Tài liệu đặc điểm đất và đánh giá đất đai vùng đất mặn và đất phèn ven biển nhằm đề xuất sử dụng hợp lý cho sản xuất nông nghiệp tỉnh bạc liêu

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN _____________________________ VUÕ NGOÏC HUØNG ÑAËC ÑIEÅM ÑAÁT VAØ ÑAÙNH GIAÙ ÑAÁT ÑAI VUØNG ÑAÁT MAËN VAØ ÑAÁT PHEØN VEN BIEÅN NHAÈM ÑEÀ XUAÁT SÖÛ DUÏNG HÔÏP LYÙ CHO SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP TÆNH BAÏC LIEÂU LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ: KHOA HỌC MOÂI TRÖÔØNG VAØ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG TP. HOÀ CHÍ MINH - NAÊM 2011 ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN ____________________________ VUÕ NGOÏC HUØNG ÑAËC ÑIEÅM ÑAÁT VAØ ÑAÙNH GIAÙ ÑAÁT ÑAI VUØNG ÑAÁT MAËN VAØ ÑAÁT PHEØN VEN BIEÅN NHAÈM ÑEÀ XUAÁT SÖÛ DUÏNG HÔÏP LYÙ CHO SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP TÆNH BAÏC LIEÂU Chuyeân ngaønh: Söû duïng vaø baûo veä taøi nguyeân moâi tröôøng Maõ soá: 62.85.15.01 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ: KHOA HỌC MOÂI TRÖÔØNG VAØ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC GS. TSKH. LEÂ HUY BAÙ Phaûn bieän 1: Phaûn bieän 2: Phaûn bieän 3: Phaûn bieän độc lập 1: Phaûn bieän độc lập 2: GS.TS TRẦN AN PHONG PGS.TS MAI THÀNH PHỤNG PGS.TS HÀ QUANG HẢI GS.TS LÂM MINH TRIẾT GS.TS TRƯƠNG QUANG HẢI TP. HOÀ CHÍ MINH - NAÊM 2011 LÔØI CAM ÑOAN Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc cuûa baûn thaân trong suoát thôøi gian töø naêm 2002 – 2009. Caùc soá lieäu, keát quaû trình baøy trong luaän aùn laø trung thöïc Nghieân cöùu sinh: Vuõ Ngoïc Huøng LÔØI CAÛM TẠ Ñeå hoaøn thaønh luaän aùn nghieân cöùu naøy, chuùng toâi ñaõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ heát söùc quyù baùu cuûa caùc nhaø khoa hoïc, thaày, coâ, laõnh ñaïo cuøng taäp theå caùc ñoàng nghieäp ôû cô quan. Toâi xin chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc vaø kính troïng ñeán Thaày: GS.TSKH Leâ Huy Baù, Vieän tröôûng Vieän Khoa Hoïc Coâng ngheä vaø Quaûn Lyù Moâi Tröôøng, Thaày höôùng daãn Xin chaân thaønh caûm ôn söï giuùp ñỡ to lôùn veà tinh thaàn cuõng nhö vaät chaát cuûa Laõnh ñaïo Phaân Vieän: TS Nguyeãn An Tieâm, Phaân vieän Tröôûng Phaân Vieän QH & TKNN TS. Nguyeãn Theá Bình Phoù Phaân vieän Tröôûng Phaân Vieän QH & TKNN. Xin ñöôïc baøy toû loøng bieát ôn chaân thaønh nhaát ñeán caùc Thaày, Coâ ñaõ giaûng daïy, höôùng daãn chuùng toâi, caùc Thaày, Coâ Khoa Ñòa lyù vaø Phoøng Quaûn lyù Ñaøo taïo sau Ñaïi hoïc cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên ñaõ truyeàn ñaït cho chuùng toâi nhöõng kieán thöùc môùi, nhöõng kinh nghieäm quyù baùu vaø taïo moïi ñieàu kieän toát nhaát cho chuùng toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp laøm Luaän aùn NCS. Toâi xin ñöôïc chaân thaønh caûm ôn taäp theå laõnh ñaïo caùc ñôn vò vaø caùc ñoàng nghieäp trong cô quan Phaân vieän Quy hoaïch vaø Thieát keá Noâng nghieäp, caùc baïn hoïc cuøng khoùa, nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình vaø baïn beø ñaõ hoã trôï giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp. TOÙM TAÉT Ñaát maën vaø ñaát pheøn, khoù söû duïng vaø caûi taïo, ñöôïc xeáp laø caùc loaïi ñaát “coù vaán ñeà” (problem soils). Ñaát maën vaø ñaát pheøn ôû ÑBSCL coù quy moâ lôùn vôùi 0,68 ha trieäu ha ñaát maën vaø 1,46 trieäu ha ñaát pheøn, chieám treân 52% dieän tích toaøn ñoàng baèng (Vieän Quy hoaïch & TKNN, 2007), tyû leä naøy ôû tænh Baïc Lieâu laø 84%. Veà maët kinh teá xaõ hoäi, ña soá noâng daân ngheøo cuõng taäp trung ôû vuøng naøy, sinh keá cuûa ngöôøi daân khoâng oån ñònh, saûn xuaát löôïng thöïc bò haïn cheá, vieäc khai thaùc vaø söû duïng ñaát khoâng löôøng heát ñöôïc nhöõng haäu quaû veà maët moâi tröôøng. Do ñoù vieäc quaûn lyù söû duïng ñaát ñai hôïp lyù, giaûm thieåu nhöõng taùc ñoäng xấu ñeán moâi tröôøng caàn ñöôïc nghieân cöùu kyõ löôõng treân quan ñieåm phaùt trieån beàn vöõng. Luaän aùn “Ñaëc ñieåm ñaát vaø ñaùnh giaù ñaát ñai vuøng ñaát maën vaø ñaát pheøn ven bieån nhaèm ñeà xuaát söû duïng hôïp lyù cho saûn xuaát noâng nghieäp tænh Baïc Lieâu” ñöôïc thöïc hieän töø naêm 2004 ñeán nay. Kết quả nghieân cöùu môùi veà ñaát pheøn vaø ñaát maën ven bieån treân phaïm vi tænh Baïc Lieâu maø luaän aùn thöïc hieän seõ laøm phong phuù theâm caùc keát quaû nghieân cöùu voán coù ôû vuøng laø raát caàn thieát, noù vöøa coù yù nghóa khoa hoïc vöøa coù yù nghóa thöïc tieãn cao. Ñòa baøn ñöôïc choïn nghieân cöùu laø thöïc tieãn sinh ñoäng, ñieån hình, nhieàu vaán ñeà nếu giaûi quyeát ñöôïc ôû Baïc Lieâu thì coù theå aùp duïng cho caùc tænh ven bieån khaùc ôû ÑBSCL. Luaän aùn ñöôïc thöïc hieän coù keá thöøa nhöõng keát quaû nghieân cöùu veà ñaát maø taùc giaû ñaõ tröïc tieáp tham gia thöïc hieän töø naêm 1986 ôû ñòa phöông vaø ñöôïc caäp nhaät töø nhöõng nghieân cöùu môùi töø naêm 2004 ñeán nay. Baèng höôùng tieáp caän nghieân cöùu ñaëc ñieåm taøi nguyeân ñaát theo quan ñieåm heä thoáng, ñaët ñaát trong moái quan heä vôùi ñieàu kieän töï nhieân – kinh teá xaõ hoäi coù tính ñeán nhöõng khía caïnh veà moâi tröôøng vaø aùp duïng phöông phaùp ñaùnh giaù ñaát ñai cuûa FAO (1976, ñöôïc caäp nhaät naêm 2006), cuøng vôùi nhöõng trôï giuùp cuûa caùc coâng cuï GIS, GPS, ALES…, ñeà taøi luaän aùn ñaõ giaûi quyeát ñöôïc muïc tieâu vaø caùc noäi dung ñaët ra, cho thaáy tính hieän ñaïi vaø phuø hôïp cuûa phöông phaùp nghieân cöùu veà taøi nguyeân ñaát vaø moâi tröôøng. Luaän aùn ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp môùi veà: (i) Ñaùnh giaù moät caùch heä thoáng ñaëc ñieåm moâi tröôøng ñaát maën vaø ñaát pheøn trong moái quan heä vôùi ñieàu kieän töï nhieân, KTXH vaø söû duïng ñaát; (ii) Xaùc ñònh vaø ñeà xuaát cho tænh Baïc lieâu 14 loaïi hình söû duïng ñaát (LUT), vôùi 34 heä thoáng söû duïng ñaát (LUS); (iii) Ñeà xuaát boá trí söû duïng ñaát pheøn vaø ñaát maën moät caùch hôïp lyù; (iv) Goùp phaàn boå sung cô sôû döõ lieäu veà taøi nguyeân ñaát maën vaø ñaát pheøn ven bieån tænh Baïc Lieâu noùi rieâng vaø vuøng ÑBSCL noùi chung. Keát quaû cuûa ñeà taøi goùp phaàn laøm cô sôû khoa hoïc cho vieäc ñeà xuaát chuyeån ñoåi cô caáu söû duïng ñaát, cô caáu saûn xuaát noâng nghieäp, töøng böôùc ñaùp öùng nhu caàu gia taêng khaû naêng saûn xuaát cuûa ñaát ñai. Ngoaøi ra, caùc döõ lieäu cô baûn veà taøi nguyeân ñaát ñöôïc toå chöùc, löu tröõ thaønh heä cô sôû döõ lieäu, coù theå phuïc vuï cho caùc nghieân cöùu chuyeân ñeà coù lieân quan. SUMMARY Saline soils and acid sulphate soils are difficult to use and improve; they are considered "problem soils”, thus a sustainable use is increasingly necessary. Saline soils and acid sulphate soils cover about 0.68 million and 1.46 million ha, respectively, of the Mekong Delta, about 52% of the whole delta area (NIAPP, 2007), in comparison with about 84% of these soils in Bac Lieu province. In terms of socioeconomic, such regions have high concentration of poor farmers with unstable livelihood, limited food production and improper land exploitation and use, which lead to unexpected environmental problems. Therefore, from sustainable development viewpoint, the solutions for multi-objective use and integrated management of land resources should be carefully studied in the sensitive coastal areas to minimize the environmental impacts. The thesis: "Research on characteristics of saline soils and acid sulphate soils and land evaluation in Bac Lieu Province’s coastal region to propose the solutions for proper land use for agricultural production" is a necessary study of the use of saline soils and acid sulphate soils. Its results will enrich the previous researches of the region as well as having scientific and practical significance. Bac Lieu province issue can be vividly and typically a case study, of which the research results may be able to apply to other coastal provinces in the Mekong Delta. The thesis is based on the studies on soil survey and land use in Bac Lieu province which the author directly got involved in from 1986 to now. By using the systematic approach to study land resources, in particular, considering the relationship between them and natural conditions, socioeconomic and environmental aspect, along with applying the FAO's land evaluation method (1976) and assistant tools such as GIS, GPS, ALES…, the thesis has met its objectives and required contents. New contributions of the thesis results are: (i) Systematically evaluating the characteristics of saline soils and acid sulphate soils in relation to natural conditions, socio-economic and land use, (ii) Identifying and proposed 14 land use types (LUT), with 34 land use systems (LUS), (iii) Proposing and organizing use of saline soils and acid sulphate soils appropriately; (iv) Developing land resources’ database of saline soils and acid sulphate soils in coastal area of Bac Lieu province in particular and Mekong Delta in general. i MUÏC LUÏC Trang MÔÛ ÑAÀU ................................................................................................................... 1 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi .................................................................................... 1 2. Muïc tieâu nghieân cöùu. ......................................................................................... 2 3. YÙ nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn cuûa ñeà taøi .......................................................... 3 4. 3.1. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa ñeà taøi................................................................. 3 3.2. YÙ nghóa khoa hoïc ....................................................................................... 3 3.2. YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa ñeà taøi ....................................................................... 4 Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu...................................................................... 4 4.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu ................................................................................ 4 4.2. Phaïm vi nghieân cöùu ................................................................................... 4 Chöông 1: TOÅNG QUAN NGHIEÂN CÖÙU ............................................................. 5 1.1. Cô sôû khoa hoïc cuûa nghieân cöùu ñaát vaø söû duïng ñaát ñai beàn vöõng ..................... 5 1.1.1. Nghieân cöùu ñaëc ñieåm ñaát vaø moâi tröôøng ñaát ............................................. 5 1.1.2. Phaân loaïi ñaát ............................................................................................... 7 1.1.3. Ñaùnh giaù ñaát ñai . ...................................................................................... 8 1.1.4. ÖÙng duïng GIS trong ñaùnh giaù ñaát ñai:...................................................... 12 1.2. Tình hình nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc ....................................................... 14 1.2.1. Nhöõng nghieân cöùu veà ñaát maën vaø ñaát pheøn.............................................. 14 1.2.2. Nhöõng nghieân cöùu veà ñaùnh giaù ñaát ñai treân theá giôùi vaø Vieät Nam........... 32 1.2.3 . Nghieân cöùu ñaùnh giaù caùc loaïi hình söû duïng ñaát ñai beàn vöõng ................. 37 1.2.4. Tình hình nghieân cöùu ôû tænh Baïc Lieâu. ..................................................... 38 1.2.5. Nhaän xeùt chung veà tình hình nghieân cöùu vaø höôùng nghieân cöùu ñeà taøi. .... 39 Chöông 2: NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ............................. 41 2.1. Noäi dung nghieân cöùu....................................................................................... 41 2.2. Cô sôû taøi lieäu thöïc hieän Luaän aùn ...................................................................... 43 2.2.1. Caùc taøi lieäu sô caáp .................................................................................... 43 2.2.2. Cô sôû taøi lieäu thöù caáp ................................................................................ 43 2.3. Phöông phaùp vaø kyõ thuaät aùp duïng..................................................................... 43 2.3.1. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu ................................................................. 43 2.3.2. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu vaø kyõ thuaät söû duïng .................................. 44 ii Chöông 3 : KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU VAØ THAÛO LUAÄN ............................... 49 3.1. Moâi tröôøng töï nhieân vôùi söï hình thaønh vaø söû duïng ñaát maën vaø ñaát pheøn......... 49 3.1.1. Vò trí ñòa lyù............................................................................................... 49 3.1.2. Ñaëc ñieåm traàm tích lieân quan lôùp phuû thoå nhöôõng tænh Baïc Lieâu ........... 51 3.1.3. Ñòa hình lieân quan ñeán söï hình thaønh vaø söû duïng ñaát maën vaø ñaát pheøn .. 52 3.1.4. Khí haäu vôùi söï hình thaønh vaø söû duïng ñaát ôû tænh Baïc Lieâu ...................... 54 3.1.5. Thuûy vaên nöôùc maët, nguoàn nöôùc ngaàm vôùi söï hình thaønh, söû duïng ñaát ... 57 3.1.6. Lôùp phuû thöïc vaät vôùi quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñaát ............ 61 3.2. Ñaëc ñieåm ñaát maën vaø ñaát pheøn ôû tænh baïc lieâu. ............................................... 63 3.2.1. Phaân loaïi, quy moâ phaân boá ñaát ôû tænh Baïc Lieâu ...................................... 63 3.2.2. Ñaëc ñieåm ñaát maën ................................................................................... 66 3.2.3. Ñaëc ñieåm ñaát pheøn. .................................................................................. 74 3.2.4. Nhaän xeùt chung veà ñaát maën vaø ñaát pheøn ôû tænh Baïc Lieâu ........................ 85 3.2.5. Moät soá vaán ñeà suy thoaùi vaø oâ nhieãm moâi tröôøng ...................................... 89 3.2.6. Ñaëc ñieåm ñaát ñai ôû tænh Baïc Lieâu .......................................................... 100 3.3. Ñaëc ñieåm kinh teá - xaõ hoäi, hieän traïng söû duïng ñaát vaø heä thoáng söû duïng ñaát noâng nghieäp ôû tænh Baïc Lieâu ......................................................................... 111 3.3.1. Ñaëc ñieåm kinh teá - xaõ hoäi ...................................................................... 111 3.3.2. Hieän traïng söû duïng ñaát vaø cô caáu caây troàng noâng nghieäp ..................... 112 3.3.3. Caùc loaïi hình söû duïng ñaát ôû tænh Baïc Lieâu ............................................ 116 3.3.4. Caùc heä thoáng söû duïng ñaát ôû tænh Baïc Lieâu ............................................. 119 3.4. Khaû naêng söû duïng ñaát maën vaø ñaát pheøn ôû tænh Baïc Lieâu............................... 133 3.4.1. YÙ nghóa vaø tieán trình ñaùnh giaù khaû naêng ñaát ñai. .................................. 133 3.4.2. Yeâu caàu söû duïng ñaát cuûa caùc loaïi hình söû duïng ñaát coù trieån voïng. ........ 135 3.4.3. Phaân loaïi khaû naêng thích nghi ñaát ñai ................................................... 140 3.5. Ñeà xuaát söû duïng ñaát maën vaø ñaát pheøn ôû tænh Baïc Lieâu ................................. 146 3.5.1. Phaân vuøng söû duïng ñaát theo khaû naêng thích nghi ñaát ñai. ...................... 146 3.5.2. Ñeà xuaát söû duïng ñaát hôïp lyù theo khaû naêng thích nghi ............................ 148 3.5.3. Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp söû duïng hôïp lyù ñaát maën vaø ñaát pheøn:.................. 150 KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ................................................................................ 155 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ...................................................................................... 157 PHUÏ LUÏC .............................................................................................................. 166 iii DANH MUÏC CHÖÕ VIEÁT TAÉT TT 1 2 3 4 Chöõ vieát taét ÑBSCL ÑTM EC FAO 5 IPCC 6 ISSS/ISRIC 7 8 LMU LUT LUS Töø/ cuïm töø Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long Ñoàng Thaùp Möôøi Ñoä daãn ñieän (Electric Conductivity) Toå chöùc Noâng nghieäp vaø Löông thöïc (Food and Agricultural Organization) Heä thoáng thoâng tin Ñòa Lyù (Geographical Information System) Toå chöùc lieân chính phuû veà Bieán ñoåi khí haäu (Intergovernmental panel on Climate Change) Hoäi khoa hoïc ñaát quoác teá / Trung taâm thoâng tin vaø tham chieáu ñaát quoác teá (The International Society of Soil Science / The International Soil Reference and Information Centre) Ñôn vò baûn ñoà ñaát ñai (Land Mapping Unit) Loaïi hình söû duïng ñaát (Land Use Type) Heä thoáng söû duïng ñaát (Land Use System) 9 10 11 MCA Phân tích ña chæ tieâu (Multi-Criteria Analysis) TSS WRB Toång muoái tan (Total Soluble Salts) Cô sôû tham chieáu taøi nguyeân ñaát theá giôùi (World Refference Base for Soil Resources) GIS DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Baûng 1: Caùc nguyeân taéc cô baûn trong ñaùnh giaù ñaát ñai theo FAO .......................10 Baûng 2: Ñaát maën theo phaân loaïi cuûa Lieân xoâ (cuõ) vaø phaân loaïi cuûa Myõ..............18 Baûng 3: Phaân loaïi ñaát bò aûnh höôûng bôûi muoái.....................................................19 Baûng 4: Dieän tích vaø phaân boá ñaát maën ôû Vieät Nam .............................................22 Baûng 5: Dieän tích vaø phaân boá ñaát maën treân theá giôùi .............................................22 Baûng 6: Dieän tích vaø phaân boá ñaát pheøn treân theá giôùi ............................................31 Baûng 7: Dieän tích vaø phaân boá ñaát pheøn ôû Vieät Nam ............................................32 Baûng 8: Caùc ñôn vò haønh chính tænh Baïc Lieâu ......................................................49 Baûng 9: Quy moâ dieän tích caùc caáp ñòa hình tænh Baïc Lieâu ...................................53 Baûng 10: Quy moâ dieän tích vaø phaân boá caùc nhoùm ñaát chính tænh Baïc Lieâu .........64 Baûng 11: Soá lieäu phaân tích moät soá chæ tieâu lyù - hoùa tính ñaát maën .........................68 Baûng 12: Moät soá ñaëc tính lyù, hoùa hoïc cuûa caùc ñaát pheøn tieàm taøng .......................75 iv Baûng 13: Moät soá ñaëc tính lyù, hoùa hoïc cuûa caùc ñaát pheøn hoaït ñoäng ......................77 Baûng 14: Caùc ñaëc tröng cuûa tích chaát hoùa hoïc ñaát pheøn Baïc Lieâu .......................82 Baûng 15: Sosaùnh möùc pheøn cuûa ñaát pheøn ôû Baïc Lieâu vôùi moät soá nôi khaùc ..........83 Baûng 16: Ñoä chua vaø ñoäc chaát trong ñaát pheøn noâng.............................................90 Baûng 17: Haøm löôïng moät soá ñoäc chaát trong ñaát maën ...........................................92 Baûng 18: Tình traïng bieán ñoäng bôø bieån tænh Baïc Lieâu (1968 – 1998) .................95 Baûng 19: Moät soá chæ tieâu phaân tích chaát löôïng nöôùc ...........................................98 Baûng 20: Phaân caáp ñaëc tính ñaát cho caùc vuøng ñaát maën, ñaát pheøn ......................102 Baûng 21: Löïa choïn, phaân caáp caùc yeáu toá töï nhieân cho baûn ñoà ñôn vò ñaát ñai ....105 Baûng 22: Thaønh phaàn caùc daân toäc ôû Baïc Lieâu ....................................................112 Baûng 23: Cô caáu söû duïng ñaát ôû T. Baïc Lieâu so vôùi vuøng ÑBSCL vaø caû nöôùc ....113 Baûng 24: Bieán ñoäng söû duïng ñaát tænh Baïc Lieâu ..................................................115 Baûng 25: Caùc loaïi hình söû duïng ñaát maën vaø ñaát pheøn ........................................117 Baûng 26: Caùc heä thoáng söû duïng ñaát treân ñaát maën, ñaát pheøn ôû Baïc Lieâu ............121 Baûng 27: Ñaùnh giaù hieäu quaû saûn xuaát cuûa caùc heä thoáng söû duïng ñaát .................126 Baûng 28: Caùc chæ tieâu chuû yeáu ñeå ñaùnh giaù söû duïng ñaát beàn vöõng.....................129 Baûng 29: Ñaùnh giaù khaû naêng phuø hôïp cuûa caùc LUS theo muïc tieâu beàn vöõng ....129 Baûng 30: Caùc heä thoáng söû duïng ñaát ñöôïc löïa choïn vaø ñeà xuaát ...........................131 Baûng 31: Caáu truùc phaân loaïi khaû naêng thích nghi ñaát ñai...................................134 Baûng 32: Chæ tieâu xaùc ñònh caùc lôùp thích hôïp ñaát ñai .........................................134 Baûng 33: Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán caùc LUT ñöôïc löïa choïn vaø ñeà xuaát..............136 Baûng 34: Yeâu caàu ñieàu kieän töï nhieân cuûa caùc LUT ñöôïc löïa choïn vaø ñeà xuaát ..138 Baûng 35: Quy moâ dieän tích thích nghi ñaát ñai cuûa caùc loaïi hình söû duïng ñaát .....145 Baûng 36: Ñònh höôùng boá trí quy moâ söû duïng quyõ ñaát maën vaø ñaát pheøn .............150 DANH MUÏC CAÙC HÌNH Hình 1: Caùc taàng chaån ñoaùn Salic vaø Natric ôû ñaát maën (Soil taxonomy, 1975 ) ...... 19 Hình 2: Tinh theå Pyrite (FeS2) trong ñaát xem döôùi kính hieån vi ñieän töû ................. 28 Hình 3 : Moâ hình phaân boá traàm tích vuøng ÑBSCL .................................................. 29 Hình 4: Sô ñoà tieán trình nghieân cöùu ......................................................................... 48 Hình 5: Baûn ñoà vò trí haønh chính tænh Baïc Lieâu ...................................................... 50 Hình 6: Sô ñoà phaân baäc ñòa hình tænh Baïc Lieâu ....................................................... 53 Hình 7: Bieåu ñoà moät soá yeáu toá khí haäu quan heä vôùi thôøi vuï canh taùc ..................... 56 Hình 8: Höôùng xaâm nhaäp maën, nguoàn nöôùc ngoït vaø heä thoáng coáng ñieàu tieát ......... 59 Hình 9: Baûn ñoà ñaát tænh Baïc Lieâu ............................................................................ 65 Hình 10: Baûn ñoà phaân boá ñaát maën ôû tænh Baïc Lieâu ................................................ 69 Hình 11: Moâ taû hình thaùi vaø soá lieäu phaân tích moät soá phaãu dieän ñaát maën .............. 73 v Hình 12: Baûn ñoà phaân boá ñaát pheøn ôû tænh Baïc Lieâu ............................................... 78 Hình 13: Moâ taû hình thaùi vaø soá lieäu phaân tích moät soá phaãu dieän ñaát pheøn ............. 81 Hình 14: Bieán ñoäng moät soá chæ tieâu phaân tích ñaát maën, ñaát pheøn theo chieàu saâu ... 88 Hình 15: Caùc khu vöïc ñaát coù nguy cô oâ nhieãm pheøn ............................................... 91 Hình 16: Caùc khu vöïc ñaát coù nguy cô oâ nhieãm maën ................................................ 93 Hình 17: Tình traïng xoùi lôû vaø boài ñaép bôø bieån tænh Baïc Lieâu (1968 – 1998) .......... 96 Hình 18: Xaâm nhaäp maën ôû Baïc Lieâu ....................................................................... 98 Hình 19: Caùc khu vöïc coù nguy cô nhieãm chua pheøn nguoàn nöôùc maët (pH<4) ........ 99 Hình 20: Caùc lôùp thoâng tin cho xaây döïng baûn ñoà ñôn vò ñaát ñai............................ 106 Hình 21: Baûn ñoà ñôn vò ñaát ñai vuøng nghieân cöùu .................................................. 109 Hình 22: Sô ñoà Heä Thoáng Söû Duïng Ñaát ................................................................ 119 Hình 23: Baûn ñoà khaû naêng thích nghi ñaát ñai (ñieàu kieän hieän taïi) ........................ 143 Hình 24: Baûn ñoà khaû naêng thích nghi ñaát ñai (taêng xaâm nhaäp maën) ..................... 144 Hình 25: Sô ñoà phaân vuøng boá trí söû duïng ñaát ........................................................ 147 DANH SAÙCH PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: Caùc taàng chaån ñoaùn: Natric, Salic ........................................................ 166 Phuï luïc 2: Caùc taàng chaån ñoaùn Sulfuric vaø vaät lieäu chaån ñoaùn pheøn .................... 169 Phuï luïc 3: Quaù trình oxy hoùa pyrite ôû ñaát pheøn ..................................................... 170 Phuï luïc 4: Phaân boá ñaát maën vaø ñaát pheøn ôû Vieät Nam............................................ 171 Phuï luïc 5: Phöông phaùp phaân tích ñaát.................................................................... 173 Phuï luïc 6: Maïng löôùi phaãu dieän vaø nguoàn tö lieäu söû duïng trong nghieân cöùu ........ 182 Phuï luïc 7: Baûng phaân loaïi ñaát ôû tænh Baïc Lieâu (tyû leä 1/50.000) ............................ 186 Phuï luïc 8: Moâ taû caùc ñôn vò ñaát ñai (LMU) vuøng nghieân cöùu ............................... 189 Phuï luïc 9: Phaân tích hieäu quaû kinh teá caùc heä thoáng söû duïng ñaát ........................... 191 Phuï luïc 10: Khaû naêng thích nghi cuûa caùc loaïi hình söû duïng ñaát ............................ 200 1 MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Trong caùc loaïi taøi nguyeân thieân nhieân, ñaát laø loaïi taøi nguyeân coù giôùi haïn, khoù phuïc hoài. Ñoái vôùi vuøng ven bieån, nôi taäp trung haàu heát laø caùc loaïi ñaát maën vaø pheøn, khoù söû duïng vaø caûi taïo, ñöôïc xeáp laø caùc loaïi ñaát “coù vaán ñeà” (problem soils), thì vieäc söû duïng ñaát moät caùch beàn vöõng caøng trôû neân caáp thieát hôn. Veà maët kinh teá xaõ hoäi, ña soá noâng daân ngheøo cuõng taäp trung ôû vuøng naøy, sinh keá cuûa ngöôøi daân khoâng oån ñònh, saûn xuaát löôïng thöïc bò haïn cheá, vieäc khai thaùc vaø söû duïng ñaát khoâng löôøng heát ñöôïc nhöõng haäu quaû veà maët moâi tröôøng. Do ñoù, caùc giaûi phaùp cho vieäc quaûn lyù ñaát ñai toång hôïp ña muïc tieâu ôû nhöõng khu vöïc nhaïy caûm ven bieån vôùi 2 cheá ñoä nöôùc maën vaø ngoït ñeå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu söû duïng, giaûm thieåu nhöõng taùc ñoäng xấu ñeán moâi tröôøng caàn ñöôïc nghieân cöùu kyõ löôõng treân quan ñieåm phaùt trieån beàn vöõng. Nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù toång hôïp lôùp phuû thoå nhöôõng (Soil), moâi tröôøng ñaát vaø caùc yeáu toá töï nhieân khaùc nhaèm söû duïng toái öu vaø hôïp lyù taøi nguyeân ñaát ñai (Land), chuû yeáu cho saûn xuaát noâng nghieäp, trôû thaønh yeâu caàu thieát yeáu ñoái vôùi söï phaùt trieån beàn vöõng hieän nay ÑBSCL laø vuøng ñoàng baèng roäng lôùn, vuøng troïng ñieåm saûn xuaát löông thöïc, thöïc phaåm cuûa caû nöôùc, coù vai troø ñaëc bieät quan troïng trong an ninh löông thöïc quoác gia. Ñaát maën vaø ñaát pheøn ôû ÑBSCL coù quy moâ lôùn vaø chi phoái maïnh ñeán saûn xuaát löông thöïc, thöïc phaåm cuûa vuøng trong khi vieäc söû duïng chuùng coøn nhieàu vaán ñeà phöùc taïp, chöa khaúng ñònh roõ söï thích nghi vaø hieäu quaû kinh teá-xaõ hoäi cuûa chuùng. Tænh Baïc Lieâu laø moät tænh ven bieån ôû ÑBSCL, ñaát maën vaø ñaát pheøn chieám hôn 84% dieän tích töï nhieân, choïn ñòa baøn tænh naøy nghieân cöùu laø thöïc tieãn sinh ñoäng, ñieån hình, nhieàu vaán ñeà nếu giaûi quyeát ñöôïc ôû Baïc Lieâu thì coù theå aùp duïng cho caùc tænh ven bieån khaùc ôû ÑBSCL. 2 Töø nhöõng nội dung neâu treân, ñeà taøi “Ñaëc ñieåm ñaát vaø ñaùnh giaù ñaát ñai vuøng ñaát maën vaø ñaát pheøn ven bieån nhaèm ñeà xuaát söû duïng hôïp lyù cho saûn xuaát noâng nghieäp tænh Baïc Lieâu” ñöôïc thöïc hieän vôùi khu vöïc nghieân cöùu löïa choïn ôû tænh Baïc Lieâu, ñoái töôïng nghieân cöùu laø caùc ñaát maën vaø ñaát pheøn ven bieån. Ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän coù keá thöøa nhöõng keát quaû nghieân cöùu veà ñaát maø taùc giaû ñaõ tröïc tieáp tham gia thöïc hieän töø naêm 1986 treân ñòa baøn tænh Minh Haûi (cuõ) vaø tænh Baïc Lieâu hieän nay (chia taùch töø tænh Minh Haûi vaøo naêm 1997) vaø ñöôïc caäp nhaät töø nhöõng nghieân cöùu môùi töø naêm 2004 ñeán nay. Keát quaû cuûa ñeà taøi goùp phaàn laøm cô sôû khoa hoïc cho vieäc ñeà xuaát chuyeån ñoåi cô caáu söû duïng ñaát, cô caáu saûn xuaát noâng nghieäp, töøng böôùc ñaùp öùng nhu caàu gia taêng khaû naêng saûn xuaát cuûa ñaát ñai. Ngoaøi ra, caùc döõ lieäu cô baûn veà taøi nguyeân ñaát ñöôïc toå chöùc, löu tröõ thaønh heä cô sôû döõ lieäu, coù theå phuïc vuï cho caùc nghieân cöùu chuyeân ñeà coù lieân quan. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu. a/ Muïc tieâu chung: Ñeà taøi thöïc hieän nhaèm goùp phaàn xaây döïng cô sôû khoa hoïc vaø thöïc tieãn trong nghieân cöùu, ñeà xuaát caùc giaûi phaùp söû duïng hôïp lyù ñaát maën vaø ñaát pheøn ven bieån cuûa tænh Baïc Lieâu cho phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp. b/ Muïc tieâu cuï theå: - Naém vöõng moät soá ñaëc ñieåm ñaát maën vaø ñaát pheøn trong moái quan heä vôùi moâi tröôøng töï nhieân, kinh teá - xaõ hoäi vaø söû duïng ñaát. - Xaùc ñònh caùc loaïi hình söû duïng ñaát vaø heä thoáng söû duïng ñaát noâng nghieäp treân ñaát maën vaø ñaát pheøn ñaùp öùng vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi vaø phuø hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân cuûa tænh Baïc Lieâu; Xaùc ñònh khaû naêng thích nghi ñaát ñai cuûa ñaát maën, ñaát pheøn ñoái vôùi saûn xuaát noâng nghieäp, laøm cô sôû ñònh höôùng cho phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng ôû tænh. - Ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp söû duïng hôïp lyù quyõ ñaát maën vaø ñaát pheøn ven bieån. 3 3. YÙ nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn cuûa ñeà taøi 3.1. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa ñeà taøi - Ñaùnh giaù moät caùch khoa hoïc vaø coù heä thoáng ñaëc ñieåm moâi tröôøng ñaát maën vaø ñaát pheøn trong quan heä vôùi ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá-xaõ hoäi vaø söû duïng ñaát. - Laøm roõ quy moâ dieän tích, phaân boá, ñaëc tính lyù hoùa hoïc cuûa ñaát maën vaø ñaát pheøn, möùc ñoä maën, möùc ñoä chua pheøn vaø ñoäc chaát trong ñaát ôû Baïc Lieâu. Ñoái vôùi ñaát pheøn ñaõ phaân tích theâm caùc chæ tieâu toång ñoä chua tieàm taøng (TPA) vaø toång ñoä chua hoaït ñoäng (TAA), so saùnh möùc ñoä pheøn vôùi caùc nôi khaùc. - Xaùc ñònh moät soá heä thoáng söû duïng ñaát treân ñaát maën vaø ñaát pheøn ñaùp öùng cho phaùt trieån beàn vöõng saûn xuaát noâng nghieäp treân ñòa baøn nghieân cöùu. - Ñeà xuaát boá trí söû duïng hôïp lyù quyõ ñaát maën vaø ñaát pheøn ven bieån tænh Baïc Lieâu - Keát quaû ñeà taøi goùp phaàn boå sung, laøm phong phuù theâm cô sôû döõ lieäu nghieân cöùu veà ñaát maën, ñaát pheøn ven bieån ôû Baïc Lieâu noùi rieâng vaø vuøng ÑBSCL noùi chung. 3.2. YÙ nghóa khoa hoïc Ñeà taøi ñaõ xöû lyù moät caùch heä thoáng vaø öùng duïng caùc phöông phaùp môùi ñeå: - Nghieân cöùu ñaëc ñieåm ñaát vaø xem xeùt caùc vaán ñeà moâi tröôøng ñaát maën, ñaát pheøn. Xaùc ñònh ñöôïc caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán söï hình thaønh vaø söû duïng ñaát, töø ñoù khoanh ñònh quy moâ vaø tính chaát cuûa caùc ñôn vò ñaát ñai ôû vuøng nghieân cöùu. - Nghieân cöùu caùc heä thoáng söû duïng ñaát, xaùc ñònh tieàm naêng vaø ñeà xuaát giaûi phaùp söû duïng taøi nguyeân ñaát mặn, ñaát pheøn cho phaùt trieån beàn vöõng noâng nghieäp. - ÖÙng duïng phöông phaùp ñaùnh giaù ñaát ñai cuûa FAO (1976, 1983, 2007) vôùi nhöõng boå sung phuø hôïp vôùi ñieàu kieän vuøng nghieân cöùu, keát hôïp GIS vaø phaân tích ña muïc tieâu ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cao hôn trong nghieân cöùu söû duïng ñaát hieän nay. - Ñoùng goùp veà phöông phaùp luaän nghieân cöùu söû duïng hôïp lyù ñaát maën vaø ñaát pheøn; laøm cô sôû khoa hoïc cho quy hoaïch söû duïng ñaát vaø boá trí cô caáu saûn xuaát noâng nghieäp ôû tænh Baïc Lieâu noùi rieâng vaø vuøng ÑBSCL noùi chung. 4 3.2. YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa ñeà taøi + Keát quaû nghieân cöùu cuûa ñeà taøi coù yù nghóa söû duïng laøm cô sôû trong xaây döïng caùc phöông aùn quy hoaïch cuûa tænh veà: a) saûn xuaát noâng nghieäp; (b) söû duïng ñaát; vaø (c) phaùt trieån toång theå kinh teá-xaõ hoäi, + Ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu chæ ñaïo saûn xuaát cuûa ñòa phöông. Goùp phaàn giaûi quyeát vaán ñeà böùc xuùc, baát caäp trong söû duïng ñaát maën, ñaát pheøn ven bieån. + Keát quaû cuûa ñeà taøi coøn coù theå ñöôïc söû duïng trong caùc coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc vaø giaûng daïy (phaân loaïi ñaát maën, ñaát pheøn; ñaùnh giaù ñaát ñai; öùng duïng GIS vaø vieãn thaùm; söû duïng vaø caûi taïo ñaát maën, ñaát pheøn ven bieån...). 4. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu 4.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu + Caùc loaïi ñaát maën vaø ñaát pheøn, ñặc ñiểm tính chất, moâi trường ñaát maën vaø ñaát pheøn trong moái quan hệ vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân khaùc. + Loaïi hình söû duïng ñaát vaø caùc hệ thoáng söû duïng ñaát chuû yeáu ôû ñaát maën vaø ñaát pheøn tænh Baïc Lieâu, ôû caùc khía caïnh: (i) yeâu caàu veà ñieàu kieän töï nhieân, (ii) ñaëc ñieåm kinh teá-kyõ thuaät (canh taùc, gioáng, thôøi vuï, ñaàu tö, chi phí, lôïi nhuaän, nhu caàu lao ñoäng), vaø (iii) caùc taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng (pheøn hoùa, maën hoùa, oâ nhieãm,...). 4.2. Phaïm vi nghieân cöùu Nghieân cöùu giôùi haïn ôû quy moâ vaø lónh vöïc söû duïng ñaát maën vaø ñaát pheøn trong saûn xuaát noâng nghieäp, ôû ñaây chuû yeáu laø canh taùc noâng nghiệp, laâm nghieäp, laøm muoái vaø nuoâi troàng thuûy saûn. Caùc ñeà xuaát söû duïng ñaát chuù troïng xem xeùt veà khía caïnh tieàm naêng cuûa taøi nguyeân ñaát maën vaø ñaát pheøn. Caùc giaûi phaùp veà kinh teá-xaõ hoäi, chính saùch phaùt trieån coù yù nghóa tham khaûo, xem xeùt mang tính thôøi ñieåm. Ñòa baøn nghieân cöùu ôû tænh Baïc Lieâu, vôùi quy moâ ñaát maën vaø ñaát pheøn gaàn 218.000 ha trong toång soá 258.247 ha dieän tích töï nhieân. 5 Chöông 1: TOÅNG QUAN NGHIEÂN CÖÙU 1.1. Cô sôû khoa hoïc cuûa nghieân cöùu ñaát vaø söû duïng ñaát ñai beàn vöõng 1.1.1. Nghieân cöùu ñaëc ñieåm ñaát vaø moâi tröôøng ñaát Cuøng vôùi vieäc phaùt trieån caùc moân khoa hoïc töï nhieân, vieäc nghieân cöùu taøi nguyeân ñaát ôû moãi quoác gia, moãi khu vöïc ñaõ ñöôïc chuù troïng. Beân caïnh vai troø laø "tö lieäu saûn xuaát cô baûn vaø chuû yeáu" cuûa loaøi ngöôøi, ñaát coøn laø vaät mang cuûa taát caû caùc heä sinh thaùi töï nhieân vaø caùc heä sinh thaùi canh taùc [75]. Cho neân, coâng taùc ñieàu tra - nghieân cöùu ñaëc ñieåm ñaát phaûi ñöôïc laøm ñaàu tieân khoâng theå thieáu ñöôïc trong quaù trình toå chöùc saûn xuaát vaø quaûn lyù treân moät laõnh thoå. Trong thöïc tieãn söû duïng ñaát, töø xöa nhöõng ngöôøi daân ñòa phöông ñaõ töï nhaän bieát ñaëc ñieåm ñaát nôi hoï ñang canh taùc qua quaù trình saûn xuaát, nhieàu loaïi ñaát ñaõ ñöôïc phaân loaïi baét nguoàn töø teân goïi daân gian, nhö ñaát Podzon-Chernozem (Nga) ñaát Renzin (Ba Lan), ñaát Caø Giang, ñaát pheøn noùng, pheøn laïnh (Vieät Nam)... Giöõa theá kyû XIX, khoa hoïc veà ñaát môùi baét ñaàu hình thaønh ñaàu tieân ôû nöôùc Nga bôûi V.V. Docuchaev (1846 - 1903). OÂng laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ xaùc ñònh chính xaùc veà söï hình thaønh ñaát, laøm cô sôû cho vieäc nghieân cöùu vaø phaân loaïi ñaát theo quy luaät phaùt sinh, töø ñoù ñaát trôû thaønh ñoái töôïng khoa hoïc vaø ñieàu tra-nghieân cöùu ñaát ñaõ trôû thaønh moät ngaønh khoa hoïc cuûa loaøi ngöôøi. Ñeán nay, khoa hoïc ñaát ñaõ coù nhöõng böôùc tieán quan troïng, ñoù laø nghieân cöùu moâi tröôøng ñaát, nhieàu taøi lieäu nghieân cöùu treân theá giôùi nhö “Khoa hoïc ñaát, phöông phaùp vaø öùng duïng_ Soil science: methods and applications” (D.L. Rowell, 1994)[133], “Ñaát vaø moâi tröôøng _ Soils and Environment” (Ellis S. & Mellor A., 1995) [103], “baûn chaát vaø caùc thuoäc tính cuûa ñaát _ The Nature and Properties of Soils” (Brady N. C. & Weil R.R., 1999)[96],…, coi ñaát nhö laø phöùc hôïp caùc thaønh phaàn vaät chaát raén (caùt, thòt, seùt, höõu cô,…), nöôùc, khoâng khí, sinh vaät,.. vaø nghieân 6 cöùu moái quan heä töông taùc giöõa chuùng cuõng nhö caùc taùc ñoäng cuûa con ngöôøi trong quaù trình söû duïng. Ñoái vôùi moâi tröôøng ñaát ven bieån, caùc nghieân cöùu nhö: “Höôùng daãn söû duïng caùc chæ thò veà thöïc vaät, traàm tích vaø nöôùc trong khaûo saùt moâi tröôøng” (D. Chapman, 1996)[97], “Soå tay quaûn lyù ñôùi ven bieån” (J.R. Clark, 1996)[98], “Quaûn lyù vaø quy hoaïch vuøng ñaát ven bieån” (R. Kay vaø J. Alder, 1999)[134], v.v ñaõ cuï theå hôn veà moâi tröôøng vaø quaûn lyù söû duïng ñaát ven bieån, nôi taäp trung phaàn lôùn ñaát maën vaø ñaát pheøn. ÔÛ Vieät Nam, töø thôøi caùc trieàu ñaïi phong kieán, vieäc nghieân cöùu ñaëc ñieåm ñaát ñöôïc xem laø cô sôû ñeå boá trí caây troàng; caáp ñaát; ñaùnh thueá ñaát;... vaø cuõng ñaõ ñöôïc naâng leân thaønh caùc tieâu chuaån vaø caùc phaân loaïi ñaát cuûa nhaø nöôùc phong kieán [42]. Töø thôøi aáy ñeán nay, vieäc nghieân cöùu ñaëc ñieåm ñaát vaø phaân loaïi ñaát ôû Vieät Nam ñaõ trôû thaønh moät coâng taùc ñoøi hoûi öu tieân ôû taát caû caùc giai ñoaïn lòch söû (thôøi Phaùp thuoäc, giai ñoaïn choáng Myõ, giai ñoaïn hoøa bình - thoáng nhaát,...), coâng taùc naøy ñöôïc xem laø cô sôû khoa hoïc cho vieäc söû duïng ñaát hôïp lyù vaø phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp ôû nöôùc ta. Moät soá keát quaû nghieân cöùu trong “Sinh thaùi moâi tröôøng ñaát”, “Ñoäc hoïc moâi tröôøng”, “Ñaïi cöông quaûn trò moâi tröôøng” (NXB Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM) cuûa taùc giaû Leâ Huy Baù, “Sinh thaùi moâi tröôøng öùng duïng” (NXB Khoa hoïc & Kyõ thuaät TP. HCM) cuûa taùc giaû Leâ Huy Baù vaø Laâm Minh Trieát (2005)[4],[5],[6],[7], hay “Sinh thaùi vaø moâi tröôøng ñaát” (NXB Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM) cuûa taùc giaû Leâ Vaên Khoa [30]..., ñaõ neâu roõ caùc vaán ñeà lieân quan ñeán moâi tröôøng ñaát, nöôùc, chöùc naêng vaø söï vaän ñoäng caùc yeáu toá lyù hoùa tính ñaát, caùc moái quan heä cô baûn vaø maät thieát giöõa ñaát, moâi tröôøng ñaát vaø moâi tröôøng, sinh thaùi noùi chung. Nhöõng nghieân cöùu naøy coù theå xem laøm cô sôû khoa hoïc ñeå nghieân cöùu saâu hôn veà moâi tröôøng ñaát, töø quaù trình hình thaønh, phaùt sinh phaùt trieån ñeán söû duïng, hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con ngöôøi taùc ñoäng laøm caûi thieän hay suy thoaùi, oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát. 7 1.1.2. Phaân loaïi ñaát Cô sôû cuûa haàu heát caùc nghieân cöùu ñaát laø caùc heä thoáng phaân loaïi ñaát. Moät caùch toång quaùt, nhöõng keát quaû nghieân cöùu ñaát treân theá giôùi ñöôïc thöïc hieän döïa treân caùc heä thoáng phaân loaïi ñaát chính sau: • Heä thoáng phaân loaïi ñaát cuûa Lieân Xoâ cuõ: ñaây laø phaân loaïi döïa vaøo quy luaät vaø tieán trình phaùt sinh thoå nhöôõng. Cô sôû phaân loaïi ñöôïc ñaët treân moái lieân heä töông hoã cuûa caùc yeáu toá: maãu chaát, khí haäu, thuûy vaên, sinh vaät vaø taùc ñoäng cuûa con ngöôøi. Heä thoáng phaân loaïi naøy ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc cuoäc ñieàu tra ñaát ôû Lieân Xoâ, caùc nöôùc Ñoâng AÂu vaø moät soá nöôùc khaùc thuoäc chaâu AÙ - Chaâu Phi. • Heä thoáng phaân loaïi ñaát cuûa Hoa Kyø (USDA Soil Taxonomy): do Tieåu ban khaûo saùt thoå nhöôõng Hoa Kyø (US Soil Survey Staff) hôïp taùc vôùi caùc nhaø thoå nhöôõng treân theá giôùi bieân soaïn, ñöôïc Boä Noâng nghieäp Myõ (USDA) aán haønh ñaàu tieân naêm 1975 vaø laàn aán baûn gaàn ñaây nhaát laø naêm 1999. Ñaây laø heä thoáng phaân loaïi "môû " coù theå boå sung theâm caùc ñôn vò ñaát hieän coù, ñöôïc ñaët teân theo daïng gheùp töø vôùi thuaät ngöõ la tinh, ñöôïc caáu truùc theo caùc "baäc" phaân loaïi (category) vôùi caùc chæ tieâu hoùa-lyù ñònh löôïng thoâng qua xaùc ñònh caùc taàng chaån ñoaùn (diagnostic horizons). Heä thoáng phaân loaïi naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû nhieàu quoác gia treân theá giôùi, ñaëc bieät ôû khu vöïc Chaâu AÙ vaø Chaâu Myõ. • Heä thoáng phaân loaïi ñaát cuûa Phaùp: Phaân loaïi naøy cuõng döïa vaøo caùc quy luaät phaùt sinh gaàn gioáng vôùi heä thoáng phaân loaïi ñaát cuûa Lieân Xoâ cuõ. Naêm 1967, Cuïc nghieân cöùu khoa hoïc-kyõ thuaät Haûi ngoaïi Phaùp (ORSTOM) chænh bieân vaø boå sung caùc chæ tieâu phaân loaïi ñònh löôïng nhö heä thoáng phaân loaïi Hoa Kyø. Heä thoáng phaân loaïi naøy ñöôïc söû duïng nhieàu ôû caùc quoác gia noùi tieáng Phaùp treân theá giôùi. • Heä thoáng phaân loaïi ñaát cuûa FAO/ UNESCO: ñeå khaéc phuïc nhöõng ñieåm dò bieät trong caùc heä thoáng phaân loaïi ñaát cuûa caùc quoác gia, ñoàng thôøi coù theå toång keát ñöôïc nghieân cöùu veà ñaát cuûa caùc nöôùc nhaèm ñaùnh giaù ñöôïc taøi nguyeân ñaát ñai treân toaøn