Tài liệu Chính sách cải cách kinh tế của myanmar giai đoạn 1996 2016

LỜI CẢM ƠN Trước hết, xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Khoa Kinh tế học của Học viện cùng các thầy, cô giáo đã trang bị kiến thức và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập. Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, xin cảm ơn thầy giáo, PGS. TS. Nguyễn Chiến Thắng - Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, người thầy đã trực tiếp định hướng, hướng dẫn khoa học, tận tình chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến lãnh đạo Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Phòng Nghiên cứu Kinh tế - xã hội, Phòng Thư viện,… đã cung cấp tài liệu và số liệu cho việc nghiên cứu đề tài này. Xin nói lời cảm ơn sâu sắc nhất tới tập thể, cá nhân, bạn bè, đồng nghiệp vì sự động viên, giúp đỡ nhiệt tình và đóng góp nhiều ý kiến để tôi hoàn thành luận văn này. Do thời gian và năng lực nghiên cứu có hạn, luận văn này chắc chắn không thể tránh khỏi những sơ suất, thiếu sót, rất mong nhận được sự chỉ bảo của các thầy cô giáo. Xin trân trọng cảm ơn! MỤC LỤC MỞ ĐẦU Chƣơng 1 : Cơ sở lý luận về chính sách cải cách kinh tế 01 08 1.1. Khái niệm 08 1.2. Chính sách kinh tế 12 1.3. Cải cách kinh tế 18 Chƣơng 2 : Thực trạng chính sách cải cách kinh tế của Myanmar giai đoạn 1996 - 2016 2.1. Khái quát về Myanmar 27 27 2.2. Thực trạng chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar giai đoạn 1996 – 2016 29 Chƣơng 3: Một số đánh giá về chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 52 3.1. Đánh giá về chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar 52 3.2. Bài học kinh nghiệm có thể áp dụng cho Việt Nam 67 KẾT LUẬN 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO 74 DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ Bảng 2.1 Biến động tỷ giá giữa đồng Kyatt (MMK) với USD 50 Bảng 3.1 Một số chỉ tiêu cơ bản của Myanmar giai đoạn 53 1998 - 2005 Bảng 3.2 Top 10 các lĩnh vực đầu tư tính đến hết năm 2011 55 Bảng 3.3 Tốc độ tăng trưởng GDP của Myanmar giai đoạn 59 2013 - 2016 Bảng 3.4 Chỉ số lực lượng lao động của Myanmar giai đoạn 61 2013 - 2016 Bảng 3.5 Số liệu xuất nhập khẩu của Myanmar giai đoạn 64 2013 - 2016 Biểu đồ 3.1 Xuất nhập khẩu của Myanmar giai đoạn 2009 – 56 2011 (tỷ USD) Biểu đồ 3.2 Tăng trưởng GDP theo ngành của Myanmar giai 60 đoạn 2013 - 2016 Biểu đồ 3.3 Phân bổ lực lượng lao động theo ngành của Myanmar giai đoạn 2013 – 2016 61 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AEC Cộng đồng kinh tế ASEAN CSTK Chính sách tài khóa CSTT Chính sách tiền tệ WEF Diễn đàn Kinh tế thế giới SME Doanh nghiệp vừa và nhỏ FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài RCEP Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á AFTA Khu vực mậu dịch tự do ASEAN NHTW Ngân hàng Trung ương NSNN Ngân sách nhà nước MOPF Tổ chức Thống kê Trung ương trực thuộc Bộ Kế hoạch và Tài chính Myanmar GDP Tổng sản phẩm quốc nội GNP Tổng sản lượng quốc gia TGHĐ Tỷ giá hối đoái MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết đề tài Myanmar là một quốc gia đa sắc tộc và chịu sự kiểm soát chặt chẽ của giới quân sự từ năm 1960 khiến cho nền kinh tế Myanmar trì trệ, kém phát triển. Trải qua hàng thập kỷ ở tình trạng là nước nghèo nhất thế giới, Myanmar được xếp vào một trong những quốc gia kém phát triển nhất năm 1987. Tuy nhiên, tình hình bắt đầu thay đổi sau sự kiện đảo chính năm 1988, đặc biệt khi Myanmar tiến hành cải cách mở cửa từ năm 1996, thi hành bãi bỏ chính sách tập trung hoá nền kinh tế, tự do hoá một số ngành và lĩnh vực, mở rộng quan hệ với các nước láng giềng kết hợp với việc là một quốc gia giàu tài nguyên thiên nhiên. Theo đó, kinh tế Myanmar có nhiều khởi sắc, từng bước chuyển từ nền kinh tế có cơ cấu mất cân đối, phụ thuộc vào nông nghiệp, tự cung, tự cấp sang nền kinh tế thị trường, hội nhập ngày càng sâu rộng với nền kinh tế các nước trong khu vực. Tăng trưởng kinh tế của Myanmar dần được cải thiện, đồng thời bước đầu thu hút được nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và đẩy mạnh xuất khẩu. Myanmar và Việt Nam không chỉ là những quốc gia thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) mà còn có cơ cấu kinh tế khá tương đồng như thế mạnh về nguồn tài nguyên thiên nhiên, lực lượng lao động dồi dào... Do vậy, việc nghiên cứu, phân tích một số chính sách cải cách kinh tế Myanmar giai đoạn 1996 - 2016, đánh giá thành tựu đạt được, hạn chế, tồn tại và nguyên nhân, rút ra bài học kinh nghiệm có thể áp dụng vào quá trình phát triển cũng như hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam là hết sức quan trọng. 1 Trong bối cảnh đó, “ Chính sách cải cách kinh tế của Myanmar giai đoạn 1996 - 2016” được chọn làm đề tài nghiên cứu luận văn cao học, chuyên ngành kinh tế học là có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách. 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài 2.1. Mục tiêu tổng quát: Trên cơ sở lý luận về chính sách kinh tế, tổng quan, nhận diện các chính sách cải cách kinh tế của Myanmar từ năm 1996 đến năm 2016, rút ra bài học kinh nghiệm cho phát triển kinh tế của Việt Nam. 2.2. Mục tiêu cụ thể: + Hệ thống hoá cơ sở lý luận về chính sách cải cách kinh tế + Phân tích, đánh giá một số chính sách cải cách kinh tế của Myanmar giai đoạn 1996 - 2016 + Bài học kinh nghiệm cho quá trình phát triển kinh tế của Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới. 3. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc 3.1. Tình hình nghiên cứu trong nước Đến nay, các công trình, bài viết của các học giả, nhà khoa học trong nước liên quan đến chính sách cải cách kinh tế của Myanmar hầu như rất ít. Có thể chỉ ra một số nghiên cứu như: - Cuốn sách “Quá trình phát triển của Myanma” (năm 1997) của tác giả Vũ Quang Thiện đề cập đến chặng đường phát triển của Liên bang Myanmar trong giai đoạn 1948 - 1962, đồng thời trình bày một số chính sách, cũng như những vấn đề nổi bật trong quá trình phát triển kinh tế của Myanmar. Mặc dù 2 viết về tình hình phát triển kinh tế của Myanmar trước năm 1988, nhưng đây là tư liệu tham khảo có giá trị làm cơ sở so sánh nền kinh tế hiện nay với giai đoạn trước đó. - Cuốn “Myanmar: cuộc cải cách vẫn đang tiếp diễn ” của PGS. TS Nguyễn Duy Dũng, xuất bản năm 2013 đã khái quát về tiến trình cải cách kinh tế cũng như chính trị của Myanmar từ năm 2008 tới 2013. Đặc biệt, tác giả đã tập trung phân tích một số khía cạnh về cơ chế, chính sách cũng như tiến trình cải cách kinh tế của đất nước Myanamar. - Cuốn “Mianma lịch sử và hiện tại” do Đại sứ Chu Công Phùng, chủ biên, xuất bản năm 2011 và cuốn “Biến đổi chính trị, kinh tế ở Myanmar từ 2011 đến nay: bối cảnh, nội dung và tác động” của TS. Võ Xuân Vinh, xuất bản năm 2013 là những công trình nghiên cứu có giá trị khoa học, giúp người đọc hình dung được một cách khái quát về cải cách kinh tế của quốc gia này. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu nói trên chưa phân tích cụ thể vào vấn đề chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar cho giai đoạn 1996 - 2016. - Bài viết “Phương Tây từng bước dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với Myanmar” và bài “Cải cách tại Myanmar mới chỉ vượt qua được thử thách đầu tiên?”/ Tin Tham khảo thế giới, xuất bản năm 2011, cho biết việc các nước phương Tây dần dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với đất nước này đã tạo điều kiện thuận lợi cho tiến trình cải cách dân chủ, đổi mới chính trị cũng như kinh tế và những thử thách lớn trong quá trình cải cách toàn diện ở Myanmar trong giai đoạn phát triển đã qua. 3.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước của đề tài: Các nghiên cứu của các học giả nước ngoài về vấn đề chính sách cải cách kinh tế Myanmar cũng chưa được đề cập nhiều. Các tài liệu đã có chỉ đề 3 cập khái quát về tình hình Myanamar, chưa phân tích cụ thể vấn đề chính sách cải cách kinh tế của Myanmar. Một số công trình tiêu biểu như sau: - Cuốn “Study of Economic Reformsin Selected Planned Asian Developing Countries. Myanmar” (năm 1991) tập trung vào nghiên cứu về cải cách kinh tế trong kế hoạch đã được lựa chọn ở các nước phát triển châu Á, đặc biệt là cải cách kinh tế ở Myanmar với một số nội dung như: Lịch sử vấn đề; phương sách cơ bản và cơ sở hạ tầng; sự phát triển của hệ thống kinh tế, cải cách khu vực và sự phân quyền kinh tế ở Myanmar. - Năm 2002, cuốn “Myanmar: facts and figures” được xuất bản, đề cập đến những sự kiện chính, xoay quanh vấn đề chính trị, kinh tế của Myanmar khi đất nước này đang trong quá trình cải cách về chính trị và kinh tế. - Tác giả Myat Thein với cuốn: “Economic development of Myanmar” (năm 2004), trình bày một số điểm nổi bật trong quá trình phát triển kinh tế của Myanmar trong giai đoạn 1948 - 2000. Nội dung nghiên cứu được chia làm ba giai đoạn: 1948 - 1962; 1962 - 1988 và 1988 - 2000 giúp cho người đọc có một cái nhìn khái quát và rõ nét về quá trình phát triển kinh tế ở Myanmar. - Bên cạnh đó, cuốn “Financial Resources for Developmenr in Myanmar: Lesson from Asia” của tác giả Myat Thein, và “Statistics on the Burmese Economy: The 19th and 20th Centuries” do Teruko Saito, Lee Kin Kiong chủ biên, đã phân tích khá rõ nét về cải cách kinh tế ở Myanmar, bao gồm các số liệu thống kê minh chứng về tình hình tăng trưởng kinh tế trong quá trình cải cách, từ đó rút ra một số kinh nghiệm cho phát triển kinh tế - xã hội của Myanmar. 4 Như vậy, qua khái quát hoá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, có thể nói đến nay chưa có nhiều công trình trong và ngoài nước nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar, đặc biệt là trong giai đoạn 1996 - 2016. Vì thế, việc nghiên cứu cụ thể về chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar trong giai đoạn này là hết sức cần thiết, giúp hiểu rõ hơn chính sách cải cách kinh tế của Myanmar nhằm tăng cường hợp tác cũng như rút ra bài học kinh nghiệm để Việt Nam có thể tham khảo. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu chính sách cải cách kinh tế của Myanmar giai đoạn 1996 2016. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: Nghiên cứu chính sách cải cách kinh tế của Myanmar giai đoạn 1996 - 2016, rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong thời gian tới. - Về không gian: Chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar. - Về thời gian: Phân tích, đánh giá chính sách cải cách kinh tế của Myanmar giai đoạn 1996 - 2016, tập trung vào giai đoạn 2012 - 2016. 5. Cách tiếp cận, phƣơng pháp nghiên cứu đề tài 5.1. Cách tiếp cận: Đề tài sử dụng cách tiếp cận nghiên cứu khoa học xã hội trong quá trình phân tích, đánh giá, tiếp cận hệ thống kinh tế, chính trị của Myanmar trong giai đoạn 1996 - 2016. 5 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khác nhau, trong đó chủ yếu là phương pháp định tính, phương pháp thống kê, so sánh, trao đổi với chuyên gia và các phương pháp nghiên cứu liên ngành của khoa học xã hội khác, cụ thể như sau: - Phương pháp nghiên cứu định tính: Với cấu trúc chặt chẽ, khả năng giải thích rõ ràng, hướng đến việc xây dựng giả thuyết và giải thích nội dung nghiên cứu về cải cách kinh tế của Myanmar trong giai đoạn 1996 - 2016. Đồng thời, phương pháp này được sử dụng để giới hạn quy trình nghiên cứu một cách hệ thống hoặc thông qua việc thu thập những bằng chứng có thể cung cấp chỉ những phát hiện chưa rõ trong giai đoạn trước, cũng như chỉ ra những phát hiện mới ngoài giới hạn của chủ đề nghiên cứu. - Phương pháp nghiên cứu, phân tích tài liệu: trên cơ sở thu thập các tài liệu liên quan đến kinh tế, chính sách cải cách kinh tế của Myanmar trong giai đoạn trước và trong giai đoạn nghiên cứu từ các xuất bản phẩm, công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước, báo cáo đánh giá, khảo sát của các đề tài đã thực hiện, số liệu đánh giá của các tổ chức quốc tế về nội dung nghiên cứu. Theo đó, sử dụng quy trình xử lý tài liệu và mô tả phân tích theo các tiêu chí và yêu cầu của nội dung nghiên cứu, đảm bảo tính toàn diện, hệ thống và liên ngành khi xử lý các tài liệu thu thập được góp phần minh chứng các nội dung liên quan đến nghiên cứu, đánh giá chính sách cải cách kinh tế của Myanmar. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận: Hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận về cải cách kinh tế, chính sách cải cách kinh tế. 6 - Ý nghĩa thực tiễn: Đánh giá thực trạng chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar giai đoạn 1996 - 2016, từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm có thể áp dụng cho quá trình phát triển kinh tế của Việt Nam trong giai đoạn mới. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về chính sách cải cách kinh tế Chương 2: Thực trạng chính sách cải cách kinh tế của Myanamar giai đoạn 1996 - 2016. Chương 3: Một số đánh giá về chính sách cải cách kinh tế ở Myanmar và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. 7 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH CẢI CÁCH KINH TẾ 1.1. Khái niệm 1.1.1. Khái niệm chính sách Từ các góc độ tiếp cận khác nhau, cho đến nay, xuất hiện nhiều quan niệm khác nhau về “chính sách”, theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, chính sách được hiểu là “những chuẩn tắc cụ thể để thực hiện đường lối, nhiệm vụ; được thực hiện trong thời gian nhất định, trên một lĩnh vực cụ thể nào đó. Bản chất, nội dung và phương hướng của chính sách tùy thuộc tính chất của đường lối, nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội…” [ 13, tr. 599]. Cần nhấn mạnh rằng để đưa ra được những chính sách đúng thì mỗi quốc gia cần căn cứ vào tình hình thực tiễn trong từng lĩnh vực, từng giai đoạn cũng như phải giữ vững mục tiêu, phương hướng được xác định trong đường lối, nhiệm vụ chung, đồng thời phải linh hoạt vận dụng vào hoàn cảnh và điều kiện cụ thể. 1.1.2. Khái niệm chính sách kinh tế Chính sách kinh tế của Nhà nước được tiếp cận theo nghĩa Nhà nước đưa ra các quyết định can thiệp hoặc không can thiệp vào nền kinh tế thị trường nhằm thực hiện một hoặc một số mục tiêu mong muốn nào đó. Nói cách khác, chính sách kinh tế, theo Từ điển Bách khoa Việt Nam là “chính sách và biện pháp kinh tế mà nhà nước áp dụng trong một giai đoạn, một thời kỳ lịch sử, nhằm đạt được những yêu cầu và mục tiêu kinh tế, chính trị nhất định. Chính sách có thể mang tính chất đường lối, chiến lược lâu dài, có thể mang tính chất sách lược ngắn hạn. Chính sách kinh tế được xây dựng trên cơ 8 sở những điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước và xu hướng phát triển của xã hội” [13, tr. 601]. Hệ công cụ và cơ chế tác động của chính sách kinh tế của nhà nước là các phương tiện mà cơ quan quản lý kinh tế của Nhà nước sử dụng để tác động vào nền kinh tế, hướng các hoạt động kinh tế đến các mục tiêu mà chủ thể chính sách mong muốn. Hiệu lực, hiệu quả thực hiện chính sách phụ thuộc vào hiệu lực, hiệu quả tác động của hệ công cụ mà chính sách sử dụng. Khi bàn về chính sách kinh tế của Nhà nước, cần làm rõ các yếu tố: chủ thể của chính sách, đối tượng tác động của chính sách, mục tiêu của chính sách và bộ công cụ của chính sách. Cụ thể như sau: Chủ thể của chính sách kinh tế là các cơ quan quản lý kinh tế của Nhà nước. Trong điều kiện kinh tế thị trường, một số cơ quan Nhà nước, trong phạm vi quyền hạn được ban hành chính sách kinh tế: Quốc hội, Chính phủ và chính quyền địa phương (Ủy ban nhân dân và Hội đồng nhân dân các cấp). Trong đó, Quốc hội ban hành các chính sách kinh tế có phạm vi thực hiện trong cả nước, liên quan đến các vấn đề quốc kế, dân sinh như các luật kinh tế, các chính sách thu, chi của chính phủ, các quyết định về hợp tác kinh tế quốc tế ở tầm quốc gia… Chính phủ ban hành các chính sách thực thi luật, nghị quyết của Quốc hội và tổ chức thực hiện các chính sách đó. Chính quyền địa phương ban hành các chính sách cụ thể hóa luật và chính sách của Chính phủ và tổ chức thực hiện chính sách phù hợp với địa phương. Đối tượng chịu tác động chính sách kinh tế của Nhà nước là người tiêu dùng và người sản xuất, trong đó đối tượng thụ hưởng là những người, tổ chức được lợi từ chính sách; còn đối tượng chịu ảnh hưởng là những người, tổ chức bị thiệt từ chính sách. Chính sách kinh tế của Nhà nước phải thông qua hành vi của doanh nghiệp và người tiêu dùng mới phát huy tác dụng trong nền 9 kinh tế thị trường. Nếu chính sách kinh tế gây thiệt hại tới lợi ích của người sản xuất và người tiêu dùng thì sẽ gặp phải phản ứng chống đối của họ. Mục tiêu của chính sách kinh tế của Nhà nước nhằm duy trì trạng thái vĩ mô ổn định (ổn định thị trường, kiềm chế lạm phát, cân đối tích cực ngân sách Nhà nước, kiểm soát cán cân thanh toán quốc tế trong giới hạn an toàn…), phát triển kinh tế bền vững (tốc độ tăng trưởng phù hợp, hình thành cơ cấu nền kinh tế hiệu quả, bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng sống của người dân), công bằng (giảm phân phối bất công bằng). Mỗi chính sách có thể có một hoặc một số mục tiêu được cụ thể hóa thành hệ thống chỉ tiêu. Mỗi quốc gia đều có những chính sách kinh tế khác nhau, yêu cầu đặt ra là đảm bảo phù hợp với điều kiện cụ thể và mục tiêu phát triển của mình. Ví dụ đối với nước ta, chính sách kinh tế của nhà nước là xây dựng nền kinh tế sản xuất hàng hóa nhiều thành phần phát triển theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, với mục đích xây dựng một nền kinh tế phát triển với cơ cấu công nghiệp - nông nghiệp - dịch vụ hợp lý, hợp tác kinh tế quốc tế, xây dựng nền kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. 1.1.3. Khái niệm chính sách cải cách kinh tế Cải cách kinh tế, theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, được hiểu là “ …sự thay đổi trong nền kinh tế quốc dân trên cơ sở quan điểm, đường lối, chính sách đổi mới nhằm giải quyết mâu thuẫn trong từng thời kỳ giữa yêu cầu phát triển của lực lượng sản xuất một cách năng động với tình trạng lạc hậu của các quan hệ sản xuất và của những hình thức tổ chức và cơ chế quản lý”. [13, tr. 336]. Trong lịch sử phát triển đất nước nói chung, phát triển kinh tế nói riêng của các quốc gia, ứng với mỗi thời kỳ nhất định, phụ thuộc vào bối cảnh quốc tế và trong nước, chính phủ các nước thường đề ra các chủ trương, chính sách 10 phù hợp nhằm đổi mới cơ cấu kinh tế, đưa nền kinh tế từ lạc hậu, chậm phát triển sang phát triển một cách có hiệu quả và bền vững. Ví dụ, cuối những năm 1970, Trung Quốc đã tiến hành công cuộc cải cách mở cửa nền kinh tế từ thực hiện cơ chế kế hoạch tập trung đưa nền kinh tế trở thành một trong những nền kinh tế hàng đầu thế giới; còn ở Việt Nam, cũng giống như Trung Quốc, từ thực hiện mô hình kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân, nhưng từ Đại hội lần thứ VI của Đảng cộng sản Việt Nam (năm 1986) công cuộc đổi mới kinh tế được bắt đầu nhằm mục tiêu thay đổi cơ cấu kinh tế phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội trong nước và quan hệ quốc tế, thay đổi cơ chế tổ chức quản lý kinh tế xã hội, phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, chuyển từ cơ chế quản lý kinh tế tập trung quan liêu và bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Kết hợp chặt chẽ đổi mới chủ trương, chính sách kinh tế, tổ chức quản lý nhà nước ở tầm vĩ mô trên cơ sở vận dụng các quy luật kinh tế khách quan của nền kinh tế hàng hoá, phát huy hết các mặt tích cực, hạn chế các nhân tố tiêu cực của kinh tế thị trường; đổi mới cơ chế kinh tế, tổ chức ở tầm vi mô, phát huy triệt để vai trò chủ động, khả năng tự chủ trong sản xuất, kinh doanh, tự chủ về tài chính. Kết hợp cải cách kinh tế với cải cách hành chính và đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của hệ t hống chính trị. Những phương hướng đó đã thu được thành tựu nổi bật, khắc phục tình trạng sản xuất trì trệ và khủng hoảng kinh tế, kiềm chế lạm phát, giải phóng mọi năng lực sản xuất tạo ra nhịp độ phát triển kinh tế xã hội cao, cải thiện một bước đời sống nhân dân về vật chất cũng như tinh thần [13, tr. 337]. Như vậy, từ khái niệm về chính sách kinh tế cũng như cải cách kinh tế có thể hiểu chính sách cải cách kinh tế là việc đề ra các quan điểm chủ trương, chính sách đổi mới của Nhà nước nhằm giải quyết những bất hợp lý trong phát triển kinh tế đất nước với cơ cấu kinh tế, hình thức tổ chức và cơ 11 chế quản lý phù hợp với từng giai đoạn nhất định, đáp ứng đòi hỏi trong bối cảnh trong nước và quốc tế mới, mang lại hiệu quả thiết thực cho quốc gia, dân tộc. 1.2. Chính sách kinh tế 1.2.1. Vai trò của chính sách kinh tế - Chính sách kinh tế là bộ công cụ quản lý của Nhà nước phù hợp với nền kinh tế thị trường. Về cơ bản, chính sách kinh tế sử dụng các công cụ của thị trường để điều tiết hành vi của các chủ thể kinh tế. Chính sách kinh tế, một mặt, tạo các điều kiện cho phép thị trường hoạt động hiệu quả, mặt khác, bổ sung cơ chế điều tiết của Nhà nước trong các lĩnh vực thị trường bất lực. Với cách hành xử như vậy, chính sách kinh tế của Nhà nước có khả năng thích ứng với các quan hệ thị trường. - Chính sách kinh tế là bộ công cụ quản lý tổng hợp giúp Nhà nước thực hiện thành công các mục tiêu rộng lớn, phức tạp, trong khuôn khổ thời gian và nguồn lực có hạn. Ngày nay, khoa học kỹ thuật và công nghệ quản lý chương trình mục tiêu cho phép các cơ quan Nhà nước hoạch định các chương trình dài hạn trên cơ sở tính toán khoa học các nguồn lực đầu vào (vốn, nhân lực, tài nguyên, thời gian), các phương thức hành động (giải pháp, tổ chức quản lý) và các đầu ra dự kiến tương đối chính xác (mục tiêu). Thông qua xây dựng và thực hiện chính sách kinh tế, Nhà nước có thể can thiệp một cách chủ động vào nền kinh tế với hiệu quả và mức độ thành công khá cao. Hơn nữa, chính sách kinh tế là một chương trình hành động có hệ thống, có cân nhắc, nhất quán theo thời gian để hướng tới các mục tiêu, kết hợp tính ngắn hạn với tính dài hạn. Quản lý nền kinh tế bằng chính sách, các cơ quan Nhà nước có thể lựa chọn các phương án hành động tối ưu, cân đối giữa 12 nguồn lực hạn chế và mục tiêu lựa chọn để có thể vận dụng các thành tựu khoa học vào quản lý hiệu quả nền kinh tế quốc dân. - Chính sách kinh tế của Nhà nước cho phép các chủ thể kinh tế khác có thể linh hoạt, tự chủ trong các quyết định sản xuất tiêu dùng của họ. Tính chất có thể thay đổi linh hoạt và tác động kích thích lợi ích của chính sách kinh tế cho phép các chủ thể kinh tế hoạt động tự chủ. Với chính sách kinh tế, Nhà nước có thể hướng các gia đình và doanh nghiệp hoạt động phù hợp với mục tiêu Nhà nước mong muốn mà không cần can thiệp vào các quyết định cụ thể của họ. - Chính sách kinh tế là một công cụ quản lý cho phép Nhà nước hành động thích ứng với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Sự dung hòa các chính sách kinh tế quốc gia theo hướng hợp tác phát triển và cùng có lợi là một trong những con đường để có thể thực hiện quá trình hội nhập quốc tế hiệu quả. Chính sách kinh tế, do phù hợp với thông lệ kinh tế thị trường chung cho toàn thế giới, nên tạo điều kiện cho các quốc gia có chế độ chính trị khác nhau có thể hợp tác với nhau để tồn tại hòa bình và phát triển. Ngoài ra, chính sách kinh tế cũng là căn cứ để các nước có thể đàm phán các hoạt động hợp tác kinh tế với nhau. 1.2.2. Hệ thống chính sách kinh tế 1.2.2.1. Chính sách kinh tế vĩ mô Chính sách kinh tế vĩ mô (hoặc chính sách quản lý tổng cầu) được hiểu là các chính sách kinh tế nhằm mục đích ổn định kinh tế vĩ mô và đạt trạng thái toàn dụng lao động, gồm chính sách tài chính và chính sách tiền tệ. Mục tiêu chủ yếu của chính sách này bao gồm: i) Ổn định kinh tế. Đây là kết quả của việc giải quyết tốt những vấn đề kinh tế cấp bách, làm giảm bớt giao động của chu kỳ kinh doanh để tránh lạm phát cao và thất nghiệp nhiều. Nhược 13 điểm lớn nhất của nền kinh tế thị trường là tự động tạo ra các chu kỳ kinh doanh (sản lượng thực tế giao động lên xuống xoay quanh trục sản lượng tiềm năng), nền kinh tế luôn luôn có xu hướng không ổn định. Khi nền kinh tế ở trạng thái mức sản lượng thực tế cao hơn sản lượng tiềm năng thì đi kèm theo nó là mức thất nghiệp thấp, lạm phát cao và ngược lại. Khoảng cách giữa mức sản lượng thực tế và sản lượng tiềm năng được gọi là chênh lệch sản lượng, chênh lệch này càng lớn thì hai thái cực thất nghiệp và lạm phát càng nghiêm trọng. Vì vậy, muốn ổn định cần duy trì sản lượng ở mức sản lượng tiềm năng để tránh được tình trạng lạm phát cao và thất nghiệp nhiều. ii) Tăng trưởng, chính là tốc độ tăng sản lượng của nền kinh tế đạt được mức cao nhất. Một nền kinh tế phát triển ổn định chưa chắc đã có được một tốc độ tăng trưởng nhanh. Một quốc gia có tốc độ tăng trưởng chậm thì có nguy cơ tụt hậu và nếu tăng trưởng nhanh thì có thể có khả năng đuổi kịp và vượt các quốc gia đi trước. Vì vậy sau mục tiêu ổn định là mục tiêu tăng trưởng. Vấn đề đặt ra là muốn có được tăng trưởng thì cần có chính sách thúc đẩy quá trình tạo vốn, tăng năng suất lao động nhằm tăng khả năng sản xuất của nền kinh tế và tăng nhanh sản lượng tiềm năng [9, tr.12]. Ngoài ra, khi đo lường mức độ thành công của một nền kinh tế, có thể căn cứ vào một số chỉ tiêu kinh tế chính như: Thứ nhất, mức sản lượng quốc dân cao và không ngừng tăng. Mục tiêu cuối cùng của hoạt động kinh tế là cung cấp hàng hoá và dịch vụ mà người dân mong muốn. Thước đo toàn diện nhất của tổng sản lượng trong một nền kinh tế là tổng sản phẩm quốc nội (GDP) - là thước đo theo giá thị trường tất cả các hàng hoá và dịch vụ cuối cùng được sản xuất ra tại một nước trong một năm. Có hai chỉ tiêu GDP: i) GDP danh nghĩa xác định theo giá thị trường năm hiện hành; và ii) GDP thực tế xác định theo giá thị trường năm gốc hay giá cố định. Thứ hai, việc làm nhiều và thất nghiệp thấp. Thực tế ngày nay cho thấy mục tiêu đảm bảo việc 14 làm đầy đủ cho tất cả mọi người lao động thật khó mà thực hiện được bởi tỷ lệ công ăn việc làm cao không đơn thuần là một mục tiêu kinh tế. Thứ ba, ổn định giá cả [9, tr.17]. Trên thị trường tự do, giá cả được xác định bởi quy luật cung cầu trong một mức độ lớn nhất có thể được và chính phủ tránh không kiểm soát giá cả của từng mặt hàng riêng lẻ. Đồng thời, ngăn chặn không cho mức giá chung lên xuống quá nhanh vì sự thay đổi đột ngột của giá sẽ bóp méo các quyết định kinh tế của các hãng và cá nhân. Thước đo phổ biến nhất của mức giá chung là chỉ số giá tiêu dùng (viết tắt là CPI). Sự thay đổi trong mức giá gọi là tỷ lệ lạm phát, tỷ lệ này ghi nhận tốc độ tăng (giảm) của mức giá từ năm này sang năm khác. Hầu hết các quốc gia đều tìm kiếm một cách dung hoà hợp lý giữa việc định giá theo thị trường tự do với xu hướng tăng dần của giá cả. Muốn thực hiện được mục tiêu đề ra, chính phủ thường có những công cụ nhất định, trong đó, chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ được coi là quan trọng nhất. 1.2.2.2. Chính sách kinh tế đối ngoại: Đây được coi là hệ thống các quan điểm, mục tiêu, nguyên tắc, công cụ và biện pháp do nhà nước hoạch định và thực hiện để điều chỉnh hoạt động kinh tế đối ngoại của quốc gia trong một thời gian nhất định nhằm đạt được các mục tiêu phát triển đó [45]. Với 3 chức năng chính: i) Kích thích: tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp trong nước mở rộng thị trường ra nước ngoài, tham gia chủ động và mạnh mẽ vào phân công lao động quốc tế và mậu dịch quốc tế, khai thác triệt để lợi thế so sánh của nền kinh tế trong nước, thu hút ngày càng nhiều các nguồn lực từ bên ngoài như vốn, công nghệ và trình độ quản lý tiên tiến nhằm phát triển kinh tế quốc dân; ii) Bảo hộ: tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước có khả năng đứng vững và vươn lên trong các hoạt động kinh doanh quốc tế, tăng cường sức cạnh tranh với 15 các hàng hóa dịch vụ từ bên ngoài vào, tạo thêm việc làm và đạt tới quy mô tối ưu cho các ngành kinh tế, đáp ứng cho yêu cầu tăng cường lợi ích quốc gia; iii) Phối hợp và điều chỉnh: tạo điều kiện cho nền kinh tế trong nước thích ứng với sự biến đổi và vận động mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới, tham gia tích cực vào quá trình khu vực hóa và toàn cầu hóa nền kinh tế thế giới, thiết lập cơ chế điều chỉnh thích hợp trong điều kiện tỷ giá hối đoái thường xuyên thay đổi, tác động vào cán cân thanh toán quốc tế theo chiều hướng có lợi cho mỗi quốc gia. Cần thấy rằng chính sách này giữ vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội đất nước, cụ thể là: i) Tạo cơ hội việc phân phối và sử dụng hợp lý các nguồn lực trong nước và thu hút nguồn lực ngoài nước vào việc phát triển các ngành và các lĩnh vực có hiệu quả cao của nền kinh tế quốc dân, khắc phục tình trạng thiếu các nguồn lực cho sự phát triển, đồng thời tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước vươn ra thị trường thế giới; ii) Tạo khả năng cho việc phát triển nhân công lao động quốc tế: giữa các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài, bảo đảm đầu vào và đầu ra cho nền kinh tế một cách ổn định và phù hợp, tạo thuận lợi cho việc hình thành các tập đoàn kinh doanh tầm cỡ quốc gia. Hội nhập vào nền kinh tế khu vực và thế giới; iii) Phục vụ cho việc xây dựng các ngành công nghiệp mới có trình độ công nghiệp cao, phát triển các hình thức kinh doanh đa dạng và phong phú, tạo lập các khu vực có hiệu quả cho nền kinh tế quốc dân, góp phần tăng nhanh GDP cũng như tăng nhanh tích lũy và tiêu dùng; iv) Góp phần vào việc tăng cường sức mạnh và tiềm lực quốc phòng an ninh, phát triển quan hệ về kinh tế, chính trị, ngoại giao, khoa học công nghệ giữa các quốc gia và các dân tộc trên cơ sở độc lập, bình đẳng giữ vững chủ quyền và các bên cùng có lợi. 16