Tài liệu đảng bộ tỉnh bắc ninh lãnh đạo phát triển thủ công nghiệp từ năm 1997 đến năm 2012

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ NHƢ ĐẢNG BỘ TỈNH BẮC NINH LÃNH ĐẠO PHÁT TRIỂN THỦ CÔNG NGHIỆP TỪ NĂM 1997 ĐẾN NĂM 2012 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Hà Nội - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ NHƢ ĐẢNG BỘ TỈNH BẮC NINH LÃNH ĐẠO PHÁT TRIỂN THỦ CÔNG NGHIỆP TỪ NĂM 1997 ĐẾN NĂM 2012 Chuyên ngành: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam Mã số: 62 22 56 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Đoàn Ngọc Hải XÁC NHẬN NCS CHỈNH SỬA THEO QUYẾT NGHỊ CỦA HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ LUẬN ÁN LUẬN ÁN CẤP ĐẠI HỌC QUỐC GIA Ngƣời hƣớng dẫn khoa học Chủ tịch HĐ đánh giá luận án TS PGS.TS. Đoàn Ngọc Hải PGS.TS Ngô Đăng Tri Hà Nội - 2016 LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ rất quý báu và nhiệt tình của các Thầy cô giáo, các cán bộ tại Khoa Lịch sử, Trƣờng Đại học KHXH và NV - Đại học Quốc gia Hà Nội. Tôi xin đƣợc chân thành cảm ơn các Thầy cô, các cán bộ của Nhà trƣờng đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập vừa qua. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS. Đoàn Ngọc Hải – công tác tại Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng, Thầy đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tác giả cũng xin trân trọng cảm ơn Khoa Giáo dục Chính trị, Đại học Hà Nội, nơi đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi có thời gian nghiên cứu luận án này. Cuối cùng tôi xin đƣợc cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, khích lệ, tạo điều kiện tốt nhất cho tôi có thể yên tâm học tập và nghiên cứu. Hà Nội, tháng 2 năm 2016 Nguyễn Thị Nhƣ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Công trình được thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Đoàn Ngọc Hải, Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận án đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận án, chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày 10 tháng 2 năm 2016 Tác giả luận án Nguyễn Thị Nhƣ ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .........................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích, nhiệm vụ của luận án ......................................................................... 2 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 2 4. Cơ sở lý luận, nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu ..................................3 5. Đóng góp khoa học của luận án .......................................................................... 4 6. Kết cấu của luận án ............................................................................................. 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ....................................................................................................................... 6 1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu chung về thủ công nghiệp ở nƣớc ngoài, trên phạm vi cả nƣớc và các địa phƣơng ................................................................ 6 1.2. Nhóm các công trình nghiên cứu tiêu biểu về thủ công nghiệp tỉnh Bắc Ninh ............................................................................................................................... 16 1.3. Kết quả của các công trình nghiên cứu và những nội dung cần phải giải quyết trong luận án. .............................................................................................. 22 CHƢƠNG 2: CHỦ TRƢƠNG VÀ SỰ CHỈ ĐẠO PHÁT TRIỂN THỦ CÔNG NGHIỆP CỦA ĐẢNG BỘ TỈNH BẮC NINH TỪ NĂM 1997 ĐẾN NĂM 2005 ................................................................................................................................... 25 2.1. Những nhân tố tác động đến sự lãnh đạo phát triển thủ công nghiệp của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh ....................................................................................... 25 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội tỉnh Bắc Ninh ................................... 25 2.1.2. Thủ công nghiệp và thực trạng phát triển thủ công nghiêp của Bắc Ninh trƣớc năm 1997.................................................................................................. 30 2.1.3. Chủ trƣơng của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển thủ công nghiệp…………………………………………………………………….......36 2.2. Chủ trƣơng của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh .................................................... 42 iii 2.2.1. Chủ trƣơng của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh về phát triển thủ công nghiệp trong những năm đầu tái lập tỉnh (1997-2000) ................................................. 43 2.2.2. Chủ trƣơng phát triển mạnh thủ công nghiệp của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh những năm (2001-2005) ................................................................................... 46 2.3. Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh chỉ đạo phát triển thủ công nghiệp .................... 49 2.3.1. Chỉ đạo xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển thủ công nghiệp ............. 49 2.3.2. Chỉ đạo đào tạo nguồn nhân lực cho thủ công nghiệp ........................... 52 2.3.3. Chỉ đạo đổi mới các chính sách và thủ tục hành chính, thu hút đầu tƣ cho thủ công nghiệp phát triển. ........................................................................ 55 2.3.4. Chỉ đạo tạo mặt bằng sản xuất kinh doanh cho các hộ, cơ sở sản xuất ở các làng nghề. ................................................................................................... 59 Tiểu kết ................................................................................................................ 66 CHƢƠNG 3: ĐẢNG BỘ TỈNH BẮC NINH LÃNH ĐẠO ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN THỦ CÔNG NGHIỆP TỪ NĂM 2005 ĐẾN NĂM 2012 ....................... 68 3.1. Cơ hội, thách thức mới và chủ trƣơng của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh với phát triển thủ công nghiệp ................................................................................. 68 3.1.1. Cơ hội, thách thức mới ........................................................................... 68 3.1.2. Chủ trƣơng của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển thủ công nghiệp…. .......................................................................................................... 69 3.2. Chủ trƣơng của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh .................................................... 75 3.2.1. Rà soát, điều chỉnh lại chủ trƣơng, chính sách về phát triển thủ công nghiệp trong tình hình mới ............................................................................... 75 3.2.2. Phát triển thủ công nghiệp theo chiều sâu, bền vững gắn với xây dựng nông thôn mới ................................................................................................... 78 3.3. Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh chỉ đạo đẩy mạnh phát triển thủ công nghiệp ............. 83 3.3.1. Chỉ đạo đổi mới các chính sách cho từng loại ngành nghề thủ công nghiệp ................................................................................................................... .......................................................................................................................... 83 3.3.2. Chỉ đạo quá trình mở rộng thị trƣờng, hỗ trợ thƣơng mại, quảng bá sản phẩm cho thủ công nghiệp ................................................................................ 88 3.3.3. Chỉ đạo công tác bảo vệ môi trƣờng làng nghề thủ công ....................... 92 iv 3.3.4. Chỉ đạo huy động nguồn vốn và tiếp tục đào tạo nguồn nhân lực cho phát triển thủ công nghiệp ................................................................................ 93 Tiểu kết ..............................................................................................................104 CHƢƠNG 4: NHẬN XÉT VÀ KINH NGHIỆM ...............................................106 4.1. Nhận xét ......................................................................................................106 4.1.1. Về ƣu điểm ...........................................................................................106 4.1.2. Về hạn chế ............................................................................................122 4.2. Một số kinh nghiệm ...................................................................................131 4.2.1. Phát triển thủ công nghiệp theo lộ trình “thí điểm trƣớc áp dụng rộng rãi sau” ............................................................................................................................... 134 4.2.2. Nâng cao vai trò, trách nhiệm, tính tự chủ của các tổ chức đảng cơ sở trong lãnh đạo phát triển thủ công nghiệp ......................................................131 4.2.3. Chọn hƣớng đi đúng, tận dụng mọi nguồn lực phát triển thủ công nghiệp địa phƣơng. .....................................................................................................134 4.2.4. Phát triển thủ công nghiệp gắn với phát triển ngành nghề khác, bảo vệ môi trƣờng sinh thái, chú trọng phát triển làng nghề bền vững ở tỉnh Bắc Ninh. ......... 139 Tiểu kết ..............................................................................................................143 KẾT LUẬN ............................................................................................................144 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .....................................................................................................148 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................149 PHỤ LỤC ...............................................................................................................172 v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ 1 CCN-TCN Cụm công nghiệp - thủ công nghiệp 2 CN Công nghiệp 3 CSVN Cộng sản Việt Nam 4 CNH,HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 5 CSHT Cơ sở hạ tầng 6 CSSX Cơ sở sản xuất 7 CTTNHH Công ty trách nhiệm hữu hạn 8 KCHT Kết cấu hạ tầng 9 KT- XH Kinh tế - xã hội 10 KT TCN Kinh tế thủ công nghiệp 11 LN Làng nghề 12 LN TCN Làng nghề thủ công nghiệp 13 LNM Làng nghề mới 14 LNTT Làng nghề truyền thống 15 NQ Nghị quyết 16 NXB Nhà xuất bản 17 SXKD Sản xuất kinh doanh 18 Tr Trang 19 UBND Ủy ban nhân dân vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số lƣợng làng nghề và cơ cấu ngành nghề của tỉnh Bắc Ninh ............34 Bảng 3.1. Ngành nghề gỗ mỹ nghệ ở tỉnh Bắc Ninh ...........................................87 Bảng 3.2. Thống kê tỷ lệ trung bình hộ nghèo trong các LN thủ công .............101 Bảng 4.1. Hộ gia đình hoạt động trong các làng nghề ở Bắc Ninh....................112 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ xƣa đến nay trong lịch sử phát triển kinh tế - xã hội đất nƣớc, thủ công nghiệp luôn giữ vai trò, vị trí quan trọng: Thủ công nghiệp đã hỗ trợ và kết hợp với nông nghiệp tạo thành một cấu trúc kinh tế vững mạnh hơn, kiến tạo văn hóa đô thị. Thủ công nghiệp phát triển tạo việc làm cho ngƣời lao động, thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế, lƣu giữ bản sắc văn hóa dân tộc qua từng sản phẩm, quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới… Thủ công nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh có lịch sử tồn tại từ hàng trăm năm nay, đƣợc phân bố rộng khắp trên địa bàn tỉnh với những làng nghề thủ công danh tiếng nhƣ dệt tơ tằm Nội Duệ, chạm gỗ Phù Khê, làng tranh dân gian Đông Hồ, gốm sứ Phù Lãng... Cùng với sự quan tâm chỉ đạo hết sức sát sao của Đảng bộ tỉnh, Tỉnh uỷ, Ủy ban nhân dân tỉnh, trong những năm 1997 - 2012, với hàng loạt Comment [MP1]: Giai đoạn>>> chủ trƣơng, giải pháp, chính sách lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh: Quy Comment [MP2]: Chính sách và giải pháp? hoạch không gian làng nghề, xây dựng cơ sở hạ tầng làng nghề, đào tạo nghề, mở rộng làng nghề thủ công…thủ công nghiệp trên địa bàn tỉnh dần đi vào hoạt động ổn định, nhân rộng thêm nhiều làng nghề mới, phát triển cả bề rộng lẫn chiều sâu, đẩy nhanh nhịp độ tăng trƣởng kinh tế - xã hội của tỉnh, giảm tệ nạn xã hội, góp phần giữ an ninh trật tự thôn, xóm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều chủ trƣơng, chính sách của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh, chính quyền địa phƣơng liên quan đến quá trình sản xuất kinh doanh và phát triển thủ công nghiệp chƣa đƣợc triển khai đồng bộ, chƣa có những chế tài hay biện pháp cụ thể, thống nhất để TCN phát triển, còn rất nhiều vấn đề đặt ra đòi hỏi Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh phải có chủ trƣơng, chỉ đạo giải quyết: Mối quan hệ giữa thủ công nghiệp với những ngành kinh tế khác cần phải chú trọng nội dung gì? Củng cố hơn nữa vị trí và vai trò của thủ công nghiệp trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn? Tiềm năng phát triển du lịch làng nghề thủ công Bắc Ninh trong thời đại ngày nay? Vấn đề ô nhiễm 1 Comment [MP3]: Nên có minh chứng cho từng luận điểm môi trƣờng làng nghề thủ công cần giải quyết nhƣ thế nào?... Nên TCN vẫn chƣa phát huy đƣợc hết thế mạnh của nó. Do tính thực tế và tầm quan trọng, có khá nhiều công trình nghiên cứu về thủ công nghiệp Bắc Ninh, dƣới nhiều góc độ, cấp độ: kinh tế, chính trị, dân tộc học, lịch sử Việt Nam nhƣng chƣa có một công trình nào nghiên cứu về chủ trƣơng, chính sách quá trình chỉ đạo của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh về phát triển thủ công nghiệp một cách có hệ thống. Để kinh tế nói chung và thủ công nghiệp Bắc Ninh nói riêng phát triển hơn nữa trong tƣơng lai đó là yêu cầu cấp thiết của thực tế và đó cũng là lý do Nghiên cứu sinh quyết định chọn đề tài: “Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh lãnh đạo phát triển thủ công nghiệp từ năm 1997 đến năm 2012” làm luận án Tiến sĩ Lịch sử, chuyên ngành Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam. 2. Mục đích, nhiệm vụ của luận án Mục đích nghiên cứu: Làm sáng tỏ sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh về phát triển thủ công nghiệp từ năm 1997 đến năm 2012, trên cơ sở đó, đánh giá những thành tựu, hạn chế, chỉ rõ những nguyên nhân và rút ra những bài học kinh nghiệm nhằm vận dụng vào thực tiễn. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Làm rõ yêu cầu khách quan Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh lãnh đạo thủ công nghiệp trong 15 năm từ 1997 đến năm 2012. - Phân tích, luận giải, làm rõ chủ trƣơng và sự chỉ đạo phát triển thủ công nghiệp của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh từ năm 1997 đến năm 2012. - Nhận xét kết quả hoạt động lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh về phát triển thủ công nghiệp từ năm 1997 đến năm 2012, đúc rút kinh nghiệm để vận dụng vào hiện thực. 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là hoạt động lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh về phát triển thủ công nghiệp từ năm 1997 đến năm 2012. 2 Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung khoa học: Nghiên cứu chủ trƣơng và sự chỉ đạo của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh về phát triển thủ công nghiệp thông qua các văn kiện, nghị quyết cuả Đảng bộ tỉnh, Uỷ ban nhân dân tỉnh từ năm 1997 đến năm 2012. Có rất nhiều vấn đề liên quan đến sự lãnh đạo phát triển thủ công nghiệp của tỉnh Bắc Ninh, song, luận án chỉ tập trung làm rõ về chủ trƣơng và sự chỉ đạo của Đảng bộ tỉnh, Đảng bộ các địa phƣơng trong tỉnh, về sự phát triển thủ công nghiệp mà hạt nhân là các làng nghề thủ công trên địa bàn. - Về phạm vi thời gian: Nghiên cứu từ năm 1997 (từ sau khi Bắc Ninh tái lập tỉnh) đến năm 2012. Tuy nhiên để đảm bảo tính hệ thống và đạt đƣợc mục đích nghiên cứu của luận án, NCS có sử dụng một số kết quả nghiên cứu có liên quan đến phát triển thủ công nghiệp trƣớc năm 1997 và sau năm 2012. - Về không gian nghiên cứu: Các thôn, xã (phƣờng), huyện (quận, thành phố) có nghề thủ công và làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 4. Cơ sở lý luận, nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận của luận án là chủ nghĩa Mác – Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đƣờng lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về kinh tế, về vai trò của kinh tế, đặc biệt là thủ công nghiệp. Nguồn tư liệu luận án bao gồm: Các tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác- Lênin và Hồ Chí Minh về kinh tế, về vai trò, vị trí của kinh tế đối với đời sống xã hội, về quan hệ giữa kinh tế và sự phát triển xã hội… là nguồn tài liệu nền tảng, cơ sở lý luận của luận án. Các văn kiện, nghị quyết, chỉ thị, thông tƣ, sắc lệnh…của Đảng Cộng sản Việt Nam, của Chính phủ từ năm 1997 đến năm 2012. Các văn kiện của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh. Báo cáo hàng năm của UBND tỉnh, cùng với Sở, Ban, Ngành, Mặt trận và các đoàn thể; báo cáo hàng năm của các Huyện ở địa phƣơng, các kết luận của Ban thƣờng vụ Tỉnh ủy; các chỉ thị, thông tƣ của các Bộ, Ngành liên quan, hiện đang đƣợc lƣu giữ tại Sở, Ban, Ngành tại Bắc Ninh đây là nguồn tƣ liệu quan trọng nhất 3 - Tƣ liệu điều tra và kết quả khảo sát thực tế của tác giả luận án tại một số làng nghề thủ công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh năm 2012. - Tài liệu thống kê của Tổng cục thống kê Bắc Ninh đƣợc sử dụng để làm rõ một số nội dung có liên quan. - Các chuyên luận, công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến luận án đã đƣợc công bố. Phương pháp nghiên cứu: Để hoàn thành mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu, ngoài việc sử dụng các phƣơng pháp phổ quát của khoa học lịch sử nhƣ phƣơng pháp lịch sử, phương pháp logic, và sự kết hợp giữa 2 phƣơng pháp lịch sử – logic, luận án còn sử dụng các phƣơng pháp cơ bản khác nhƣ phân tích, tổng hợp, đối chiếu, thống kê, so sánh, khảo sát, điều tra qua bảng hỏi để xử lý các sự kiện, con số, với mục đích dựng lại quá trình Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh hoạch định chủ trƣơng và lãnh đạo thực hiện phát triển thủ công nghiệp. Luận án cũng đi sâu, làm rõ những sự kiện chủ yếu, quan trọng, phản ánh đặc điểm, bản chất, sự phát triển trong quá trình lãnh đạo thủ công nghiệp ở Bắc Ninh, làm rõ những thành tựu, hạn chế của quá trình Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh lãnh đạo phát triển thủ công nghiệp. 5. Đóng góp khoa học của luận án - Trình bày có hệ thống, chủ trƣơng và sự chỉ đạo của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh đối với thủ công nghiệp từ năm 1997 đến năm 2012. - Bƣớc đầu nêu lên những đánh giá, nhận xét có cơ sở khoa học về thành tựu, hạn chế và rút ra một số kinh nghiệm chủ yếu từ quá trình Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh lãnh đạo phát triển thủ công nghiệp từ năm 1997 đến năm 2012 để vận dụng vào thực tiễn. - Góp phần tổng kết hoạt động lãnh đạo của Đảng về phát triển công nghiệp nói chung, thủ công nghiệp nói riêng từ một Đảng bộ cơ sở, qua đó làm phong phú hơn lịch sử lãnh đạo kinh tế công nghiệp của toàn Đảng. 4 - Luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu, giảng dạy lịch sử Đảng trong các Học viện, Nhà trƣờng và các công trình nghiên cứu, cung cấp những tƣ liệu cho việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh trong 15 năm kể từ khi Bắc Ninh tái lập tỉnh. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án bao gồm 4 chƣơng: Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài. Chương 2. Chủ trƣơng và sự chỉ đạo phát triển thủ công nghiệp của Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh từ năm 1997 đến năm 2005 Chương 3. Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh lãnh đạo đẩy mạnh phát triển thủ công nghiệp từ năm 2005 đến năm 2012. Chương 4. Nhận xét và kinh nghiệm 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Đã có rất nhiều công trình khoa học viết về thủ công nghiệp Việt Nam ở trong nƣớc và nƣớc ngoài đƣợc công bố, đặc biệt từ sau khi Việt Nam tiến hành đƣờng lối đổi mới từ Đại hội VI (năm 1986) đến nay. Thủ công nghiệp mà hạt nhân là các làng nghề trở thành đề tài “lôi cuốn”, “hấp dẫn”, “thu hút” các nhà nghiên cứu bởi vai trò, vị trí của nó trong nền kinh tế quốc dân, sự chuyển động của thủ công nghiệp khi kinh tế trong nƣớc chuyển sang cơ chế thị trƣờng,…đã có nhiều cuốn sách, bài viết, nghiên cứu khoa học, báo cáo, đề tài, luận án - dƣới nhiều góc độ, phạm vi khác nhau đƣợc công bố và các công trình này đã cho kết quả “rực rỡ” và “đồ sộ”. Có thể phân chia các công trình nghiên cứu về thủ công nghiệp nói chung và thủ công nghiệp Bắc Ninh nói riêng thành các nhóm tƣ liệu chủ yếu có tác động đến đề tài luận án, nhƣ sau: 1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu chung về thủ công nghiệp ở nƣớc ngoài, trên phạm vi cả nƣớc và các địa phƣơng Ở nước ngoài, có những nghiên cứu điển hình có liên quan đến thủ công nghiệp Việt Nam (1). “Stay on the farm, weave in the village leave the home (ly nông bất ly hƣơng, làm thủ công tại làng) tác giả Đặng Nguyên Anh Cellia, Hoàng Xuân Thành, nhà xuất bản thế giới năm 2004. Sách đƣợc xuất bản bằng hai thứ tiếng Tiếng Anh, tiếng Việt, dày 91 trang. Spitzenpfeil, Annette. 1999. (2). Craft villages in Vietnam's Economic Tranformation Process. In Vietnam Villages in Transition, edited by B. D. a. V. J. Houben. Passau: Department of Southeast Asian Studies, Pasau University. (Làng nghề trong quá trình chuyển đổi kinh tế của Việt Nam, Phòng Nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Pasau) (3). Sango Mahanty and Trung Dinh Dang: Protecting the water commons in vietnams craft villages. Both authors are with the Resource Management in AsiaPacific Program, College of Asia and the Pacific, Australian National University, 6 Comment [SCD4]: Chia thành 3 nội dung chính. Thủ công nghiệp trên toàn quốc+ Bắc Ninh => chia thành 3 nội dung: Làng nghề truyền thống, giải pháp đề xuất, chính sách làng nghề. Các chính sách của Đảng về TCN Các công trình NC về TCN BN + làng nghề cổ truyền + ô nhiễm MT + Tiềm năng của làng nghề Còn thiếu NC về chỉnh sách, ảnh hưởng… hạn chế 2009. (Người dân chung tay bảo vệ nguồn nước công cộng tại các làng nghề Việt Nam, hai tác giả đều công tác tại đại học quốc gia Úc); (4). Fanchette S, 2007 – The development process of craft and industrial village (CIV) clusters in Hà Tây and Bắc Ninh province (Vietnam): from village initiatives to public policies (Quá trình phát triển của nghề và làng công nghiệp (CIV) cụm ở Hà Tây và Bắc Ninh (Việt Nam): từ sáng kiến làng đến các chính sách công, nhà xuất bản thế giới 2007). Tiêu biểu là bài của hai tác giả Sango Mahanty and Trung Dinh Dang: Protecting the water commons in Vietnams craft villages (Người dân chung tay bảo vệ nguồn nước công cộng tại các làng nghề Việt Nam). Bài báo phân tích tỉ mỉ, có chiều sâu về thực trạng làng nghề thủ công ở Việt Nam. Trên cơ sở khảo sát thực tiễn tại 3 nghề thủ công tiêu biểu ở đồng bằng sông Hồng: làng dệt Dƣơng Nội, làng lụa Nha Xá và Phong Khê - một ngôi làng tái chế giấy, tác giả đem lại cách nhìn mới: Nguyên nhân sâu xa ô nhiễm làng nghề thủ công, xuất phát từ chính trị, xã hội…nếu muốn giải quyết dứt điểm phải đi từ chủ trƣơng, chính sách trƣớc. Kết quả phân tích công trình góp phần nâng cao những kiến thức mới về sự chuyển biến xã hội ở các làng nghề của Việt Nam, nơi mà đời sống của ngƣời nông dân đã chuyển từ kết hợp chăn nuôi và sản xuất thủ công sang sản xuất thủ công chuyên biệt hơn kể từ sau chính sách đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam từ năm 1986 đến nay. Phân tích chi tiết cuốn Fanchette S, 2007 – The development process of craft and industrial village (CIV) clusters in Hà Tây and Bắc Ninh province (Vietnam): from village initiatives to public policies. (Quá trình phát triển của nghề và làng công nghiệp (CIV) cụm ở Hà Tây và Bắc Ninh tỉnh (Việt Nam): từ sáng kiến làng đến các chính sách công) nhà xuất bản thế giới 2007, dài 165 trang. Cuốn sách nêu vấn đề: Công nghiệp nông thôn là một bộ phận của kết cấu ngành công nghiệp, bao gồm các cơ sở sản xuất công nghiệp, thủ công nghiệp tồn tại ở nông thôn, gắn bó mật thiết với sản xuất nông nghiệp và kinh tế - xã hội 7 ở nông thôn. Chính sách của Nhà nƣớc tác động trực tiếp đến phát triển làng nghề và công nghiệp, trong đó nhiều làng nghề với những sáng kiến “tự thân” đƣa nghề thủ công phát triển trong nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Kết hợp giữa chính sách Nhà nƣớc và sáng kiến của chính ngƣời lao động trong làng nghề là bƣớc đi mới, đem đến thành công LN TCN trong tƣơng lai. Tất cả công trình này chủ yếu đề cập đến: lịch sử phát triển nghề thủ công, mối quan hệ giữa chính sách và làng nghề thủ công, vấn đề ô nhiễm môi trường…, chƣa có công trình nghiên cứu chuyên sâu về chính sách, chủ trƣơng của Đảng đến quá trình chỉ đạo phát triển có hệ thống của thủ công nghiệp Việt Nam nói chung, tỉnh Bắc Ninh nói riêng. Ở trong nước Nhóm các công trình tiêu biểu nghiên cứu lịch sử nghề thủ công truyền thống: Bùi Văn Vƣợng - Làng nghề thủ công truyền thống [217]; Vũ Từ Trang Nghề cổ truyền nƣớc Việt [171]; Bộ Công nghiệp - Xây dựng mô hình phát triển làng nghề truyền thống công nghiệp nhẹ Việt Nam [13]; Thu Hiền - Làng nghề truyền thống ở Nam Định từ quá khứ hƣớng tới tƣơng lai [67]; Phạm Côn Sơn Làng nghề truyền thống ở Việt Nam [113]; Phạm Sơn - Làng nghề và thống kê làng nghề [112]; Nguyễn Hữu Thông - Huế nghề và làng nghề thủ công truyền thống [145]; Đỗ Thị Hảo - Nghề thủ công truyền thống ở Việt Nam và các vị tổ nghề [66]; Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - Các ngành nghề nông thôn Việt Nam [16]; Mai Thế Hởn - Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở vùng ven thủ đô Hà Nội [74]; Nguyễn Lê Thu Hiền - Làng nghề truyền thống phục vụ du lịch ở Thừa Thiên Huế [68]; Nguyễn Viết Sự - Tuổi trẻ với nghề truyền thống Việt Nam [125]; Bùi Văn Vƣợng Làng nghề, phố nghề Thăng Long - Hà Nội trên đƣờng phát triển [218]; Lê Nguyễn Lƣu - Làng nghề cổ truyền xứ Huế [101]; Phạm Hiệp - Phát triển làng nghề cổ truyền ở Hải Dƣơng [69]; Nguyễn Vãn Đại - Tạo việc làm thông qua 8 khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống [54]; Bạch Thị Lan Anh - Phát triển bền vững làng nghề truyền thống vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ [1];… Điển hình, tiêu biểu là tác phẩm Làng nghề thủ công truyền thống của Bùi Văn Vượng [217], Vũ Từ Trang với Nghề cổ truyền nước Việt [171]: Nội dung các cuốn sách chủ yếu đề cập đến các nghề thủ truyền thống ở Việt Nam: Nghề đúc đồng với các địa danh nổi tiếng ở Đại Bái, Ngũ Xá, Đê Cầu - Đông Mai; nghề kim hoàn Châu Khê, Kiêu Kỵ, Đồng Xâm; nghề gốm Bát Tràng, Hƣơng Canh, Chợ Bông; nghề gốm ở Bàu Trúc, Ninh Thuận…và một số làng nghề tiêu biểu ở Bắc Bộ và Nam Trung Bộ, đã nhận định về mặt yếu, mặt mạnh, cho thấy cách nhìn nhận mới về thực trạng làng nghề truyền thống ở Việt Nam, đặc biệt ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng, nơi có mật độ làng nghề thủ công nghiệp đông nhất cả nƣớc. Công trình nghiên cứu với kết luận hết sức quan trọng, mang tính lý luận và thực tiễn cao về thực trạng phát triển sản xuất trong các làng nghề truyền thống cổ truyền. Đó là một bức tranh tổng thể về những nghề thủ công nổi tiếng xuất hiện từ lâu đời cho đến ngày nay, góp phần cho thế hệ sau có thế giới quan đầy đủ về các nghề thủ công ở Việt Nam. Cuốn Làng nghề, phố nghề Thăng Long - Hà Nội, nhà xuất bản Hà Nội năm 2010, đã thể hiện sâu sắc tình cảm của những ngƣời biên soạn đối với làng nghề, phố nghề Thăng Long xƣa, chủ biên là Chuyên gia kinh tế cao cấp, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam Vũ Quốc Tuấn và các đồng tác giả Nguyễn Vi Khải và Bùi Văn Vƣợng là những chuyên gia trong nghiên cứu về làng nghề, đồng thời có điều kiện tiếp cận các chủ trƣơng, chính sách kinh tế vĩ mô, do đó đã không chỉ khái quát đƣợc những thành tựu, giá trị cơ bản của làng nghề, phố nghề Thăng Long - Hà Nội mà còn nêu lên đƣợc nhiều giải pháp có ý nghĩa thiết thực vừa cơ bản vừa cấp bách trong công cuộc bảo tồn và phát triển làng nghề, phố nghề ở thủ đô. Nguyễn Hữu Thông với Huế nghề và làng nghề thủ công truyền thống [145]: Nội dung cuốn sách trình bày khái niệm làng nghề, vai trò của nghề thủ 9 công đối với đời sống kinh tế - xã hội của cố đô Huế, phát triển làng nghề trong hội nhập kinh tế quốc tế và kinh nghiệm phát triển của một số làng nghề. Phân tích thực trạng làng nghề ở Huế: đặc điểm địa lý, kinh tế xã hội ảnh hƣởng tới phát triển LNTCN. Xuất phát từ những thời cơ và thách thức đối với làng nghề nói chung và làng nghề Huế nói riêng, đề xuất giải pháp nội tại (về sản phẩm, lao động, tổ chức sản xuất, phát triển cụm làng nghề, kết hợp giữa sản xuất, tiêu thụ nội địa và xuất khẩu tại chỗ). Các giải pháp hỗ trợ của cơ quan quản lý: chính sách hỗ trợ về vốn vay cho các làng nghề; chính sách hỗ trợ về cơ sở hạ tầng; chính sách hỗ trợ về thuế. Những vấn đề đặt ra đối với làng nghề trong thời đại mới, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho làng nghề hội nhập kinh tế và để làng nghề tồn tại và phát triển cần phải có những chính sách phù hợp thực tế, một trong số yêu cầu đó là cần phải xây dựng tiêu chí làng nghề. Những công trình này chủ yếu cung cấp hệ thống thông tin về lịch sử ra đời và quá trình hình thành làng nghề truyền thống ở Việt Nam. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định nguồn gốc của làng nghề thủ công cổ xƣa, góp phần xây dựng hình ảnh, quảng bá văn hóa truyền thống từng vùng miền đến với du khách trong và ngoài nƣớc. Nhóm các công trình tiêu biểu nghiên cứu về tình hình phát triển làng nghề thủ công nghiệp Việt Nam Nguyễn Văn Bách - Phát triển nông nghiệp, nông thôn, trong giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam [3]; Hoàng Văn Châu - Làng nghề du lịch Việt Nam [28]; Nguyễn Hữu Lực - Phát triển tiểu thủ công nghiệp trong nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần ở đô thị Việt Nam hiện nay [100]; Đỗ Xuân Luận - Phát triển các nghề tiểu thủ công nghiệp ở huyện Phổ Yên, Thái Nguyên [99]; Vũ Tuấn Anh - Tác động xã hội và môi trƣờng của việc phát triển làng nghề [2]; Thủy Công - Để làng nghề phát triển đúng hƣớng [43]; Nguyễn Hữu Khải - Thƣơng hiệu hàng thủ công mỹ nghệ truyền thống [89]; Vũ Lê - Thực trạng và tiềm năng phát triển làng nghề du lịch Việt Nam [94]; Nguyễn Thị Liên 10 Hƣơng - Nghiên cứu nguy cơ sức khỏe ở các làng nghề tại một số tỉnh phía Bắc và giải pháp can thiệp [85]; Nguyễn Thị Hƣờng - Phát triển thị trƣờng tiêu thụ sản phẩm của làng nghề tiểu thủ công nghiệp [86]; Lê Văn Khoa - Để phát triển kinh tế làng nghề bền vững [90]; Trung Kiên - Sản xuất tiểu thủ công nghiệp đang khát vốn [91]; Nguyễn Thị Ngân - Xu hƣớng phát triển làng nghề ở khu vực đồng bằng sông Hồng [104]; Hoàng Ngân - Phát triển bền vững các làng nghề sông Hồng, thực trạng và giải pháp [103]; Dƣơng Bá Phƣợng - Bảo tồn và phát triển làng nghề trong quá trình công nghiệp hóa [109]; Hoàng Trung Tập Khôi phục và phát triển làng nghề ở vùng đồng bằng sông Hồng nƣớc ta hiện nay [132]; Thái Thanh - Đồng Nai ƣu tiên phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp [136]; Nguyễn Vĩnh Thanh - Xây dựng thƣơng hiệu sản phẩm làng nghề truyền thống ở vùng đồng bằng sông Hồng [137]; Đỗ Thị Thạch – Khôi phục và phát triển làng nghề ở vùng đồng bằng sông Hồng nƣớc ta hiện nay [133]; Hoàng Văn Chăm - Phát triển thị trƣờng cho làng nghề tiểu thủ công nghiệp vùng đồng bằng sông Hồng hiện nay [25];… Nổi bật cuốn Bảo tồn và phát triển các làng nghề trong quá trình công nghiệp hoá, của tác giả Dƣơng Bá Phƣợng [109], đƣợc khảo sát cẩn thận, tỉ mỉ. Nội dung cuốn sách đề cập đến khái niệm làng nghề, đặc điểm và vị trí làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, đƣa ra các giải pháp cơ bản để bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống trong tƣơng lai. Làng nghề thủ công truyề n thố ng với các bí quyế t nghề nghiệp riêng là sản phẩ m độc đáo của nề n văn hoá Viê ̣t, giàu tính nhân văn. Các làng nghề truyền thống đã tạo ra rấ t nhiề u sản phẩ m không chỉ đơn thuần là trao đổi thƣơng mại mà còn có mặt giá trị về văn hoá và lịch sử. Nhiều giá trị văn hóa của nghề thủ công truyền thống dần bị mai một, bí quyết nghề nghiệp bị thất truyền cùng với sự ra đi của các nghệ nhân lớn tuổi. Những ý nghĩa văn hóa truyền thống của mỗi sản phẩm không đƣợc các thế hệ sau tiếp thu và phát huy một cách đúng mực dẫn đến mất bản sắc nghề, thậm trí còn có xu hƣớng thƣơng mại hóa, chỉ hƣớng tới mục tiêu lợi nhuận làm 11