Tài liệu Chính sách phát triển giảng viên từ thực tiễn các trường đại học công lập tại thành phố hồ chí minh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHAN QUỐC THÁI CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN GIẢNG VIÊN TỪ THỰC TIỄN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Chính sách công Mã số : 60 34 04 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS. VÕ KHÁNH VINH HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN  Tác giả cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng của mình. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. MỤC LỤC MỞ ĐẦU 01 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN GIẢNG VIÊN HIỆN NAY 07 1.1. Lý luận về vấn đề chính sách phát triển giảng viên 07 1.2. Chính sách phát triển giảng viên hiện nay 17 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN GIẢNG VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG 24 LẬP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 2.1. Khái quát thực trạng giảng viên ở các trường đại học công lập tại Thành phố Hồ Chí Minh 26 2.2. Tổ chức thực hiện chính sách phát triển giảng viên hệ thống các trường đại học công lập tại Thành phố Hồ Chí Minh 27 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG, MỤC TIÊU VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN GIẢNG VIÊN 40 3.1. Mục tiêu, định hướng chính sách phát triển giảng viên 40 3.2. Giải pháp và công cụ hoàn thiện chính sách phát triển giảng viên 44 3.3. Một số đề xuất, kiến nghị đối với Thành phố Hồ Chí Minh 53 KẾT LUẬN 58 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 59 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BD Bồi dưỡng GV Giảng viên GVĐH Giảng viên đại học CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GS Giáo sư GS.TS Giáo sư. Tiến sĩ PGS.TS Phó Giáo sư. Tiến sĩ DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang 1.1 Môi trường thể chế chính sách đối với Giảng viên 15 2.1 31 2.4 Chính sách thu hút, tuyển dụng cán bộ công chức hiện nay Đánh giá về nội dung và hình thức đánh giá giảng viên hiện nay Đánh giá về chính sách đào tạo và bồi dưỡng, học tập nâng cao trình độ giảng viên trong thời gian qua Đánh giá về chính sách thi đua khen thưởng 2.5 Đánh giá về tác động của tiền thưởng 35 2.6 Đánh giá về chính sách tiền lương trong thời gian qua 37 2.7 Đánh giá về tác động của tiền lương đối với công việc 37 2.8 Đánh giá về sự tham gia của các chủ thể chính sách trên địa bàn thành phố trong thời gian qua 38 2.2 2.3 32 34 35 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nghị quyết Hội nghị lần thứ II Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã khẳng định cùng với khoa học công nghệ giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu, đồng thời khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, là điều kiện phát triển nguồn lực con người, yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và phát triển bền vững....”. Phát huy đội ngũ nhà giáo là một vấn đề chiến lược của mỗi nhà trường. Tại Đại hội X, Đảng chủ trương: Đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Nêu rõ: Đổi mới hệ thống giáo dục đại học và sau đại học, gắn đào tạo với sử dụng, trực tiếp phục vụ chuyển đổi cơ cấu lao động, phát triển nhanh nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành. Chú trọng phát hiện, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài; nhanh chóng xây dựng cơ cấu nguồn nhân lực hợp lý về ngành nghề, trình độ đào tạo, dân tộc, vùng miền...; có cơ chế và chính sách gắn kết có hiệu quả trường đại học với cơ sở nghiên cứu khoa học và doanh nghiệp để chuyển giao kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ vào sản xuất kinh doanh. Xây dựng một số trường đại học trọng điểm đạt trình độ khu vực và quốc tế. Dựa trên kết quả nghiên cứu trước đây và từ việc đúc kết thực tiễn có thể khẳng định rằng, chất lượng đội ngũ cán bộ giảng dạy trong các trường Đại học là yếu tố quyết định đối với sự phát triển giáo dục và đào tạo của mỗi trường cũng như toàn bộ hệ thống các trường Đại học. Tuy nhiên, qua thực tiễn trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và cả nước nói chung, cho thấy so với yêu cầu ngày càng cao, càng đa dạng và phong phú của xã hội thì chất lượng và số lượng đội ngũ cán bộ giảng dạy 1 vẫn đang có một khoảng cách đối với yêu cầu của thực tiễn hiện nay. Những vấn đề được đặt ra là : Thứ nhất, công tác quy hoạch, kế hoạch xây dựng đội ngũ GV chưa được quan tâm đúng mức nên việc bố trí, sử dụng viên chức vẫn theo tình huống, bị động, tình trạng hụt hẫng giữa các thế hệ GV trong mỗi đơn vị sự nghiệp đang và sẽ diễn ra trong thời gian tới. Thứ hai, hình thức và nội dung thi tuyển, thi nâng ngạch GV, cách thức đánh giá GV, các quy định về quyền và nghĩa vụ của GV... giống như đối với cán bộ, công chức trong các cơ quan Nhà nước là chưa phù hợp với tính chất và đặc điểm của đội ngũ GV và điều này sẽ dẫn đến tình trạng “hành chính hóa” tổ chức và hoạt động của các trường Đại học. Thứ ba, hiệu quả hoạt động thực hiện các nhiệm vụ cũng như chất lượng và kết quả giảng dạy còn hạn chế. Trách nhiệm công tác, lề lối làm việc của đội ngũ giảng viên về cơ bản vẫn còn chậm đổi mới. Thứ tư, đạo đức nghề nghiệp, văn hóa giao tiếp khi thực hiện nhiệm vụ, thái độ ứng xử của một bộ phận giảng viên còn chưa đạt yêu cầu. Do đó, làm sao để nâng cao chất lượng và phát triển về số lượng đội ngũ giảng viên trong các trường Đại học là một vấn để có ý nghĩa cấp thiết, nhằm đáp ứng đòi hỏi mới của sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, đồng thời cạnh tranh được với nền giáo dục của các nước trong khu vực và trên thế giới trong thời đại hội nhập và phát triển. Từ tồn tại nêu trên, nhằm đánh giá đúng thực trạng việc triển khai thực hiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường ĐH, CĐ công lập trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp chính sách nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lượng, hiệu quả chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường ĐH, CĐ công lập trên địa 2 bàn Thành phố Hồ Chí Minh những năm tới, tác giả chọn đề tài “Chính sách phát triển giảng viên từ thực tiễn các trường Đại học công lập tại Thành phố Hồ Chí Minh ” cho Luận văn thạc sĩ, chuyên ngành Chính sách công. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Chính sách phát triển đội ngũ giảng viên không phải là vấn đề mới mà đã được Đảng ta đề cập trong rất nhiều văn kiện Đảng. Đến thời điểm hiện nay, có khá nhiều bài viết, công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển đội ngũ giảng viên nói chung. Trong đó, nổi bật là: - Nguyễn Thị Thu Hương / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học 28 (2012) “Xây dựng đội ngũ giảng viên trong trường đại học - Thực trạng và giải pháp” - Phạm Xuân Hùng (2013), Phát triển chương trình đào tạo, bồi dưỡng giảng viên đại học tiếp cận khung năng lực, Tạp chí Quản lý giáo dục, số 48, tháng 5 năm 2013. - Những nguyên tắc đạo đức trong giảng dạy đại học - Society for Teaching and Learning in Higher Education (STLHE) - Tô Diệu Lan dịch, Bản tin ĐHQGHN số 245, tháng 7/2011. - Phạm Đức Việt (2015), Hoàn thiện công tác đào tạo và phát triển đội ngũ giảng viên của trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh, Luận văn thạc sỹ kinh tế. Có thể khẳng định rằng, những công trình, bài viết trên có giá trị lớn về lý luận và thực tiễn về chính sách phát đội ngũ giảng viên ở nước ta. Các tác giả đã nêu những lý luận cơ bản nhất về phát triển đội ngũ giảng viên, đánh giá thực trạng tình hình đội ngũ giảng viên và chính sách phát triển đội ngũ giảng viên ở nước ta trong thời gian qua và đưa ra những giải pháp, kiến nghị rất quan trọng về tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước để phát triển đội ngũ giảng viên trong những năm 3 tới. Tuy nhiên, với vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng đội ngũ lao động có trình độ cao đáp ứng được yêu cầu của thời kỳ hội nhập hiện nay và trong tương lai, cần có thêm nhiều công trình nghiên cứu hơn nữa về vấn đề này nhằm tìm kiếm, xây dựng và đề xuất các giải pháp hướng tới hoàn thiện chính sách về phát triển đội ngũ giảng viên. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh, luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên trên địa bàn thành phố đáp ứng yêu cầu trong thời kỳ mới. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Với kết cấu nội dung gồm 3 chương, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn bao gồm: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên. - Khảo sát, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. - Đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện chính sách về độ ngũ giảng viên trên địa bàn thành phố hiện nay 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Chính sách phát triển giảng viên, bao gồm chủ trương, đường lối, các chính sách cụ thể của Đảng, Nhà nước (Trung ương và địa phương) có liên quan tới phát triển giảng viên; tập trung vào các chính sách như: tuyển dụng, 4 bố trí sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, khen thưởng, kỷ luật, tiền lương, phụ cấp, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, điều kiện làm việc, nghỉ ngơi. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh. Về thời gian: Nghiên cứu về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2015. - Nguồn thông tin dữ liệu: + Thứ cấp: sử dụng số liệu từ các báo báo về công tác xây dựng đội ngũ giảng viên từ Bộ Giáo dục và Đào tạo. + Sơ cấp: sử dụng số liệu thông tin tự thu thập, xử lý và tổng hợp về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1 Phương pháp luận nghiên cứu Luận văn vận dụng cách tiếp cận đa ngành, liên ngành, gắn với tư duy, chủ trương, quan điểm chiến lược phát triển giảng viên của Đảng và Nhà nước. Với chủ đề nghiên cứu từ thực tiễn phát triển của một huyện nên luận văn kết hợp cách tiếp cận từ dưới lên (bottom-up) với tiếp cận từ trên xuống (top-down), cụ thể là thực hiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên từ thực tiễn hệ thống các trường ĐH,CĐ từ đó đối chiếu, so sánh với chính sách chung ở tầm vĩ mô nhằm nêu ý kiến đề xuất hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên ở tầm vĩ mô và tạo môi trường chính sách thuận lợi hơn cho việc thực hiện chính sách ở địa phương. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phương pháp phân tích, đánh giá chính sách. Phương pháp thu thập thông tin: phân tích và tổng hợp, được sử dụng để thu thập, phân tích và khai thác thông tin từ các nguồn có sẳn liên quan đến 5 đề tài nghiên cứu, bao gồm các văn kiện, tài liệu, Nghị quyết, Quyết định của Đảng, Nhà nước, Bộ, ngành. Các công trình nghiên cứu, các báo cáo, tài liệu thống kê của tổ chức, cá nhân liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới vấn đề chính sách phát triển giảng viên ở nước ta nói chung và thực tế ở Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Đồng thời, thu thập các tài liệu của các tổ chức và học giả quốc tế liên quan đến đề tài trong thời gian qua. Kết hợp cùng với các phương pháp thống kê, khái quát thực tiễn, phương pháp phân tích định lượng, định tính, suy luận logic, diễn giải trong quá trình phân tích, đánh giá chính sách. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Hệ thống hóa một số cơ sở lý luận và nghiên cứu thực tiễn, rút ra bài học kinh nghiệm từ thực tiễn về hoạch định và thực hiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Cung cấp chứng cứ thực tiễn và đề xuất có giá trị tham khảo đối với Đảng, Nhà nước về giải pháp chính sách nhằm nâng cao hiệu quả chính sách phát triển đội ngũ giảng viên tại Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. Luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và chính sách phát triển giảng viên hiện nay Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách phát triển giảng viên ở các trường đại học công lập tại Thành phố Hồ Chí Minh Chương 3: Định hướng, mục tiêu và giải pháp chính sách hoàn thiện chính sách phát triển giảng viên 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN GIẢNG VIÊN HIỆN NAY 1.1. Lý luận về vấn đề chính sách phát triển giảng viên 1.1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm giảng viên Giảng viên là viên chức chuyên môn đảm nhiệm việc giảng dạy và đào tạo ở bậc đại học, cao đẳng thuộc một chuyên ngành đào tạo của trường đại học hoặc cao đẳng (mã số: V.07.01.03). Giảng viên chính là viên chức chuyên môn đảm nhiệm vai trò chủ chốt trong giảng dạy và đào tạo ở bậc đại học, cao đẳng và sau đại học, thuộc một chuyên ngành đào tạo của trường đại học, cao đẳng (mã số: V.07.01.02) Giảng viên cao cấp:Là viên chức chuyên môn cao nhất đảm nhiệm vai trò chủ trì, tổ chức chỉ đạo và thực hiện giảng dạy và đào tạo ở bậc đại học và sau đại học, chuyên trách giảng dạy về một chuyên ngành đào tạo ở trường đại học (mã số: V.07.01.01).[4] Yêu cầu đối với giảng viên là phải không ngừng rèn luyện phẩm chất đạo đức, học tập nâng cao trình độ và năng lực công tác để thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Công tác giảng dạy phải đặt dưới sự lãnh đạo thống nhất của các cấp ủy đảng, bảo đảm tập thể dân chủ, đi đôi với phát huy trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức đơn vị. 1.1.1.2. Khái niệm chính sách “Chính sách” là một thuật ngữ được sử dụng phổ biến trong các tài liệu và trên các phương tiện truyền thông, tuy nhiên cho đến nay có rất nhiều quan điểm khác nhau về thuật ngữ này do vậy trên thế giới có rất nhiều khái niệm khác nhau về “chính sách”. Tùy theo cách tiếp cận khác nhau, có thể có các định nghĩa khác nhau về 7 chính sách: - Theo từ điển tiếng Anh, chính sách (policy) là một đường lối hành động được thông qua và theo đuổi bởi chính quyền, đảng phái, nhà cai trị, chính khách…. Theo sự giải thích này thì chính sách không phải là một quyết định mà nó là một đường lối hay phương hướng hành động. - David Easton (1953) cho rằng chính sách là chuỗi các quyết định và các hành động phân phối các giá trị. Theo Smith (1976), khái niệm chính sách bao hàm sự lựa chọn có chủ định hành động hoặc không hành động, thay vì những tác động của những lực lượng có quan hệ với nhau. - Hugh Hecslo (1972) định nghĩa một chính sách có thể được xem như là một đường lối hành động hoặc không hành động thay vì những quyết định hoặc các hành động cụ thể. Cấu trúc của chính sách gồm 3 bộ phận: Một là, Những đường hướng hành động ứng xử (là quan điểm và định hướng chính sách). Hai là, Biện pháp thực hiện chính sách, các công cụ của chính sách. Ba là, Mục tiêu mà chính sách hướng tới. 1.1.1.3. Khái niệm chính sách công Giống với định nghĩa về “chính sách”, tuỳ theo lập trường quan điểm và phương pháp tiếp cận khác nhau mà phạm trù “Chính sách công” được nhiều học giả đưa ra cũng có những điểm khác nhau. - TS. Đặng Ngọc Lợi trong bài viết đăng trên Tạp chí Kinh tế và dự báo (số tháng 1 năm 2012) cho rằng chính sách công là chính sách của nhà nước, của chính phủ (do nhà nước, do chính phủ đưa ra), là một bộ phận thuộc chính sách kinh tế và chính sách nói chung của mỗi nước. - PGS.TS. Lê Chi Mai cho rằng “Chính sách công có những đặc trưng cơ bản nhất như: chủ thể ban hành chính sách công là nhà nước; chính sách công không chỉ là các quyết định (thể hiện trên văn bản) mà còn là những hành 8 động, hành vi thực tiễn (thực hiện chính sách); chính sách công tập trung giải quyết những vấn đề đang đặt ra trong đời sống kinh tế - xã hội theo mục tiêu xác định; chính sách công gồm nhiều quyết định chính sách có liên quan lẫn nhau. Luận văn tiếp cận theo quan điểm về chính sách công của PGS.TS. Đỗ Phú Hải. PGS.TS. Đỗ Phú Hải nêu ra định nghĩa về chính sách công như sau: “Chính sách công là một tập hợp các quyết định chính trị có liên quan của nhà nước nhằm lựa chọn các mục tiêu cụ thể với giải pháp và công cụ thực hiện giải quyết các vấn đề của xã hội theo mục tiêu đã xác định của đảng chính trị cầm quyền”[11] 1.1.1.4. Khái niệm trường đại học công lập Trường đại học công lập là trường do chính quyền thành lập và quản lý. Nguồn kinh phí đảm bảo cho các trường đại học công lập hoạt động phụ thuộc vào chính sách đầu tư tài chính và mức độ xã hội hóa nguồn lực dành cho giáo dục đại học của mỗi quốc gia. 1.1.1.5. Khái niệm chính sách phát triển giảng viên Cụ thể hóa các chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, đã có rất nhiều văn bản có liên quan đến chính sách giảng viên được ban hành bởi các cấp có thẩm quyền trong đó nổi bật là Luật Giáo dục đại học được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 3 thông qua ngày 18 tháng 6 năm 2012 ( Luật số 08/2012/QH13 của Quốc hội : Luật Giáo dục đại học) và các văn bản hướng dẫn thực hiện như: Nghị định số 141/2013/NĐ-CP ngày 24/10/2013 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Giáo dục đại học, Thông tư liên tịch số 36/2014/TTLT-BGDĐT-BNV ngày 28 tháng 11 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo và Bộ trưởng Bộ Nội vụ quy định mã số và tiêu chuẩn 9 chức danh nghề nghiệp viên chức giảng dạy trong các cơ sở giáo dục đại học công lập, Thông tư 47/2014/TT – BGDĐT ban hành ngày 31-12-2014 Quy định chế độ làm việc đối với giảng viên. Thông tư liên tịch của Bộ Nội vụ Bộ Giáo dục và Đào tạo Quy định tiêu chuẩn, nhiệm vụ, chế độ làm việc, chính sách đối với giảng viên tại cơ sở đào tạo, bồi dưỡng của Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Trường Chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Như vậy, chính sách phát triển giảng viên là tập hợp các quyết định có liên quan của nhà nước nhằm lựa chọn các mục tiêu cụ thể với giải pháp và công cụ thực hiện giải quyết các vấn đề của giảng viên theo mục tiêu đã xác định. Chính sách phát triển giảng viên bao gồm nhiều bộ phận cấu thành như: chính sách tuyển dụng, bố trí, sử dụng viên chức; chính sách thu hút các nhà khoa học; chính sách đào tạo, bồi dưỡng; chính sách khen thưởng – kỷ luật; chính sách đánh giá, phân loại; chính sách tiền lương; chính sách đãi ngộ… có tác động trực tiếp đến việc sử dụng, quản lý giảng viên nhằm tạo lập môi trường làm việc và chế độ đãi ngộ đối với giảng viên. 1.1.2. Vấn đề về chính sách phát triển giảng viên Xác định vấn đề chính sách là giai đoạn khởi đầu trong quy trình xây dựng chính sách công. Những vấn đề đó thường là những mâu thuẫn trong xã hội, những khó khăn, vướng mắc trong quá trình phát triển hoặc là nhu cầu phát triển ở mức độ cao hơn. Theo quy luật vận động, vấn đề chính sách mang cả tính hiện thực và tương lai, các hiện tượng đang tồn tại thực tế sẽ làm nảy sinh những vấn đề trong tương lai. Vấn đề phát triển giảng viên là một trong những vấn đề được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm trong giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội của đất nước ta hiện nay. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, nhân loại đang bước vào xây dựng và phát triển nền kinh tế tri thức, Đảng ta xác định “ Phát triển khoa 10 học và công nghệ cùng với giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ” thì giảng viên với vai trò của mình là nhân tố quyết định đến sự thành bại của cách mạng. Đội ngũ giảng viên trên cả nước nói chung và giảng viên Đại học ở các trường công lập tại Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng còn nhiều bất cập cả về số lượng lẫn chất lượng. Về số lượng: tại nhiều cơ sở đào tạo, nhất là các cơ sở mới được thành lập và cơ sở tư thục, số lượng giảng viên thỉnh giảng cao hơn nhiều lần so với đội ngũ cán bộ cơ hữu làm ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng đào tạo của nhà trường. Một số trường có số lượng giảng viên thỉnh giảng gấp 2 lần số giảng viên cơ hữu; cá biệt có trường chỉ có 53 giảng viên cơ hữu, trong khi số giảng viên thỉnh giảng là 375. Không ít trường hợp danh sách GV thỉnh giảng của một số trường trùng nhau, tập trung vào một số Giáo sư, Phó Giáo sư, Tiến sĩ. Việc sử dụng quá đông giảng viên thỉnh giảng một mặt làm cho cơ sở đào tạo khó chủ động thực hiện kế hoạch đề ra và chất lượng đào tạo không cao do GV thỉnh giảng ít có điều kiện tham gia sinh hoạt chuyên môn tại cơ sở thỉnh giảng và không có thời gian tập trung nghiên cứu, nâng cao chất lượng giảng dạy. Về chất lượng: tình trạng quá tải giờ dạy diễn ra liên tục trong thời gian dài khiến cho rất nhiều GVĐH không còn thời gian dành cho học tập nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, không cập nhật được một cách thường xuyên các kiến thức, kỹ năng mới khiến cho nội dung bài giảng của họ nghèo nàn, lạc hậu và không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Phương pháp giảng dạy của một bộ phận không nhỏ GVĐH chậm được đổi mới, chủ yếu vẫn là thuyết trình theo kiểu thầy đọc – trò chép. Trong khi đó, công tác NCKH chưa được chú trọng; nội dung NCKH không có chất lượng, hiệu quả, 11 không có tính thực tiễn và khả năng ứng dụng mà chỉ nhằm đối phó hoặc để chấm điểm bình xét thi đua, xét phong danh hiệu. Chính sách tiền lương đối với giảng viên còn tồn tại nhiều vấn đề, chưa tương xứng với năng lực và trình độ, vì vậy một số giảng viên không muốn gắn bó, tận tâm với công việc. Tiền lương không đủ chi phí sinh hoạt trong gia đình, cho nên không ít giảng viên luôn kiếm việc làm thêm để tăng thu nhập; do đó phần nào cũng chưa có đủ thời lượng dành cho nghiên cứu khoa học, nghiên cứu một cách sâu rộng chuyên môn của mình. Những hạn chế của giảng viên nêu trên do những nguyên nhân cơ bản sau: - Công tác tuyển dụng, bố trí sử dụng giảng viên còn chịu chi phối của nhiều yếu tố ngoài chuyên môn. - Chính sách về đào tạo, bồi dưỡng đối với giảng viên còn nhiều bất cập do vậy một số nơi giảng viên đi học tập nâng cao trình độ còn mang tính hình thức, đối phó chứ không bắt nguồn từ yêu cầu của công việc. - Nguồn kinh phí phân bổ cho các cơ sở đào tạo chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế, chỉ tiêu phân bổ đào tạo, bồi dưỡng chưa thực sự phù hợp. - Công tác đánh giá chất lượng, hiệu quả công tác của giảng viên chưa có chiều sâu, còn làm theo hình thức. Nội dung đánh giá chưa cụ thể, chưa sát với tính chất công việc của giảng viên. - Công tác động viên khen thưởng đối với giảng viên có lúc chưa kịp thời, hình thức khen thưởng còn đơn điệu. - Chế độ tiền lương, phụ cấp của giảng viên chưa tương xứng với trình độ và đóng ghóp của họ cho xã hội. Chính từ những nguyên nhân trên dẫn đến trình độ, năng lực của giảng viên còn nhiều hạn chế, chậm phát triển. Vấn đề của chính sách phát triển giảng viên từ lâu đã được các nhà 12 khoa học quản lý, các nhà hoạch định chính sách nghiên cứu, nêu ra. 1.1.3. Mục tiêu và giải pháp chính sách phát triển giảng viên Với sứ mạng và vai trò to lớn của giáo dục đại học trong công cuộc cách mạng xây dựng và phát triển đất nước đã có rất nhiều văn bản của các cấp thẩm quyền quy định về chính sách đối với đội ngũ giảng viên tuy nhiên trong khuôn khổ luận văn này, tác giả xin đề cập một số chính sách cơ bản đó là: chính sách tuyển dụng, chính sách đánh giá, chính sách đào tạo và phát triển, chính sách khen thưởng; chính sách tiền lương,... Mục tiêu của chính sách tuyển dụng nhằm tuyển chọn đội ngũ giảng viên đáp ứng được các yêu cầu về chuyên môn, phẩm chất đạo đức và lập trường chính trị. Mục tiêu của chính sách đánh giá nhằm xác định thành tích, kết quả thực hiện công việc, mức độ hoàn thành nhiệm vụ, đồng thời làm rõ năng lực chuyên môn, tinh thần trách nhiệm trong thực hiện công việc, làm cơ sở để thực hiện công tác quy hoạch, đào tạo, bố trí, sử dụng, điều động, luân chuyển, khen thưởng, kỷ luật và thực hiện chế độ chính sách cho giảng viên hợp hơn. Mục tiêu của chính sách đào tạo phát triển nhằm giúp giảng viên có điều kiện tốt hơn từ đó khuyến khích họ tích cực học tập nâng cao trình độ, xây dựng đội ngũ giảng viên có bản lĩnh chính trị vững vàng, có trình độ chuyên môn ngày càng cao, có năng lực và khả năng thích ứng trong công việc. Mục tiêu của chính sách khen thưởng nhằm động viên, khuyến khích giảng viên hăng say, nỗ lực làm việc. Mục tiêu của chính sách tiền lương là đảm bảo mức tiền lương phù hợp, tương xứng với chức trách nhiệm vụ, nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu cơ bản, từng bước nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần để 13 từ đó giảng viên có thể yên tâm công tác, tập trung trau dồi chuyên môn và nghiên cứu khoa học. 1.1.4. Chủ thể chính sách phát triển giảng viên Chính sách là công cụ được Nhà nước dùng để điều hành hoạt động kinh tế - xã hội. Vì vậy chủ thể ban hành chính sách là Nhà nước, cụ thể là các cơ quan có thẩm quyền trong bộ máy nhà nước. Chủ thể ban hành chính sách đối với giảng viên gồm các cơ quan nhà nước có thẩm quyền như: Quốc hội, Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Nội vụ,... ngoài ra, các trường dựa trên căn cứ là các chính sách của Đảng và Nhà nước cũng ban hành các văn bản liên quan phục vụ cho việc quản lý và phát triển giảng viên. Theo Nghị định số 178/2007/NĐ-CP ngày 03 tháng 12 năm 2007 của Chính phủ quy định chức năng nhiệm vụ của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Giáo dục và Đào tạo là cơ quan của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và các cơ sở giáo dục khác về các lĩnh vực: mục tiêu, chương trình, nội dung, kế hoạch, chất lượng giáo dục và đào tạo; tiêu chuẩn nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục; quy chế thi, tuyển sinh; hệ thống văn bằng, chứng chỉ; cơ sở vật chất và thiết bị trường học; quản lý nhà nước đối với các dịch vụ công thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ theo quy định của pháp luật. Ngoài ra thực tiễn Việt Nam hiện nay còn tồn tại hệ thống các trường Đại học, Cao đẳng và trung cấp thuộc sự quản lý của các Bộ như: Đại học Tài nguyên Môi trường trực thuộc Bộ Tài nguyên Môi trường, Đại học Công nghiệp thuộc Bộ Công thương…. Đối với các trường này thì ngoài việc xây dựng và thực hiện chính sách theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì các trường còn có các quy đinh, quy chế đặc thù theo quy định của Bộ chủ quản. 14 1.1.5. Thể chế chính sách phát triển giảng viên Thể chế chính sách giúp phát triển và quản lý sự phát triển mọi hoạt động của đời sống xã hội có trật tự theo một hệ thống nhất định. Thể chế chính sách đối với giảng viên được nhiều cơ quan quản lý Nhà nước ban hành theo thẩm quyền. Các thể chế chính sách đối với giảng viên hiện hành gồm: - Luật số 08/2012/QH13 của Quốc Hội : Luật Giáo dục đại học - Nghị định 141/2013/NĐ-CP của Chính phủ về việc Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Giáo dục đại học. - Thông tư liên tịch số 36/2014/TTLT-BGDĐT-BNV ngày 28 tháng 11 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo và Bộ trưởng Bộ Nội vụ quy định mã số và tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp viên chức giảng dạy trong các cơ sở giáo dục đại học công lập; Thông tư số 47/2014/TT-BGDĐT ban hành ngày 31 tháng 12 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Quy định chế độ làm việc đối với giảng viên. Bảng 1.1.5: Môi trường thể chế chính sách đối với Giảng viên Hệ thống thể chế Cấp Trung ương Cấp cơ sở Chủ thể ban hành Thẩm quyền ban hành Quốc hội - Luật Chính phủ - Nghị định Bộ Giáo dục và Đào tạo - Thông tư; Thông tư liên tịch; - Quyết định Các Bộ, cơ quan ngang Bộ - Thông tư; Thông tư liên tịch; có liên quan - Quyết định BGH - Quyết định Phòng ban chức năng - Quyết định 15