Tài liệu CÔNG CỤ ðÁNH GIÁ RỦI RO MÔI TRƯỜNG (Environmental Risk Assessment)

127 Chương 7: CÔNG C ðÁNH GIÁ R I RO MÔI TRƯ NG (Environmental Risk Assessment) CÁC M C TIÊU H C CHƯƠNG 7: Trong chương này gi i thi u tóm t t v công c ñánh giá r i ro môi trư ng: 1. T ng quan và các khái ni m cơ b n v công c ðánh giá r i ro môi trư ng (ERA) 2. L ch s tóm t t và phân lo i, phân b c ERA 3. Nh ng ki n th c cơ b n v quy trình ERA: Xác ñ nh m i nguy h i, ñánh giá phơi nhi m, ñánh giá ñ c h c, mô t ñ c trưng r i ro và qu n lý r i ro. 1. CÁC KHÁI NI M CƠ B N: • R i ro (Risk) M t s ño lư ng ti m năng ñ i v i thi t h i bao g m kh năng x y ra tai n n (s ki n/năm) va các h qu c a tai n n (các tác ñ ng/s ki n) R i ro là s k t h p c a xác su t hay t n su t c a s xu t hi n m t m i nguy h i xác ñ nh nào ñó và t m quan tr ng c a nh ng h u qu t s xu t hi n ñó (The Royal Society, 1992). • Phân tích r i ro (Risk Analysis) Phân tích r i ro là s s d ng có h th ng nh ng thông tin có s n ñ xác ñ nh các m i nguy h i và ñ ư c lư ng r i ro ñ i v i cá nhân, qu n th , tài s n, ho c môi trư ng. ðưa ra ư c lư ng ñ nh lư ng c a r i ro d a trên ñánh giá công ngh và k thu t tóan h c ñ ư c lư ng k t hơp c a kh năng x y ra tai h a và các h qu . Phân tích r i ro bao g m vi c xác ñ nh các s c không mong mu n, các nguyên nhân và các h u qu c a các s c ñó. • ðánh giá r i ro (Risk Assessment) ðánh giá r i ro là ti n trình thông qua ñó, các k t qu c a phân tích r i ro ñư c s d ng cho vi c ra quy t ñ nh ho c thông qua x p h ng tương ñ i c a các chi n lư c gi m thi u r i ro hay thông qua so sánh v i các m c tiêu r i ro. Quá trình ñánh giá r i ro ñ t ra 3 câu h i: (1) Cái gì có th gây sai sót?; (2) T n su t x y ra như th nào?; (3) H u qu là gì? Kĩ thu t ñánh giá r i ro ñư c s d ng trên m t di n r ng, nhi u ngành ngh và lĩnh v c: an toàn không gian, công nghi p h t nhân, xác l p t l b o hi m dân s , c i thi n s an toàn trong các nhà máy hoá ch t … Ngoài ra, ñánh giá r i ro còn là m t phương pháp thông d ng trong lĩnh v c b o v môi trư ng (ph c h i môi trư ng các ñ a ñi m b ô nhi m). • ðánh giá r i ro môi trư ng (Environmental Risk Assessment (RA)) là m t k thu t nh m ñánh giá m t cách có h th ng các tác ñ ng có h i th c t hay ti m tàng c a các ch t ô nhi m lên s c kh e c a th c v t, ñ ng v t hay toàn b h sinh thái. ERA c n ph i tr l i câu h i: Các ô nhi m có kh năng ñã và ñang gây t n h i như th nào? 127 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 128 Các k thu t ñánh giá r i ro d a trên m t mô hình nhân qu áp l c ép - ñáp ng, trong ñó m t ch t ô nhi m ñư c v n chuy n t ngu n theo m t ñư c ñi ñ n m t nơi nh n (ngư i, th c v t, ñ ng v t). Ngu n ðư ng ñi (pathway) Nơi nh n (Receptor) M c ñích c a th c hi n ñánh giá r i ro là xác ñ nh con ngư i hay các y u t môi trư ng b tác ñ ng t n h i b i ô nhi m ñ t, nư c và không khí? ði u ñó s cho phép ngư i qu n lý ñ t quy t ñ nh v vi c qu n lý các r i ro trong vùng có liên quan. • M i nguy h i (Hazard) M i nguy h i ñư c ñ nh nghĩa là nh ng trư ng h p, kh năng mà trong nh ng tình hu ng c th có th d n t i nguy hi m. (The Royal Society, 1992) B ng 7. 1: Phân lo i các m i nguy h i R i ro do t n h i t nhiên B nh ngoài da (Epidemic) Bão nhi t ñ i L tl i Bão Nhi t ñ băng giá L c xóay Trư t ñ t và bùn Sóng th n Chi u sáng S p lơ ñ t Ho t ñ ng ñ a ch n L a r ng hoang Băng tuy t Bão L c xóay R i ro cơ s h t ng H mm H th ng giao thông C ng ñ ng Các d ch v ti n ích D ch v kh n c p o ði n Tác ñ ng ngh nghi p o Khí thiên nhiên o Nư c sinh ho t H th ng ki m sóat lũ Các b nh vi n o X lý nư c th i Lu ng v t li u o Vi n thông H t ng bên c nh o Dây/mobile R i ro m c t i m t ñ a ñi m Phơi nhi m amiăng Các thi t b h t ng và ti n trình H th ng khí nén Cháy n H th ng công c và ki m tra S thay ñ i qu n lý Phân ph i ñi n S qu n lý c a nhà th u Các phơi nhi m t bên ngoài Hê th ng vi n thông X lý khí hơi H th ng nư c th i 2. L CH S TÓM T T C A ðÁNH GIÁ R I RO MÔI TRƯ NG Phương pháp gi i quy t v n ñ d a vào vi c xem xét nh ng r i ro tr nên n i b t trong công nghi p h t nhân và ñư c ti n hành r ng rãi trong công nghi p không gian, là ngành có nhi u h th ng ph c t p và c n thi t ph i có ñ tin c y rõ ràng. Trong nh ng năm 1960, phương pháp ðánh giá xác su t c a r i ro - Probabilistic Risk Assessment (PRA) ñã phát tri n trong ngành công nghi p này. 128 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 129 Sau nh ng s c v công nghi p vào nh ng năm gi a th p niên 70 (ñáng chú ý nh t là v n cyclohexane Flixborough (Anh) năm 1974 và v thoát hơi dioxin t i Seveso (Italia) năm 1976), khung phương pháp lu n c a công nghi p h t nhân ñư c áp d ng trong công nghi p hoá ch t và công nghi p d u m châu Âu nh ng năm 1980. Có nhi u quy ñ nh ñ i v i nh ng ch t nguy h i ñư c hình thành. Anh qu c, nh ng quy ñ nh ñư c th c hi n thông qua quy ñ nh CIMAH, còn châu Âu thì thông qua hư ng d n Seveso. Chúng ñư c th c hi n dư i nhi u hình th c các nư c châu Âu. Vào th p niên 1970, phương pháp ðánh giá ñ nh lư ng r i ro – Quantitative Risk Assessment (QRA) và hư ng d n Seveso (I và II) ñã ñư c s d ng trong công nghi p hoá ch t. T nh ng năm 1990, trong công nghi p tàu bi n ñã áp d ng phương pháp ðánh giá ñ an toàn – Formal Safety Assessment (FSA). G n ñây nhi u nghiên c u t i các nư c phát tri n ñã ñưa ra nhi u phương pháp ñánh giá r i ro liên quan ñ n môi trư ng, bao g m ñánh giá r i ro s c kh e, ñánh giá r i ro sinh thái và ñánh giá r i ro công nghi p. 3. PHÂN LO I ðÁNH GIÁ R I RO V t ng quan, khoa h c ñánh giá r i ro môi trư ng ñư c chia thành: ðánh giá r i ro công nghi p (Industrial Risk Assessment), ðánh giá r i ro s c kho (Health Risk Assessment), và ðánh giá r i ro sinh thái (Ecological Risk Assessment). a) ðánh giá r i ro s c kho (HRA) HRA là ti n trình s d ng các thông tin th c t ñ xác ñ nh s phơi nhi m c a cá th hay qu n th ñ i v i v t li u nguy h i hay hoàn c nh nguy h i. ðánh giá r i ro s c kho có 3 nhóm chính: R i ro do các ngu n v t lý (ñư c quan tâm nhi u nh t là nh ng r i ro v b c x t các nhà máy h t nhân ho c các trung tâm nghiên c u h t nhân). R i ro do các hoá ch t R i ro sinh h c (ðánh giá r i ro ñ i v i lĩnh v c an toàn th c ph m, ho c ñánh giá r i ro ñ i v i nh ng sinh v t bi n ñ i gen). b) ðánh giá r i ro sinh thái (EcoRA) V cơ b n, ñánh giá r i ro sinh thái (EcoRA) ñư c phát tri n t ñánh giá r i ro s c kho (HRA). HRA quan tâm ñ n nh ng cá nhân, cùng v i tình tr ng b nh t t và s ngư i t vong. Trong khi ñó, EcoRA l i chú tr ng ñ n qu n th , qu n xã và nh ng nh hư ng c a các ch t lên t l t vong và kh năng sinh s n. EcoRA ñánh giá trên di n r ng, trên r t nhi u sinh v t. ðánh giá r i ro sinh thái có 3 nhóm: ðánh giá r i ro sinh thái do hoá ch t ðánh giá r i ro sinh thái ñ i v i các hóa ch t b o v th c v t ðánh giá r i ro sinh thái ñ i v i sinh v t bi n ñ i gen c) ðánh giá r i ro công nghi p (IRA) Có các n i dung: ðánh giá r i ro ñ i v i các ñ a ñi m ñ c bi t có s phát th i không theo quy trình. ðánh giá r i ro ñ i v i các ñ a ñi m ñ c bi t có s phát th i theo quy trình. ðánh giá r i ro trong giao thông 129 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 130 ðánh giá r i ro trong vi c l p k ho ch tài chính ðánh giá r i ro s n ph m và ñánh giá vòng ñ i s n ph m ðưa ra các s li u v gi m thi u r i ro. 4. C P ð HAY B C ðÁNH GIÁ R I RO: ðánh giá r i ro môi trư ng có th th c hi n 3 c p ñ chi ti t: m i c p ñ , 5 nhi m v chính ñư c th c hi n ñ cung c p thông tin: Xác ñ nh m i nguy h i, ñánh giá phơi nhi m, ñánh giá li u- ph n ng; ðánh giá ñ c h c, mô t ñ c trưng r i ro. Sau ñó, các thông tin và d li u này ñư c s d ng ñ ra quy t ñ nh hay quy t ñ nh có c n ph i ti p t c th c hi n ñánh giá c p ñ cao hơn vì ñòi h i chi ti t hơn. Nhìn chung, m c ñ chi ti t và ñ nh lư ng c a d li u m i c p ñ như sau: • C p 1: mô t ñ nh tính. • C p 2: bán ñ nh lư ng • C p 3: ñ nh lư ng Vai trò c a ñánh giá r i ro trong khuôn kh r ng hơn c a vi c qu n lý r i ro ñư c gi i thích trong hình dư i ñây: Hình 7. 1: Khái quát qui trình và c p ñ ñánh giá r i ro môi trư ng 5. QUY TRÌNH T NG QUÁT V ðÁNH GIÁ R I RO MÔI TRƯ NG ð i v i c 3 phương pháp HRA, EcoRA, IRA nhìn chung ñ u áp d ng chung m t phương pháp lu n ñánh giá, tuy ch khác nhau v chi ti t theo yêu c u riêng c a m c tiêu ñánh giá. Ngòai ra, các nư c khác nhau có nh ng phương pháp và quy trình ñánh giá khác nhau. Các quy trình khác nhau có nh ng nét khác nhau, nhưng nhìn chung g m có nh ng bư c th hi n trong hình 7.2 sau ñây: 130 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 131 Xác ñ nh m i nguy h i ðánh giá phơi nhi m ðánh giá li u – ph n ng Mô t r i ro Qu n lý r i ro Hình 7. 2: Quy trình ñánh giá r i ro môi trư ng t ng quát 5.1. Xác ñ nh m i nguy h i 5.1.1. Khái ni m Xác ñ nh m i nguy h i là phân tích khoa h c nh m xác ñ nh xem có hi n h u các m i quan h nhân – qu nào gi a các tác nhân – hóa ch t gây nguy h i ho c có tác ñ ng x u ñ n s c kh e con ngư i và môi trư ng hay không ?”. Bư c này nh m tr l i câu h i: “Có t n t i hay không các tác nhân gây nguy h i trong khu v c quan tâm ?”. Xác ñ nh m i nguy h i giúp ñưa ra nh n ñ nh ñ nh tính ban ñ u v r i ro v m t tác ñ ng ñ n s c kh e. M c ñích là thu th p t t c các thông tin phù h p t phòng thí nghi m và d ch t h c nh m xác ñ nh s hi n di n các m i nguy h i ñ i v i s c kh e con ngư i trong môi trư ng. Các bư c ti p theo c a ñánh giá r i ro tùy thu c vào các phát hi n trong giai ño n xác ñ nh m i nguy h i. 5.1.2. N i dung xác ñ nh m i nguy h i Nh ng n i dung chính c a công vi c nh n di n m i nguy h i bao g m: - Nh n di n các lo i nguy h i – nh ng m i nguy h i này có th là các tác nhân hóa h c, ñi n, v t lý, cơ h c, cháy n ho c các nguy h i v s c kh e hay là s k t h p các tác nhân v a k trên. Có th gom thành nhóm các m i nguy h i: Các nguy h i v t lý: rơi, d ng c th công, g y, v cây. Máy móc, xe x , ñi n, áp l c, b c x , ti ng n và ch n ñ ng. . Các nguy h i hóa h c – ñ c ch t, l a, n và ô nhi m Các nguy h i sinh h c – ñ ng v t, vi sinh v t , th c v t Hi n tư ng t nhiên – nhi t, l nh, nư c, th i ti t (tuy t, băng, sương mù). - Nh n di n các m i nguy h i riêng l mà có nguy cơ x y ra dư i m t s các ñi u ki n kèm theo. - Li t kê các hóa ch t ñưa vào ñánh giá r i ro và lý do l a ch n . - ðánh giá các ñ c trưng v t lý, hóa h c, ñ c h c c a các hóa ch t ñã ch n cũng như tình tr ng c a chúng trong môi trư ng và con ngư i. 131 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 132 - Ch t lư ng d li u ñư c xem xét và th ng kê ñư c ñánh giá . - Xác ñ nh các qu n th ph (các v t ti p nh n), ví d ñ a ñi m ph c h i hóa ch t – các công nhân, ngư i xâm nh p, ngư i thăm vi ng, dân thư ng trú bên c nh, tr em và công nhân văn phòng. - L a ch n các ch ñi m nh y c m nh t (mô cơ b tác ñ ng và ki u tác ñ ng như là ung thư gan). Trong v n ñ quy t ñ nh hóa ch t nào nên ñưa vào xem xét, c n xác ñ nh các ch t ô nhi m nào s ñư c ñưa vào ñánh giá r i ro, và lý do l a ch n chúng. Chúng ta có th g p khó khăn ñ i v i các h p ch t, ví d , ñ a ñi m chôn l p nhi u hóa ch t, t t hơn nên xác ñ nh r i ro ñ i v i s c kh e ñ i v i t ng hóa ch t nào nh y c m nh t.. ∗ Mô t ñ c trưng c a các tác nhân – hóa ch t - Xác ñ nh nh hư ng c a các tác nhân – hóa ch t này lên v t ti p nh n m t khi nh ng ñ c tính ti m tàng c a chúng k t h p v i phơi nhi m hóa ch t. - Mô t các tác ñ ng v t lý, sinh h c, hóa h c c a ch t ô nhi m là gì? ∗ Mô t ñ a ñi m Xác ñ nh ñ a ñi m ñó trên b n ñ , ranh gi i, các ñi u ki n v ñ a hình, ñ a ch t, th y văn, kinh t - xã h i. Mô t ñ c trưng c a ñ a ñi m: các ñ c trưng khái quát v v t lý c a ñ a ñi m, ki u s d ng ñ t hi n t i và trong tương lai, qu n th g n nh t cách xa ñ a ñi m ñó là bao nhiêu, ho t ñ ng c a con ngư i t i ñó là gì, nhóm ngư i nào có kh năng phơi nhi m ti m tàng,… Mô t liên quan ñ n b t c y u t nào có nh hư ng ñ n k t qu phân tích. Các câu h i có th tham kh o như sau: + H th ng ph thu c vào cái gì? (input) + Các ho t ñ ng nào ñư c th c hi n b i h th ng (ch c năng) + H th ng cung c p d ch v , s n ph m gì? + Các môi quan h t ch c, nhân s , k thu t. + Các quan h kinh t , chính tr xã h i có ý nghĩa. + Các h tr t bên ngoài n u s c x y ra. + Ch ra các m i quan h c th có ý nghĩa ñ i v i s an toàn. + Công ty l n có th chia thành các b ph n + S phân tích quá chi ti t thành các thành ph n nh s ñòi h i nhi u ngu n l c, nhưng n u chia sơ lư c, có th vô tình b qua các s ki n hi m nhưng có ý nghĩa. + M t k thu t phân tích thành ph n có th s d ng là k thu t phân tích ph h nhánh cây. Hình 7. 3: Nh n bi t thành ph n h th ng theo cơ c u c p b c ð ti n vi c mô t ñ a ñi m, có th ti n hành phân tích thành ph n c u trúc c a ñ a ñi m ñánh giá và l p ra khung làm vi c sau ñây: 132 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 133 B ng 7. 2: Ma tr n ñ a ñi m - nguy h i M i nguy h i Thành ph n, B ph n Cháy N Hóa ch t Thành ph n 1 Thành ph n 2 Thành ph n 3 ........... Thành ph n 1 V t rơi 5.1.3. Thông tin ñ u vào cho công vi c xác ñ nh m i nguy h i Có nhi u phương pháp ñư c áp d ng ñ ti n hành nh n di n các m i nguy h i và tùy theo t ng trư ng h p c th mà chúng ta s l a ch n phương pháp nào là thích h p và c n thi t nh t ñ có th ñ t ñư c k t qu t t nh t. Dư i ñây là danh sách li t kê các phương pháp và công c s d ng trong bư c nh n di n các m i nguy h i. - D li u th ng kê các báo cáo tai n n trư c ñây: v trí x y ra, máy móc, con ngư i, tu i tác, th i gian x y ra trong ngày, ngày x y ra trong tu n, ph n cơ th b ch n thương, m c ñ nghiêm tr ng, các ngh nghi p thư ng x y ra. - Quá trình ki m tra môi trư ng làm vi c: - Các k ho ch qu n lý r i ro - Các tài li u d án (charter, WBS, ...) - Các d án ưu tiên và công c ng - Các thông tin d ch t h c - Các nghiên c u trên ñ ng v t: bao g m cơ ch bi t và không bi t ch n l a sinh v t th nghi m cho phù h p. - Li u lư ng thí nghi m: ngo i suy t cao ñ n th p - Tính không n ñ nh c a các tài li u tham kh o - Tu i, gi i tính, tình tr ng b nh lý, tình tr ng dinh dư ng. Hình 7. 4: Trình t khái quát trong quá trình ñánh giá r i ro môi trư ng. 5.1.4. Các phương pháp và công c xác ñ nh m i nguy h i ∗ Phương pháp l p b ng danh m c ki m tra Là công vi c li t kê các m i nguy h i ñang hi n di n trên vùng quan tâm dư i d ng b ng d a trên các thông tin thu th p ñư c (các báo cáo, d án, …). ∗ Phương pháp kh o sát th c ñ a 133 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 134 Ti n hành ki m tra tr c ti p, kh o sát t ng khu v c trong vùng quan tâm ñ có cái nhìn t ng quan v vùng và nh n di n sơ b các m i nguy h i ñang t n t i và ti m n. ∗ Phương pháp não công Là ti n trình d n d t h p nhóm m t ñ i ngũ quen thu c v i s v n hành c a khu v c ñang xem xét, ghi l i t t c ý tư ng và suy nghĩ liên quan ñ n các m i nguy h i có th có và sau ñó x p th t k t qu thành các phân lo i theo th t ưu tiên. ∗ Phương pháp phân tích nguy h i sơ b (Preliinary hazard identification= PHA) Là phương pháp li t kê các m i nguy h i và r i ro c a h th ng mà không có s ñánh giá nào v kh năng x y ra, m c ñ nh hư ng và r i ro x y ra có liên quan. + Phân tích nguy h i sơ b như: + HAZID (Hazard identification) + RRR (Rapid risk ranking) + Phân tích kh n c p và các tác ñ ng c a các ki u h ng hóc (Failuremodes,effects,andcriticalityanalysis(FMECA)) + Phân tích ñi u hành và nguy h i (Hazard and operability analysis(HAZOP)) * Phương pháp thu th p cơ s d li u và các s c ñã x y ra (Experience datadatabases) Thu th p các thông tin có liên quan ñ n vùng quan tâm, ñ c bi t là các báo cáo, các d án ñã ti n hành trong vùng. Ngoài ra, các d li u v các s c ñã x y ra trư c ñây cũng là các thông tin quan tr ng và c n thi t cho công tác xác ñ nh các m i nguy h i t n t i. 5.2. ðánh giá phơi nhi m Sau khi xác ñ nh ñư c m i nguy h i, bư c thu th p các thông tin d li u cho ñánh giá phơi nhi m ñư c ti n hành. Bư c ñánh giá phơi nhi m s cung c p các thông tin v kh i lư ng phát th i ra môi trư ng, ñư ng truy n và các tuy n ti p xúc c a tác nhân phơi nhi m ñ thâm nh p vào v t ti p nh n. ðánh giá phơi nhi m là quá trình ñánh giá ñ nh lư ng hay ñ nh tính s thâm nh p c a m t tác nhân (m t hóa ch t hay m t ch t nguy h i…) vào v t nh n (con ngư i ho c môi trư ng) thông qua s ti p xúc v i môi gi i môi trư ng (nư c, không khí, ñ t,…). S ñánh giá ñư c th c hi n thông qua các thông s ñ u vào v cư ng ñ , tính liên t c, ñ dài th i gian ti p xúc và tuy n ti p xúc. ðánh giá phơi nhi m bao g m mô t tính ch t và qui mô c a các qu n th khác nhau b phơi nhi m ñ i v i m t hóa ch t, và ñ l n và th i gian kéo dài c a s phơi nhi m c a các qu n th ñó. ðánh giá phơi nhi m ư c lư ng li u c a các hóa ch t trong môi trư ng mà các nhóm ngư i khác nhau b phơi nhi m Các bư c ñánh giá phơi nhi m Mô t các ñ c trưng phơi nhi m Xác ñ nh các ñư ng truy n phơi nhi m 134 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 135 ð nh lư ng phơi nhi m 5.2.1. Mô t các ñ c trưng phơi nhi m Nh ng hoàn c nh nào d n ñ n phơi nhi m Nh ng ñi u ki n gì s d n ñ n phơi nhi m cao, trung bình và th p Mô t hoàn c nh ñ i v i t t c các k ch b n phơi nhi m Nhóm ngư i, v t nào b phơi nhi m? 5.2.2. Xác ñ nh các ñư ng truy n phơi nhi m và tuy n ti p xúc Phân bi t gi a ñư ng truy n (pathways) và tuy n ti p xúc (routes). - M t ñư ng truy n là ñư ng ñi c a hóa ch t t ngu n phát sinh ch t ô nhi m và v t ti p nh n sau cùng. - M t tuy n ti p xúc là cách mà hóa ch t ñi vào v t ti p nh n (vd, ăn u ng, hít th , h p th , ti p xúc qua da) Các ñư ng truy n chính bao g m: Nư c dư i ñ t b ô nhi m - u ng, t m, hít th các h p ch t h u cơ d bay hơi (VOC) khi t m b ng vòi hoa sen. Nư c m t và c n l ng – ăn u ng và h p th qua da các ch t ô nhi m khi ngâm t m trong nư c sông, ao h . Th c ph m ô nhi m – ăn cá b nhi m ñ c, rau và trái cây m c trên ñ t ô nhi m hay b ph b i ô nhi m, th t, s n ph m s a ô nhi m. ð t m t – ăn, h p th qua da các ch t ô nhi m khi tr con chơi b n ngoài sân. B i và Phát th i VOC – hít th g n nhà máy hay nơi làm vi c. L p ñ t dư i và ch t ô nhi m sinh ra khí trong th i gian xây d ng S a ô nhi m khi con bú s a m b phơi nhi m v i các ch t béo ñ c h i. T t các các ñư ng truy n phơi nhi m ñư c xem xét phân tích v : + Các ch t ô nhi m ñư c phát th i + Tình tr ng và s v n chuy n ch t ô nhi m Qu n th b i phơi nhi m b i ch t ô nhi m. 5.2.3. ð nh lư ng phơi nhi m Nguyên lý chung ñ ñ nh lư ng phơi nhi m là Lư ng hóa ch t x li u ti p nh n x y u t t n lưu và ñ dài phơi nhi m ( [ ] Of Chemical x Intake x Retention Factor x Length of Exposure) Khi ñ nh lư ng phơi nhi m, phân bi t hai nhóm hóa ch t Các ch t không gây ung thư: Li u hàng ngày t i ña MDD (Maximum Daily Dose (MDD)) Các ch t gây ung thư: Li u trung bình hàng ngày trong c ñ i ( Lifetime Average Daily Dose (LADD)) 135 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 136 LADD = Lư ng hóa ch t x t l ti p xúc x H s ti p xúc x ð dài phơi nhi m / Tr ng lư ng cơ th x Tu i th Ví d v tính toán LADD (Lifetime Average Daily Dose) Tình hu ng phơi nhi m Dioxin trong khi ăn cá trong m t con su i b ô nhi m: + M t ngư i dùng 150 g cá cho m t b a ăn, ăn 3 b a cá trong m t năm vào d p ñi nghĩ khu nghĩ dư ng, ñó có con su i và các câu t con su i b nhi m dioxin do có m t nhà máy gi y ñ u ngu n. M t năm có 365 ngày. (T l trung bình là 1,2 g cá /ngày). M c ô nhi m cá ư c lư ng là 3 x 10-9 mg dioxin/g cá. Li u trung bình hàng ngày trong c ñ i LADD: Ghi chú quan tr ng trong vi c tính LADD Xem xét ñơn v dùng trong vi c tính toán lư ng hóa ch t C n tính l i theo ñơn v mg/kg/ngày trung bình trong su t tu i th 70 năm. N u ñơn v tính là mg/kg/tháng, c n tính l i thành mg/kg/ngày. Trong ñánh giá phơi nhi m c n phân bi t lư ng ti p nh n (intake) và lư ng h p thu (uptake) Lư ng ti p nh n (intake) là lư c ch t ô nhi m ti p xúc v i các cơ quan l c c a cơ th như ph i, da, ru t nhưng có th ñư c h p thu hay không. Lư ng h p thu (uptake) là lư ng ch t ô nhi m ñi qua v i các cơ quan l c c a cơ th như ph i, da, ru t và ñi vào các mô cơ c a cơ th . 136 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 137 Hình 7. 5: Minh h a các d ng ñư ng truy n 5.2.4. Phương pháp th c hi n ñánh giá phơi nhi m Các phương pháp trong ñánh giá phơi nhi m g m ñư c minh h a trên hình 7.5. Hình 7. 6: Các phương pháp ñánh giá phơi nhi m 1. Phương pháp quan tr c, theo dõi tr c ti p : – Theo dõi phơi nhi m cá nhân (personal exposure monitors (PEMs) – Quan tr c môi gi i ô nhi m (quan tr c ñ a ñi m) c a không khí, nư c m t, bùn l ng , ñ t, nư c dư i ñ t,… – Quan tr c sinh h c: dư lư ng hóa ch t, tích lũy sinh h c, suy thoái sinh h c, sinh lý h c, các loài ch th ,… – … 2. Phương pháp quan tr c, theo dõi gián ti p : – Quan tr c ñ a ch t t xa: nh máy bay, anh ña ph 3. Phương pháp th nghi m : – Phương pháp mô hình hóa : Mô hình hóa s v n chuy n và tình tr ng ch t ô nhi m (Không khí: các mô hình phân tích, các mô hình ñư ng ñi, các mô hình bi n ñ i, nư c m t, nư c dư i ñ t, mô hình chu i th c ăn,…) – Các th nghi m Phòng thí nghi m – Các thí nghi m ngoài hi n trư ng Tính toán li u : – D a trên th i gian phơi nhi m – S ñ ng t n t i hay phân h y các ch t – S phát tán v t li u 5.2.5. Thông tin ñ u vào cho ñánh giá phơi nhi m: Tùy thu c vào m c tiêu và ñ i tư ng c a ñánh giá r i ro. Các thông tin ñ u vào cho ti n trình ñánh giá phơi nhi m m t cách t ng quá bao g m : 137 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 138 1. 2. 3. 4. Xác ñ nh v t ti p nh n Xác ñ nh các ñư ng d n quan tr ng Ư c lư ng tuy n ti p xúc Xác ñ nh các y u t phơi nhi m. Xác ñ nh li u lư ng trong các môi gi i môi trư ng x y ra ti p xúc 5. Tính toán s h p th hóa ch t 6. ðánh giá so sánh li u h p thu và li u qui ñ nh 7. Ư c lư ng t n su t và ñ kéo dài 8. Xác ñ nh ranh gi i vùng (chung quanh khu v c qu n th ) 9. Di n ñ t không gian c a s li u ô nhi m 10. B n ñ d li u qu n th trên lư i 1km x 1km. 11. ðánh giá phơi nhi m cho các c p ñ ô nhi m khác nhau 12. Tính toán t ng lư ng phơi nhi m. Tính toán các li u t ng c ng. 5.3. ðánh giá ñ Analysis) ñ c hay phân tích li u- ph n ng (Dose – response Khi xác ñ nh m i nguy h i là hóa ch t, ñánh giá li u ph n ng s xác ñ nh ñ l n c a ph n ng ñ i v i ñ c ch t. ðánh giá li u – ph n ng bao g m s mô t quan h ñ nh lư ng gi a lư ng phơi nhi m ñ i v i m t hóa ch t và m c t n ng ñ c hay b nh t t. ðánh giá ñ ñ c thư ng th c hi n qua thí nghi m trong phòng thí nghi m. Chu t b ch , th , hay các ñ ng v t ñư c cho phơi nhi m v i các b c n ng ñ cao c a ñ c ch t và các ph n ng s ñư c theo dõi theo th i gian. K t qu thư ng di n ñ t dư i d ng ñư ng cong li u ph n ng, th hi n quan h ñ nh lư ng gi a n ng ñ ñ c ch t và ph n ng sinh h c quan sát ñư c. Hình 7. 7: ðư ng li u lư ng ph n ng ñ i v i rư u ð s d ng các d li u này trong ñánh giá r i ro môi trư ng, k t qu suy t n ng ñ cao thành n ng ñ th p th c t ngoài môi trư nghi m sang cơ th ngư i. Các ngo i suy này có th là ngu n c a s không ch c ch n có th trong ñánh giá r i ro môi trư ng. Trong ñánh giá li u ph n ng, có s phân bi t rõ ràng gi a hóa ch thư và ch t gây ung thư (carcinogenic - noncarcinogenic chemicals). 138 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý ph i ñư c ngo i ng và t v t thí th y trư c ñư c t không gây ung 139 5.3.1. Ch t gây ung thư: ð i v i ch t gây ung thư, thư ng gi ñ nh không có n ng ñ an toàn hay còn g i là “ngư ng” (threshold). T t c các d li u t phòng thí nghi m ñư c dùng ñ tính ñ d c c a ñư ng cong li u-ph n ng. Gi i h n trên c a 95% gi i h n tin tư ng c a ñ c d c (y u t ñ d c) s ph n nh ti m năng gây ung thư c a hóa ch t. Hình 7. 8: Tính ñ d c c a ñư ng cong li u-ph n ng 5.3.2. ð c ch t không gây ung thư ð i v i ch t không gây ung thư, gi ñ nh s có m t tr n ng ñ ngư ng, dư i tr ngư ng, d ñoán là không có tác ñ ng có h i cho sinh v t. N ng ñ trên và dư i ngư ng ñư c g i là m c có h i th p nh t quan sát ñư c LOAEL (the lowest-observed- adverse-effect level (LOAEL)) và m c không có quan sát nào b tác ñ ng có h i (no-observed-adverse-effect level (NOAEL)). LOAEL and NOAEL ñư c dùng ñ tính ñ ñ c hay li u tham chi u (reference dose (RfD)). 5.3.3. Li u ti p nh n hàng ngày có th ch p nh n (Allowable Daily Intake) ADI (Li u ti p nh n ngày(mg/kg-ngày) = (C)(I)(EF)(ED)(AF) (AT)(BW) C = ð ñ m ñ c, kh i lư ng/th tích I = T c ñ ti p nh n, th tích/th i gian EF = T n su t phơi nhi m, l n/th i gian ED = ð dài phơi nhi m, th i gian A = Y u t h p thu, không ñơn v AT = th i gian trung bình, th i gian BW = Tr ng lư ng cơ th , kh i lư ng WHO s d ng ADI ñ tính m c m c phơi nhi m c p tính có th cho phép. ADI ñư c xác ñ nh b ng cách áp d ng các y u t an toàn ñ i v i li u cao nh t trong các nghiên c u c p tính trên ngư i hay ñ ng v t ch ng minh r ng không có gây ra ñ ñ c. • 139 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 140 5.3.4. Li u tham chi u (Reference Dose) C c môi trư ng Hoa Kỳ EPA ñã hi u ch nh nh ñ i v i ADI thành m c an toàn ch p nh n ñư c g i là li u tham chi u RfD RfD là m t ư c lư ng c a m c phơi nhi m hàng ngày ñ i v i qu n th ngư i , bao g m c các nhóm nh y c m , thư ng không b r i ro nh hư ng ñ n s c kh e trong su t ñ i ngư i. Quan ñi m c a EPA là con ngư i là nh y c m như các loài th nghi m nh y c m nh t . RfD = NOAEL or LOAEL UF1 x UF2 … x Ufx Trong ñó, UFi là các y u t an toàn hay không ch c ch n x 10 cho s bi n thiên trong qu n th ngư i x 10 cho ngo i suy t ñ ng v t sanh ngư i x 10 Dùng cho s li u kém c p tính hơn x 10 Dùng cho LOAEL thay vì dùng NOAEL x 10 cho các d li u không hoàn ch nh x 0.1 to 10 là các y u t hi u ch nh (MF Modifying Factors) Xác ñ nh ñư ng d n c a m i lo i hoá ch t, tính toán các ch th c a r i ro ung thư và không gây ung thư. - V i m i lo i hoá ch t ñư c phân lo i trong b ng tóm t t nh ng ch t có kh năng gây ung thư ñ t ñó thi t l p r i ro ung thư. - V i nh ng ch t không gây ung thư thì ñư c tính toán theo HQ, nh ng r i ro không gây ung thư, - V i nh ng hoá ch t mà không xác ñ nh ñư c RfD, RfC, tính toán theo ch th r i ro không gây ung thư. Hình 7. 9: M i liên h gi a RfD , NOAEL và LOAEL ñ i v i hóa ch t có ngư ng 5.4. Mô t ñ c trưng r i ro K t qu t ñánh giá li u ph n ng và phơi nhi m ñư c liên k t ñ ư c lư ng ñ nh lư ng r i ro hay xác xu t tác ñ ng có h i ñ i v i các nhóm ti p nh n khác nhau trong qu n th . 5.4.1. Nguyên lý – n i dung mô t ñ c trưng r i ro V nguyên lý, vi c tính toán r i ro d a trên công th c: 140 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 141 R i ro = ñ ñ c (toxicity) × phơi nhi m (exposure) Trong ñó n i dung mô t ñ c trưng r i ro thư ng là: - Xem xét l i các k t qu ñánh giá ñ ñ c và phơi nhi m - ð nh lư ng r i ro cho t ng ch t ô nhi m trong m i lo i môi gi i môi trư ng, - ð nh lư ng r i ro do phơi nhi m ñ i v i nhi u ch t ô nhi m cho m i ñư ng truy n - K t h p r i ro do các ñư ng truy n khác nhau, khi có th , ñ nh lư ng t ng r i ro cho m i tình hu ng phơi nhi m - ðánh giá và di n ñ t s không ch c ch n g n v i các ư c lư ng r i ro - Tích h p các k t qu ñánh giá vào m t b n mô t tóm t t - Yêu c u cao v m t ñ nh lư ng - Xây d ng m t b n ư c lư ng ñ nh lư ng hay ñ nh tính v kh năng có th x y ra b t kỳ m i nguy h i nào k t h p v i các hóa ch t ñã ñánh giá. - Ph i tính ñ n s bi n thiên trong qu n th có liên quan - ði m m nh và ñi m y u ph i ñư c ch ra r ràng 5.4.2. Mô t ñ c trưng r i ro cho các nhóm ñ c ch t Khi mô t ñ c trưng r i ro, c n thi t ph i phân bi t ra các nhóm ñ c ch t. D a trên k t qu th ng kê, C c môi trư ng Hoa Kỳ EPA phân ra 6 nhóm: Nhóm A – Ch t gây ung thư trên ngư i d a trên th ng kê ñ y ñ liên quan con ngư i Nhóm B1 – Ch t nghi ng có th gây ung thư trên ngư i d a trên th ng kê h n ch trên ngư i và th ng kê ñ y ñ trên ñ ng v t Nhóm B2 - Ch t nghi ng có th gây ung thư trên ngư i d a trên th ng kê không ñ y ñ hay không có th ng kê trên ngư i và th ng kê ñ y ñ trên ñ ng v t Nhóm C – Ch t có th gây ung thư cho ngư i d a trên th ng kê trên ñ ng v t Nhóm D – Không phân lo i Nhóm E – Th ng kê không gây ung thư trên ngư i Trên th c t khi ñánh giá, các nhà môi trư ng quan tâm ñ n hai nhóm: Ch t không gây ung thư Không có ngư ng Ch t gây ung thư Mô t ñ c trưng r i ro Có ngư ng 5.4.2.1. R i ro gây ung thư Các hoá ch t b x p vào lo i gây ung thư, khi ti p xúc nhi u hơn gi i h n s gây ung thư, r i ro là giá tr không có ñơn v , ñư c tính b i phương trình gi i h n dư i c a r i ro ung thư: R i ro ung thư = LADD * q1* Trong ñó: LADD: Li u trung bình hàng ngày trong c ñ i tính b ng mg/kg/ngày q1* : Y u t h s góc (ñư ng gi i h n tin tư ng trên = Upper Confidence Limits) Ví d : Cho LADD=0.3 mg/kg/ngày 141 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 142 q1*= 0.02 (mg/kg/ngày)-1 R i ro ung thư = 0.3 * 0.02 = 0.006 0.006 nghĩa là 6/1000 r i ro t phơi nhi m hoá ch t có th gây ung thư. Cách khác, r i ro ung thư có th ñư c tính b ng m c ñ phơi nhi m trung bình (trong nư c hay không khí) * ñơn v r i ro. Ví d : m c ñ phơi nhi m trung bình là 0.4µg/m3 và ñơn v r i ro là: 0.0002(µg/m3)-1. R i ro ung thư = 0.4 * 0.0002 = 0.00008 V i nh ng li u cao hơn (r i ro ung thư lơn hơn 0.01) thì không tính b ng phương trình trên. trong trư ng h p k t qu nên ghi là “r i ro ung thư l n hơn 0.01 nhưng không tính chính xác ñư c.” Các s li u r i ro ung thư ph i ñư c ghi chú c n th n. Cách khác: ILCR = CDI x CSF Trong ñó: - ILCR: R i ro ñ i v i ch t sinh ung thư (Incremental lifetime cancer risk) . ILCR cho cá nhân s ñư c tính b ng cách tính t ng các r i ro c a các hóa ch t xác ñ nh ñi qua t t c các ñư ng truy n - R i ro: Xác su t (không ñơn v ) c a m t ngư i phát tri n ung thư su t ñ i s ng 70 năm - CDI: Li u ti p nh n hàng ngày mãn tính (Chronic daily intake) c a ch t ô nhi m trung bình su t 70 năm (mg/kg-ngày) - CSF: H s d c ch t sinh ung thư di n ñ t (mg/kg-ngày)-1 (Carcinogenic slope factor) ðư ng li u – ph n ng gi thi t (Các tác ñ ng gây ung thư) Ví d – Aldrin Y u t h s góc = 17 (mg/kg/ngày)-1 Gi s LADD = 0.002 mg/kg/ngày R i ro = (17)(0.002) = 0.034 = 1 trong 29 5.4.2.2. R i ro không ung thư ð i v i các ch t không gây ung thư tính toán t s nguy h i (Hazard Quotient) HQ = CDI/RfD Trong ñó: - CDI = M c phơi nhi m ñã ư c lư ng (hay li u ti p nh n) - RfD = Li u tham chi u CDI và RfD ñư c di n ñ t cùng ñơn v và d a trên cùng th i kỳ phơi nhi m. Trong trư ng h p nhi u ñ c ch t T s nguy h i ñư c tính như sau: HI = CDI1/RfD1 + CDI2/RfD2 + ... + CDIi/RfDi Trong ñó: - CDIi = M c phơi nhi m hay ti p nh n ñ i v i ñ c ch t th i - RfDi = Li u tham chi u ñ i v i ñ c ch t th i ð i v i r i ro sinh thái: 142 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 143 HQ = EEC1/TRV1 + EEC2/TRV2 + ... + EECi/TRVi hay CDI1/NOAEL1 + CDI2/NOAEL2 + ... + CDIi/NOAELi Trong ñó: HQ = T s nguy h i cho m t hóa ch t nào ñó, cho ñư ng truy n phơi nhi m ti m tàng, và cho m t v t nh n ñã ch n EECi = N ng d trong môi trư ng d ki n (mg/kg hay mg/L) TRVi = Tr s ñ c tính tham chi u cho m t hóa ch t và v t nh n (mg/kg hay mg/L) CDIi = Li u hóa ch t ti p nh n (mg/kg-ngày) NOAELi = M c không có quan sát nào b tác ñ ng có h i (mg/kg-ngày) N u HI tính ra = t ng HQ , 1 thì k t lu n r ng không có hay có ít ñe d a ñ i v i ñ a ñi m. N u HI > 1 thì các tác ñ ng sinh thái thư ng x y ra và nên ti n hành ñánh giá r i ro sinh thái chi ti t R i ro cho hóa ch t s tăng lên khi HQ ti n ñ n 1 Ngoài ra trong giai ño n này cũng nêu ra nh ng s không ch c ch n trong ti n trình ñánh giá r i ro. 5.5. Qu n lý r i ro (QLRR): QLRR là s áp d ng có h th ng các chính sách qu n lý, các quy trình và các kinh nghi m th c t cho các nhi m v phân tích, ñánh giá và ki m soát r i ro. QLRR là ti n trình ñánh giá, l a ch n và th c thi các gi i pháp ñ ngăn ng a và gi m thi u r i ro. 5.5.1. L p k ho ch qu n lý r i ro: D a trên các m i nguy h i ñư c xác ñ nh và quá trình phân tích các m i nguy h i mà chúng ta lên k ho ch qu n lý r i ro h p lý. 1. Tóm t t b n k ho ch qu n lý r i ro bao g m: - Xác ñ nh các nguy h i - Ngu n x y ra nguy h i - Nơi x y ra - T n su t x y ra - ðư ng truy n nguy h i - Các tuy n ti p xúc - M t s gi i pháp gi m thi u - Trách nhi m thu c v ai - Ai s th c hi n và ki m tra 2. Cơ s pháp lý c a qu n lý r i ro: - D a vào các quy t ñ nh, chính sách, quy ch , TCVN liên quan và các quy ñ nh v môi trư ng … 143 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 144 - D a trên các th ng kê t n su t r i ro, các báo cáo v d ch t h c, các k t qu thí nghi m ñ c tính lên ñ ng v t và môi trư ng sinh thái. 3. Các chi n lư c qu n lý r i ro: D a trên xác su t x y ra nguy h i và m c ñ nguy h i ta có th chia r i ro như sau: - R i ro chính: các r i ro x y ra thư ng xuyên. - R i ro trung bình. - R i ro ph . Qua ñó chúng ta có th chia ra các chi n lư c qu n lý r i ro như: - Tránh kh i: Ch m d t các ho t ñ ng phát sinh r i ro. - Ch p nh n: ch p nh n r i ro và t ñó có k ho ch h p lý. - Gi m thi u r i ro: gi m b t kh năng x y ra và làm gi m b t các h u qu x y ra. - Chia s : Chuy n ñ i , mua b o hi m hay chia m t ph n r i ro. 4. S không ch c ch n trong qu n lý r i ro: S không ch c ch n có th b t ngu n t s k t h p v i m t s khía c nh bên ngoài c a h th ng. Nó có th k t h p v i nh ng s ki n có liên quan như: - S làm ñ v t li u nguy h i; nh ng s ki n ñó không th tránh ñư c và s không ch c ch n s tr l i, - ð ng ñ t; có th gây ra m t s nh hư ng nghiêm tr ng như s p ñ nhà c a, cháy n … - S phát tán trong không khí nh ng ch t ñ c h i và k t qu là làm nh hư ng ñ n s c kh e. S không ch c ch n có th chia ra 3 trư ng h p: - S không ch c ch n do không bi t: là do s h n h p v ki n th c. - S không ch c ch n do chưa bi t: là do m i nguy h i và r i ro không ñư c nghiên c u t i ho c chưa bi t là do không h i. - và không tính toán trư c. 5.5.2. Ki m soát và quan tr c r i ro: Ki m soát: - Ki m soát t t c các ho t ñ ng và ñ t ra các k ho ch, chính sách ngăn ng a và gi m thi u r i ro. - Thay ñ i các y u t bên trong và bên ngoài môi trư ng: ví d như thay ñ i công ngh . Ki m tra ñ nh kỳ các ngu n phát sinh. - Ki m tra t t c các quá trình x lý thông tin. - Quan sát ñ i v i ngư i tr c ti p qu n lý d án. Tuy nhiên s ki m soát c n ph i d a vào quy trình qu n lý r i ro, ki m soát ph i c n có ñ a ch , có s phân tích và ph i ñư c tích h p t các k t qu ki m tra trư c. Ti n trình ki m tra c n tìm ki m và xác ñ nh b t kỳ thay ñ i nào có th có ý nghĩa ñ n ho t ñ ng r i ro, b o ñ m r ng s thay ñ i như v y ñư c bao trùm b i k t qu phân tích r i ro. Quan tr c r i ro: 144 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 145 Có hai ki u quan tr c ðánh giá m t l n: ðánh giá phân bi t, cung c p s ñánh giá t c th i. ðánh giá nhi u l n trong lúc ñang ho t ñ ng. Truy n thông r i ro: Truy n thông r i ro là phương ti n ñ c l c cho vi c ph bi n thông tin và giáo d c ý th c c ng ñ ng. ð phương ti n này phát huy h t hi u qu c n: ─ Ch p nh n và xem công chúng là ngư i ñ ng hành; L p ra k ho ch qu n lý r i ro c n th n. ─ L ng nghe dư lu n có liên quan; Trung th c và th ng th n. ─ Ph i h p và h p tác v i các ngu n tin c y; ðáp ng yêu c u c a phương ti n truy n thông. ─ Phát ngôn rõ ràng. 6. CÁC GI I H N C A ðÁNH GIÁ R I RO MÔI TRƯ NG: ðánh giá r i ro là m t ti n trình không ñưa ra k t qu cho câu tr l i c ñ nh. Nghiên c u trên các tác ñ ng c a các hóa ch t trên vi sinh v t, th c v t, ñ ng v t và con ngư i thư ng b th t b i b i các y u t như: ─ S bi n thiên trong s c ch u ñ ng c a các cá th và loài ñ i v i các tác ñ ng c a các ch t ô nhi m. ─ Các ñi u ki n môi trư ng và các ti n trình tác ñ ng lên tính ch t c a các ch t ô nhi m như là s chia c t, chuy n ñ i, suy thoái hóa, nhi t ñ , pH, ch t h u cơ. . . ─ S không ch c ch n trong s ngo i suy d li u nghiên c u gi a các loài (vd: s d ng k t qu th nghi m trên ñ ng v t ñ d ñoán cho ngư i) và trong các loài (vd: s d ng tác ñ ng trên nhóm công nhân nào ñó như th m ñ suy di n cho nhóm khác nhu tr em). ─ Các l h ng thông tin l n v các tác ñ ng c a các h n h p ch t ô nhi m có th có các tác ñ ng h n h p kép , tác ñ ng khu ch ñ i hay các tác ñ ng khác. ─ Các l h ng thông tin l n v các cơ ch và các ti n trình tác ñ ng ñ n các ch c năng và cơ quan trong cơ th , chúng tương tác như th nào và chúng có th b tác ñ ng b i ch t ô nhi m như th nào?. ─ S hi u bi t c a chúng ta v các tương tác gi a các cá th ngư i b tác ñ ng, các th c v t, ñ ng v t b tác ñ ng trong m t qu n th , gi a các qu n th trong m t qu n xã và gi a các qu n xã trong m t khu v c trú n và các h sinh thái còn r t gi i h n. CÂU H I ÔN T P CHƯƠNG 7 1. Trình bày nh n th c c a b n v n i dung và ý nghĩa c a phương pháp ñánh giá r i ro môi trư ng ERA? 2. Phân bi t ñánh giá r i ro s c kh e HRA, ñánh giá r i ro sinh thái EcoRA và ñánh giá r i ro công nghi p IRA? 3. Trình bày n i dung cơ b n c a bư c xác ñ nh m i nguy h i; ñánh giá phơi nhi m; ñánh giá ñ c h c; mô t ñ c trưng r i ro trong ñánh giá r i ro MT? 4. Trình bày n i dung cơ b n c a qu n lý r i ro MT? 5. Trình bày s khác bi t cơ b n gi a ñánh giá r i ro ch t gây ung thư và ch t không gây ung thư ? 145 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý 146 TÀI LI U THAM KH O CHƯƠNG 7 Các tài li u internet: 1. Marvin Rausand.”Risk Analysis An Introduction”. Department of Production and Quality Engineering Norwegian University of Science and Technology [email protected] 2. EPA.”PROPOSED GUIDELINES FOR ENVIRONMENTAL RISK ASSESSMENT” 3. www.Google.com.vn v i các t khóa: Environmental Risk Assessment; Exposure assessment; Dose – response analysis; Risk characterization; Risk management.. . . 146 Giáo trình phân tích h th ng môi trư ng – Ch ðình Lý