nhiệm thực hiện tái định cư cho họ. Tái định cư được hiểu là: Đến một nơi nhất định để sinh sống lần thứ 2 (lại một lần nữa) (Hoàng Phê, 2000). Điều 85 Luật Đất đai năm (2013) quy định:“1.Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban nhân dân cấp huyện có trách nhiệm lập và thực hiện các dự án tái định cư trước khi thu hồi đất; 2. Khu tái định cư tập trung phải xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ, đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng, phù hợp với điều kiện, phong tục, tập quản của từng vùng miền; 3. Việc thu hồi đất chỉ được thực hiện sau khi hoàn thành xây dựng nhà ở hoặc cơ sở hạ tầng của khu tái định cư”. 2.1.2. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là một quá trình đa dạng và phức tạp. Nó được thể hiện khác nhau đối với mỗi một dự án, liên quan trực tiếp đến lợi ích của các bên tham gia và lợi ích của toàn xã hội. a) Tính phức tạp Đất đai là tài sản có giá trị cao, có vai trò quan trọng trọng đời sống kinh tế - xã hội đối với mọi người dân. Đối với khu vực nông thôn, dân cư chủ yếu sống nhờ vào hoạt động sản xuất nông nghiệp mà đất đai lại là tư liệu sản xuất quan trọng trong khi trình độ sản xuất của nông dân thấp, khả năng chuyển đổi nghề nghiệp khó khăn do đó tâm lý dân cư vùng này là giữ được đất để sản xuất, thậm chí họ cho thuê đất còn được lợi nhuận cao hơn là sản xuất nhưng họ vẫn không cho thuê. Mặt khác, cây trồng, vật nuôi trên vùng đó cũng đa dạng dẫn đến công tác tuyên truyền, vận động dân cư tham gia di chuyển, định giá bồi thường rất khó khăn và việc hỗ trợ chuyển nghề nghiệp là điều cần thiết để đảm bảo đời sống dân cư sau này. 5 Đối với đất ở lại càng phức tạp hơn do những nguyên nhân sau: Đất ở là tài sản có giá trị lớn, gắn bó trực tiếp với đời sống và sinh hoạt của người dân mà tâm lý, tập quán của người dân là ngại di chuyển chỗ ở; nguồn gốc sử dụng đất khác nhau qua nhiều thời kỳ với chế độ quản lý khác nhau, cơ chế chính sách không đồng bộ dẫn đến tình trạng lấn chiếm đất đai xây nhà trái phép diễn ra thường xuyên; thiếu quỹ đất do xây dựng khu tái định cư cũng như chất lượng khu tái định cư thấp chưa đảm bảo được yêu cầu; dân cư một số vùng sống chủ yếu bằng nghề buôn bán nhỏ và sống bám vào các trục đường giao thông của khu dân cư làm kế sinh nhai nay chuyển đến ở khu vực mới thì điều kiện kiếm sống bị thay đổi nên họ không muốn di chuyển. b) Tính đa dạng Mỗi dự án được tiến hành trên một vùng đất khác nhau với điều kiện tự nhiên kinh tế, xã hội dân cư khác nhau. Khu vực nội thành, mật độ dân cư cao, ngành nghề đa dạng, giá trị đất và tài sản trên đất lớn; khu vực ven đô, mức độ tập trung dân cư khá cao, ngành nghề dân cư phức tạp, hoạt động sản xuất đa dạng: công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thương mại; khu vực ngoại thành, hoạt động sản xuất chủ yếu của dân cư là sản xuất nông nghiệp. Do đó mỗi khu vực bồi thường GPMB có những đặc trưng riêng và được tiến hành với những giải pháp riêng phù hợp với những đặc điểm riêng của mỗi khu vực và từng dự án cụ thể. 2.1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư - Yếu tố quản lý nhà nước về đất đai: Hiện nay công tác quản lý nhà nước về đất đai của các địa phương còn yếu kém, không chặt chẽ, nhiều vướng mắc trong quan hệ quản lý và sử dụng đất đai để tồn đọng khá dài không giải quyết được. - Tác động của quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất: Nội dung quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất có tác động mang tính định hướng từ lúc hình thành dự án đến khi GPMB và lập khu TĐC. - Nhiệm vụ ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật về quản lý sử dụng đất: Trong quá trình áp dụng cụ thể, tình trạng một chính sách có quá nhiều văn bản hướng dẫn chưa được khắc phục nên hiệu quả pháp luật không cao, tính pháp chế trong xã hội bị hạn chế. 6 - Giao đất, cho thuê đất: Giao đất, cho thuê đất phải căn cứ vào quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất nhưng nhiều địa phương chưa thực hiện tốt nguyên tắc này dẫn đến khó khăn cho công tác bồi thường. - Công tác đăng ký quyền sử dụng đất, lập và quản lý hồ sơ địa chính, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất Ở nước ta hiện nay theo quy định của Luật Đất đai, người sử dụng đất phải đăng ký quyền sử dụng đất tại cơ quan Nhà nước có thẩm quyền để được xét duyệt lập hồ sơ địa chính, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tái sản khác gắn liền với đất. Đăng ký quyền sử dụng đất là việc ghi nhận quyền sử dụng đất hợp pháp đối với một thửa đất xác định vào hồ sơ địa chính nhằm xác lập quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất. Hệ thống hồ sơ địa chính và giấy chứng nhận quyền sử dụng đất có liên quan mật thiết với công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là một trong những yếu tố quyết định khi xác định nguồn gốc, thời điểm bắt đầu sử dụng đất, đối tượng và mức bồi thường, hỗ trợ cho người bị thu hồi đất. - Công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất Quy hoạch sử dụng đất được xem là một giải pháp tổng thể định hướng cho quá trình phát triển và ảnh hưởng mang tính quyết định đến nền kinh tế trong tương lai. Thông qua công tác này, Nhà nước can thiệp vào các mối quan hệ đất đai để giải quyết những vấn đề mà quá trình phát triển đặt ra, đồng thời khắc phục những nhược điểm do lịch sử để lại. Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có liên quan mật thiết với công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất vì để ra được quyết định thu hồi đất, để giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất thì cần phải căn cứ vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã được xét duyệt. Từ đó mới lập được phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. - Giá đất, định giá đất Giá đất là số tiền tính trên một đơn vị diện tích đất do Nhà nước qui định hoặc được hình thành trong giao dịch về quyền sử dụng đất. Giá đất được hình thành trong các trường hợp sau đây: - Do UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quy định. - Do đấu giá quyền sử dụng đất hoặc đấu thầu dự án có sử dụng đất. 7