Tài liệu Chính sách kinh tế cho việt nam trong giai đoạn kinh tế thế giới bất ổn

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Ñaïi hoïc Kinh teá Thaønh phoá Hoà Chí Minh Chöông trình Ñaøo taïo Ngaén haïn veà Quaûn lyù Kinh teá Chính saùch kinh teá cho Vieät Nam trong giai ñoaïn kinh teá theá giôùi baát oån Giaùo sö David Dapice Ñaïi hoïc Tufts Chöông trình Vieät Nam, Tröôøng Quaûn trò Coâng John F. Kennedy Vôùi söï phoái hôïp cuûa Ban Toå chöùc Caùn boä Chính phuû (GCOP) Tröôøng Quaûn lyù Nhaø nöôùc J.F. Kennedy, Ñaïi hoïc Harvard Ñaïi hoïc Ñaø Naüng Vieän Chieán löôïc Phaùt trieån Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö Chöông trình Phaùt trieån Döï aùn Meâ Koâng Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence Baøi vieát naøy ñöôïc chuaån bò cho khoùa hoïc ngaén haïn vôùi söï taøi trôï cuûa Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright, Döï aùn Phaùt trieån Vuøng Mekong, Vieän Chieán löôïc Phaùt trieån (Boä KH-ÑT) cuøng Ban Toå chöùc Caùn boä Chính phuû. Nhöõng yù kieán neâu ra trong baøi vieát naøy laø cuûa taùc giaû vaø khoâng nhaát thieát laø yù kieán cuûa caùc cô quan taøi trôï. Chính saùch kinh teá cho Vieät Nam trong giai ñoaïn kinh teá theá giôùi baát oån Giaùo sö David Dapice Giôùi thieäu Vieät Nam ñaõ coù kinh nghieäm caûi caùch kinh teá trong hôn moät thaäp nieân vaø haàu heát taát caû caùc keát quaû thu ñöôïc ñeàu raát tích cöïc.1 GDP taêng tröôûng vôùi nhòp ñoä cao, thaäm chí ngay caû khi tính ñeán giai ñoaïn phaùt trieån chaäm 1998-2000. Saûn löôïng tính theo giaù coá ñònh taêng gaáp hai laàn trong giai ñoaïn 1990-2000 vaø saûn löôïng bình quaân ñaàu ngöôøi tính theo giaù coá ñònh taêng hai phaàn ba laàn. Tình traïng ñoùi ngheøo ñöôïc giaûm thieåu ñaùng keå; y teá vaø giaùo duïc noùi chung ñöôïc caûi thieän; vaø möùc taêng tröôûng kinh teá theo vuøng ñöôïc phaân boá roäng raõi, neáu khoâng muoán noùi laø ñöôïc phaân boá ñoàng ñeàu. Ñaùng chuù yù nhaát, xuaát khaåu ñaõ taêng gaáp baûy laàn tính theo USD (1991-2000), töø ñoù cho thaáy Vieät Nam hoaøn toaøn coù khaû naêng caïnh tranh treân caùc thò tröôøng nöôùc ngoaøi khaét khe. Vieäc haøng loaït caùc coâng ty tö nhaân ñöôïc thaønh laäp sau khi Luaät Doanh nghieäp ra ñôøi cho thaáy nhieàu ngöôøi Vieät Nam muoán ñöùng ra ñieàu haønh coâng ty cuûa rieâng mình vaø nhö vaäy laø cuøng moät luùc ñaõ taïo ra vieäc laøm vaø saûn phaåm. Moät quan saùt vieân ngaây thô seõ ñöa ra nhaän xeùt, "laøm toát laém laøm tieáp nöõa ñi " vaø chuyeån sang baøn ñeán vaán ñeà keá tieáp. Nhöng vaán ñeà ôû ñaây coù tính chaát phöùc taïp hôn. Neàn kinh teá theá giôùi Vieät Nam ñang ñoái dieän khoâng coøn laø söï taêng tröôûng toaøn caàu maïnh meõ maø Vieät Nam ñaõ ñöôïc höôûng trong haàu heát nhöõng naêm 90. Moät soá nôi taïi chaâu AÙ trong naêm 1998 vaø Nhaät trong haàu heát thaäp kyû qua ñaõ chòu söï suy giaûm veà saûn löôïng hay chæ ñaït ñöôïc toác ñoä taêng tröôûng raát chaäm. Tuy nhieân, trieån voïng giôø ñaây laø taêng tröôûng kinh teá seõ bò chöõng laïi moät caùch roõ neùt treân haàu heát nhöõng khu vöïc troïng yeáu treân theá giôùi, caû ôû caùc quoác gia phaùt trieån laãn ñang phaùt trieån. Trung Quoác vaø coù leõ AÁn Ñoä laø nhöõng ngoaïi leä naèm ngoaøi khuynh höôùng chung naøy vì nhôø coù thò tröôøng trong nöôùc roäng lôùn vaø tæ leä xuaát khaåu/GDP thaáp. Nhöng ngoaøi hai nöôùc naøy ra, haàu nhö khoâng coøn nöôùc naøo ñöôïc nhö vaäy. Trieån voïng kinh teá toài teä ñeán möùc naøo vaø lieäu Vieät Nam coù phaûi thöïc hieän moät chieán löôïc taêng tröôûng khaùc hay khoâng tröôùc vieãn caûnh taêng tröôûng thaáp keùm cuûa kinh teá toaøn caàu? 1 Maëc duø nhöõng chính saùch ñoåi môùi ñaàu tieân ñöôïc baét ñaàu vaøo cuoái nhöõng naêm 1980, raát nhieàu nhöõng thay ñoåi troïng yeáu - nhö giaûm möùc laïm phaùt vaø moät soá caûi caùch veà giaù - chæ xaûy ra trong naêm 1991 hay trong thôøi gian sau ñoù. Luaät Doanh Nghieäp chæ môùi ñöôïc ban haønh vaøo thaùng 1 naêm 2000. Ñoái vôùi khu vöïc tö thì ñaây laø moät böôùc caûi caùch mang tính quyeát ñònh. David Dapice 2 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence Vieãn caûnh kinh teá toaøn caàu thay ñoåi Caâu hoûi ñaàu tieân laø trieån voïng kinh teá toaøn caàu toài teä ñeán möùc naøo? Ñoái vôùi caùc quoác gia trong khoái OECD2, nhöõng döï baùo ñöôïc hieäu chænh laïi vaøo thaùng 10/2001 cho thaáy taêng tröôûng GDP kyø voïng (tính theo theo giaù coá ñònh) giôø ñaây ñaõ thaáp hôn nhö theá naøo: Quoác gia Myõ Nhaät Ñöùc Anh Phaùp OECD 30 Döï baùo GDP thöïchieän vaøo thaùng 5 vaø 10 2001 (T5) 2001 (T10) 2002 (T10) 1,7% 1,0% 2,2% 2,5% 2,6% 2,0% 1,1% -0,7% 0,7% 1,9% 1,9% 1,0% 1,3% -0,8% 1,0% 1,6% 1,6% 0,2% Nguoàn: Toå chöùc Phaùt trieån vaø Hôïp taùc Kinh teá (IECD); trích ñaêng treân tôø Financial Times, 10/19/2001, tr.1. Keát quaû öôùc tính vaøo thaùng 5 cho möùc taêng tröôûng naêm 2002 cuûa taát caû caùc quoác gia thaønh vieân cuûa OECD laø 2,8%, nhöng giôø ñaây chæ coøn 1,2%. Maëc duø moät phaàn nguyeân nhaân cuûa vieäc taêng tröôûng bò chaäm laïi coù theå noùi laø do cuoäc taán coâng khuûng boá vaø aûnh höôûng cuûa noù ñoái vôùi ngaønh haøng khoâng, du lòch vaø thaäm chí chi tieâu cuûa ngöôøi tieâu duøng noùi chung, nhöng seõ thaät sai laàm neáu cho raèng söï thay ñoåi trong möùc taêng tröôûng chæ laø do nhöõng nguyeân nhaân ñoù maø thoâi. Tröôùc ñoù ñaõ coù quaù nhieàu ñaàu tö vaøo moät soá ngaønh kinh teá vaø taïi Myõ caû doanh nghieäp laãn ngöôøi tieâu duøng ñeà ñaõ vay möôïn quaù nhieàu. Caùc nhaø kinh teá ñaõ ñaùnh giaù thaáp caùc khoù khaên maø nhöõng sai laàm naøy seõ gaây ra, khoâng chæ ôû Myõ maø ôû caû nhöõng neàn kinh teá khaùc. Nhöõng söï kieän xaûy ra ngaøy 9/11 taïo neân moät cuù hích nöõa vaøo tình theá voán ñaõ raát mong manh, vaø cho pheùp nhieàu nhaø döï baùo coù theå ñieàu chænh laïi caùc döï baùo tröôùc ñoù cuûa hoï maø khoâng phaûi chòu nhieàu boái roái. Ví duï nhö Morgan Stanley (moät ngaân haøng ñaàu tö) thay ñoåi döï ñoaùn cuûa hoï veà möùc taêng tröôûng GDP naêm 2002 taïi chaâu Myõ Latinh töø 3,3% xuoáng 0,7% sau ngaøy 11/9 trong khi möùc taêng tröôûng taïi chaâu AÙ (tröø Nhaät) giaûm töø 5,8% xuoáng 4,5%. Haàu heát caùc nhaø döï baùo giôø ñaây cho raèng baát cöù söï hoài phuïc naøo cuûa neàn kinh teá toaøn caàu cuõng chæ coù theå xaûy ra vaøo cuoái naêm 2002 vaø thaäm chí ngay caû ñieàu naøy cuõng khoâng chaéc chaén. Baûng beân döôùi trình baøy moät soá keát quaû veà taêng tröôûng GDP öôùc tính cho naêm 2001, döï baùo cho naêm 2002 thöïc hieän vaøo thaùng 10/2001, vaø taêng tröôûng GDP thöïc teá trong naêm 2000 vaø taêng tröôûng GDP bình quaân naêm trong giai ñoaïn 1990-99. 2 Khoái OECD hay Toå chöùc Phaùt trieån vaø Hôïp taùc Kinh teá laø moät nhoùm bao goàm 30 quoác gia chuû yeáu laø caùc nöôùc giaøu taïi Baéc Myõ vaø chaâu AÂu, cuøng vôùi Nhaät Baûn, Haøn quoác, UÙc vaø Niu Di Laân. Ban thö kyù cuûa toå chöùc naøy taïi Paris ñöa ra caùc döï baùo kinh teá hai laàn trong moät naêm. David Dapice 3 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Trung Quoác Hoàng Koâng AÁn Ñoä Inñoâneâxia Malaixia Philípin Xingapo Haøn Quoác Ñaøi Loan Thaùi Lan 2000 2001 8,0% 10,5% 5,2% 4,8% 8,3% 4,0% 9,9% 8,8% 6,0% 4,4% 7,5% -0,2% 5,2% 2,9% 0,0% 2,5% -1,4% 1,8% -2,1% 1,6% Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence 2002 1990-99 7,3% 2,3% 5,8% 3,4% 2,5% 2,9% 2,2% 3,2% 2,3% 2,7% 10,7% 6,9% 6,0% 4,7% 7,3% 3,2% 8,0% 5,7% 6,5% 4,7% Nguoàn: The Economist, 20/10/2001. Soá lieäu ñöôïc thu thaäp töø nhieàu nhaø döï baùo khaùc nhau cho naêm 2001 vaø 2002. Soá lieäu naêm 2000 ñöôïc laáy töø trang web cuûa Ngaân haøng Phaùt trieån AÙ chaâu vaø döõ lieäu naêm 1990-99 ñöôïc laáy töø Caùc Chæ soá Phaùt trieån Theá giôùi 2001 cuûa Ngaân haøng Theá giôùi (Baûng 4.1) ngoaïi tröø döõ lieäu cuûa Ñaøi Loan ñöôïc laáy töø Nieân giaùm Thoáng keâ Ñaøi Loan 2000. Löu yù raèng nhieàu nhaø phaân tích tin laø soá lieäu GDP chính thöùc cuûa Trung Quoác ñöôïc tính cao hôn thöïc teá ít nhaát laø 2%/naêm. Caàn nhôù raèng nhöõng döï baùo cho naêm 2002 laø khoâng chaéc chaén. Maëc duø vaäy, chuùng cuõng cho thaáy haàu heát caùc quoác gia döï kieán seõ coù möùc taêng tröôûng trong naêm 2002 thaáp hôn nhieàu so vôùi thaäp nieân 1990, maëc duø coù cao hôn so vôùi naêm 2001. Möùc taêng tröôûng phaàn lôùn seõ phuï thuoäc vaøo khaû naêng caùc quoác gia trong khoái OECD coù phuïc hoài ñöôïc sau suy thoaùi hay khoâng. Neáu söï phuïc hoài naøy xaûy ra vaøo giöõa naêm 2002 nhö döï ñoaùn, möùc taêng tröôûng cuõng seõ gia taêng ôû nhieàu quoác gia khaùc. Neáu khoâng, raát coù khaû naêng laø neàn kinh teá theá giôùi seõ phaûi traûi qua moät thôøi kyø taêng tröôûng chaäm keùo daøi. Vaøo nhöõng thôøi ñieåm nhö theá naøy, ñieàu toát nhaát laø haõy xem xeùt xem ñieàu gì ñaõ thay ñoåi vaø ñieàu gì vaãn coøn giöõ nguyeân. Phaàn lôùn söï taêng tröôûng veà saûn xuaát trong thaäp nieân vöøa qua laø nhôø vaøo quaù trình hoäi nhaäp kinh teá toaøn caàu gia taêng. Khi haøng hoùa vaø dòch vuï ñöôïc trao ñoåi ngoaïi thöông caøng nhieàu, thì caùc coâng coâng ty, ngöôøi tieâu duøng vaø caùc quoác gia caøng coù theå thu ñöôïc nhieàu lôïi ích nhôø vaøo lôïi theá kinh teá theo quy moâ, hoïc hoûi thoâng qua kinh nghieäm thöïc teá vaø khaû naêng phaân chia chi phí nghieân cöùu treân nhieàu ñôn vò saûn löôïng hôn. Chi tieâu cho nhöõng muïc ñích quaân söï, voán khoâng tröïc tieáp mang laïi hieäu quaû kinh teá, cuõng ñöôïc giaûm thieåu. (Tyû troïng chi tieâu quaân söï cuûa Myõ trong GDP ñaõ giaûm xuoáng döôùi 3% so vôùi möùc treân 6% trong thaäp nieân 80). Neáu nhö söï gia taêng hoaït ñoäng khuûng boá laøm ñaûo ngöôïc laïi xu höôùng naøy, thì trieån voïng taêng tröôûng daøi haïn seõ bò suy giaûm. Nhöõng khoaûn tieàn nhieàu hôn seõ ñöôïc söû duïng ñeå canh phoøng saân bay, nhaø maùy loïc daàu, nhaø maùy vaø ñöôøng daây taûi ñieän, ñöôøng oáng daãn daàu, kho chöùa nhieân lieäu, ñaäp nöôùc v.v… Hoaït ñoäng vaän chuyeån haøng hoùa seõ bò chaäm treã vì phaûi gia taêng khaùm xeùt haøng hoùa vaø xe vaän taûi. Nguoàn löïc seõ bò chuyeån sang ñaàu tö vaøo caùc bieän phaùp choáng khuûng boá, bieän phaùp ñeà phoøng hieåm hoïa sinh hoïc, v.v… Söï thay ñoåi trong nhöõng muïc tieâu öu tieân naøy khoâng chæ laøm chaäm ñaø taêng tröôûng cuûa caùc kinh teá thuoäc nhöõng quoác gia giaøu maø caû caùc quoác gia ngheøo cuõng seõ phaûi chòu aûnh David Dapice 4 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence höôûng, caû giaùn tieáp laãn tröïc tieáp. AÛnh höôûng tröïc tieáp ñoái vôùi caùc quoác gia ngheøo laø vì hoï cuõng coù nhöõng muïc tieâu "deã bò taán coâng" vaø seõ phaûi coù nhöõng bieän phaùp phoøng veä. AÛnh höôûng giaùn tieáp naûy sinh laø vì toác ñoä taêng tröôûng kinh teá chaäm ôû nhöõng nöôùc giaøu coù nghóa laø nhu caàu haøng xuaát khaåu cuûa caùc quoác gia ngheøo cuõng taêng tröôûng chaäm. Khoâng coù gì laø ngaïc nhieân khi taát caû moïi ngöôøi ñeàu seõ ngheøo hôn neáu nhö nhöõng moái ñe doïa môùi seõ khieán nguoàn löïc ñöôïc chuyeån töø nhöõng muïc ñích coù hieäu quaû kinh teá sang nhöõng muïc ñích quoác phoøng khoâng coù hieäu quaû kinh teá nhöng caàn thieát. (Maëc duø nhöõng chi phí boû ra ñeå taêng cöôøng caùc bieän phaùp an ninh ñöôïc tính laø moät phaàn cuûa GDP, nhöng nhöõng chi phí naøy chöa chaéc mang laïi ñöôïc moät möùc ñoä an ninh nhö tröôùc, chöù chöa noùi ñeán vieäc laøm gia taêng phuùc lôïi. Vì vaäy caû phuùc lôïi vaø taêng tröôûng ñeàu bò suy giaûm.) Noùi toùm laïi coù hai ñieåm khaùc bieät so vôùi thaäp nieân 90. Thöù nhaát, toaøn theá giôùi coù khaû naêng böôùc vaøo moät cuoäc suy thoaùi hay moät giai ñoaïn taêng tröôûng chaäm laïi moät caùch roõ reät. Chuùng ta khoâng bieát chaéc giai ñoaïn naøy seõ keùo daøi bao laâu, nhöng haàu heát nhöõng öôùc tính ñeàu cho thaáy söï phuïc hoài coù theå xaûy ra vaøo moät thôøi ñieåm naøo ñoù trong naêm 2002. Haàu heát caùc cuoäc suy thoaùi chæ keùo daøi trong khoaûng treân döôùi moät naêm vaø neáu möùc thu duïng lao ñoäng cao nhaát ñöôïc duøng laøm moác ñaùnh daáu cho söï baét ñaàu cuûa suy thoaùi, thì möùc taêng tröôûng cuûa Myõ seõ gia taêng trôû laïi vaøo giöõa naêm 2002. Ñieåm khaùc bieät thöù hai laø möùc taêng tröôûng daøi haïn coù theå seõ thaáp hôn so vôùi tröôùc do chi phí cao hôn. Chuùng ta khoâng bieát roõ ñoä lôùn cuûa con soá naøy laø bao nhieâu, nhöng 100 tæ USD chi phí cao hôn daønh cho hoaït ñoäng caûnh saùt, theo doõi, ñieàu tra, v.v. seõ töông öùng vôùi 1% GDP cuûa Myõ. Neáu khoaûn chi phí naøy ñöôïc laáy töø ñaàu tö thay vì tieâu duøng, thì taêng tröôûng bò giaûm ñi 1/5 cuûa 1%, hay töø 3% xuoáng coøn 2,8%. Ñaây laø moät chi phí roõ raøng, nhöng cuõng khoâng ñuû lôùn ñeå laøm thay ñoåi vieãn caûnh caên baûn. Treân thöïc teá, khi coâng ngheä toát hôn ñöôïc duøng ñeå caûi thieän hoaït ñoäng kieåm tra, thì hoaøn hoaøn hôïp lyù khi giaû ñònh raèng phaàn nhieàu nhöõng chi phí naøy seõ giaûm theo thôøi gian. Ngöôøi thaéng vaø keû thua trong quaù khöù Chuùng ta coù theå tieáp caän vaán ñeà naøy theo moät höôùng khaùc. Haõy nhìn laïi nhöõng cuù soác xaûy ra ñoái vôùi neàn kinh teá theá giôùi vaø xem xeùt xem nhöõng neàn kinh teá ñöôïc ñieàu haønh theo nhöõng caùch khaùc nhau coù nhöõng giaûi phaùp gì. Caùc cuù soác daàu hoûa trong giai ñoaïn 1973-75 vaø 1979-81 laø ví duï veà nhöõng thôøi ñieåm suy thoaùi vaø xaùo ñoäng cuûa neàn kinh teá theá giôùi. Nhöõng moâ hình kinh teá naøo coù theå xoay sôû ñeå thích nghi töông ñoái höõu hieäu vôùi côn khuûng hoaûng vaø nhöõng neàn kinh teá naøo phaûi traûi qua moät giai ñoaïn khoù khaên do chi phí daàu moû taêng voït vaø phaûi tìm caùch giaûi quyeát nôï naàn? Veà cô baûn, theá giôùi ñöôïc chia thaønh caùc neàn kinh teá höôùng noäi vôùi chieán löôïc töï cung töï caáp vaø nhöõng neàn kinh teá chuù troïng xuaát khaåu, ñaëc bieät laø haøng coâng nghieäp cheá bieán.3 (Nhöõng nöôùc coù neàn kinh teá döïa vaøo daàu moû laø loaïi thöù ba. Hoï höôûng lôïi töø söï taêng giaù 3 Coù moät vaøi neàn kinh teá raát ngheøo chæ coù xuaát khaåu thoâ vaø raát ít haøng coâng nghieäp cheá bieán, nhöng khoâng coù moái lieân heä tröïc tieáp hay laø ñoái töôïng quan taâm cuûa baøi vieát. David Dapice 5 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence daàu löûa vaø khoâng ñöôïc xem xeùt ôû ñaây, vì “cuù soác” ñoái vôùi hoï laø theo höôùng tích cöïc). Neàn kinh teá tieâu bieåu theo ñònh höôùng saûn xuaát thay theá haøng nhaäp khaåu (IS) coù thueá quan cao cuøng vôùi caùc haøng raøo thöông maïi khaùc vaø thöôøng coù tyû giaù hoái ñoaùi ñöôïc ñònh giaù cao, laõi suaát bò kieåm soaùt. Ñieàu naøy laøm cho neàn kinh teá noäi ñòa coù chi phí saûn xuaát cao, söùc caïnh tranh keùm, ít coù caùc nhaø xuaát khaåu trong nöôùc ñaït taàm côõ theá giôùi vaø taïo ra söï thieân leäch khoâng coù lôïi cho xuaát khaåu saûn phaåm thoâ. Vì chi phí ñaàu vaøo ñeå saûn xuaát haøng xuaát khaåu ôû möùc cao neân khoâng coù nhieàu nhöõng maët haøng xuaát khaåu coâng nghieäp cheá bieán vaø caùc haøng xuaát khaåu khaùc coù ñöôïc lôïi nhuaän.4 Khi giaù daàu taêng vaø suy thoaùi kinh teá theá giôùi naûy sinh, nhöõng nöôùc theo ñuoåi muïc tieâu saûn xuaát thay theá haøng nhaäp khaåu nhaän thaáy nhöõng maët haøng xuaát khaåu nguyeân lieäu thoâ cuûa hoï giaûm hay chæ taêng giaù chuùt ít, trong khi giaù daàu nhaäp khaåu taêng gaáp nhieàu laàn. Khoâng theå xuaát khaåu haøng coâng nghieäp cheá bieán ñeå boå trôï cho kim ngaïch xuaát khaåu nguyeân lieäu thoâ ñang giaûm suùt hay khoâng ñuû, caùc nöôùc naøy ñaønh phaûi thaét chaët nhaäp khaåu haøng tö lieäu saûn xuaát hay saûn phaåm trung gian. Ñieàu naøy daãn ñeán moät toác ñoä taêng tröôûng chaäm hôn. Trong moät vaøi tröôøng hôïp (nhö Brazil), giaûi phaùp tình theá laø vay nôï nhieàu hôn. Ñieàu naøy baûo ñaûm duy trì taêng tröôûng cao cho ñeán khoaûng naêm 1980, khi gaùnh naëng nôï trôû neân quaù lôùn vaø roài toác ñoä taêng tröôûng ñaõ chaäm laïi trong moät khoaûng thôøi gian daøi – treân thöïc teá laø töø moät ñeán hai thaäp nieân. Noùi toùm laïi, nhöõng nöôùc theo moâ hình IS “ñaõ töï ñaåy mình vaøo ngoõ cuït” maø hoï khoù loøng tìm ra loái thoaùt. Nhöõng nöôùc naøy thieáu khaû naêng ñaùp öùng theo höôùng naâng cao tính caïnh tranh trong giai ñoaïn taêng tröôûng toaøn caàu bò trì treä. Thay theá nhaäp khaåu Bangladesh Brazil Argentina Höôùng vaøo xuaát khaåu Haøn Quoác Taêng tröôûng GDP (theo giaù CÑ) 1960-70 1970-80 1980-90 Tyû leä xuaát khaåu/GDP 1970 1980 1990 3,6% 5,4% 4,2% 3,3% 8,7% 2,5% 4,3% 2,7% -0,7% 0,05 0,07 0,11 0,06 0,10 0,05 0,08 0,07 0,10 8,6% 10,3% 9,4% 0,14 0,34 0,31 Ñaøi Loan 9,6% 9,7% 8,2% 0,30 0,53 0,45 Thaùi Lan 8,2% 7,7% 7,6% 0,15 0,24 0,37 Caùc nöôùc aùp duïng chính saùch theo höôùng xuaát khaåu khôûi ñaàu vôùi moät tyû leä xuaát khaåu/GDP töông ñoái cao vaø tyû leä naøy tieáp tuïc taêng cao nöõa. Ñoàng thôøi, phaàn lôùn taêng tröôûng xuaát khaåu cuûa caùc nöôùc naøy laø nhôø saûn phaåm coâng nghieäp cheá bieán. Chaúng haïn 4 Kim ngaïch xuaát khaåu haøng coâng nghieäp cheá bieán naêm 1970 cuûa taát caû caùc nöôùc chaâu Myõ Latinh sang caùc nöôùc OECD ñaït 1,3 tyû USD, trong khi chæ moät mình Hoàng Koâng cuõng ñaõ xuaát sang caùc nöôùc giaøu naøy soá haøng coâng nghieäp trò giaù 1,9 tyû ñoâ. Caùc nöôùc chaâu Myõ Latinh theo moâ hình IS, trong khi Hoàng Koâng laø moät thöông caûng môû. Thaäm chí vaøo naêm 1990, chaâu Myõ Latinh ngoaïi tröø Meâhicoâ (khoâng ñöôïc tính do coù nhöõng thoûa thuaän veà haøng cheá bieán xuyeân bieân giôùi vôùi Myõ) chæ xuaát khaåu ñöôïc 22,2 tyû USD haøng coâng nghieäp cheá bieán trong khi Hoàng Koâng ñaït möùc 24,3 USD. Daân soá chaâu Myõ Latinh (khoâng tính Meâhicoâ) cao gaáp 60 laàn daân soá Hoàng Koâng. Nhöõng con soá töông töï trong naêm 1990 laø AÁn Ñoä (9,2 USD xuaát khaåu haøng coâng nghieäp cheá bieán) so vôùi Thaùi Lan (10,5 tyû USD), maëc duø AÁn Ñoä ñaõ xuaát khaåu nhieàu hôn Thaùi Lan vaøo naêm 1970 vaø daân soá ñoâng gaáp 15 laàn. Chính saùch ñaõ quyeát ñònh taát caû! David Dapice 6 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence nhö Thaùi Lan naêm 1978 chæ baét ñaàu vôùi tyû leä haøng coâng nghieäp cheá bieán trong cô caáu kim ngaïch xuaát khaåu laø 25%, nhöng sau 20 naêm tyû troïng naøy ñaõ ñaït gaàn 75%. Nhö vaäy, nhöõng nöôùc taêng tröôûng nhanh naøy ñaõ söû duïng hoaït ñoäng xuaát khaåu haøng coâng nghieäp cheá bieán treân ñaø gia taêng laøm khu vöïc chuû ñaïo (nhöõng nöôùc khaùc nhö Malayxia vaø sau naêm 1980 laø Inñoâneâxia cuõng ñi theo höôùng töông töï nhöng hai nöôùc naøy coøn ñöôïc lôïi töø söï taêng giaù daàu moû). Ngöôïc laïi, caùc quoác gia theo moâ hình IS chöa bao giôø ñaït ñöôïc moät tyû leä xuaát khaåu/GDP cao. Tyû leä xuaát khaåu/GDP dao ñoäng leân xuoáng thaát thöôøng laø do bieán ñoäng giaù cuûa moät soá maët haøng xuaát khaåu chuû yeáu, nhö ñoái vôùi Brazin laø caø pheâ. Coøn Bangladesh coù ít maët haøng xuaát khaåu ngoaïi tröø haøng deät may theo haïn ngaïch. Kim ngaïch xuaát khaåu haøng deät may cuûa Bangladesh taêng nhanh hôn GDP, nhöng vaãn khoâng ñuû ñeå thuùc ñaåy taêng tröôûng chung. Ñieàu thuù vò ôû ñaây laø nhöõng neàn kinh teá caøng “môû” thì laïi caøng coù khaû naêng taêng tröôûng toát hôn vaø oån ñònh hôn nhôø nhöõng kyõ naêng hoïc hoûi ñöôïc khi xuaát khaåu. Thueá quan thaáp, ít nhaát ñoái vôùi caùc maët haøng söû duïng trong hoaït ñoäng xuaát khaåu, cuõng nhö caùc chính saùch hoã trôï kinh doanh khaùc, ñaõ cho pheùp caùc doanh nghieäp phaùt trieån caùc kyõ naêng veà coâng ngheä vaø tieáp thò cuûa mình. Khi giaù thay ñoåi vaø caùc neàn kinh teá giaøu coù bò chöõng laïi thì nhöõng nöôùc theo höôùng xuaát khaåu ñaõ phaûn öùng linh hoaït hôn caùc ñoái thuû caïnh tranh theo chieán löôïc saûn xuaát thay theá nhaäp khaåu. Keát luaän töø phaàn khaûo saùt toùm löôïc naøy (maø ta hoaøn toaøn coù theå môû roäng) laø neáu cöù tìm caùch ñoùng cöûa ñeå baûo veä mình khoûi nhöõng dao ñoäng cuûa neàn kinh teá toaøn caàu thì sau cuøng seõ daàn tôùi tình huoáng lôïi baát caäp haïi. Raát nhieàu nghieân cöùu ñaõ cho thaáy söï ñuùng ñaén cuûa keát luaän naøy ñoái vôùi nhöõng maãu khaûo saùt bao goàm nhieàu quoác gia. Moät nghieân cöùu noåi tieáng ñöôïc Sachs vaø Warner thöïc hieän5 ñaõ cho thaáy nhöõng neàn kinh teá môû taêng tröôûng bình quaân gaàn 5%/naêm trong khi nhöõng neàn kinh teá ñoùng chæ taêng tröôûng chöa ñeán 1%/naêm. Ñaây laø moät caùch bieät raát lôùn vaø ñaày baát ngôø, cho duø hoaøn toaøn ñuùng khi noùi raèng (nhö moät soá pheâ bình ñaõ laäp luaän) môû cöûa laø ñieàu kieän caàn nhöng chöa phaûi laø ñieàu kieän ñuû ñeå ñaûm baûo taêng tröôûng kinh teá beàn vöõng. Vieät Nam hieän giôø ñang laø moät neàn kinh teá môû vôùi nhieàu neùt ñaëc bieät Dó nhieân Vieät Nam ñaõ coù moät kinh nghieäm thaønh coâng tuyeät vôøi trong vieäc gia taêng kim ngaïch xuaát khaåu. Giaù trò xuaát khaåu trong naêm 2001 chieám ñeán 50% GDP - cao hôn so vôùi nhöõng nöôùc xuaát khaåu ôû baûng treân. Ngay caû khi khoâng tính daàu moû, thì tyû leä xuaát khaåu/GDP cuõng ôû möùc gaàn 40% GDP. Maëc duø hieän taïi xuaát khaåu haøng coâng nghieäp cheá bieán vaãn coøn chieám tyû troïng töông ñoái nhoû trong toång giaù trò kim ngaïch xuaát khaåu, nhöng kim ngaïch xuaát khaåu caùc maët haøng naøy ñang taêng nhanh hôn nhöõng maët haøng xuaát khaåu khaùc. Tuy nhieân, kinh nghieäm gaàn ñaây cho thaáy vieäc tieáp tuïc gia taêng nhanh xuaát khaåu haøng deät may vaø giaøy deùp laø ñieàu khoù khaên. Vieäc môû roäng chuûng loaïi haøng coâng nghieäp cheá bieán xuaát khaåu ñoøi hoûi moät tính caïnh tranh saâu roäng hôn. Vieät Nam caàn phaûi coù nhöõng doanh nghieäp am hieåu thò tröôøng nöôùc ngoaøi, taän duïng coâng ngheä toát 5 Jeffrey Sachs vaø Andrew Warner, "Economic Reform and the Process of Global Integration” (Caûi caùch kinh teá vaø tieán trình hoäi nhaäp kinh teá toaøn caàu), Brookings Papers on Economic Activity, 1995. David Dapice 7 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence hôn vaø coù caùc quy trình ra quyeát ñònh nhanh choùng hôn ñeå coù theå naém baét ñöôïc nhöõng cô hoäi cho duø thoaùng qua thay vì boû lôõ do söï chaàn chöø, chaäm chaïp. Moät noäi dung lôùn trong chieán löôïc ñaàu tö hieän haønh cuûa Vieät Nam laø phaùt trieån coâng nghieäp “naëng”. Hieän Chính phuû ñang coù nhöõng keá hoaïch xaây döïng hai nhaø maùy loïc daàu, hai nhaø maùy saûn xuaát phaân ureâ, moät nhaø maùy saûn xuaát theùp, caùc nhaø maùy saûn xuaát xi maêng vôùi coâng suaát taêng theâm haøng trieäu taán vaø nhieàu döï aùn ñaàu tö töông töï khaùc. Nhöõng döï aùn ñaàu tö naøy seõ toán keùm haøng tyû ñoâ la. Phaàn lôùn laø nhaèm saûn xuaát thay theá haøng nhaäp khaåu. Caùc döï aùn döôøng nhö ñoøi hoûi phaûi coù haøng raøo thueá nhaäp khaåu cao ñeå coù theå hoøa voán. Chæ coù ñieàu khoâng roõ laø caùc thueá suaát thueá nhaäp khaåu naøy seõ maâu thuaãn ñeán möùc naøo vôùi nhöõng cam keát thöông maïi theo Hieäp ñònh Thöông maïi Töï do ASEAN (AFTA), Hieäp ñònh Thöông maïi Vieät - Myõ hay nhöõng thoaû thuaän raøng buoäc saép tôùi trong khuoân khoå WTO. Neáu coù maâu thuaãn, thì caùc nhaø xuaát khaåu Vieät Nam coù theå seõ phaûi ñoái maët vôùi caùc bieän phaùp traû ñuõa töø caùc ñoái taùc thöông maïi cuûa Vieät Nam. Vaø caùc bieän phaùp traû ñuõa thöôøng laø nhaèm vaøo caùc maët haøng xuaát khaåu coù tính caïnh tranh nhaát cuûa Vieät Nam. Ñoù laø nhöõng ngaønh haøng coù tieàm naêng phaùt trieån nhaát vaø thöôøng cuõng laø ngaønh taïo ra söï gia taêng vieäc laøm nhieàu nhaát. Moät quyeát ñònh öu tieân saûn xuaát noäi ñòa coù chi phí cao cuõng taát yeáu laø moät quyeát ñònh phaân bieät ñoái xöû khoâng coù lôïi cho caùc hoaït ñoäng xuaát khaåu coù tính caïnh tranh. (Khoâng theå laáy laøm an uûi khi cho raèng caùc quoác gia khaùc keå caû Myõ cuõng ñang baûo veä ngaønh saûn xuaát theùp noäi ñòa baèng caùch aùp ñaët nhöõng “möùc thueá choáng baùn phaù giaù” leân theùp nhaäp khaåu coù giaù thaáp. Ngöôøi ta ñaõ öôùc tính raèng cöù moãi vieäc laøm trong ngaønh theùp ñöôïc giöõ laïi thì ngöôøi tieâu duøng ôû Myõ phaûi traû theâm 500.000 USD do giaù theùp cao hôn!) Söï taùch rôøi giöõa chính saùch coâng nghieäp vaø thöông maïi seõ ñöôïc giaûi quyeát baèng moät hay moät soá caùch trong ba höôùng sau: 1. Caùc ngaønh coâng nghieäp chi phí cao seõ vaãn tieáp tuïc coù chi phí cao vaø caàn haøng raøo thueá quan baûo hoä cuøng vôùi trôï giaù. 2. Nhöõng ngaønh coâng nghieäp chi phí cao seõ phaûi ñoùng cöûa. 3. Caùc ngaønh coâng nghieäp chi phí cao seõ coù khaû naêng haï chi phí vaø caïnh tranh. Coù theå caû ba keát quaû naøy ñeàu seõ xaûy ra, ngay caû vôùi cuøng moät saûn phaåm. Ví duï, trong khi moät vaøi nhaø maùy ñöôøng ñaõ coù khaû naêng caïnh tranh treân thò tröôøng quoác teá, nhieàu nhaø maùy khaùc chæ coù theå toàn taïi vôùi giaù cao trong thò tröôøng noäi ñòa vaø moät soá thaäm chí seõ phaûi ñoùng cöûa duø ñaõ baùn ôû möùc giaù cao. Chính saùch buoäc ngöôøi tieâu duøng vaãn coøn ngheøo cuûa Vieät Nam phaûi traû gaáp ñoâi giaù ñöôøng theá giôùi ñeå nhöõng khaùch haøng nöôùc ngoaøi coù theå mua ñöôøng xuaát khaåu ñöôïc trôï giaù cuûa nhöõng nhaø saûn xuaát chi phí cao ôû Vieät Nam môùi thaät kyø laï. Taïi sao laïi coù chính phuû muoán "ñaùnh thueá" ngöôøi daân cuûa mình (thoâng qua giaù cao) ñeå laøm lôïi cho ngöôøi nöôùc ngoaøi? Taát nhieân, baát cöù nhaø xuaát khaåu Vieät Nam naøo coù nhu caàu veà ñöôøng seõ khoâng traùnh khoûi gaëp baát lôïi vôùi chính saùch naøy. Maët haøng döùa xiroâ ñöôøng ñoùng hoäp xuaát khaåu coù theå seõ khoâng theå tieâu thuï ñöôïc neáu giaù ñöôøng ñaét ñoû nhö vaäy! Quyeát ñònh saûn xuaát moät trieäu taán ñöôøng khoâng phaûi laø nhaèm gaây baát lôïi cho noâng daân troàng döùa, nhöng ñoù laø haäu quaû cuûa chính quyeát ñònh naøy. David Dapice 8 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence Söï gia taêng nhaäp khaåu xe maùy Trung Quoác gaàn ñaây laø moät daáu hieäu nöõa chæ ra khoaûng caùch giöõa chi phí saûn xuaát ñöôïc baûo hoä vaø nhöõng chi phí saûn xuaát caïnh tranh. Nhöõng chieác Honda laép raùp trong noäi ñòa ñöôïc baùn vôùi giaù treân 2.000 USD vaøo thôøi ñieåm xe gaén maùy Trung Quoác baét ñaàu xaâm nhaäp thò tröôøng Vieät Nam. Vôùi giaù thaønh khoaûng 600 USD, xe Trung Quoác nhanh choùng chieám lónh moät thò phaàn lôùn. Honda ñaõ caét giaûm giaù thaønh, nhöng moät soá phuï tuøng Honda ñöôïc duøng ñeå naâng caáp xe maùy Trung Quoác (toán töø 100 - 200 USD) cho pheùp giaûm söï khaùc bieät veà chaát löôïng giöõa hai loaïi xe vaø Honda seõ tieáp tuïc chòu aùp löïc lôùn. Kòch baûn naøy seõ tieáp tuïc taùi dieãn tröø phi Vieät Nam xaây döïng nhöõng chính saùch khuyeán khích caùc nhaø saûn xuaát coù chi phí thaáp. Söï kieän Trung Quoác gia nhaäp toå chöùc WTO vaø thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi moät caùch thaønh coâng ñem laïi nhieàu yù nghóa caàn tìm hieåu. Tyû leä tieát kieäm cao, nguoàn nhaân löïc doài daøo caû veà lao ñoäng coù tay ngheà laãn khoâng coù tay ngheà vôùi chi phí thaáp vaø moät thò tröôøng noäi ñòa roäng lôùn khieán Trung Quoác trôû thaønh moät ñoái thuû caïnh tranh ñaùng sôï cho nhieàu maët haøng maø Vieät Nam (hay ASEAN) döï ñònh saûn xuaát. Thay vì chæ taäp trung xem xeùt lieäu moät doanh nghieäp thuoäc thaønh phaàn kinh teá nhaø nöôùc hay tö nhaân, naèm ôû mieàn Baéc hay mieàn Nam, thì xeùt veà maët chieán löôïc seõ ñuùng ñaén hôn neáu suy nghó raèng BAÁT CÖÙ doanh nghieäp Vieät Nam naøo thaønh coâng cuõng ñeàu goùp phaàn quan troïng giuùp caïnh tranh moät caùch höõu hieäu vôùi Trung Quoác. Giaûm bôùt söï khaùc bieät trong ñoái xöû giöõa khu vöïc nhaø nöôùc vaø khu vöïc tö nhaân khoâng chæ laø ñieàu coâng baèng maø coøn laø moät ñieàu kieän caàn thieát cho quaù trình coâng nghieäp hoùa ñöôïc thaønh coâng vaø qua ñoù giuùp cho söï phaùt trieån thaønh coâng. Neáu khoâng coâng nghieäp hoùa thaønh coâng, thì neàn kinh teá seõ khoâng theå naøo coù khaû naêng taïo ra ñuû soá coâng aên vieäc laøm cho haøng trieäu thanh nieân Vieät Nam, nhöõng ngöôøi coù trình ñoä hoïc vaán trung hoïc vaø khoâng coøn muoán laøm noâng nghieäp. Ñieàu naøy seõ daãn ñeán nhieàu teä naïn xaõ hoäi maø toát nhaát laø traùnh khoâng neân coù. May maén laø, Vieät Nam hoaøn toaøn coù theå tìm ñöôïc caùch chung soáng vôùi nöôùc laùng gieàng khoång loà cuûa mình vaø ñoàng thôøi vaãn ñeà ra ñöôïc con ñöôøng taêng tröôûng nhanh. Sau ñaây laø moät soá lyù do: 1. Khoâng gioáng nhö Vieät Nam voán coù löïc löôïng lao ñoäng trong khu vöïc quoác doanh chæ chieám phaàn nhoû (2 trieäu lao ñoäng hay 5% löïc löôïng lao ñoäng), Trung Quoác coù moät khu vöïc kinh teá quoác doanh lôùn vaø vì vaäy lo ngaïi tình traïng baát oån xaõ hoäi gia taêng. Trong khi Trung Quoác ñaåy nhanh vieäc giaûm bôùt soá löôïng doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø taïo ra nhieàu doanh nghieäp nhaø nöôùc coù hieäu quaû hôn, thì khi caêng thaúng xaõ hoäi vöôït quaù moät ngöôõng nhaát ñònh Trung Quoác seõ phaûi laøm chaäm tieán trình naøy laïi. Treân thöïc teá, Trung Quoác ñaõ gaëp phaûi tình traïng naøy khi Toøa aùn Toái cao chính thöùc ra leänh taïm döøng caùc vuï phaù saûn cuûa nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc coù quy moâ lôùn. Yeâu caàu caàn thaän troïng cuûa Trung Quoác mang laïi cho Vieät Nam moät cô hoäi, neáu Vieät Nam toû ra linh hoaït. Trung Quoác coù hôn 85 trieäu lao ñoäng laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaøo naêm 1999 (giaûm so vôùi con soá 112 trieäu vaøo naêm 1996), chieám hôn 40% löïc löôïng lao ñoäng thaønh thò vaø vì vaäy caàn phaûi quan taâm ñeán tình traïng thaát nghieäp. Vieät Nam hieän coù keá hoaïch söû duïng vieän trôï quoác teá ñeå buø ñaép cho nhöõng lao ñoäng nghæ vieäc trong doanh David Dapice 9 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 2. 3. 4. 5. Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence nghieäp nhaø nöôùc, do ñoù coù theå ñaït ñöôïc möùc ñoä caïnh tranh cao hôn vôùi möùc xaùo troän xaõ hoäi thaáp nhaát. Vieät Nam coù theå vaø phaûi chuyeån bieán nhanh hôn Trung Quoác, töø ñoù môû ra nhöõng thôøi cô môùi. Nhieàu coâng ty ña quoác gia raát ngaïi phaûi maïo hieåm boû heát voán ñaàu tö vaøo moät choã. Ñieàu ñoù coù nghóa laø hoï muoán phaân taùn saûn xuaát cuûa mình ôû nhieàu quoác gia. Vì vaäy ñoái vôùi haõng Nike, khoâng bao giôø coù quaù 30% saûn löôïng ñöôïc saûn xuaát töø moät nöôùc. Ñieàu naøy ñem laïi cho Vieät Nam cô hoäi chieám moät vai troø quan troïng gaàn ngang baèng vôùi Trung Quoác ôû moät soá maët haøng xuaát khaåu quan troïng, neáu Vieät Nam coù theå saûn xuaát vôùi chi phí thaáp vaø chaát löôïng cao. Khi Trung Quoác phaùt trieån, thu nhaäp cuûa ngöôøi daân Trung Quoác taêng leân. Hoï coù theå mua ngaøy caøng nhieàu hôn nhöõng maët haøng maø Vieät Nam coù theå baùn nhö cao su, cheø, caø pheâ, haûi saûn vaø caùc thöïc phaåm khaùc cuõng nhö nhöõng nguyeân lieäu thoâ. Neáu nhöõng saûn phaåm naøy ñöôïc cheá bieán hieäu quaû, nhu caàu lôùn veà nhöõng saûn phaåm naøy coù theå thuùc ñaåy nhieàu ngaønh coâng noâng nghieäp ôû Vieät Nam phaùt trieån. Sau cuøng thì Trung Quoác cuõng nhaäp khaåu nhieàu nhö xuaát khaåu. Caên cöù vaøo vò trí vaø khaû naêng coù theå tìm hieåu thò tröôøng Trung Quoác cuûa Vieät Nam, thì khoâng coù lyù do naøo Vieät Nam khoâng theå höôûng lôïi töø moät nöôùc Trung Quoác thònh vöôïng, cuõng gioáng nhö Meâhicoâ ñaõ thu ñöôïc lôïi töø söï taêng tröôûng cuûa Myõ trong nhöõng naêm 90. Söï höôûng öùng to lôùn treân khaép ñaát nöôùc sau khi Luaät doanh nghieäp ra ñôøi cho thaáy naêng löïc vaø moái quan taâm lôùn cuûa daân chuùng trong vaán ñeà sôû höõu vaø ñieàu haønh moät doanh nghieäp. Neáu heä thoáng taøi chính vaø nhöõng thay ñoåi khaùc taïo ñieàu kieän cho nhöõng doanh nghieäp toát nhaát trong soá naøy phaùt trieån nhanh, thì coù lyù do ñeå hy voïng raèng caùc doanh nghieäp trong nöôùc seõ ñuû khaû naêng caïnh tranh. Vieät Nam vaãn coøn nhoû, ñaëc bieät laø xeùt veà kim ngaïch xuaát khaåu haøng coâng nghieäp cheá bieán. Nhöõng nhaø saûn xuaát nhoû thöôøng deã taêng tröôûng hôn trong ñieàu kieän kinh teá trì treä. Thò tröôøng Myõ môùi môû ñoái vôùi Vieät Nam coù theå giuùp thu huùt nhieàu nhaø ñaàu tö cuõng nhö hoã trôï cho söï gia taêng nhanh choùng veà xuaát khaåu. Tình traïng baát oån trong xaõ hoäi caùc nöôùc ASEAN khaùc cuõng coù theå giuùp Vieät Nam trôû thaønh ñòa ñieåm ñaàu tö mong muoán hôn, maëc duø roõ raøng tình traïng hoãn loaïn ôû caùc nöôùc ASEAN roõ raøng coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc khaùc. Xeùt treân nhieàu khía caïnh khaùc, Vieät Nam ôû trong moät vò theá raát toát ñeå ñöôïc lôïi töø nhöõng doøng voán vaø haøng hoùa töï do. Vieät Nam coù löïc löôïng lao ñoäng vôùi trình ñoä hoïc vaán toát, noåi tieáng laøm vieäc chaêm chæ vaø hoïc hoûi nhanh. Vieät Nam khoâng chæ naèm keà Trung Quoác maø coøn gaàn caû Ñaøi Loan vaø nhöõng neàn kinh teá chaâu AÙ khaùc. Ñaây hoaëc laø nhöõng thò tröôøng toát hoaëc laø nhöõng nôi coù nhieàu khaû naêng “chuyeån giao” nhöõng hoaït ñoäng xuaát khaåu thaâm duïng lao ñoäng raát thích hôïp vôùi tieàm naêng kinh teá cuûa Vieät Nam. Vieät Nam ñaõ ñaït ñöôïc söï oån ñònh veà kinh teá vó moâ, moät tyû giaù hoái ñoaùi coù tính caïnh tranh vaø moät moâi tröôøng phaùp lyù ñang daàn ñöôïc caûi thieän. Neáu döï baùo tình traïng neàn kinh teá theá giôùi vaãn coøn môø mòt vaø baát oån thì ít nhaát Vieät Nam cuõng ñang ôû vò trí töông ñoái toát. David Dapice 10 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence Vieät Nam caàn taêng tröôûng nhanh vaø taêng tröôûng döïa vaøo thaâm duïng lao ñoäng Tuy nhieân, coù moät xuaát phaùt ñieåm toát trong cuoäc ñua laø moät chuyeän coøn giaønh ñöôïc thaéng lôïi trong cuoäc ñua laïi laø chuyeän khaùc. Taàm quan troïng cuûa moät chính saùch ñuùng ñaén trong moät neàn kinh teá toaøn caàu suy yeáu chaéc chaéc laø quan troïng hôn trong thôøi kyø kinh teá toaøn caàu toát ñeïp, khi maø nhieàu loãi laàm ñöôïc tha thöù vaø boû qua do khuynh höôùng chung laø ñi leân. Vieät Nam döôøng nhö ñang thöïc söï ñoái maët vôùi moät moâi tröôøng khaéc nghieät caû trong vaø ngoaøi nöôùc. Soá lieäu töø Boä Lao ñoäng cho thaáy moät möùc ñoä giaûm suùt ñaùng ngaïc nhieân cuûa löïc löôïng lao ñoäng trong noâng nghieäp töø naêm 1996 tôùi 2000.6 Soá löôïng ngöôøi tham gia hoaït ñoäng noâng nghieäp giaûm töø 24,4 trieäu xuoáng coøn 22,7 trieäu, töø ñoù cho thaáy soá vieäc laøm maát ñi trong ngaønh noâng nghieäp ôû vaøo khoaûng 400.000 ngöôøi/naêm. Moãi naêm coù ít nhaát moät trieäu ngöôøi tham gia vaøo löïc löôïng lao ñoäng vaø baát cöù moät lao ñoäng naøo bò maát vieäc töø nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ laøm taêng ñoäi quaân tìm kieám vieäc laøm. Nhöõng soá lieäu naøy khoâng coù gì laø gaây kinh ngaïc vì phaàn lôùn nhöõng ngöôøi lao ñoäng treû tuoåi ít nhaát coù hoïc trung hoïc. Vôùi tyû leä lao ñoäng trong noâng nghieäp chieám tôùi treân 60% toång löïc löôïng lao ñoäng, trong khi khu vöïc naøy chæ chieám 25% toång saûn löôïng, thì khoaûng caùch giöõa thu nhaäp noâng nghieäp vaø phi noâng nghieäp (hay thaønh thò vaø noâng thoân) laø lôùn vaø ngaøy caøng taêng.7 Xu höôùng chung laø song song vôùi vieäc nhöõng lao ñoäng coù tuoåi veà höu thì ngaøy caøng nhieàu lao ñoäng treû muoán coù ñöôïc nhöõng vieäc laøm vôùi thu nhaäp cao hôn vaø muoán ñöôïc höôûng nhöõng tieän nghi cuûa cuoäc soáng thaønh thò. Nhöng ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø phaûi taïo ra haøng trieäu vieäc laøm vaøo thôøi ñieåm maø nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc coù theå phaûi caét giaûm lao ñoäng cuøng vôùi xu theá giaûm lao ñoäng trong noâng nghieäp. Nhieäm vuï quan troïng nhaát cuûa Chính phuû Vieät Nam laø taïo caùc ñieàu kieän ñeå phaùt trieån nhöõng vieäc laøm môùi. Caùc coâng vieäc naøy phaûi laø nhöõng coâng vieäc coù hieäu quaû kinh teá vaø beàn vöõng, chöù khoâng phaûi ñôn thuaàn laø nhöõng coâng vieäc hình thöùc ñöôïc ngaân saùch trôï caáp. Trong ñieàu kieän khu vöïc doanh nghieäp nhaø nöôùc chæ cung caáp 5% soá löôïng vieäc laøm vaø coù khaû naêng seõ giaûm xuoáng nöõa, thì khoâng theå tính ñeán chuyeän Chính phuû coù khaû naêng cung öùng vieäc laøm moät caùch tröïc tieáp. Vieäc laøm phaûi ñöôïc taïo ra töø khu vöïc tö nhaân, caû trong nöôùc vaø coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Khu vöïc kinh teá coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vôùi 300.000 lao ñoäng trong naêm 2000 seõ coù khaû naêng taêng gaáp ñoâi con soá naøy trong voøng 5 naêm tôùi. Khu vöïc kinh teá tö nhaân chính thöùc coù 1 trieäu lao ñoäng trong naêm 2000 vaø coù toác ñoä taêng vieäc laøm laø 20% (con soá raát laïc quan!), nhö vaäy seõ taïo theâm 300.000 vieäc laøm moãi naêm ñeán naêm 2005. Khu vöïc hoä gia ñình vaø tö nhaân phi chính thöùc coù 8,6 trieäu lao ñoäng trong naêm 2000 vaø khu vöïc naøy seõ phaûi thu nhaän heát löôïng lao ñoäng coøn laïi. (Raát ít ngöôøi seõ di cö ra nöôùc ngoaøi). Nhöng chuùng ta bieát raèng toác ñoä gia taêng vieäc laøm coù hieäu quaû kinh teá trong khu vöïc tö nhaân khoâng chính thöùc haàu nhö töông öùng vôùi toác ñoä taêng tröôûng cuûa toaøn boä neàn kinh teá. Vieät Nam caàn coù toác ñoä taêng tröôûng töø 8% ñeán 6 Tình traïng lao ñoäng vaø vieäc laøm Vieät Nam naêm 2000, Boä Lao ñoäng, Haø Noäi 2001. Trong naêm 1994, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi moät thaùng taïi thaønh thò laø 360.000 VND vaø thu nhaäp ôû noâng thoân laø 141.000 VND. Vaøo naêm 1999, thu nhaäp thaønh thò ñaõ taêng leân 832.000 VND vaø noâng thoân chæ taêng leân 225.000 VND. Khoaûng caùch veà thu nhaäp ñaõ taêng töø 219.000 leân 607.000 VND! Soá lieäu veà phaùt trieån xaõ hoäi trong thôøi kyø ñoåi môùi ôû Vieät Nam, Toång cuïc Thoáng keâ, trang 377. 7 David Dapice 11 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence 9% ñeå ñaûm baûo soá cô hoäi vieäc laøm taêng kòp vôùi toác ñoä gia taêng lao ñoäng môùi vaøo khu vöïc phi chính thöùc vaø kinh teá hoä gia ñình. Baûng soá lieäu sau cung caáp nhöõng tính toaùn minh hoïa yù nghóa cuûa taêng tröôûng vieäc laøm aâm trong noâng nghieäp vaø 0% trong khu vöïc nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc khu vöïc khaùc. Löïc löôïng lao ñoäng (trieäu ngöôøi) Soá vieäc laøm (trieäu) Trong ñoù: Noâng nghieäp Nhaø nöôùc Nöôùc ngoaøi Tö nhaân chính thöùc Phi chính thöùc/Hoä gia ñình 2000 38,6 36,2 2005 43,6 41,2 22,7 3,6 0,3 1,0 8,6 20,7 3,6 0,7 2,5 13,7 Möùc taêng haøng naêm 2,5% 2,6% -1,8% 0,0% 18,5% 20,0% 9,8% Ghi chuù: Caùc soá cuûa naêm 2000 laø soá lieäu thöïc teá. Nhöõng döï phoùng cho khu vöïc noâng nghieäp ñöôïc caên cöù vaøo xu theá giai ñoaïn 1996-2000. Vieäc laøm trong khu vöïc nhaø nöôùc, nöôùc ngoaøi vaø tö nhaân chính thöùc ñöôïc döïa vaøo caùc giaû ñònh. Khu vöïc phi chính thöùc/hoä gia ñình laø phaàn coøn laïi cuûa toång soá tröø ñi cho caùc soá treân. Döï phoùng veà soá löôïng vieäc laøm giaû ñònh soá löôïng ngöôøi thaát nghieäp laø khoâng ñoåi. Baûng soá lieäu treân ñaùng baùo ñoäng. Soá lieäu trong baûng naøy chæ ra raèng ngay caû neáu caùc khu vöïc kinh teá tö nhaân chính thöùc (trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi) taêng tröôûng voâ cuøng toát ñi chaêng nöõa thì vaán ñeà taïo ra ñuû coâng aên vieäc laøm trong 5 ñeán 10 naêm tôùi laø raát khoù khaên. Neáu söï gia taêng lao ñoäng laøm vieäc trong khu vöïc tö nhaân phi chính thöùc ñöôïc cho laø quaù cao vaø khoâng thöïc teá, thì vaán ñeà laïi laø khoâng roõ söï hieäu chænh seõ ñeán töø ñaâu. Caên cöù vaøo cheânh leäch thu nhaäp ngaøy caøng lôùn vaø trình ñoä hoïc vaán ngaøy caøng cao thì lieäu soá lao ñoäng ruùt ra khoûi noâng nghieäp coù theå ít hôn so vôùi thôøi gian qua ñöôïc khoâng? Caên cöù vaøo keá hoaïch chuyeån ñoåi cô caáu sôû höõu vaø ñoùng cöûa nhieàu doanh nghieäp nhaø nöôùc hieän ñang hoaït ñoäng, thì lieäu coù phaûi khu vöïc nhaø nöôùc seõ laø nguoàn taïo theâm ñöôïc vieäc laøm? (Thöïc teá, möùc taêng tröôûng 20% veà lao ñoäng laøm vieäc haøng naêm trong khu vöïc tö nhaân noäi ñòa phaûn aùnh moät phaàn söï gia taêng lao ñoäng do chuyeån ñoåi cô caáu sôû höõu cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc). Hay laø con soá thaát nghieäp seõ taêng nhanh hôn döï kieán? Keát luaän cuûa phaàn phaân tích toùm taét naøy laø trong thaäp nieân naøy Vieät Nam caàn moät toác ñoä taêng tröôûng GDP nhanh ngang baèng vôùi thaäp nieân tröôùc, nhöng möùc ñoä thaâm duïng vieäc laøm phaûi cao hôn trong khu vöïc phi noâng nghieäp, bôûi vì khu vöïc noâng nghieäp khoâng coøn goùp phaàn taïo ra vieäc laøm nhö ñaõ töøng laøm trong giai ñoaïn tröôùc naêm 1996. Caùc muïc tieâu veà xoùa ñoùi, giaûm ngheøo, ñaûm baûo coâng baèng töông ñoái trong cô hoäi laøm vieäc vaø giaûm bôùt teä naïn xaõ hoäi, taát caû ñeàu tuøy thuoäc vaøo naêng löïc cuûa Nhaø nöôùc trong vieäc taïo döïng caùc ñieàu kieän phuø hôïp cho caû doanh nghieäp tö nhaân chính thöùc vaø phi chính thöùc. David Dapice 12 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence Nhöõng giôùi haïn ñoái vôùi vieäc oån ñònh taêng tröôûng Chuùng ta ghi nhaän raèng toác ñoä taêng tröôûng GDP caàn phaûi nhanh vaø möùc ñoä thaâm duïng vieäc öùng vôùi toác ñoä taêng tröôûng ñoù phaûi cao hôn. Giôø haõy tìm kieám xem nhöõng döï aùn ñaàu tö vaø chính saùch naøo seõ hoã trôï cho söï taêng tröôûng nhanh vaø thaâm duïng lao ñoäng? Hoaëc ngöôïc laïi, haõy xaùc ñònh nhöõng hoaït ñoäng naøo laøm caûn trôû hoaëc laøm giaûm khaû naêng ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu noùi treân. Haàu heát nhöõng döï aùn ñaàu tö cho saûn xuaát thay theá haøng nhaäp khaåu seõ rôi vaøo choã naøo? Chuùng toán haøng tæ ñoâla, taïo ra ñöôïc raát ít coâng vieäc laøm laâu daøi vaø laøm cho chi phí ñaàu vaøo taêng cao hôn so vôùi haøng nhaäp khaåu maø caùc nhaø xuaát khaåu söû duïng nhieàu lao ñoäng trong nöôùc söû duïng. Chuùng taïo ra giaù trò gia taêng raát thaáp hay taïo ra giaù trò gia taêng aâm tính theo möùc giaù theá giôùi. Ñieàu ñoù coù nghóa laø caùc döï aùn naøy vöøa phaûn taêng tröôûng vaø vöøa phaûn vieäc laøm. Nhöõng döï aùn ñaàu tö nhö vaäy coù ñöôïc söï uûng hoä veà maët chính trò vaø haønh chính maïnh meõ, nhöng khoâng coù taùc duïng toát cho neàn kinh teá! Tröø phi coù theå hoaït ñoäng maø khoâng caàn trôï giaù hay baûo hoä, caùc döï aùn naøy chæ ñôn giaûn laø öu tieân moät ngaønh kinh teá keùm hieäu quaû baèng caùch aùp ñaët nhöõng khoaûn chi phí leân caùc khu vöïc khaùc. Moät phaàn cuûa caâu traû lôøi naèm ôû heä thoáng taøi chính. Heä thoáng taøi chính trong moät neàn kinh teá thò tröôøng cuõng gioáng nhö traùi tim cuûa moät con ngöôøi. Tieàn chính laø maùu vaø moät heä thoáng taøi chính laønh maïnh laø heä thoáng nhaän tieàn (tieát kieäm) vaø bôm noù ñeán nhöõng nôi caàn thieát. Heä thoáng taøi chính ôû Vieät nam hieän chöa laønh maïnh. Nhöõng ñònh cheá taøi chính gaëp raát nhieàu khoù khaên trong vieäc cho khu vöïc tö nhaân vay laø nhöõng ñònh cheá chieám ña soá trong heä thoáng ngaân haøng. Vì nhöõng lyù do lòch söû vaø nhöõng lyù do khaùc, caùc toå chöùc naøy thaäm chí coøn göûi haøng traêm trieäu ñoâla vaøo nhöõng taøi khoaûn coù suaát sinh lôïi thaáp ôû nhöõng ngaân haøng nöôùc ngoaøi thay vì mang chuùng ra cho vay taïi Vieät Nam! (Rieâng Ngaân haøng Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân ñaõ cho noâng daân vay nhöõng khoaûn vay ngaén haïn raát thaønh coâng). Thò tröôøng traùi phieáu tö nhaân haàu nhö khoâng toàn taïi, hoaït ñoäng cho thueâ taøi chính raát haïn cheá, cuøng vôùi moät thò tröôøng chöùng khoaùn coøn voâ cuøng khieâm toán. Noùi toùm laïi, caùc doanh nghieäp tö nhaân döïa vaøo nguoàn löïc cuûa chính baûn thaân hay vay möôïn töø baïn beø, gia ñình vaø caùc nguoàn tö nhaân khaùc. Ñieàu naøy khieán cho söï taêng tröôûng cuûa caùc doanh nghieäp chaäm hôn so vôùi tieàm naêng coù theå ñaït ñöôïc treân thöïc teá vaø laøm giôùi haïn khaû naêng ñaàu tö quy moâ lôùn vaø daøi haïn cuûa doanh nghieäp. Caùch thöùc roõ raøng nhaát ñeå laøm giaûm söï taéc ngheõn laø cho pheùp caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi ôû Vieät Nam ñoùng moät vai troø lôùn hôn so vôùi hieän taïi. Caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi nhaän vaø cho vay caùc khoaûn tieàn kyù göûi cuûa ngöôøi daân ñòa phöông seõ mang laïi söï tin töôûng, voán, khaû naêng vaø caû tính kyû luaät. Danh muïc ñaàu tö cuûa hoï treân toaøn caàu ñuû lôùn ñeå hoï coù theå chaáp nhaän nhöõng ruûi ro maø caùc ngaân haøng Vieät Nam seõ ñaùnh giaù laø quaù cao. Hoï seõ yeâu caàu – vaø qua ñoù giuùp phaùt trieån – nhöõng thoâng leä keá toaùn vaø quaûn lyù ñeå töø ñoù giuùp nhöõng ngöôøi vay voán cuûa Vieät Nam trôû neân hieäu quaû hôn. Tuy nhieân, vieäc chaáp nhaän hoaït ñoäng cuûa nhöõng ngaân haøng tö nhaân nöôùc ngoaøi theo döï kieán seõ maát khoaûng moät thaäp nieân sau khi Hieäp ñònh Thöông maïi Vieät - Myõ ñöôïc pheâ chuaån, maëc duø vieäc cho pheùp mua coå phaàn naém quyeàn thieåu soá coù theå ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 2002. Caùc ngaân haøng thöông maïi quoác doanh laäp luaän raèng hoï caàn thôøi gian ñeå naâng cao hieäu quaû hoaït David Dapice 13 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence ñoäng. Caâu hoûi ñaët ra laø khi naøo thì hoï trôû neân coù hieäu quaû? Vaø lieäu neàn kinh teá coù theå chôø ñôïi cho ñeán chöøng naøo caùc ngaân haøng thöông maïi quoác doanh trôû neân coù hieäu quaû? Kinh nghieäm cho thaáy caûi caùch ngaân haøng maø khoâng coù “luoàng maùu môùi” laø ñieàu heát söùc khoù khaên ôû caùc neàn kinh teá chaâu AÙ khaùc vaø coù nhieàu khaû naêng laø Vieät Nam cuõng khoâng phaûi laø moät ngoaïi leä. Caøng maát nhieàu thôøi gian ñeå laøm cho tieàn tieát kieäm baét ñaàu ñöôïc söû duïng moät caùch hieäu quaû thì toác ñoä taêng tröôûng cuûa khu vöïc tö nhaân caøng chaäm. Naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ngaân haøng khoâng phaûi laø caûi caùch taøi chính duy nhaát caàn laøm. Caùc coâng ty baûo hieåm nhaân thoï8, caùc thò tröôøng traùi phieáu thöông maïi, caùc coâng ty cho thueâ taøi chính vaø thò tröôøng chöùng khoaùn soâi ñoäng, taát caû ñeàu laø nhöõng boä phaän cuûa heä thoáng taøi chính hoaït ñoäng höõu hieäu. Tuy vaäy, ngoaøi Quyõ Hoã trôï Phaùt trieån -- moät toå chöùc haønh chính thu nhaän nhöõng khoaûn vieän trôï lôùn cuøng nhöõng nguoàn voán khaùc – roài chuû yeáu cho caùc döï aùn nhaø nöôùc vay, thì söï tieán trieån trong nhöõng lónh vöïc khaùc chæ laø raát khieâm toán. Doanh soá baùn baûo hieåm nhaân thoï ñaõ taêng leân nhanh choùng, nhöng coøn chöa roõ lieäu löôïng voán huy ñoäng naøy coù theå ñöôïc ñaàu tö moät caùch hieäu quaû hay khoâng tröø khi nhöõng caûi caùch khaùc cuõng ñöôïc tieán haønh. Caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc trong naêm 2001 dieãn ra vôùi toác ñoä chaäm vaø trong 5 naêm qua cuõng vaäy. Trong khi soá löôïng nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc “chuyeån cô caáu sôû höõu” giôø ñaây leân con soá haøng traêm, nhöng vaãn coøn quaù nhoû. Coù leõ keå töø naêm 1995 ñeán nay ñaõ coù khoaûng 2% voán nhaø nöôùc ñöôïc “coå phaàn hoùa”. Chöøng naøo coâng cuoäc caûi caùch naøy vaãn coøn dieãn ra chaäm, seõ tieáp tuïc coøn löïc caûn cöôõng laïi caûi caùch ngaân haøng, coøn khoù khaên lôùn trong vieäc taïo ra moät “saân chôi bình ñaúng” vaø coøn moät nhoùm coù theá löïc vaän ñoäng lôùn chæ quan taâm ñeán vieäc thöông löôïng chính trò ñeå duy trì lôïi theá cuûa hoï nhieàu hôn laø nghieân cöùu tìm caùch thöùc ñeå caïnh tranh trong neàn kinh teá toaøn caàu. Chi phí cao cuûa dòch vuï ñieän thoaïi, voán ñöôïc thöôøng xuyeân noùi ñeán trong nhieàu naêm, chæ môùi ñöôïc giaûm xuoáng chuùt ít. Ngay caû khi söû duïng dòch vuï ñieän thoaïi chi phí thaáp, chi phí cuûa moät cuoäc goïi töø Vieät Nam sang Myõ hay ngöôïc laïi cuõng vaãn cao gaáp 3 laàn so vôùi Inñoâneâxia, 4 laàn so vôùi Trung Quoác vaø 6 laàn so vôùi Malayxia. Ñaây laø moät phaàn cuûa chi phí aån phaùt sinh töø moät doanh nghieäp nhaø nöôùc ñoäc quyeàn treân thöïc teá khi doanh nghieäp nhaø nöôùc naøy khoâng ñaït ñöôïc hieäu quaû hoaït ñoäng ngang baèng vôùi caùc quoác gia laùng gieàng. [Xem hoäp chuyeân muïc trong trang beân.] Nhöõõng khaùc bieät giöõa caùc tænh - Ñaâu laø nguyeân nhaân chính? Cho ñeán nay chính saùch cuûa Vieät Nam ñang cho pheùp caùc chính quyeàn ñòa phöông thu huùt voán ñaàu tö cuûa tö nhaân trong nöôùc laãn ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Song nhöõng ñòa phöông naøo chöa quen hoaëc chöa saün saøng thöïc hieän ñieàu ñoù thöôøng döïa vaøo nhöõng cô cheá cuõ ñeå thuùc ñaåy taêng tröôûng. Nhöõng tænh ñoù thöôøng söû duïng ñaàu tö coâng coäng ñeå xaây döïng 8 A.I.G, American International Group, ñaõ hoaït ñoäng taïi Trung Quoác trong nhieàu naêm vaø ñaõ giuùp phaùt trieån moät khu vöïc baûo hieåm nhaân thoï toát hôn cuõng nhö naâng cao kyõ naêng phaân tích ñaàu tö cho caùc coâng ty Trung Quoác. Nhöõng lôïi ích töông töï coù theå naûy sinh taïi Vieät Nam neáu coù caùc ñieàu kieän cho pheùp ñaàu tö daøi haïn vaøo caùc coâng ty coù khaû naêng caïnh tranh. David Dapice 14 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence nhöõng cô sôû haï taàng khoâng caàn thieát, trong khi chaát löôïng quaûn lyù vaø quy cheá keùm ñeán möùc ít ai quan taâm ñeán vieäc ñaàu tö vaøo tænh. Nhieàu ngöôøi ñaõ bieát ñeán caùc chính saùch ñoät phaù cuûa tænh Bình Döông, nhöng coù leõ cuõng neân nhaéc laïi moät laàn nöõa ôû ñaây. Khi coøn laø tænh Soâng Beù, laõnh ñaïo ñòa phöông bieát mình laø moät trong nhöõng tænh ngheøo nhaát. Soâng Beù caùch xa Haø Noäi vaø khoù coù khaû naêng thu huùt nhieàu ñaàu tö cuûa nhaø nöôùc. Vì vaäy, laõnh ñaïo tænh ñaõ tìm ñeán nhöõng ngöôøi coù tieàn vaø ñeà nghò nhöõng ngöôøi naøy ñaàu tö vaøo tænh. Tænh khoâng ñònh tröôùc lónh vöïc ñaàu tö hay “keâu goïi” ñaàu tö vaøo nhöõng döï aùn cuï theå naøo. Tænh chæ ñaûm baûo vôùi caùc nhaø ñaàu tö tieàm naêng raèng chaéc chaén hoï seõ ñöôïc hoan ngheânh. Khi coù vaán ñeà naûy sinh, chính quyeàn tænh vaø caùc nhaø ñaàu tö hoïp vôùi nhau ñeå giaûi quyeát vôùi möùc toái thieåu caùc thuû tuïc haønh chính. Ví duï nhö vaán ñeà ñaát ñai. Moät ngöôøi caàn coù ñaát ñeå laäp cô sôû kinh doanh, nhöng laïi phaûi coù cô sôû kinh doanh môùi ñöôïc thueâ ñaát. Tænh ñaõ taïo ñieàu kieän deã daøng cho vieäc thueâ ñaát hoaëc mua quyeàn söû duïng ñaát ñeå caùc doanh nghieäp coù ñöôïc maët baèng vaø nhaø xöôûng caàn thieát. Caùc ngaân haøng khoâng saün saøng cho vay neáu khoâng coù taøi saûn theá chaáp. Tænh ñaõ quyeát ñònh laø 70% giaù trò cuûa tö lieäu saûn xuaát môùi mua coù theå ñöôïc coi laø taøi saûn theá chaáp. Quyeát ñònh naøy ñaõ laøm giaûm ñaùng keå soá taøi saûn theá chaáp maø doanh nghieäp caàn phaûi coù tröôùc. Hoà sô xin giaáy pheùp chæ caàn raát ít chöõ kyù vaø quyeát ñònh ñöôïc ban haønh nhanh choùng. Khi ñaõ thaønh coâng trong vieäc thu huùt doanh nghieäp môùi, vieäc tieáp theo laø phaûi coù coâng nhaân môùi cho tænh. Tænh ñaõ taïo ra moät cô cheá giao löu lao ñoäng töï nguyeän ñeå ngöôøi môùi nhaäp cö coù theå ñaêng kyù vaø chuû doanh nghieäp coù theå tìm ñöôïc lao ñoäng. Laõnh ñaïo tænh cuõng thöïc hieän nhöõng ñaàu tö caàn thieát vaøo ñöôøng saù, ñieän, nöôùc vaø caùc khu coâng nghieäp môùi – nhaèm ñaùp öùng nhöõng nhu caàu roõ raøng tröôùc maét hôn laø döï kieán cho söï taêng tröôûng oà aït trong töông lai. Chæ vôùi daân soá 740.000 ngöôøi, tænh ñaõ caáp giaáy pheùp cho hôn 2,4 tæ USD ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi (FDI). Naêm 2000 tænh ñaõ nhaän ñöôïc treân 1.000 tæ ñoàng voán ñaàu tö cuûa tö nhaân trong nöôùc, vaø trong naêm 2001 caáp giaáy pheùp nhieàu gaáp 7 laàn. Lao ñoäng coâng nghieäp cuûa tænh Bình Döông ñaõ taêng theâm treân 45.000 (1997-2000) ñeå ñaït tôùi 127.000 ngöôøi. Xuaát khaåu naêm 2000 vöôït treân 550 trieäu ñoâ la, trong ñoù 85% laø saûn phaåm coâng nghieäp cheá bieán (töông ñöông 10% giaù trò haøng coâng nghieäp xuaát khaåu cuûa caû nöôùc, vôùi löïc löôïng lao ñoäng khoâng ñaày 1% cuûa caû nöôùc!) Roõ raøng tænh ñaõ thöïc hieän xuaát saéc vieäc thu huùt ñaàu tö, taïo vieäc laøm, taïo giaù trò saûn löôïng vaø xuaát khaåu. Nguyeân nhaân do ñaâu? Coù nhieàu caùch giaûi thích khaùc nhau. Moät soá ngöôøi cho raèng ñoù chæ laø vì Bình Döông naèm gaàn TPHCM, nhöng cuõng vôùi vò trí ñòa lyù ñoù naêm 1990 tænh laïi laø moät trong nhöõng tænh ngheøo nhaát nöôùc. Vò trí ñòa lyù cuõng khoâng giaûi thích ñöôïc vì sao voán ñaàu tö tö nhaân trong nöôùc tính treân ñaàu ngöôøi cuûa Bình Döông naêm 2001 laïi cao gaáp 10 laàn tænh Ñoàng Nai, maëc duø Ñoàng Nai coøn gaàn TPHCM hôn. ÔÛ tænh Taây Ninh naèm ngay beân caïnh, toång FDI chæ baèng 8% tænh Bình Döông maëc duø daân soá ñoâng hôn ba möôi phaàn traêm. Nhö vaäy vò trí khoâng phaûi laø caùch lyù giaûi duy nhaát. Noùi chính xaùc hôn, vò trí coù theå caàn thieát nhöng coøn xa môùi ñuû ñeå lyù giaûi cho söï thaønh coâng cuûa tænh. Lieäu coù theå coù theâm caùc tænh khaùc cuõng thaønh coâng? David Dapice 15 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence Dòch vuï ñieän thoaïi vaø Internet ôû Vieät Nam Quan ñieåm roäng raõi hieän nay cho raèng chaát löôïng, giaù caû vaø söï cung caáp dòch vuï vieãn thoâng vaø Internet ñang trôû neân quan troïng nhö ñöôøng giao thoâng vaø caûng ôû caùc theá kyû tröôùc. Maëc duø “quaû bong boùng kinh doanh Internet” ñaõ bò beå, nhöng vieäc söû duïng caùc dòch vuï naøy ñeå ñaáu giaù vaø lieân laïc thöông maïi vaãn ñang taêng tröôûng nhanh vaø oån ñònh. Caùc nhaø ñaàu tö caáp cao cuûa Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi ñaõ nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa vieäc cung caáp caùc dòch vuï naøy vôùi möùc giaù hôïp lyù. Thöïc traïng hieän naøy vaø vieãn caûnh trong töông lai ra sao? Coâng ty ñieän thoaïi cuûa Vieät Nam ñaùng ñöôïc bieåu döông do ñaõ nhanh choùng taêng ñöôïc soá thueâ bao ñieän thoaïi trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Môùi ñaây ñieän thoaïi ñaõ vöôït möùc 5 thueâ bao treân moãi 100 gia ñình, vôùi 4 trieäu maùy coá ñònh vaø di ñoäng, so vôùi möùc 1 trieäu vaøo naêm 1996. Laép ñaët moät maùy coá ñònh vôùi toaøn boä ñöôøng daây vaø thieát bò chuyeån ñoåi toán khoaûng 800-1000 USD, nhöng keát noái maùy di ñoäng coù theå reû hôn nhieàu. (Moät thoâng tin gaàn ñaây cho bieát moät thieát bò voâ tuyeán coá ñònh ñaõ ñaõ coù theå truyeàn aâm thanh vaø Internet toác ñoä thöôøng vôùi giaù 250USD/ngöôøi thueâ bao, ngay caû ñoái vôùi nhöõng vuøng xa xoâi, nhöng khoâng noùi roõ laø coù bao goàm chi phí cho traïm trung taâm hay khoâng). Soá löôïng ngöôøi ñaêng kyù söû duïng Internet ñang taêng nhanh, ñaït tôùi möùc 150.000 vaøo giöõa naêm 2001, hoaëc cöù 1000 ngöôøi thì coù 2 ngöôøi ñaêng kyù söû duïng. Phí söû duïng Internet ngoaøi giôø cao ñieåm ñöôïc haï xuoáng chæ coøn 100 ñoàng/phuùt. Cöôùc ñieän thoaïi cuõng ñaõ ñöôïc giaûm daàn, maëc duø giaù cöôùc goïi quoác teá vaãn coøn cao hôn nhieàu so vôùi caùc nöôùc laân caän. Muïc tieâu trung haïn laø giaûm cöôùc xuoáng ngang baèng vôùi caùc nöôùc khu vöïc, duø coøn chöa roõ khi naøo môùi thöïc hieän ñöôïc. Khoaûng 90% trong soá 9.000 xaõ hieän nay ñaõ coù ñöôøng daây ñieän thoaïi, vaø taát caû caùc xaõ seõ ñöôïc keát noái trong naêm 2003. Muïc tieâu laø ñeå naâng soá ñieän thoaïi treân moãi 100 ngöôøi leân gaáp ñoâi hoaëc gaáp ba vaøo naêm 2010. Ñoái vôùi moät quoác gia coøn ngheøo, ñieàu naøy raát ñaùng khaâm phuïc- hôn caû Indonesia, nhöng vaãn coøn thua xa tieán boä cuûa Trung Quoác. (Trung Quoác ñaõ taêng theâm 80 trieäu ñieän thoaïi di ñoäng töø naêm 1996! Tính treân cô sôû ñaàu ngöôøi, ñeå ñaït ñöôïc möùc töông töï nhö Trung Quoác Vieät Nam phaûi coù theâm 5 trieäu ñieän thoaïi di ñoäng, nhöng hieän taïi toång soá laïi chöa ñeán phaân nöûa. Töông töï, Trung Quoác ñaõ coù 20 trieäu ngöôøi söû duïng Internet, hay 15 ngöôøi söû duïng treân 1.000 ngöôøi.) Caàn xem xeùt moät soá vaán ñeà. Moät laø vieäc dö thöøa lao ñoäng trong VNPT, vaø chaäm chaïp trong vieäc côûi môû caùc quy ñònh seõ ñoàng nghóa vôùi chaäm chaïp trong vieäc giaûm giaù thaønh hoaït ñoäng cuõng nhö giaûm cöôùc phí. Caùc keá hoaïch hieän taïi seõ cho pheùp 25% sôû höõu ñieän thoaïi tö nhaân vaøo naêm 2005 vaø 50% vaøo naêm 2010. Vôùi tieán trình thay ñoåi naøy, vieäc caûi thieän caùc ñieàu kieän seõ nhanh ñeán möùc naøo? Moät vaán ñeà khaùc laø toác ñoä cuûa Internet. Caùc “böùc töôøng löûa” laø nhöõng phaàn meàm kieåm duyeät caùc thoâng tin treân Internet, ñeå chaën laïi nhöõng noäi dung khoâng mong muoán. Coù nhieàu möùc ñoä thanh loïc khaùc nhau, moät soá coâng cuï loïc toán nhieàu thôøi gian hôn caùc coâng cuï khaùc trong vieäc kieåm tra, thaäm chí coøn ngaên caûn caùc keát quaû coù theå ñöôïc chaáp nhaän. Moät giaûi phaùp quaù baûo thuû thöôøng laøm chaäm laïi vieäc truyeàn thoâng tin, laøm voâ hieäu hoùa vieäc naâng caáp phaàn cöùng ví duï caùc thieát bò chuyeån ñoåi toát hôn vaø caùc ñöôøng truyeàn dung löôïng cao hôn. Ñoù laø moät lyù do taïi sao Internet ôû Vieät Nam thöôøng raát chaäm, duø coâng suaát chuyeån ñoåi thaáp cuõng laø moät nguyeân nhaân. Vieäc khai thaùc Internet cho muïc ñích thöông maïi ñoøi hoûi phaûi coù toác ñoä hieäu duïng cao hôn. Toùm laïi, ñaõ coù nhöõng tieán boä thaät söï, nhöng söï caïnh tranh ñaõ ñi nhanh hôn vaø ñoøi hoûi phaûi coù tinh thaàn khaån tröông hôn. Caïnh tranh thaät söï coù theå ñöôïc aùp duïng moät caùch hieäu quaû hôn, nhö trong tröôøng hôïp cuûa nhöõng nhaø cung caáp dòch vuï Internet. David Dapice 16 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence Roõ raøng phaûi coù söï keát hôïp giöõa vò trí toát vaø nhöõng chính saùch tieáp ñoùn thaät söï cuûa caû boä maùy ñòa phöông, chöù khoâng chæ töø moät soá laõnh ñaïo ñöùng ñaàu. Theo lôøi moät laõnh ñaïo tænh Bình Döông, moïi ngöôøi ñeàu nhaát trí laø caàn phaûi coù caùc doanh nghieäp tö nhaân môùi, vì vaäy moïi ngöôøi ñaõ phoái hôïp vôùi nhau. Ñoù khoâng chæ laø vieäc tuyeân boá caùc chính saùch thaân thieän vôùi doanh nghieäp, vaø roài ñeå caùc vò vieân chöùc caáp thaáp hôn khoâng thöïc hieän nhöõng chính saùch ñoù. Moät maët thaønh coâng khaùc cuûa tænh Bình Döông trong thu huùt ñaàu tö laø haàu heát FDI cuûa tænh ñeàu theo ñònh höôùng xuaát khaåu. Moät soá tænh khaùc coù toång soá FDI lôùn, nhöng ñaèng sau con soá lôùn aáy chæ laø moät vaøi döï aùn lôùn, thöôøng laø xi maêng, ñöôøng, hoaëc chæ moät hai döï aùn lôùn ñöôïc ñaàu tö döôùi aùp löïc chính trò hôn laø treân cô sôû kinh teá. Moät soá tænh khaùc coù caûng lôùn, coù ñöôøng giao thoâng toát noái ñeán caùc nôi khaùc, vaø naèm ôû vò trí trung taâm cuõng khoâng thu huùt ñöôïc moät loaïi ñaàu tö naøo döïa treân cô sôû hieäu quaû. Ñaây laø moät daáu hieän khoâng toát cho tænh cuõng nhö cho ñaát nöôùc. Söï thaønh coâng cuûa moät nöôùc khoâng theå chæ ñeán töø moät vaøi tænh thu huùt ñöôïc nhieàu ñaàu tö. Tuy nhieân, ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø phaûi thöïc hieän caùc bieän phaùp baét buoäc hoaëc trôï caáp ñaàu tö vaøo nhöõng nôi khaùc, hoaëc phaûi thöïc hieän caùc bieän phaùp baát lôïi cho nhöõng nôi thaønh coâng. Con ñöôøng toát hôn laø neân hoïc hoûi kinh nghieäm vaø xaây döïng theo caùc thaønh coâng. Khoâng coù lyù do gì maø Vieät Nam khoâng theå trôû neân nhö tænh Quaûng Ñoâng, nôi coù daân soá ít hôn Vieät Nam nhöng ñaõ thu huùt ñöôïc doøng voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi thöïc teá treân 10 tæ USD moãi naêm, so vôùi möùc 1-2 tæ USD cuûa Vieät Nam. Neáu caùc ñòa phöông ôû ñoàng baèng soâng Hoàng quanh Haø Noäi, hoaëc Ñaø Naüng vaø vuøng laân caän coù theå thu huùt theâm FDI treân cô sôû hieäu quaû, thì khaû naêng taïo vieäc laøm vaø duy trì möùc taêng tröôûng cuûa Vieät Nam seõ lôùn hôn nhieàu.9 Ñoái vôùi nhöõng nôi naøy, döôøng nhö chính saùch vaø quy cheá quaûn lyù coøn quan troïng hôn cô sôû haï taàng. Cô sôû haï taàng cuõng caàn ñöôïc caûi thieän nhöng coù theå khoâng phaûi laø haïn cheá quan troïng nhaát. Moät tænh laøm theá naøo ñeå coù theå naâng cao uy tín cuûa mình ñoái vôùi nhaø ñaàu tö, töø ñoù thu huùt ñöôïc ñaàu tö vaøo caùc ngaønh thöïc söï coù hieäu quaû vaø lôïi nhuaän, chöù khoâng chæ caùc ngaønh ñöôïc baûo hoä? Caùch toát nhaát laø tìm ra khoù khaên nhaø ñaàu tö gaëp phaûi vaø giaûi quyeát nhöõng khoù khaên ñoù moät caùch nhanh choùng vaø coâng baèng. Ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi coù moät keânh giao tieáp toát. Moät nhaø ñaàu tö ôû Haûi Döông cho bieát caùc nhaø laõnh ñaïo tænh ñaõ ñeán taän nhaø oâng ñeå môøi goïi ñaàu tö, trong khi moät tænh laân caän laïi coù caùch ñoái xöû khoù khaên vaø caùch bieät. OÂng ñaõ quyeát ñònh ñaàu tö taïi Haûi Döông. Noùi chung, neáu coù caùc hieäp hoäi doanh nghieäp ñòa phöông ñeå thöôøng xuyeân gaëp gôõ caùc caùn boä nhaø nöôùc vaø taän tuïy trong vieäc giaûi quyeát khoù khaên, uy tín cuûa moät quy trình thaønh coâng seõ coù giaù trò raát lôùn. Caùc nhaø ñaàu tö thoâng tin cho nhau vaø bieát moät ñòa phöông ñang coù moâi tröôøng ñaàu tö khoù hay deã. Moät uy tín toát ñöôïc taïo baèng thöïc tieãn, khoâng chæ nhôø quaûng caùo hay ñöôïc noùi toát treân trang bìa moät tôø baùo hay taïp chí ñòa phöông. Uy tín giuùp trong vieäc thu huùt ñaàu tö, tuy nhieân khoâng ñaûm baûo laø doanh nghieäp seõ thaønh coâng. 9 Ñaø Naüng ñaõ caáp giaáy pheùp cho khoaûng 360 trieäu USD voán FDI, khoâng baèng 1/6 cuûa tænh Bình Döông, maëc duø coù daân soá töông ñöông. Trong giai ñoaïn 1997-2001, voán ñaàu tö ñöôïc caáp giaáy pheùp khoâng ñeán 100 trieäu USD, khoâng baèng 10% cuûa tænh Bình Döông trong cuøng kyø. Roõ raøng söï khaùc bieät khoâng phaûi do cuoäc khuûng hoaûng Chaâu AÙ. David Dapice 17 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence Thöïc ra, khoâng coù gì coù theå ñaûm baûo raèng moïi doanh nghieäp ñeàu phaùt ñaït. Moät phaàn cuûa heä thoáng thò tröôøng laø doanh nghieäp naøo ñöôïc ñieàu haønh toát hôn seõ phaùt trieån vaø caùc doanh nghieäp khaùc seõ thu heïp hoaëc thaäm chí phaûi ñoùng cöûa. Tuy nhieân, chính quyeàn trung öông cuõng nhö ñòa phöông coù theå taïo ñieàu kieän ñeå cho caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng toát gaëp ít trôû ngaïi hôn vaø thaønh coâng hôn. Chaúng haïn, tín duïng thöôøng xuyeân ñöôïc neâu ra nhö moät haïn cheá, ñaëc bieät laø tín duïng daøi haïn. Coù nhieàu lyù do cho hieän töôïng naøy. Kyõ naêng keá toaùn vaø phaân tích nôï coøn keùm. Chöa coù heä thoáng ñaêng kyù tín duïng trung taâm vaø vieäc giöõ caùc taøi saûn laøm theá chaáp coù theå phöùc taïp vaø khoâng baûo ñaûm. Ngöôøi ñi vay thöôøng phaûi vay baèng USD ñeå nhaäp nguyeân lieäu vaø thieát bò, ngay caû khi nguoàn thu nhaäp laø noäi teä. Ñieàu naøy coù theå daãn ñeán khoù khaên neáu tyû giaù hoái ñoaùi thay ñoåi theo chieàu höôùng baát lôïi, nhö tröôøng hôïp cuûa Thaùi Lan vaø Inñoâneâxia. Tuy nhieân caàn phaûi thaáy trôû ngaïi chính khoâng phaûi laø thieáu tieàn tieát kieäm. Caùc ngaân haøng Vieät Nam ñang göûi haøng traêm trieäu USD hay nhieàu hôn nöõa trong caùc ngaân haøng ôû nöôùc ngoaøi. Moät caûi thieän veà heä thoáng phaùp lyù, hay moät thay ñoåi trong caùc quy ñònh ñeå cho pheùp moät phaàn tö lieäu saûn xuaát ñöôïc coi nhö taøi saûn theá chaáp laø nhöõng ví duï veà chính saùch thích hôïp cuûa chính phuûù. Trôï caáp tín duïng hoaëc cho vay theo chæ ñaïo khoâng phaûi laø nhöõng bieän phaùp thích hôïp vì chæ laøm cho heä thoáng tín duïng thöông maïi yeáu ñi. (Quyõ hoã trôï phaùt trieån thöïc chaát laø moät phöông thöùc khaùc ñeå chi tieâu ngaân saùch, chöù khoâng chæ laø moät heä thoáng tín duïng. Vì vaäy chæ neân xem xeùt nhö laø moät boä phaän cuûa chi tieâu coâng, chöù khoâng phaûi laø tín duïng). Coâng vieäc cuûa chính phuû laø taïo ñieàu kieän ñeå caùc ngaân haøng toát muoán cho vay nhieàu hôn vaøo caùc tröôøng hôïp ít ruûi ro tín duïng. Neáu cho vay nhieàu hôn, khaû naêng keá toaùn raát coù theå cuõng ñöôïc caûi thieän. Ñoái vôùi nhieàu coâng ty, moät khoù khaên chính yeáu khaùc laø thieáu kieán thöùc tieáp thò. Trong ñoù bao goàm caû khoâng bieát chính xaùc caùc thieát keá, tieâu chuaån chaát löôïng, quy moâ vaø thôøi gian caàn thieát, cuõng nhö caùc vaán ñeà hieån nhieân veà keát noái vôùi ngöôøi mua. Ñaây laø vaán ñeà maø caùc chính phuû khoâng theå giaûi quyeát tröïc tieáp. Nhöng chính phuû coù theå giaûm bôùt caùc khoù khaên baèng caùch hoã trôï cho caùc nhoùm ngaønh cuøng thueâ caùc chuyeân gia. Taïi Ñaøi Loan, chính phuû ñaõ ñaët ra moät möùc thueá xuaát khaåu raát thaáp ñoái vôùi haøng xuaát khaåu coâng nghieäp vaø trao khoaûn thu ñöôïc cho moät hieäp hoäi coâng nghieäp teân laø Hieäp hoäi Ngoaïi thöông Trung Hoa (CETRA). Hieäp hoäi naøy thöïc hieän caùc khaûo saùt veà thò tröôøng hoaëc coâng ngheä, do ñoù giuùp caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû ôû Ñaøi Loan khaéc phuïc ñöôïc vaán ñeà laø töï hoï khoâng ñuû khaû naêng coù nhöõng phoøng tieáp thò cao caáp. Moãi chi nhaùnh cuûa CETRA ñöôïc ñaët taïi moät vuøng hay moät thaønh phoá chính, chöù khoâng bao truøm toaøn boä Ñaøi Loan. Ñieàu naøy taïo ñieàu kieän deã daøng cho caùc doanh nghieäp gaëp gôõ vaø giaùm saùt hoaït ñoäng cuûa hieäp hoäi. Caùc thay ñoåi khaùc cuõng caàn thieát, ñaëc bieät laø thueá. Vieät Nam saép hoäi nhaäp vôùi khu vöïc, neân caàn nhaïy caûm vôùi möùc thueá cuûa khu vöïc vaø khoâng neân vöôït quaù xa khoûi caùc möùc thueá cuûa laùng gieàng. Ví duï nhö thueá thu nhaäp cuûa Vieät Nam laø 50% ñoái vôùi thu nhaäp haøng thaùng treân 15 trieäu ñoàng, ngoaøi ra coøn moät khoaûn phuï thu laøm cho thueá suaát hieäu duïng leân ñeán khoaûng 60%. Thueá thu nhaäp caù nhaân ôû haàu heát caùc nöôùc ASEAN ñoái vôùi David Dapice 18 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence möùc thu nhaäp töông töï laø khoaûng 30%.10 Thaät khoâng hôïp lyù khi nhöõng ngöôøi Vieät Nam coù naêng löïc cao laïi bò ñaùnh thueá tôùi möùc ñoù, trong khi nhöõng nöôùc khaùc laïi khoâng laøm nhö vaäy. Thueá suaát cao chæ mang laïi soá thu thueá raát thaáp, song laïi taïo ra khuynh höôùng khuyeán khích vieäc thueâ ngöôøi nöôùc ngoaøi, xuaát khaåu ngöôøi taøi cuûa Vieät Nam11, vaø caùc hoaït ñoäng söû duïng trình ñoä cao seõ traùnh neù Vieät Nam. Nhöõng thay ñoåi gaàn ñaây laø ñuùng höôùng nhöng coøn quaù ít ñeå giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà. Ngay caû möùc thueá ñeå toái ña hoùa soá thu thueá cuõng coøn phaûi thaáp hôn nhieàu, vaø chaúng coù lyù do gì ñeå coù ñaùnh thueá cao hôn möùc ñoù! Moät vieäc hôïp lyù laø ñaët caùc möùc thueá thu nhaäp cuûa caù nhaân vaø doanh nghieäp gaàn töông ñöông nhau, nhö vaäy seõ khoâng taïo ra ñoäng cô hoaùn chuyeån thu nhaäp vôùi nhau. Moät ví duï khaùc veà chính saùch thueá laø thueá giaù trò gia taêng aùp duïng cho xuaát khaåu. Do haøng xuaát khaåu coù thueá suaát VAT baèng 0, neân caùc doanh nghieäp xuaát khaåu khoâng nhöõng khoâng phaûi ñoùng thueá ñaàu ra maø coøn ñöôïc hoaøn thueá ñaàu vaøo. Neáu nhaø xuaát khaåu söû duïng nguyeân lieäu nhaäp khaåu, toaøn boä thueá VAT ñaõ ñoùng khi nhaäp khaåu seõ ñöôïc hoaøn laïi. Treân nguyeân taéc, caùc nguyeân lieäu töø nguoàn noäi ñòa cuõng ñöôïc hoaøn thueá nhö vaäy, nhöng heä thoáng hoùa ñôn vaø keá toaùn cuûa caùc doanh nghieäp noäi ñòa khoâng ñuû toát ñeå VAT ñöôïc hoaøn laïi ñaày ñuû. Do ñoù caùc doanh nghieäp trong nöôùc khoù coù theå theå trôû thaønh ngöôøi cung caáp nguyeân lieäu cho haøng xuaát khaåu. Neáu coù moät chính saùch hoaøn thueá thuaän tieän hôn, nhöõng nhaø cung caáp noäi ñòa seõ ñoùng goùp vaøo vieäc giaûm giaù thaønh cuõng nhö nhanh choùng hình thaønh caùc cuïm xuaát khaåu. ÔÛ ñaây caàn phaûi thaáy giaù cuûa vieäc boû phí cô hoäi saûn xuaát nguyeân lieäu trong nöôùc cho haøng xuaát khaåu coù theå laø raát lôùn. Baèng caùch keát hôïp giöõa heä thoáng quaûn lyù coù traùch nhieäm vaø coù hieäu quaû cuûa ñòa phöông vôùi caùc chính saùch cuûa trung öông ñeå dôõ boû nhöõng trôû ngaïi ñoái vôùi caùc doanh nghieäp môùi phaùt trieån, Vieät Nam raát coù theå seõ gaët haùi ñöôïc lôïi ích cao nhaát töø Luaät Doanh nghieäp. Trong 2 naêm, soá löôïng caùc coâng ty tö nhaân noäi ñòa chính thöùc ñaõ taêng leân gaáp ñoâi. Ñaây laø moät böôùc khôûi ñaàu tuyeät vôøi nhöng duø sao vaãn chæ laø böôùc khôûi ñaàu. Caùc coâng ty naøy coøn caàn phaûi phaùt trieån vaø giöõ moät vai troø ñuû quan troïng ñeå coù theå goùp phaàn caûi thieän tình hình coâng aên vieäc laøm trong toaøn xaõ hoäi. Do khu vöïc kinh teá tö nhaân chính thöùc, ôû noäi ñòa vaø nöôùc ngoaøi, chæ baét ñaàu vôùi khoâng ñaày 1,5 trieäu coâng nhaân neân khu vöïc kinh teá naøy seõ phaûi maát vaøi naêm phaùt trieån vôùi toác ñoä nhanh môùi coù theå ñaït ñöôïc qui moâ ñaùng keå. Tröôùc maét neàn kinh teá toaøn caàu seõ coù xu höôùng suy thoaùi vaø coù theå Nhaät Baûn seõ gaëp phaûi nhöõng khoù khaên lôùn trong moät vaøi naêm tôùi; vì theá caùc chính saùch trong nöôùc caàn phaûi thaät toát ñeå buø ñaép cho nhöõng aûnh höôûng noùi treân. Neáu may maén thì neàn 10 Thueá thu nhaäp caù nhaân toái ña cuûa Trung Quoác laø 45%, nhöng thueá thu nhaäp caù nhaân chæ mang laïi 4% toång soá thu cuûa caùc khoaûn thueá, thaáp hôn 0,5% GDP (1999). Taïi Vieät Nam, thueá thu nhaäp caù nhaân chieám 2% doanh thu thueá. Thaùi Lan coù thueá thu nhaäp caù nhaân laø 38% cho möùc thu nhaäp treân 108.000 USD/naêm, soá thu ñaït 2% GDP hay töông ñöông 13% cuûa toång thu taát caû caùc khoaûn thueá. Roõ raøng vieäc giaûm möùc thueá coù luùc laøm giaûm vieäc neù traùnh thueá vaø laøm taêng soá thu thueá. 11 “Vieät Nam maát ñi taøi naêng treû”, Baùo Lao ñoäng, 6/11/2001, trang 3. Baøi baùo môû ñaàu “Cho ñeán nay Vieät Nam vaãn chöa taïo ñöôïc nhöõng moâi tröôøng giaùo duïc vaø laøm vieäc thuaän lôïi cho nhöõng ngöôøi taøi gioûi, hoï thích choïn caùc cô hoäi toát hôn ôû nöôùc ngoaøi.” David Dapice 19 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh Fulbright Economics Teaching Program 2001-2002 Economics Executive Education Program Economic Policy for Vietnam in a Period of Economic Turbulence kinh teá naêng ñoäng cuûa Trung Quoác, moät löïc ñaåy töø Hieäp ñònh thöông maïi Vieät – Myõ, vaø khaû naêng thu huùt FDI seõ cung caáp moät ñoäng löïc caàn thieát ñeå phaùt trieån nhanh hôn. Moät soá kòch baûn phaùt trieån trong töông lai Phaàn naøy ñaët caâu hoûi töông lai seõ ra sao. Dó nhieân khoâng ai bieát roõ ñöôïc. Tuy nhieân, döï baùo cuõng coù moät vai troø höõu ích do coù theå giuùp xaùc ñònh nhöõng gì naèm trong taàm kieåm soaùt cuûa chính phuû Vieät Nam vaø nhöõng gì caàn phaûi ñöôïc xem laø ‘ngoaïi taùc’ hay naèm ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa baát kyø ai, gioáng nhö thôøi tieát. Neáu chuùng ta quan taâm ñeán vaán ñeà luõ luït thì vieäc ñaàu tö vaøo döï baùo thôøi tieát, theo doõi soâng ngoøi, tu söûa vaø xaây döïng ñeâ ñieàu, vaø caùc bieän phaùp di dôøi khaån caáp ñeàu thuoäc taàm kieåm soaùt cuûa chính phuû. Chính phuû khoâng kieåm soaùt ñöôïc löôïng möa. Tuy vaäy, tìm hieåu xem vôùi löôïng möa ôû möùc bao nhieâu centimet thì coù theå gaây luõ laïi laø moät vieäc laøm coù ích. Bôûi vì töø caâu hoûi coù theå daãn ñeán vieäc ñaàu tö ñeå giaûm bôùt taùc haïi hay möùc ñoä nghieâm troïng cuûa côn luõ. Phaàn sau ñaây ñöôïc vieát treân tinh thaàn nhö theá. Nhöõng gì naèm trong taàm kieåm soaùt cuûa chính phuû? Heä thoáng thueá vaø chi tieâu ngaân saùch, nhöõng qui cheá veà heä thoáng taøi chính vaø ñoäc quyeàn nhaø nöôùc, caùc chính saùch coâng nghieäp vaø thöông maïi, heä thoáng phaùp lyù, vaø tæ giaù hoái ñoaùi, taát caû ñeàu laø nhöõng bieán soá quan troïng maø chính phuû coù theå kieåm soaùt hoaëc taùc ñoäng. Taêng tröôûng GDP cuûa khu vöïc hay cuûa theá giôùi roõ raøng gioáng nhö thôøi tieát ôû trong ví duï treân. Haõy xem xeùt hai kòch baûn cuûa neàn kinh teá toaøn caàu. Kòch baûn thöù nhaát laø söï phuïc hoài möùc taêng tröôûng khaù nhanh trong thöông maïi theá giôùi vaø GDP toaøn caàu. Ñoái vôùi nhöõng nöôùc giaøu, GDP coù theå taêng tröôûng ôû möùc töø 2,5% ñeán 3% moät naêm, coøn ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån con soá naøy coù theå gaáp ñoâi. Thöông maïi cuõng seõ taêng ôû möùc 6-7% moät naêm tính theo giaù trò ñoàng USD hieän taïi. Nhöõng ñieàu naøy seõ dieãn trong khoaûng naêm 2002. Kòch baûn thöù hai laø moät thaäp kyû trì treä hôn nhieàu, vôùi thöông maïi theá giôùi chæ taêng tröôûng 4-5% moät naêm, taêng tröôûng GDP ôû caùc nöôùc giaøu laø 1,5-2% vaø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån chæ laø 4%. Kòch baûn naøy ñi cuøng vôùi quaù trình phuïc hoài kinh teá chaäm chaïp cuûa Myõ vaø Nhaät, nhöõng haøng raøo thöông maïi noùi chung ngaøy caøng taêng, cuï theå laø haøng raøo thöông maïi taêng leân do lo ngaïi veà khuûng boá. Neáu caùc nöôùc chaâu AÂu chaäm treã trong vieäc caûi toå heä thoáng lao ñoäng vaø höu boång, caùc vaán ñeà naøy cuõng gaây taùc haïi cho taêng tröôûng. Toån thaát voâ ích do chi tieâu cho an ninh, hay toån thaát do khuûng boá phaù hoaïi, cuõng coù theå goùp phaàn laøm giaûm möùc taêng tröôûng trong kòch baûn thöù hai. Chuùng ta coù theå hình dung ra nhöõng kòch baûn xaáu hôn hay toát hôn nhöng hai kòch baûn treân khaù hôïp lyù ñeå phaûn aùnh moät caùch töông ñoái nhöõng keát quaû toát vaø xaáu. Veà chính saùch cuûa Vieät Nam, chuùng ta cuõng coù theå giaû ñònh nhöõng chính saùch töông ñoái toát hoaëc xaáu. Nhöng nhöõng chính saùch ñoù laø gì? Nhöõng bieán soá chính bao goàm: 1. Tieán ñoä caûi toå heä thoáng taøi chính 2. Coâng nghieäp hoaù nhaán maïnh vaøo ñònh höôùng xuaát khaåu hay baûo hoä. David Dapice 20 Dòch: Thaïch Quaân H.Ñính: Buøi Van/X.Thaønh