Tài liệu đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất tại dự án xây dựng điểm dân cư thôn nguận xã dĩnh trì và dự án cải tạo, nâng cấp quốc lộ 1 trên địa bàn thành phố bắc giang, tỉnh bắc giang

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN VĂN HIẾU ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TẠI DỰ ÁN XÂY DỰNG ĐIỂM DÂN CƯ THÔN NGUẬN Xà DĨNH TRÌ VÀ DỰ ÁN CẢI TẠO, NÂNG CẤP QUỐC LỘ 1 TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ BẮC GIANG, TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Quản lý Đất đai Mã số: 60 85 01 03 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Quân NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 03 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Hiếu i LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến TS Nguyễn Văn Quân đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Quản lý Đất đai, Khoa Quản lý Đất đai - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Em xin chân thành cảm ơn Ủy ban nhân dân thành phố Bắc Giang, Phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố Bắc Giang, Trung Tâm phát triển quỹ đất và Cụm công nghiệp thành phố Bắc Giang, Hội đồng thẩm định hồ sơ phương án bồi thường, giải phóng mặt bằng thành phố Bắc Giang, UBND xã Xong Khê, Đồng Sơn, Dĩnh Trì, phường Hoàng Văn Thụ, Lê Lợi, Dĩnh Kế và các Phòng Ban ngành có liên quan của UBND thành phố Bắc Giang đã trực tiếp giúp đỡ em trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Hà Nội, ngày 03 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Hiếu ii MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cảm ơn ................................................................................................................... ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt.................................................................................................. vi Danh mục bảng .......................................................................................................... vii Danh mục hình .......................................................................................................... viii Trích yếu luận văn ....................................................................................................... ix Thesis abstract ............................................................................................................. xi Phần 1. Mở đầu ...........................................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................3 1.3. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................3 1.4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiến đề tài ..............................3 Phần 2. Tổng quan tài liệu ..........................................................................................4 2.1. Cơ sở lý luận về bồi thường, hỗ trợ ..................................................................4 2.1.1. Khái niệm về giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất .............................................................................................................4 2.1.2. Vai trò của công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất ......................5 2.1.3. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ ........................................................7 2.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ ................................8 2.2. Công tác bồi thường, hỗ trợ của một số nước và tổ chức trên thế giới ..............9 2.2.1. Đánh giá chung về công tác bồi thường, hỗ trợ của một số nước và tổ chức trên thế giới .............................................................................................9 2.2.2. Kinh nghiệm cho công tác bồi thường, hỗ trợ tại Việt Nam ........................... 14 2.3. Công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất ở việt nam qua các giai đoạn ........................................................................................................ 15 2.3.1. Giai đoạn trước Luật Đất đai 1987 có hiệu lực ............................................... 15 2.3.2. Giai đoạn Luật Đất đai 1987 có hiệu lực ........................................................16 2.3.3. Giai đoạn Luật Đất đai 1993 có hiệu lực ........................................................17 2.3.4. Giai đoạn Luật Đất đai 2003 có hiệu lực ........................................................19 iii 2.3.5. Giai đoạn Luật Đất đai 2013 có hiệu lực đến nay ........................................... 22 2.3.6. Nhận xét, đánh giá về chính sách bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất qua các thời kỳ ......................................................................................... 27 2.4. Thực tiễn bồi thường, hỗ trợ ở một số địa phương ở việt nam ........................ 28 2.4.1. Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn thành phố Hà Nội........................ 28 2.4.2. Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn thành phố Đà Nẵng .................... 30 2.4.3. Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh .............. 32 2.4.4. Bồi thường, hỗ trợ trên địa bàn tỉnh Bắc Giang .............................................. 33 Phần 3. Nội dung và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 34 3.1. Địa điểm nghiên cứu ......................................................................................34 3.2. Thời gian nghiên cứu ..................................................................................... 34 3.3. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................35 3.4. Nội dung nghiên cứu...................................................................................... 35 3.4.1. Điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội trên địa bàn thành phố Bắc Giang ...............35 3.4.2. Tình hình quản lý sử dụng đất đai của thành phố Bắc Giang .......................... 35 3.4.3. Tình hình thực hiện công tác bồi thường GPMB trên địa bàn thành phố Bắc Giang...................................................................................................... 35 3.4.4. Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ tại 2 dự án trên địa bàn thành phố Bắc Giang...................................................................................................... 35 3.4.5. Đề xuất một số giải pháp tăng cường hiệu quả của công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất ...................................................................... 35 3.5. Phương pháp nghiên cứu................................................................................ 35 3.5.1. Phương pháp điều tra thu thập tài liệu, số liệu thứ cấp....................................35 3.5.2. Phương pháp số liệu sơ cấp ............................................................................ 35 3.5.3. Phương pháp thống kê, tổng hợp phân tích số liệu ......................................... 36 3.5.4. Phương pháp so sánh số liệu .......................................................................... 36 Phần 4. Kết quả và thảo luận ....................................................................................37 4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của thành phố Bắc Giang ........................37 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................................... 37 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ............................................................................... 39 4.1.3. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội đến công tác bồi thường GPMB ...............................................................................................41 iv 4.2. Thực trạng quản lý, sử dụng đất trên địa bàn thành phố Bắc Giang ................ 43 4.2.1. Tình hình quản lý đất đai ...............................................................................43 4.2.2. Hiện trạng sử dụng đất đai ............................................................................. 49 4.3. Tình hình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ trên thành phố Bắc Giang ...........51 4.3.1. Trình tự, thủ tục thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất ...........................................................................................................51 4.3.2. Kết quả thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ trên địa bàn thành phố Bắc Giang giai đoạn 2014 đến 2016...................................................................... 57 4.4. Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ tại 2 dự án nghiên cứu .......................... 59 4.4.1. Kết quả thực hiện tại 2 dự án ......................................................................... 59 4.4.2. Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ tại 02 dự án nghiên cứu ........................68 4.4.3. Các đánh giá khác liên quan đến công tác bồi thường, hỗ trợ đối với người dân bị thu hồi đất ................................................................................. 82 4.4.4. Những thuận lợi khó khăn trong công tác bồi thường, hỗ trợ thu hồi đất tại 2 dự án trên địa bàn thành phố Bắc Giang .................................................86 4.5. Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất trên địa bàn thành phố Bắc Giang ...................................... 88 4.5.1. Nhóm giải pháp về chế độ chính sách ............................................................ 89 4.5.2. Nhóm giải pháp về tổ chức triển khai thực hiện ............................................. 90 4.5.3. Giải pháp về kinh phí .....................................................................................91 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ................................................................................... 92 5.1. Kết luận ......................................................................................................... 92 5.2. Kiến nghị .......................................................................................................93 Tài liệu tham khảo ....................................................................................................... 95 Phụ lục ...................................................................................................................... 99 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ADB Ngân hàng phát triển Châu Á CSHT Cơ sở hạ tầng GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GPMB Giải phóng mặt bằng HĐND Hội đồng nhân dân KT – XH Kinh tế - xã hội QSDĐ Quyền sử dụng đất TNMT Tài nguyên môi trường UBND Uỷ ban nhân dân WB Ngân hàng thế giới XDCB Xây dựng cơ bản vi DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1. Một số chỉ tiêu phát triển kinh tế thành phố Bắc Giang giai đoạn 2011 – 2015 .............................................................................................. 40 Bảng 4.2. Dân số, lao động thành phố Bắc Giang giai đoạn 2011 - 2015................... 41 Bảng 4.3. Tổng hợp các khoản thu từ đất thành phố Bắc Giang giai đoạn 2011 2015 ......................................................................................................... 47 Bảng 4.4. Hiện trạng sử dụng đất của thành phố Bắc Giang năm 2015...................... 50 Bảng 4.5. Tổng hợp các dự án trên địa bàn thành phố từ năm 2014- 2016 ................. 58 Bảng 4.6. Giá đất trồng lúa nước và cây hàng năm khác năm 2015 ........................... 64 Bảng 4.7. Xác định đối tượng được bồi thường và không được bồi thường của hai dự án................................................................................................... 66 Bảng 4.8. Tổng hợp phiếu điều tra về giá bồi thường tài sản, cây trồng..................... 67 Bảng 4.9. Tổng hợp phiếu điều tra xác định đối tượng được bồi thường, hỗ trợ ........ 72 Bảng 4.10. Bảng giá đất nông nghiệp giai đoạn 2015 – 2019 ..................................... 75 Bảng 4.11. Tổng hợp bồi thường về giá đất nông nghiệp Dự án 1 ............................... 75 Bảng 4.12. Tổng hợp tiền bồi thường về cây cối hoa màu ở 2 Dự án .......................... 76 Bảng 4.13. Tổng hợp giá bồi thường về đất trồng cây hàng năm ................................. 77 Bảng 4.14. Tổng hợp phiếu điều tra về giá bôì thường tài sản, cây trồng..................... 77 Bảng 4.15. Tổng hợp bồi thường về đất nông nghiệp Dự án 2..................................... 78 Bảng 4.16. Tổng hợp phiếu điều tra về giá bồi thường đất .......................................... 78 Bảng 4.17. Tổng hợp kinh phí hỗ trợ ổn định đời sống sản xuất của 2 dự án ............... 81 Bảng 4.18. Hỗ trợ chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm của 2 dự án ........................ 82 Bảng 4.19. Tổng hợp phiếu điều tra về chính sách bồi thường, hỗ trợ ......................... 82 Bảng 4.20. Bảng tổng hợp phiếu điều tra các đánh giá khác ........................................ 83 Bảng 4.21. Tống hợp ý kiến phiếu điều tra cán bộ trực tiếp thực hiện bồi thường, hỗ trợ của 2 dự án ..................................................................................... 85 vii DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Sơ đồ Dự án nghiên cứu trên địa bàn thành phố Bắc Giang .....................34 Hình 4.1. Sơ đồ hành chính thành phố Bắc Giang ................................................... 37 Hình 4.2. Cơ cấu sử dụng đất thành phố Bắc Giang năm 2015 ................................ 51 Hình 4.3. Dự án xây dựng điểm dân cư thôn Nguận xã Dĩnh Trì thành phố Bắc Giang ...................................................................................................... 59 Hình 4.4. Dự án Cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 1 trên địa bàn thành phố....................... 60 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Nguyễn Văn Hiếu Tên luận văn: “Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất tại dự án xây dựng điểm dân cư thôn Nguận thuộc xã Dĩnh Trì và dự án Cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 1 trên địa bàn thành phố Bắc Giang”. Ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu: - Đánh giá công tác bồi thường, hố trợ khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển công nghiệp, đô thị và hạ tầng, phúc lợi xã hội trên địa bàn thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang. - Đề xuất một số giải pháp đẩy nhanh tiến độ bồi thường giải phóng mặt bằng và góp phần hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, khi nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án trên địa bàn thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang. Phương pháp nghiên cứu a. Phương pháp điều tra thu thập số liệu thứ cấp - Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội thành phố Bắc Giang năm 2015 thu thập tại Phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố; Tình hình phát triển kinh tế tỉnh Bắc Giang nói chung và thành phố Bắc Giang nói riêng năm 2015 thu thập tại Sở Tài nguyên và Môi trường Bắc Giang; - Tình hình quản lý đất đai của thành phố Bắc Giang; Hiện trạng sử dụng đất của thành phố Bắc Giang năm 2015 thu thập tai Phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố Bắc Giang. - Phương án bồi thường của đơn vị chủ đầu tư; Các văn bản, chính sách của Đảng, Nhà nước và các cấp về thu hồi, bồi thường giải phóng mặt bằng và các Quyết định thu hồi đất của UBND tỉnh Bắc Giang thu thập tại Phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố Bắc Giang, Trung tâm phát triển quỹ đất và cụm công nghiệp thành phố, Sở Tài nguyên và Môi trường và Sở Giao thông vận tải Bắc Giang. b. Phương pháp điều tra, thu thập số liệu sơ cấp Đối với các các hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi: Điều tra bằng phương pháp phỏng vấn trực tiếp các hộ gia đình, cá nhân nằm trong khu vực có đất bị thu hồi bằng phiếu điều tra với các chỉ tiêu: + Giá bồi thường đất đai của người dân; ix + Mức giá hỗ trợ đối với đất nông nghiệp, tài sản, cây cối hoa màu trên đất; + Phương thức sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ; + Chính sách hỗ trợ của dự án đã phù hợp chưa; + Đối với những hộ tái định cư thì điều tra về mức độ hài lòng của người dân. Số hộ điều tra của dự án 1 là 30 phiếu. Số hộ điều tra của dự án 2 là 70 phiếu. c. Phương pháp thống kê, tổng hợp phân tích số liệu Xử lý số liệu thống kê thu thập được bằng việc sử dụng phần mềm Microsoft Excel để tổng hợp. Tổng hợp các mẫu điều tra về giá bồi thường, chính sách bồi thường, hỗ trợ đối với các trường hợp hộ gia đình bị thu hồi đất của từng dự án nghiên cứu. d. Phương pháp so sánh số liệu So sánh giá thị trường, giá bồi thường, hệ số chênh lệch, so sánh việc thực hiện với chính sách Nhà nước quy định. Kết quả chính và kết luận a. Xác định đối tượng và điều kiện được bồi thường: Đối với đất nông nghiệp bị thu hồi thì tỷ lệ người dân đồng tình với việc xác định đối tượng, điều kiện được bồi thường của nhà nước đạt khoảng 85%. b.Việc thực hiện và áp dụng giá bồi thường: - Đối với đất nông nghiệp: Giá đất nông nghiệp do UBND tỉnh Bắc Giang phê duyệt giá bồi thường đất cụ thể để tính bồi thường tại 2 dự án thấp hơn giá phổ biến trên thị trường tại thời điểm thu hồi đất. - Đối với giá bồi thường về tài sản: nhìn chung mức giá bồi thường về tài sản áp dụng đối với 2 dự án là tương đối phù hợp với mức giá thực tế tại thời điểm thu hồi đất. c. Để thực hiện công tác bồi thường GPMB tại các dự án trên địa bàn thành phố Bắc Giang được nhanh chúng tôi đã đề xuất các nhóm giải pháp phù hợp với tình hình thực tế của địa phương, đó là: Chính sách bồi thường thiệt hại về đất; Bồi thường thiệt hại về tài sản trên đất bị thu hồi; Chính sách hỗ trợ và ổn định cuộc sống; Hỗ trợ đào tạo việc làm và Nâng cao công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, quan tâm cán bộ thực hiện bồi thường GPMB, công tác chỉ của lãnh đạo UBND thành phố Bắc Giang và công tác phối hợp chính quyền địa phương nơi có đất thu hồi. x THESIS ABSTRACT Master candidate: Nguyen Van Hieu Thesis title: Evaluation of compensation and assistance when the State recovers land at Nguan village residential construction project in Dinh Tri commune and the project to renovate and upgrade National Highway 1 in Bac Giang city. Major: Land Management Code: 60 85 01 03 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture Reseach objectives Assessing the compensation and support activities when the State recovers land for the implementation of projects on industrial and urban development and infrastructure and social welfare in Bac Giang city, Bac Giang province. - Proposing some solutions to speed up the compensation for site clearance and contributing to the improvement of compensation and support policies when the State recovers land for the project implementation in Bac Giang city. Research Methodology + Method of investigation to collect secondary data - Bac Giang's natural and socio-economic conditions in 2015 are collected at the city's Natural Resources and Environment Office; The economic development of Bac Giang province in general and Bac Giang city in particular in 2015 was collected at Bac Giang Department of Natural Resources and Environment; - Land management situation of Bac Giang city; The current land use situation of Bac Giang city in 2015 was collected at Nac Giang City Department of Natural Resources and Environment. - The compensation plan of the investor; Documents and policies of the Party, State and authorities on land acquisition, compensation and land recovery decisions of the Bac Giang People's Committee were collected at the Bac Giang Department of Natural Resources and Environment, The Land Development and Urban Cluster Development Center, the Department of Natural Resources and Environment and the Bac Giang Department of Transport. + Method of investigation and collection of primary data For households and individuals whose land is recovered: Directly interview households and individuals in areas where land was recovered by questionnaires with the following criteria: xi Compensation price of land of the people; +Support rates for agricultural land, property, vegetation on the land; +Method of using compensation money to support; Is the project support policy appropriate? +For resettlement households, survey on the level of satisfaction of the people. The Number of households surveyed notes in project 1 is 30. The number of households surveyed notes in Project 2 is 70. Statistical methods, data analysis Process statistics collected by using Microsoft Excel software to aggregate. Summarize samples in survey on compensation price, support, compensation policy,for cases of households having land recovered by each research project. Data comparison method Comparing market prices, compensation prices, coefficients of difference, comparing performance with the State policy. Results and conclusions Identify the subject and conditions of compensation: For agricultural land recovered, the proportion of people agree with the definition of subjects, conditions for compensation of the state reached about 85%. Implementation and application of compensation price: - For agricultural land: The price of agricultural land approved by the People's Committee of Bac Giang province in 2 projects is lower than the market price at the time of land acquisition. - For asset compensation price: In general, the compensation price for assets applied in 2 projects is relatively appropriate with the actual price at the time of land acquisition. In order to quickly implement site clearance compensation in projects in Bac Giang city we would like to suggest solutions that are appropriate to the local situation, they are: Compensation policy for land; Compensation for property damage on recovered land; Supporting and stablization policies; Support for job training and improvement of site development and land use planning, Concerning officials who implement site clearance compensation, the work of the leadership of Bac Giang People's Committee and the coordination of local authorities where land is recovered. xii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tài liệu sản xuất đặc biệt, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố dân cư, xây dựng các thành phần kinh tế, văn hoá xã hội, an ninh và quốc phòng. Trong chương III, điều 53 Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định: ”Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý”. Trong quá trình hội nhập và phát triển với nền kinh tế toàn cầu, đất nước ta đang phát triển mạnh mẽ theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Theo kế hoạch, quy hoạch của Nhà nước có rất nhiều khu công nghiệp, khu kinh tế, khu đô thị được hình thành, ngoài ra để được phục vụ nhu cầu cấp thiết của nhân dân ngày một được tốt hơn thì hệ thống cơ sở hạ tầng cấp quốc gia, cấp địa phương, cấp vùng ngày càng được tu bổ và mở rộng. Điều này đồng nghĩa với việc phải chuyển đổi mục đích sử dụng của một phần đất nông nghiệp và chưa sử dụng sang nhóm đất phi nông nghiệp bằng rất nhiều biện pháp khác nhau trong đó có biện pháp thu hồi đất. Trước tình hình điều kiện quỹ đất có hạn, giá đất có sự biến động và nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển thì lợi ích của người sử dụng đất khi nhà nước giao đất và thu hồi đất vẫn đang là một vấn đề hết sức nóng bỏng và cấp bách. Việc bồi thường đất đai, hỗ trợ giải phóng mặt bằng là một vấn đề hết sức nhạy cảm, phức tạp tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế - chính trị - xã hội. Hiện tại, chúng ta đã và đang triển khai nhiều dự án đầu tư xây dựng và cải thiện cơ sở hạ tầng, các dự án đều cần quỹ đất. Sự phát triển đô thị, khu dân cư, an ninh quốc phòng, cơ sở sản xuất cũng đều cần có quỹ đất. Việc giải phóng mặt bằng, thu hồi đất đang diễn ra ở mọi nơi song gặp nhiều khó khăn trong công tác bồi thường hỗ trợ giải phóng mặt bằng làm ảnh hưởng đến tiến độ và thời gian thi công của các công trình gây nhiều thiệt hại cho Nhà nước. Trong những năm qua việc bồi thường, hỗ trợ GPMB được thực hiện theo các quy định của Chính phủ như: Luật Đất đai ngày 26/11/2003, Nghị định 197/2004/NĐ-CP ngày 1 03/12/2004 của Chính phủ về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; Nghị định số 69/2009/NĐ-CP ngày 13/8/2009 Chính phủ ban hành quy định bổ sung về quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Đến nay được thực hiện theo quy định của Luật Đất đai ngày 29/11/2013, Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Thành phố Bắc Giang là trung tâm kinh tế - văn hóa - chính trị của tỉnh Bắc Giang, nằm ở phía Tây Nam của tỉnh, cách Hà Nội khoảng 50 km về phía Đông Bắc theo Quốc lộ 1 mới Hà Nội - Lạng Sơn nằm ở phía đông của Thủ đô Hà Nội. Trong thời gian qua trên địa bàn thành phố tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, bộ mặt kiến trúc quy hoạch của thành phố có nhiều thay đổi. Chính vì vậy tốc độ phát triển các khu công nghiệp, khu đô thị, việc xây dựng kết cấu hạ tầng xã hội. Các công trình công cộng và lợi ích quốc gia diễn ra rất nhanh, quá trình đó đi liền với việc thu hồi đất bao gồm cả đất nông nghiệp và đất ở của một bộ phận dân cư. Giải quyết việc làm, ổn định và từng bước nâng cao đời sống cho người bị thu hồi đất là nhiệm vụ trọng tâm của cấp ủy Đảng, chính quyền thành phố. Tuy nhiên ở thành phố Bắc Giang cũng như nhiều địa phương khác trong cả nước, công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ cho người có đất bị thu hồi vẫn là những vấn đề nóng gây nên sự chú ý của xã hội. Để đẩy nhanh quá trình thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất cần phải có nhiều nghiên cứu ở các địa phương khác nhau, chuyên sâu về các khía cạnh khác nhau của vấn đề, trên cơ sở đó đánh giá đúng, đủ, khách quan thực trạng công tác bồi thường hỗ trợ; nắm rõ bản chất của các vấn đề bất cập. Vì những lý do nêu trên, để đánh giá đầy đủ hơn về vấn đề thực hiện bồi thường hỗ trợ trong việc thu hồi đất ở một số dự án trên địa bàn thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang, được sự phân công của Khoa Quản lý đất đai, dưới sự hướng dẫn của Thầy giáo - TS: Nguyễn Văn Quân, tôi tiến hành nghiên cứu Đề tài: “Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất tại dự án xây dựng điểm dân cư thôn Nguận xã Dĩnh Trì và dự án Cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 1 trên địa bàn thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang” nhằm góp phần 2 nghiên cứu đề xuất những giải pháp tích cực cho công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất, hướng tới giải quyết tốt hơn những bức xúc hiện nay. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU - Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất tại dự án xây dựng điểm dân cư thôn Nguận xã Dĩnh Trì và dự án Cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 1 trên địa bàn thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang. - Đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án trên địa bàn thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang. 1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Việc thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện 2 dự án trên địa bàn thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang: Cụ thể là 2 dự án sau: + Dự án 1: Xây dựng điểm dân cư thôn Nguận, xã Dĩnh Trì, thành phố Bắc Giang. Thời gian tháng 2 năm 2015 kết thúc tháng 12 năm 2015. + Dự án 2: Cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 1 trên địa bàn thành phố Bắc Giang. Thời gian thực hiện năm 2014 kết thúc năm 2015. 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIẾN ĐỀ TÀI Qua thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ của 2 dự án nêu trên nhằm đánh giá một cách tổng thể, khách quan thực tế, để góp phần phát hiện những tồn tại, đóng góp cho việc hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất tại các dự án và giúp cho việc thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ theo quy định và đạt hiệu quả cao nhất, nhằm góp phần đẩy nhanh tiến độ các dự án trên địa bàn thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang. 3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ 2.1.1. Khái niệm về giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất “Giải phóng mặt bằng” là quá trình tổ chức thực hiện các công việc liên quan đến di dời nhà cửa, cây cối và các công trình xây dựng trên phần đất nhất định được quy định cho việc cải tạo, nâng cấp, mở rộng hoặc xây dựng một công trình mới trên đó (Hoàng Phê, 2000). ”Bồi thường” có nghĩa là trả lại tương xứng giá trị hoặc công lao cho một chủ thể nào đó bị thiệt hại vì một hành vi của chủ thể khác (Hoàng Phê, 2000). Bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất bị thu hồi cho người bị thu hồi đất (Lê Du Phong, 2007). Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh; để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, được quy định tại Điều 61, 62 Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ. Từ đó có thể hiểu bản chất của công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng trong tình hình hiện nay không đơn thuần là bồi thường về mặt vật chất mà còn phải đảm bảo được lợi ích của người dân phải di chuyển. Đó là họ phải có được chỗ ở ổn định, có điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, được hỗ trợ ổn định đời sống sản xuất, hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề để tạo điều kiện cho người dân sống và ổn định. Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua chuyển đổi ngành nghề mới, đào tạo nghề mới, bố trí việc làm mới, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới nhằm bảo đảm cho người bị thu hồi đất ổn định cuộc sống (Lê Du Phong, 2007). Theo khoản 14 Điều 3 Luật Đất đai 2013: “Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển”. Tại Điều 22 Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định: “Công dân có quyền có nơi ở hợp pháp”, vậy nơi ở là một trong những quyền cơ bản của công dân. Khi Nhà nước thu hồi đất ở của người sử dụng 4 đất thì Nhà nước phải có trách nhiệm thực hiện tái định cư cho họ. Tái định cư được hiểu là: Đến một nơi nhất định để sinh sống lần thứ 2 (Hoàng Phê, 2000). Điều 85 Luật Đất đai năm (2013) quy định:“1.Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban nhân dân cấp huyện có trách nhiệm lập và thực hiện các dự án tái định cư trước khi thu hồi đất; 2. Khu tái định cư tập trung phải xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ , đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng, phù hợp với điều kiện, phong tục, tập quản của từng vùng miền; 3. Việc thu hồi đất chỉ được thực hiện sau khi hoàn thành xây dựng nhà ở hoặc cơ sở hạ tầng của khu tái định cư” 2.1.2. Vai trò của công tác bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất a) Đảm bảo lợi ích công cộng Thông qua việc thu hồi đất Nhà nước tạo được một quỹ đất sạch cần thiết để phục vụ vào phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuât, đảm bảo an ninh quốc phòng, an sinh xã hội và phát triển kinh tế; phát triển các cơ sở kinh tế, các khu công nghiệp, các cơ sở sản xuất – kinh doanh, khu đô thị, khi vui chơi giải trí, công viên cây xanh, v.v.. Qua đó làm tăng thêm khả năng thu hút đầu tư từ các nhà đâu tư trong nước và ngoài nước, phục vụ phát triển kinh tế. Việc thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ tốt sẽ đẩy nhanh tiến độ thu hồi đất góp phần gián tiếp vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng giảm tỷ trọng sản xuất nông nghiệp, tăng tỉ trọng sản xuất công nghiệp, dịch vụ. Khi diện tích đất sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, Nhà nước thực hiện các biện pháp hỗ trợ cho người nông dân bị mất đất sản xuất trong việc đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp, tìm kiếm việc làm mới. Qua đó, góp phần rút bớt một lực lượng lao động ở nông thôn chuyển sang làm việc trong khu vực sản xuất phi nông nghiệp và dịch vụ. b) Đảm bảo giải quyết hài hòa lợi ích của Nhà nước và lợi ích của người bị thu hồi đất Việc thu hồi đất của Nhà nước đối với người SDĐ để sử dụng vào các mục đích khác nhau sẽ gây ra những thiệt hại và ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của những người bị thu hồi đất. Nếu không thực hiện tốt công tác bồi thường, hỗ trợ cho người bị thu hồi đất sẽ dẫn đến tình trạng là trong khi các công trình phúc lợi được xây dựng trên những diện tích đất bị thu hồi mang lại lợi ích cho cộng đồng thì trái ngược lại người bị thu hồi đất lại rơi vào tình trang khó khăn về sản xuất và đời sống do bị mất đất sản xuất hoặc mất nhà ở (Hoàng Thị Nga, 2010). 5 Vấn đề bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất phải giải quyết hài hòa các mối quan hệ về lợi ích của Nhà nước, của xã hội vừa để đảm bảo nhu cầu sử dụng đất đai phục vụ cho việc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; vừa bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của người SDĐ, bồi hoàn cho họ những thành quả lao động, kết quả đầu tư bị thiệt hại do việc thu hồi đất gây ra. c) Góp phần vào duy trì ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội Bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất có vai trò quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Các công trình phục vụ mục đích an ninh, quốc phòng, lợi ích quốc gia, mục đích phát triển kinh tế đều cần tới mặt bằng. Có thể nói công tác bồi thường, hỗ trợ được thực hiện nhanh chóng, hiệu quả thì công trình thực hiện đã hoàn thành được một nửa. Quá trình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống của người dân tại thời điểm bị thu hồi đất và sau này. Do diện tích đất sản xuất của người dân bị thu hồi dẫn đến tình trạng thiếu việc làm, người dân không có thu nhập làm ảnh hưởng đến kinh tế của mỗi hộ gia đình cá nhân. Thiếu việc làm là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng mất tình hình trật tự an ninh. Đời sống của nhân dân sau khi bị thu hồi đất có thể được nâng cao một cách nhanh chóng nhưng không bền vững do người dân không biết sử dụng khoản tiền hỗ trợ để chuyển đổi nghề nghiệp dẫn đến tình trạng ăn tiêu lãng phí dễ dàng mắc phải các tệ nạn xã hội (Hoàng Thị Nga, 2010). Việc thu hồi đất không đúng mục đích, các dự án treo dẫn đến mất đất sản xuất, người dân không có việc làm đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng người dân bị kích động bởi các thế lực chống đối gây mất trật tự an ninh quốc phòng, mất niềm tin của Nhân dân vào Đảng và Nhà nước. Chính vì vậy, vai trò của công tác bồi thường, hỗ trợ rất quan trọng, công tác bồi thường hỗ trợ với mục tiêu không chỉ là làm thế nào để thực hiện thu hồi đất một cách nhanh chóng mà phải tạo ra được bài toán ổn định và phát triển bền vững cho người dân sau khi bị thu hồi đất. Việc giải quyết các tranh chấp, khiếu kiện từ việc thực hiện bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất cho thấy nếu không giải quyết tốt việc bồi thường tổn thất, hỗ trợ nhằm hỗ trợ họ vượt qua khó khăn trước mắt để nhanh chóng ổn định đời sống và sản xuất thì sẽ phát sinh nhiều tranh chấp, khiếu kiện kéo dài, vượt cấp với số đông người dân tham gia, đây là một thực trang đang diễn ra. Đây cũng là nguyên nhân cơ bản phát sinh những tụ điểm gây mất trật tự ổn định 6 về chính trị, trật tự an toàn xã hội và dễ bị kẻ xấu lợi dụng kích động. Do vậy thực hiện tốt công tác bồi thường, hỗ trợ góp phần vào ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội, tránh nguy cơ nảy sinh các xung đột xã hội. 2.1.3. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ Công tác bồi thường, hỗ trợ có tính phức tạp và tính đa dạng cao. a) Tính phức tạp Đất đai là tài sản có giá trị cao, có vai trò quan trọng trọng đời sống kinh tế - xã hội đối với mọi người dân. Đối với khu vực nông thôn, dân cư chủ yếu sống nhờ vào hoạt động sản xuất nông nghiệp mà đất đai lại là tư liệu sản xuất quan trọng trong khi trình độ sản xuất của nông dân thấp, khả năng chuyển đổi nghề nghiệp khó khăn do đó tâm lý dân cư vùng này là giữ được đất để sản xuất, thậm chí họ cho thuê đất còn được lợi nhuận cao hơn là sản xuất nhưng họ vẫn không cho thuê. Mặt khác, cây trồng, vật nuôi trên vùng đó cũng đa dạng dẫn đến công tác tuyên truyền, vận động dân cư tham gia di chuyển, định giá bồi thường rất khó khăn và việc hỗ trợ chuyển nghề nghiệp là điều cần thiết để đảm bảo đời sống dân cư sau này (Hoàng Thị Nga, 2010). Đối với đất ở lại càng phức tạp hơn do những nguyên nhân sau: Đất ở là tài sản có giá trị lớn, gắn bó trực tiếp với đời sống và sinh hoạt của người dân mà tâm lý, tập quán của người dân là ngại di chuyển chỗ ở; nguồn gốc sử dụng đất khác nhau qua nhiều thời kỳ với chế độ quản lý khác nhau, cơ chế chính sách không đồng bộ dẫn đến tình trạng lấn chiếm đất đai xây nhà trái phép diễn ra thường xuyên; thiếu quỹ đất do xây dựng khu tái định cư cũng như chất lượng khu tái định cư thấp chưa đảm bảo được yêu cầu; dân cư một số vùng sống chủ yếu bằng nghề buôn bán nhỏ và sống bám vào các trục đường giao thông của khu dân cư làm kế sinh nhai nay chuyển đến ở khu vực mới thì điều kiện kiếm sống bị thay đổi nên họ không muốn di chuyển. b) Tính đa dạng Mỗi dự án được tiến hành trên một vùng đất khác nhau với điều kiện tự nhiên kinh tế, xã hội dân cư khác nhau. Khu vực nội thành, mật độ dân cư cao, ngành nghề đa dạng, giá trị đất và tài sản trên đất lớn; khu vực ven đô, mức độ tập trung dân cư khá cao, ngành nghề dân cư phức tạp, hoạt động sản xuất đa dạng: công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thương mại, buôn bán nhỏ; khu vực ngoại thành, hoạt động sản xuất chủ yếu của dân cư là sản xuất nông nghiệp. Do 7