Tài liệu đánh giá công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống và việc làm của người dân khi bị nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện hoàng su phì, tỉnh hà giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN VĂN PHONG ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG ĐẾN ĐỜI SỐNG VÀ VIỆC LÀM CỦA NGƯỜI DÂN BỊ NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TẠI MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HOÀNG SU PHÌ, TỈNH HÀ GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI Thái Nguyên, năm 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN VĂN PHONG ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG ĐẾN ĐỜI SỐNG VÀ VIỆC LÀM CỦA NGƯỜI DÂN BỊ NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TẠI MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HOÀNG SU PHÌ, TỈNH HÀ GIANG Chuyên ngành: Quản lý Đất đai Mã số: 60.85.01.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Đức Nhuận Thái Nguyên, năm 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và hoàn toàn chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ để thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Nguyễn Văn Phong Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trước hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến Thầy giáo TS. Nguyễn Đức Nhuận - Người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong Khoa Quản lý Tài Nguyên và Khoa Môi trường, các Thầy Cô thuộc phòng Đào tạo - Đào tạo sau đại học trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn HU - HĐND - UBND huyện Hoàng Su Phì; Phòng Tài nguyên Môi Trường huyện Hoàng Su Phì; Ban quản lý 2 dự án: Dự án Mở mới đường liên xã Bản Luốc - Hồ Thầu và Dự án Nâng cấp, cải tạo đường Vinh Quang - Bản Máy; UBND các xã, thị trấn: Bản Máy, Hồ Thầu, Tụ Nhân, Vinh Quang, huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang và các hộ gia đình ở 4 xã trên đã cung cấp số liệu thực tế và thông tin cần thiết để tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, cùng toàn thể gia đình, người thân đã động viên tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Thái Nguyên, ngày 30 tháng 08 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Phong Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÍ HIỆU ................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG....................................................................................... vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ...........................................................................2 2.1. Mục tiêu tổng quát ...........................................................................................2 2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................2 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ......................................................................3 1.1. Cơ sở lý luận ....................................................................................................3 1.1.1. Khái quát về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ................................... 3 1.1.2. Đặc điểm của quá trình bồi thường giải phóng mặt bằng................. 4 1.1.3. Một số vấn đề ảnh hưởng đến công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. ........................... 4 1.1.4. Ảnh hưởng của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống và việc làm của người dân khi bị Nhà nước thu hồi đất ............. 8 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài...............................................................................16 1.2.1. Chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng của một số nước trên thế giới và các tổ chức ngân hàng quốc tế. ...................................... 16 1.2.2. Vấn đề bồi thường giải phóng mặt bằng và ảnh hưởng của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống và việc làm của người dân khi bị Nhà nước thu hồi đất ..................................................... 20 Chương 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................35 2.1. Địa điểm nghiên cứu ......................................................................................35 2.2. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................35 2.3. Nội dung nghiên cứu......................................................................................35 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 2.3.1. Nghiên cứu điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Hoàng Su Phì ảnh hưởng tới công tác GPMB ................................................. 35 2.3.2. Đánh giá thực trạng công tác bồi thường GPMB tại địa bàn địa bàn huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang ............................................... 35 2.3.3. Đánh giá ảnh hưởng của thu hồi đất để thực hiện dự án đến đời sống của người dân trên địa bàn huyện Hoàng Sư Phì ............................. 35 2.3.4. Đề xuất các giải pháp cần thực hiện trong thời gian tới nhằm ổn định và nâng cao đời sống của người dân có đất bị thu hồi cả trong hiện tại và tương lai. ...................................................................... 35 2.4. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................35 2.4.1. Phương pháp điều tra cơ bản ........................................................ 35 2.4.2. Phương pháp chuyên gia .............................................................. 37 2.4.3. Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp số liệu điều tra .......... 37 2.4.4. Phương pháp so sánh ................................................................... 37 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẠN ..................................38 3.1. Điều kiện tự nhiên - kinh tế xã hội Huyện Hoàng Su Phì Tỉnh Hà Giang ....38 3.1.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên, tài nguyên của huyện Hoàng Su Phì ................................................................................................. 38 3.1.2. Khái quát về điều kiện kinh tế - xã hội huyện Hoàng Su Phì ......... 42 3.2. Thực trạng công tác bồi thường GPMB khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Hoàng Su Phì. ............................................................................................51 3.2.1. Giới thiệu về hai dự án nghiên cứu ............................................... 51 3.2.2. Công tác bồi thường cụ thể 02 dựa án .......................................... 51 3.3. Ảnh hưởng của thu hồi đất để thực hiện dự án đến đời sống của người dân trên địa bàn huyện Hoàng Su Phì..........................................................................55 3.3.1. Thông tin chung về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ của các hộ dân tại hai dự án ................................................................................... 55 3.3.2. Tình hình sử dụng tiền đền bù của các hộ dân sau thu hồi đất ....... 57 3.3.3. Chất lượng lao động, tình hình lao động, việc làm của các hộ điều tra ở hai dự án ................................................................................ 60 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 3.3.4. Thực trạng thu nhập của các hộ sau thu hồi đất ............................ 67 3.4. Một số quan điểm và định hướng nhằm giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập và ổn định cuộc sống người dân sau THĐ ...................................................71 3.4.1. Một số quan điểm, định hướng của Tỉnh Hà Giang về quy hoạch và hình thành các khu công nghiệp đô thị ............................................ 71 3.4.2. Một số giải pháp nhằm tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân sau THĐ ...................................................................................................... 71 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÍ HIỆU Ký hiệu Các chữ viết tắt GPMB : Giải phóng mặt bằng CSHT - ĐTH : Cơ sở hạ tầng và đô thị hóa TĐC : Tái định cư HSĐC : Hồ sơ địa chính GCN : Giấy chứng nhận GCNQSDĐ : Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất WB : Ngân hàng thế giới ADB : Ngân hàng phát triển Châu Á BAH : Bị ảnh hưởng UBND : Uỷ ban nhân dân BNN PTNT : Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn DA : Dự án THĐ : Thu hồi đất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Hiện trạng sử dụng đất năm 2014 huyện Hoàng Su Phì ........................... 41 Bảng 3.2: Cơ cấu kinh tế huyện Hoàng Su Phì ......................................................... 42 Bảng 3.3: Diện tích, dân số và mật độ dân số huyện Hoàng Su Phì tính đến 31/12/2014 ................................................................................................ 45 Bảng 3.4: Dân số và lao động của huyện Hoàng Su Phì qua một số năm ................ 46 Bảng 3.5: Kết quả giá bồi thường thiệt hại về đất dự án Mở mới đường liên xã Bản Luốc - Hồ Thầu ............................................................................ 52 Bảng 3.6: Kết quả giá bồi thường thiệt hại về đất dự án Dự án Nâng cấp, cải tạo đường Vinh Quang - Bản Máy ........................................................... 53 Bảng 3.7: Kết quả chi tiết về thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ của ......................... 55 Bảng 3.8. Hiện trạng sử dụng đất trước và sau thu hồi đất của các hộ điều tra tại hai dự án .............................................................................................. 56 Bảng 3.9: Phương thức sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ của các hộ dân thuộc dự án: Mở mới đường liên xã Bản Luốc - Hồ Thầu ................................. 57 Bảng 3.10: Phương thức sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ của các hộ dân thuộc dự án: Dự án Nâng cấp, cải tạo đường Vinh Quang - Bản Máy .............. 58 Bảng 3.11: Phương thức sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ của các hộ dân thuộc 02 dự án .................................................................................................... 59 Bảng 3.12: Trình độ văn hoá, chuyên môn của số người trong độ tuổi lao động tại hai dự án nghiên cứu .................................................................. 60 Bảng 3.13: Trình độ văn hoá, CMKT của các lao động ở các hộ điều tra ................ 61 Bảng 3.14: Tình hình lao động và việc làm của các hộ dân bị thu hồi đất Dự án: Mở mới đường liên xã Bản Luốc - Hồ Thầu ...................................... 62 Bảng 3.15: Tình hình lao động và việc làm của các hộ dân bị thu hồi đất dự án: Nâng cấp, cải tạo Đường Vinh Quang - Bản Máy ............................. 63 Bảng 3.16: Tình trạng việc làm của số lao động trong độ tuổi lao động trước và sau khi thu hồi đất tại hai Dự án .......................................................... 64 Bảng 3.17: Tổng hợp tình hình biến động việc làm của các hộ trước và sau THĐ .......................................................................................................... 65 Bảng 3.18: Thu nhập bình quân của người dân tại hai dự án ................................... 67 Bảng 3.19: Tình hình thu nhập của các hộ trước và sau THĐ .................................. 68 Bảng 3.20: Tổng hợp sự biến động về thu nhập của các nhóm hộ sau THĐ ............ 69 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Bản đồ huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang............................................. 38 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Qua hơn 20 năm thực hiện chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước ta, nền kinh tế nước ta đạt tốc độ tăng trưởng cao. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được của việc đổi mới, hoàn thiện chính sách, pháp luật về đất đai còn những bất cập chưa được giải quyết kịp thời. Trong khi đó, nhu cầu sử dụng đất để xây dựng kết cấu hạ tầng dịch vụ, phát triển đô thị và khu dân cư nông thôn trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ngày càng tăng. Quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa ngày càng diễn ra mạnh mẽ ở các tỉnh, thành phố đã làm ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống kinh tế và văn hóa của người dân, làm biến đổi sâu rộng xã hội nông thôn truyền thống. Sự biến đổi đời sống của người nông dân có đất bị thu hồi là một vấn đề mang tính thời sự cấp bách. Vấn đề thiếu việc làm và tỷ lệ thất nghiệp ở nhiều địa phương, đặc biệt tìm kiếm việc làm tại các nước làng giềng và sự di chuyển tự do của lao động nông thôn lên ra các đô thị. Hậu quả là việc phát sinh các vấn đề xã hội: quản lý người lao động vượt biên giới trái phép, quản lý hộ tịch, hộ khẩu, an ninh trật tự, bố trí chỗ ở, vệ sinh môi trường. Thực tế hiện nay cho thấy, công tác thu hồi đất của công dân để phục vụ phát triển các dự án đầu tư trong nước, nước ngoài và việc bồi thường cho những người bị thu hồi đất là vấn đề hết sức nhạy cảm, giải quyết không tốt, không thoả đáng quyền lợi của người dân có đất bị thu hồi và những người bị ảnh hưởng khi thu hồi đất để dẫn đến bùng phát khiếu kiện, đặc biệt là những khiếu kiện tập thể đông người, sẽ trở thành vấn đề xã hội phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình hình an ninh trật tự, mất ổn định xã hội và phần nào ảnh hưởng đến lòng tin của người dân đối với các chính sách của Nhà nước. Nếu việc thu hồi đất bị lạm dụng, quỹ đất nông nghiệp bị giảm dần, về lâu dài có thể ảnh hưởng tới an ninh lương thực quốc gia. ảnh hưởng tới môi trường, phong tục tập quan của người bị thu hồi đất.Ngoài ra nếu không có những chính sách hướng dẫn về việc đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp cho người dân bị mất đất; về bồi thường, tái định cư phù hợp thì việc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 giải quyết mâu thuẫn giữa lợi ích của người bị thu hồi đất và Nhà nước trong việc phát triển kinh tế - xã hội sẽ gặp nhiều khó khăn. Nhằm kịp thời có những giải pháp tích cực trong công tác bồi thường giải phóng mặt bằng (GPMB) khi Nhà nước thu hồi đất, góp phần hoàn thiện chính sách quản lý đất đai theo hướng ổn định và phát triển bền vững. Xuất phát từ vấn đề trên, tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Đánh giá công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống và việc làm của người dân khi bị Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang”. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu tổng quát Nghiên cứu công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống và việc làm của người dân khi bị Nhà nước thu hồi đất từ đó đề xuất các giải pháp nhằm ổn định và nâng cao đời sống của người dân bị thu hồi đất hiện tại và tương lai. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá thực trạng công tác bồi thường GPMB tại địa bàn địa bàn huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang. - Đánh giá thực trạng đời sống, việc làm, thu nhập và các tiêu chí khác của đời sống xã hội cộng đồng dân cư sau khi Nhà nước thu hồi đất. - Đề xuất các giải pháp nhằm ổn định và nâng cao đời sống cho những hộ dân bị thu hồi đất trên địa bàn huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang trong thời gian tới. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Khái quát về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư 1.1.1.1. Bồi thường Theo điều 307 Luật dân sự 2005. Bồi thường thiệt hại bao gồm trách nhiệm bồi thường thiệt hại về vật chất, trách nhiệm bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần [27] Với khái niệm này cần được hiểu: + Không phải mọi khoản bồi thường đều chi trả được bằng tiền. + Sự mất mát của người bị thu hồi đất không chỉ là về mặt vật chất mà nhiều trường hợp còn mất mát cả về tinh thần. + Sự ảnh hưởng tới các phong tục tập quán sinh sống của người dân bị thu hồi đất. + Về mặt hành chính thì đây là một quá trình không tự nguyện, có tính cưỡng chế và vẫn là đòi hỏi sự "hi sinh", không thể là một sự bồi thường ngang giá tuyệt đối. Việc bồi thường có thể vô hình hoặc hữu hình, có thể do các quy định của pháp luật điều tiết, hoặc do thỏa thuận giữa các chủ thể. 1.1.1.2. Hỗ trợ Hỗ trợ là giúp đỡ nhau, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển, thông qua các hình thức đào tạo nghề mới, bố trí việc làm mới,cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới...[17] Theo Nghị định số: 197/2004/NĐ - CP; Nghị định số 69/2009/NĐ [11] CP quy định ngoài phần bồi thường về đất, tài sản gắn liền với đất còn được hỗ trợ các khoản sau: 1. Hỗ trợ di chuyển, hỗ trợ ổn định đời sống, hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề và hỗ trợ khác cho người bị thu hồi đất,hỗ trợ để ổn định sản xuất và đời sống tại khu tái định cư. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 1.1.1.3. Tái định cư Tái định cư là việc di chuyển đến một nơi khác để sinh sống và làm ăn. Tái định cư bắt buộc đó là sự di chuyển không thể tránh khỏi khi Nhà nước thu hồi hoặc trưng thu đất đai để thực hiện các dự án đầu tư phát triển.Tái định cư là hoạt động nhằm giảm nhẹ các tác động xấu về kinh tế - xã hội đối với một bộ phận dân cư đã gánh chịu vì sự phát triển chung [17] Hiện nay ở nước ta, khi Nhà nước thu hồi đất mà phải di chuyển chỗ ở thì người sử dụng đất được bố trí tái định cư bằng một trong các hình thức sau: Bồi thường bằng nhà ở; bằng giao đất ở mới; bằng tiền để người dân tự lo chỗ ở.Tái định cư là một bộ phận không thể tách rời và giữ vị trí rất quan trọng trong chính sách GPMB. 1.1.2. Đặc điểm của quá trình bồi thường giải phóng mặt bằng Bồi thường giải phóng mặt bằng là công việc đa dạng, phức tạp vừa mang tính kỹ thuật, pháp luật và mang tính xã hội cao. Nó liên quan trực tiếp đến lợi ích của các bên tham gia và lợi ích của toàn xã hội [30] - Tính đa dạng thể hiện: Mỗi dự án được thực hiện trên mỗi vùng đất khác nhau có điều kiện tự nhiên kinh tế, xã hội và trình độ dân trí khác nhau. Các khu vực nội thị, khu vực ven đô, khu vực nông thôn... mật độ dân cư khác nhau, ngành nghề đa dạng và hoạt động sản xuất theo một đặc trưng riêng của vùng đó. Do đó, GPMB đối với từng vùng cũng có những điểm riêng biệt. - Tính phức tạp thể hiện: Công tác GPMB có tác động lớn đến mọi mặt đời sống kinh tế xã hội của người dân có đất bị thu hồi thực hiện dự án. 1.1.3. Một số vấn đề ảnh hưởng đến công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. 1.1.3.1. Công tác đăng ký quyền sử dụng đất, lập và quản lý hồ sơ địa chính,cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Các nước trên thế giới đều coi đất đai là một loại tài sản đặc biệt phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng. Luật đất đai quy định người sử dụng đất phải đăng ký quyền sử dụng đất tại cơ quan Nhà nước có thẩm quyền để được xét duyệt lập hồ sơ địa chính (HSĐC), cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCNQSD Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 đất). Hệ thống HSĐC và GCNQSD đất có liên quan mật thiết với công tác Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là một trong những căn cứ khi xác định nguồn gốc sử dụng đất, đối tượng và mức Bồi thường, hỗ trợ [29] Lập và quản lý chặt chẽ HSĐC có vai trò quan trọng để “quản lý chặt chẽ đất đai trong thị trường bất động sản”, là cơ sở xác định tính pháp lý của đất đai. Trong công tác Bồi thường, GPMB, GCNQSD đất là căn cứ để xác định đối tượng, loại đất và diện tích đất được bồi thường. Hiện nay, công tác đăng ký đất đai ở nước ta chưa hoàn thành, đặc biệt công tác đăng ký biến động về sử dụng đất; việc cập nhật chỉnh lý GCNQSD đất, hồ sơ địa chính thưa thường xuyên vì vậy, khó khăn trong việc xác định loại đất và diện tích đất được bồi thường. Làm tốt công tác đăng ký đất đai, cấp GCNQSD đất thì công tác bồi thường, GPMB sẽ thuận lợi hơn. 1.1.3.2. Công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất - Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất là biện pháp quản lý của nhà nước trong công tác quản lý đất đai là căn cứ để thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất. Do vậy công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng có tác động đến công tác bồi thường, GPMB thực hiện các dự án đầu tư. - Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất là một trong những nhân tố ảnh hưởng tới giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất; từ đó tác động tới giá đất tính bồi thường. Công tác bồi thường, GPMB liên quan mật thiết với công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất thông qua Quyết định thu hồi đất vì: - Trên cơ sở Quyết định thu hồi đất để lập, trình duyệt và thực hiện phương án bồi thường, GPMB. Tuy nhiên, chất lượng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất ở nước ta nói chung có nhiều tiến bộ nhưng chưa đạt yêu cầu đề ra. Tiến độ lập quy hoạch còn thấp, nội dung quy hoạch còn bất cập…[19] 1.1.3.3. Công tác giao đất, cho thuê đất Công tác giao đất, cho thuê đất có tác động rất lớn đến công tác bồi thường, GPMB và tái định cư. Nguyên tắc giao đất, cho thuê đất, phải căn cứ vào quy hoạch, kế hoạch, nhưng nhiều địa phương chưa thực hiện tốt nguyên tắc này; Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 xuất đầu tư làm căn cứ giao đất, cho thuê đất và nghĩa vụ đóng thuế đất quy định không rõ ràng, tình trạng quản lý đất đai thiếu chặt chẽ dẫn đến khó khăn cho công tác đền bù. 1.1.3.4 . Việc ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật đất đai Đất đai là đối tượng quản lý phức tạp, luôn biến động theo sự phát triển của nền kinh tế - xã hội. Để thực hiện tốt chức năng quản lý Nhà nước về đất đai đòi hỏi các văn bản pháp luật liên quan đến lĩnh vực này phải mang tính ổn định cao và phù hợp với tình hình thực tế. Bên cạnh việc ban hành các văn bản quy phạm về quản lý, sử dụng đất đai, việc tổ chức thực hiện các văn bản đó cũng có vai trò rất quan trọng. Kết quả kiểm tra thi hành Luật Đất đai của Bộ TN&MT năm 2007 cho thấy UBND các cấp đều có ý thức quán triệt việc thực thi pháp luật về đất đai nhưng nhận thức về các quy định của pháp luật nói chung còn yếu, ở cấp cơ sở còn rất yếu. Từ đó dẫn tới tình trạng có nhầm lẫn việc áp dụng pháp luật trong giải quyết giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất, cấp GCNQSD đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo. Trong khi đó việc tuyên truyền, phổ biến của các cơ quan có trách nhiệm hiệu quả chưa cao. Tại nhiều địa phương, còn tồn tại tình trạng nể nang trong giải quyết các mối quan hệ về đất đai. Cán bộ địa chính, UBND xã nói chung chưa làm tốt nhiệm vụ phát hiện, ngăn chặn, xử lý kịp thời những hành vi vi phạm pháp luật về đất đai trên địa bàn. Đó là nguyên nhân làm giảm hiệu lực thi hành pháp luật, gây mất lòng tin trong nhân dân cũng như các nhà đầu tư và đã ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ GPMB [3]. 1.1.3.5. Yếu tố giá đất và định giá đất - Trước khi có Luật Đất đai năm 2003: Việc xác định giá đất, bồi thường, GPMB, tái định cư đều được quy định tại các văn bản dưới luật như Nghị định số 87/CP ngày 17/8/1994 của Chính phủ quy định khung giá các loại đất; Nghị định số 90/CP ngày 17/9/1994 của Chính phủ quy định về việc bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích an ninh, quốc phòng, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và Nghị định số 22/1998/NĐ-CP ngày 24/4/1998 của Chính phủ ban hành quy định Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 về đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng... Giá đất để tính bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất do UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quyết định trên cơ sở khung giá đất do Chính phủ ban hành kèm theo Nghị định số 87/CP. Khung giá đất để tính bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất quy định tại Nghị định số 87/CP được áp dụng trong một thời gian dài trên mười năm, mặc dù trong đã áp dụng hệ số K để điều chỉnh khung giá đất tính bồi thường nhưng mức tăng cao nhất cũng chỉ là 1, 2 lần đối với đất trồng lúa. Do vậy giá đất để tính bồi thường vẫn thấp hơn nhiều so với giá thực tế, dẫn đến phát sinh hàng loạt các khiếu kiện về bồi thường, GPMB tại các địa phương [20] - Từ khi có Luật Đất đai năm 2003: Giá đất được xác định theo nguyên tắc “sát với giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất trên thị trường trong điều kiện bình thường” (khoản 1 Điều 56). Được Chính phủ quy định cụ thể tại Nghị định 188/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 về phương pháp xác định giá đất và khung giá các loại đất và Nghị định số 123//2007/NĐ-CP ngày 27/7/2007 V/v sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 188/2004/NĐ-CP. Khi định giá đất phải căn cứ vào nguyên tắc và phương pháp định giá đất; phải cân nhắc đầy đủ ảnh hưởng của chính sách đất đai của Chính phủ trên cơ sở nắm chắc tư liệu thị trường đất đai, căn cứ vào những thuộc tính kinh tế và tự nhiên của đất đai theo chất lượng và khả năng sinh lợi của đất đai. [23] - Luật Đất đai năm 2013: Giá cả đất dựa trên giá trị chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Nếu như trước đây Nhà nước chỉ quy định một loại giá đất áp dụng cho mọi quan hệ đất đai khác nhau thì Luật Đất đai năm 2013 đề cập nhiều loại giá đất để xử lý từng nhóm quan hệ đất đai khác nhau. Ngoài việc tiếp tục quy định khung giá các loại đất, bảng giá đất, Luật đất đại 2013 quy định xác định giá đất cụ thể. Chính Phủ ban hành khung giá các loại đất định kỳ 05 năm một lần đối với tường loại đất, theo từng vùng. Về bảng giá đất Bảng gía đất được xấy dựng theo định kỳ 05 năm một lần và công bố công khai vào ngày 01/01/của năm đầu kỳ [24] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 Về giá đất cụ thể. Trong quá trình thực hiện, cơ quan quản lý đất đai cấp tỉnh được thuê tổ chức có chức năng tư vấn giá đất xác định cụ thể. Như vậy trong quá trình thực hiện mỗi dự án sẽ tiến hành xác định giá đất cụ thể để tính bồi thường.Việc xác định giá đất cụ thể sẽ rất khó khăn trong một dự án rất nhiều loại giá đất khác nhau làm ảnh hưởng tiến độ dự án. 1.1.4. Ảnh hưởng của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống và việc làm của người dân khi bị Nhà nước thu hồi đất 1.1.4.1. Lao động và các vấn đề về lao động - Lao động: Là hoạt động có mục đích của con người nhằm tạo ra của cải vật chất và giá trị tinh thần cho xã hội. Lao động có năng suất, chất lượng và hiệu quả cao là nhân tố quyết định sự phát triển của đất nước [28]. - Lực lượng lao động: Bao gồm tất cả những người từ 15 tuổi trở lên có việc làm và những người thất nghiệp trong thời gian quan sát. Hay lực lượng lao động là một bộ phận dân số trong độ tuổi quy định thực tế có tham gia lao động (đang có việc làm) và những người không có việc làm nhưng đang tích cực tìm việc làm [28]. - Độ tuổi lao động: Theo quy định của Bộ luật lao động thì độ tuổi lao động được tính như sau: Đối với nam giới: Từ 15 đến 60 tuổi Đối với nữ giới: Từ 15 đến 55 tuổi Tuy nhiên theo khái niệm trên thì những người trong độ tuổi lao động không có nhu cầu làm việc hoặc không có khả năng làm việc thì không được tính trong lực lượng lao động. Ví dụ học sinh, người tàn tật... - Sức lao động: Là toàn bộ thể lực, tâm lực và trí lực tồn tại trong con người. Thể lực, tâm lực, trí lực đó đem ra vận dụng trong quá trình lao động để tạo ra của cải vật chất và những giá trị tinh thần của xã hội. 1.1.4.2. Việc làm và các vấn đề liên quan  Việc làm: Có nhiều quan niệm về việc làm: + Việc làm là cơ sở vật chất để huy động nguồn nhân lực vào hoạt động sản xuất trong nền kinh tế quốc dân [1]. + Việc làm là trạng thái phù hợp giữa sức lao động và tư liệu sản xuất, tức là những điều kiện cần thiết để sử dụng sức lao động đó [1]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 Theo điều 13 Bộ luật lao động nước CHXHCNVN (2006) [28] thì việc làm được định nghĩa là: “Mọi hoạt động lao động tạo ra nguồn thu nhập, không bị pháp luật cấm đều được thừa nhận là việc làm”. Mặc dù có nhiều quan niệm về việc làm, song việc làm là dành cho con người và do con người thực hiện nó với các điều kiện vật chất kĩ thuật tương ứng hay đó chính là nhu cầu sử dụng sức lao động của con người. Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển kinh tế xã hội. Song, con người chỉ trở thành động lực cho sự phát triển khi hoạt động tạo ra nguồn thu nhập của họ không bị cấm và được thừa nhận là việc làm. Giải quyết việc làm, bảo đảm cho mọi người có khả năng lao động đều có cơ hội có việc làm là trách nhiệm của Nhà nước, của các doanh nghiệp và của toàn xã hội [28].  Phân loại việc làm: Việc làm được phân loại theo các mức độ sau. + Phân loại việc làm dựa theo mức độ đầu tư thời gian cho việc làm. - Việc làm chính: Là công việc mà người thực hiện dành nhiều thời gian nhất hoặc có thu nhập cao hơn so với công việc khác. - Việc làm phụ: Là những việc làm mà người lao động dành nhiều thời gian nhất sau việc làm chính. + Phân loại việc làm dựa theo mức độ sử dụng thời gian lao động, năng suất và thu nhập. - Việc làm đầy đủ: Là sự thoả mãn nhu cầu về việc làm cho bất kỳ ai có khả năng lao động trong nền kinh tế quốc dân. Một việc làm đầy đủ đòi hỏi người lao động làm việc theo chế độ do Bộ luật lao động Việt Nam quy định (8h/ngày) - Việc làm có hiệu quả: Là việc làm với năng suất, chất lượng cao, tiết kiệm được chi phí lao động, tăng năng suất lao động đảm bảo được chất lượng của các sản phẩm làm ra + Phân loại theo thời gian làm việc thường xuyên hay không thường xuyên: - Việc làm ổn định: đối với người trong 12 tháng làm việc từ 6 tháng trở lên và nếu làm dưới 6 tháng nhưng tương lai vẫn tiếp tục làm việc đó ổn định. - Việc làm tạm thời: những người làm việc dưới 6 tháng trong một năm dưới thời điểm điều tra và tại thời điểm điều tra đang làm công việc tạm thời hoặc không có việc làm 1 tháng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10  Thiếu việc làm Khi nguồn lao động được huy động, sử dụng không hiệu quả thì tình trạng thiếu việc làm sẽ xảy ra, dẫn đến thu nhập của người lao dộng thấp, giảm mức sống con người. Đồng thời đó cũng là nguyên nhân dẫn đến những tệ nạn xã hội, thậm chí tạo ra các xung đột rối loạn về mặt an ninh chính trị... Thiếu việc làm là trạng thái trung gian giữa việc làm đầy đủ và thất nghiệp. Đó là tình trạng có việc làm nhưng do nguyên nhân khách quan ngoài ý muốn của người lao động, họ phải làm việc nhưng không hết sử dụng hết thời gian theo quy định hoặc làm những công việc có thu nhập thấp không đủ sống khiến họ muốn kiếm thêm việc làm bổ sung. - Thiếu việc làm được thể hiện dưới 2 dạng: Thiếu việc làm vô hình và thiếu việc làm hữu hình. + Thiếu việc làm vô hình: Là trạng thái những người có đủ việc làm, làm đủ thời gian, thậm chí nhiều thời gian hơn mức bình thường nhưng thu nhập thấp. Trên thực tế họ vẫn làm việc nhưng sử dụng ít thời gian trong sản xuất do vậy thời gian nhàn rỗi nhiều. + Thiếu việc làm hữu hình: Là hiện tượng lao động làm việc thời gian ít hơn thường lệ, họ không đủ vệc làm đang kiếm thêm việc làm và sẵn sàng làm việc.  Thất nghiệp: Trong bất kỳ nền kinh tế nào dù có sử dụng lao động đến mức tốt nhất thì xã hội vẫn tồn tại thất nghiệp. Thất nghiệp được hiểu là hiện tượng mà người lao động trong độ tuổi lao động có khả năng lao động, muốn làm việc nhưng lại chưa có việc làm và đang tích cực tìm việc làm [1]. Thất nghiệp có thể được chia thành các loại như sau: - Xét về nguồn gốc thất nghiệp có thể chia thành: + Thất nghiệp tạm thời: Xảy ra khi có một số người đang trong thời gian tìm kiếm công việc hơặc nơi làm tốt hơn, phù hợp với ý muốn riêng, hoặc những người mới bước vào thị trường lao động đang tìm kiếm việc hoặc chờ đợi đi làm. + Thất nghiệp cơ cấu: Xảy ra khi có sự mất cân đối cung - cầu giữa các loại lao động (không đồng bộ giữa tay nghề và cơ hội có việc làm khi động thái của nhu cầu và sản xuất thay đổi). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn