Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
MỤC LỤC
Lời mở
đầu.....................................................................2
Phần I: Lý luận
chung………………………………………..4
I. Thông tin bất cân xứng…………………………….4
1. Lựa chọn đối nghịch………………………………..6
2. Rủi ro đạo đức………………………………………6
II. Thông tin không cân xứng ảnh hưởng đến các thị
trường……………………………………………….7
Phần II: Thực trạng và giải pháp………………….10
I. Thực trạng………………………………………….10
1. Hoạt động tín dụng quốc tế……………………...10
2. Thực trạng ở Việt Nam…………………………...11
2.1. Thực trạng chung………………………………..11
2.2 Thực trạng về phía khách hàng………………..13
2.3. Thực trạng về phía các ngân hàng TM………13
II. Giải pháp………………………………………….15
1. Hoàn thiện, nâng cao hệ thống TT tín dụng…..15
1
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
2. Kiểm tra, giám sát vốn vay………………………25
3. Trích lập các quỹ dự phòng rủi ro……………..26
Kết luận……………………………………………….28
Tài liệu tham khảo…………………………………..30
2
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
LỜI MỞ ĐẦU
Những cuộc khủng hoảng tài chính luôn là vấn đề
chung trong lịch sử hầu hết các quốc gia. Các nhà
phân tích cho rằng đa phần các cuộc khủng hoảng tài
chính nổ ra trong hệ thống các ngân hàng đều có thể
tránh được nếu có sự minh bạch và tính công khai. Giá
như hoạt động của các tổ chức được minh bạch hơn,
giá như họ công khai nhiều tin tức hơn nghĩa là có sự
cân xứng về thông tin giữa các bên trong cuộc giao
dịch thì mức độ rủi ro của các khoản nợ xấu gây tai
họa cho hệ thống ngân hàng đã được xử lý kịp thời.
Sự phân tích kinh tế về các tác dụng của vấn đề
lựa chọn đối nghịch và rủi ro đạo đức có thể giúp
chúng ta hiểu rõ hơn những cuộc khủng hoảng tài
chính – một sự đổ vỡ trầm trọng trong thị trường tài
chính.
Vậy vấn đề đặt ra là thiếu sự minh bạch và thiếu
tính công khai về thông tin. Đó chính là vấn đề thông
3
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
tin bất cân xứng trong thị trường tài chính nói chung
và hoạt động tín dụng nói riêng.
Riêng đối với Việt Nam là một nước đang phát
triển, hàng loạt những vụ thất thoát hàng nghìn tỷ và
những hành vi lừa đảo, chiếm dụng tài sản của các
ngân hàng thông qua hoạt động đầu tư và cho vay cho
thấy sự bất cân xứng thông tin trong hệ thống tài chính
nước ta đang gây những hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy
việc khắc phục hiện tượng thông tin bất cân xứng
trong thị trường tài chính còn non kém là một vấn đề
rất đáng được quan tâm. Đây là nền tảng để chúng ta
hoàn thiện thị trường tài chính ở Việt Nam.
Đây là một vấn đề còn khá mới mẻ ở Việt Nam, vì
vậy trong quá trình nghiên cứu không thể tránh khỏi
nhiều sai lầm. Em rất mong có sự giúp đỡ và chỉ bảo
của thầy cùng sự đóng góp của các bạn.
Em xin chân thành cảm ơn thầy Đặng Chí Thọ đã
giúp đỡ em hoàn thành bài viết này.
4
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
CÁC GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI VẤN ĐỀ THÔNG TIN
BẤT CÂN XỨNG NÂNG CAO HOẠT ĐỘNG TÍN
DỤNG NGÂN HÀNG TẠI VIỆT NAM
PHẦN I
LÝ LUẬN CHUNG VỀ THÔNG TIN BẤT CÂN
XỨNG TRONG THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH
Việt Nam cũng giống như nhiều nước châu Á
khác, các ngân hàng chiếm tỉ trọng cao trong thị
trường tài chính. Hầu hết các giao dịch chủ yếu thực
hiện qua hệ thống ngân hàng mà hoạt động chính là
cấp tín dụng.
Một vấn đề đặt ra cho các ngân hàng là phải làm
thế nào để tăng lợi nhuận mà vẫn có sự an toàn cần
thiết. Trong thực tế, nhiều ngân hàng không nắm được
khả năng sinh lời cũng như những rủi ro trong các dự
án của những người đi vay. Tại sao lại như vậy? Bởi vì
họ thiếu thông tin.
5
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
Việc các ngân hàng thiếu những thông tin cần thiết
để đưa ra các quyết định sáng suốt dường như đang
làm kinh ngạc những nhà đầu tư. Đây chính là vấn đề
thông tin bất cân xứng trong thị trường tài chính cũng
như trong hoạt động tín dụng của các ngân hàng.
I. Thông tin bất cân xứng:
Một đặc điểm quan trọng của các thị trường tài
chính là ở chỗ chúng có các chi phí giao dịch và chi
phí thông tin đáng kể. Một phân tích kinh tế để xem
các chi phí này tác động thế nào lên thị trường tài
chính sẽ mang lại cho chúng ta một sự hiểu biết sâu
hơn xem hệ thống tài chính hoạt động như thế nào.
Trong những giao dịch diễn ra trên các thị trường
tài chính, một bên thường không đầy đủ các thông tin
cần thiết về đối tác của mình để có những quyết định
đúng đắn. Sự không công bằng về thông tin mà mỗi
bên có được gọi là thông tin không cân xứng. Một
người vay một món tiền thường có thông tin tốt hơn về
lợi tức tiềm ẩn và rủi ro kèm theo với dự án đầu tư mà
người đó tiến hành so với người cho vay. Thông tin về
6
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
đối tác bao gồm các thông tin về tiềm lực tài chính của
khách hàng cũng như khả năng sản xuất kinh doanh và
khả năng chống đỡ rủi ro.
Sự không cân xứng về thông tin là một nguồn gây
ra rủi ro trong thị trường tài chính. Các doanh nghiệp
có nguồn thông tin “nội bộ” về các dự án của họ với
mức độ đáng tin cậy, người cho vay có thể giảm rủi ro
bằng cách tăng khả năng chọn lựa người vay hay dựa
vào thông tin từ các tổ chức khác. Các biện pháp làm
tăng lượng thông tin cần cho người cho vay sẽ nâng
cao khả năng của bên cho vay trong việc xác định
những người vay có cơ hội đầu tư tốt nhất cũng như
việc giám sát tránh những rủi ro đạo đức. Khi lượng
thông tin nghèo nàn, thì người cho vay chỉ có thể phân
biệt đối tượng vay theo những điều kiện rất chung và
khả năng xảy ra các rủi ro là hoàn toàn có thể.
Việc thiếu thông tin tạo ra những vấn đề trong hệ
thống tài chính ở hai mặt: trước khi cuộc giao dịch
diễn ra và sau khi cuộc giao dịch diễn ra.
1. Lựa chọn đối nghịch
7
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
Rủi ro do thông tin không cân xứng tạo ra trước
khi diễn ra cuộc giao dịch đựoc gọi là vấn đề chọn lựa
đối nghịch. Chọn lựa đối nghịch xảy ra trên các thị
trường tài chính khi những người đi vay có nhiều khả
năng tạo ra một kết cục không mong muốn (đối
nghịch) - tức là rủi ro không trả được nợ - là những
người tích cực tìm vay nhất và do vậy có nhiều khả
năng được lựa chọn nhất.
Việc các nhà đầu tư đã chọn sai đối tượng cho vay
của mình vì không nắm được đầy đủ thông tin về đối
tượng khiến dễ có thể là các món cho vay được thực
hiện cho nhưng trường hợp rủi ro không trả được nợ,
những người cho vay có thể quyết định không cho vay
mặc dù có những trường hợp có thể trả được nợ.
Nếu người cho vay biết rõ về những người đi vay,
tức là thông tin không phải là không cân xứng thì
người cho vay sẽ không khó khăn gì trong việc cho
người này hay người kia vay. Do sự lựa chọn đối
nghịch, người cho vay có thể rút lại quyết định cho
vay tuy rằng đó có thể là một khoản đầu tư có giá trị.
Hoặc để bù đắp rủi ro, người cho vay có thể tăng lãi
8
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
suất vay. Nhưng việc này phần nào tự gây tác hại vì
nhiều người đi vay đáng tin cậy có thể quyết định
không vay nữa và chỉ còn lại những người kém tin cậy
hơn.
2. Rủi ro đạo đức
Khi người đi vay phải vay với lãi suất cao, để bù
đắp chi phí, khách hàng sẽ chấp nhận những dự án rủi
ro hơn. Đây là vấn đề rủi ro đạo đức.
Rủi ro đạo đức là vấn đề do thông tin không cân
xứng tạo ra sau khi cuộc giao dịch diễn ra. Rủi ro đạo
đức trong các thị trường tài chính xảy ra khi người cho
vay phải chịu một rủi ro là người vay có ý muốn thực
hiện những hoạt động không tốt (hành vi thiếu đạo
đức) xét theo quan điểm của người cho vay, bởi vì
những hoạt động này khiến ít có khả năng món vay
này sẽ được hoàn trả.
Do rủi ro đạo đức giảm bớt xác suất hoàn trả được
vốn nên người cho vay có thể quyết định thôi không
cho vay. Những hành vi thiếu đạo đức này có thể là
9
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
người đi vay tạo ra những chứng cứ giả để có thể vay
đưóc tiền từ người cho vay. Những người đi vay tự tạo
ra các công ty “ma” thực hiện các cuộc giao dịch để
thanh tiêu các khoản vay. Đây là hành vi cố ý lừa đảo.
Hoặc người đi vay cố tình chiếm đoạt một khoản vốn
của người cho vay. Khi người đi vay có thể hoạt động
kinh doanh có lợi nhuận song không muốn trả lại tiền
cho các nhà đầu tư hay ngân hàng... Có khi người đi
vay có thể sử dụng vốn vay vào các mục đích sai mục
đích khi vay vốn. Trường hợp này xảy ra khi chủ đầu
tư không có sự giám sát chặt chẽ đối với hoạt động sử
dụng vốn của doanh nghiệp.
II. Thông tin không cân xứng ảnh hưởng đến các thị
trường
Để có thể hiểu rõ hơn về khái niệm thông tin
không cân xứng, lựa chọn đối nghịch và rủi ro đạo
đức, chúng ta có thể đi vào một thị trường đặc trưng.
Mô tả đặc điểm riêng của vấn đề lựa chọn đối
nghịch và việc lựa chọn đối nghịch gây trở ngại như
thế nào cho sự hoạt động hữu hiệu của một thị trường,
10
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
hãy xem xét thị trường xe máy cũ. Giả sử một người
muốn mua một xe máy đã qua sử dụng thì không thể tự
đánh giá chất lượng của cái xe này. Do đó cái giá mà
người mua phải trả phản ánh chất lượng trung bình của
những chiếc xe trong thị trường đó. Người sở hữu xe
là người biết rõ nhất về chất lượng chiếc xe này. Nếu
chiếc xe này quá tồi thì người chủ sẽ vô cùng sung
sướng bán với giá mà người mua định trả. Tuy nhiên,
nếu đó là một cái xe đang tốt, người chủ của nó biết
chắc chiếc xe của ông ta bị đánh giá thấp, nên ông ta
không muốn bán nó. Hậu quả của việc lựa chọn đối
nghịch này là có rất ít xe đã qua sử dụng nhưng chất
lượng còn tốt xuất hiện ở thị trường này. Thị trường xe
máy cũ do đó sẽ hoạt động và trên thực tế là không
hoạt động.
Như vậy hiện tượng lựa chọn bất lợi đã cản trở
việc giao dịch trên cơ sở hai bên cùng có lợi. Trở lại
với thị trường tài chính, mà cụ thể là hoạt động tín
dụng của ngân hàng, các ngân hàng luôn là người có ít
thông tin hơn về dự án, về mục đích sử dụng về khoản
tín dụng cấp cho khách hàng. Điều này dẫn đến trường
11
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
hợp ngân hàng cho các doanh nghiệp sắp phá sản vay
và phải đối mặt với những khoản nợ khó đòi.
Vấn đề rủi ro đạo đức nảy sinh khi có sự tách biệt
giữa người sở hữu vốn và người sử dụng vốn, mà trong
trường hợp này, các ngân hàng thương mại đóng vai
trò là người sở hữu vốn còn các doanh nghiệp là người
sử dụng vốn. Do hợp đồng nợ chỉ đòi hỏi người vay
phải trả một số tiền nhất định và cho phép họ hưởng
bất cứ lợi nhuận nào còn lại, những người vay này có
ý muốn nhận những dự án đầu tư có nhiều rủi ro hơn
so với những người cho vay muốn, và ở đây, những
ngân hàng thương mại sẽ là người phải chịu những rủi
ro đạo đức này.
12
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
PHẦN II
THỰC TRẠNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP CHO VẤN ĐỀ
THÔNG TIN BẤT CÂN XỨNG TRONG HOẠT
ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI VIỆT NAM
I. Thực trạng của vấn đề thông tin bất cân xứng
trong hoạt động tín dụng ngân hàng
1. Thị trường tài chính quốc tế và vấn đề thông tin
không cân xứng trong hoạt động tín dụng
Sau nhiều cuộc khủng hoảng tài chính kinh tế nổ
ra trên thế giới mà gần đây nhất là cuộc khủng hoảng
toàn cầu 2008, người ta mới thực sự đánh giá được
những hậu quả nghiêm trọng do vấn đề thông tin
không cân xứng gây ra.
Với sự ra đời của các doanh nghiệp có sự tham gia
vốn của công chúng và tính hữu hạn về trách nhiệm,
việc chuẩn hóa thông tin đã trở nên tối quan trọng –
vấn đề này được mọi người nhận thức trong suốt
những năm 1930 khi những nhà đầu tư nhỏ bị mất
những khoản tiết kiệm của mình do đã quá tin tưởng
13
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
vào những báo cáo tài chính không chính xác. Đây chỉ
là một trong vô số những hậu quả do vấn đề thông tin
không cân xứng gây ra.
Cuộc khủng hoảng gần đây nhất là cuộc khủng
hoảng 2008, mở đầu bằng việc các ngân hàng lớn ở Mỹ
bị phá sản. Rất nhiều nguyên nhân và đánh giá được
đưa ra dựa trên những bài học từ cuộc đại khủng hoảng
1930 nhưng nguyên nhân sâu xa chính là sự bất cân
xứng trong thông tin. Do những nghĩa vụ về tài chính
không được đảm bảo một cách đầy đủ, việc giám sát
và thông tin là những yếu tố tối quan trọng. Đây là
thời điểm mà nhiều ngân hàng đang lên tiếng đấu tranh
cho sự cấp thiết phải có những thông tin tổng quát về
tổ chức của chính họ. Vấn đề thông tin không cân
xứng vẫn đang cần những giải pháp thiết thực khác.
2. Thực trạng hoạt động tín dụng tại Việt Nam và
vấn đề thông tin bất cân xứng
2.1.
Thực trạng chung
2.1.1. Đặc điểm thị trường tài chính Việt Nam
14
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
Hoạt động tín dụng là một loại hoạt động kinh tế
gắn liền với sự thăng trầm của nền kinh tế. Vì vậy khi
các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh gặp rủi ro tất
yếu sẽ dẫn đến rủi ro đối với các tổ chức tín dụng cấp
vốn cho các doanh nghiệp.
Đối với một thị trường tài chính còn khá non nớt
và chưa hình thành đầy đủ, Việt Nam một mặt cho
phép phát triển một thị trường tự do, một mặt vấn cần
sự định hướng, hỗ trợ từ nhà nước. Trong những năm
gần đây, Việt Nam đang cố gắng hoàn thiện thị trường
tài chính bằng việc tăng cường phát triển thị trường nợ
và thị trường vốn cổ phần. Bên cạnh đó, chúng ta còn
đang hoàn thiện và tăng cường phát triển thị trường
chứng khoán.
Đến nay một trong các hoạt động chủ yếu trong thị
trường tài chính vẫn là lĩnh vực cho vay của ngân hàng
và các tổ chức tín dụng đối với doanh nghiệp.
15
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
2.1.2. Vấn đề thông tin bất cân xứng trong hoạt
động tín dụng tại Việt Nam
Trong thực tế, không phải doanh nghiệp nào cũng
làm ăn có lãi hay nói cách khác là doanh nghiệp gặp
rủi ro và điều này dẫn đến rủi ro tín dụng. Thông tin
bất cân xứng xảy ra tức là khi các ngân hàng hoặc các
tổ chức tín dụng không nắm được tình hình phát triển
và làm ăn của doanh nghiệp và đó là một trong những
nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng trong thị trường tài
chính.
Có thể nói, việc thu nhận các thông tin về khách
hàng hiện nay ở các ngân hàng, tổ chức tín dụng còn
rất ít được quan tâm, nhất là thông tin của khách hàng
sau khi đã được vay vốn. Đây chính là một trong
những rủi ro đạo đức trong hoạt động tín dụng tại Việt
Nam. Vì thế cho đến khi ngân hàng phát hiện ra tình
trạng tài chính của khách hàng có vấn đề thì tình
huống trở nên rất khó khăn. Sự hiểu biết lẫn nhau giữa
khách hàng và ngân hàng không được coi là yếu tố
đảm bảo cho việc vay an toàn đang phổ biến hiện nay.
16
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
Vấn đề thứ hai là các ngân hàng, tổ chức tín dụng
ít am hiểu các thị trường sản phẩm, dịch vụ khi cho
vay để sản xuất hoặc cung cấp một dịch vụ thì trước
hết cán bộ hoặc người có thẩm quyết định cho vay
phải xác định liệu sản phẩm hoặc dịch vụ sản xuất ra
có được thị trường chấp nhận không và nếu có thì ở
mức giá nào. Việc cho vay không đánh giá được khả
năng tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ tạo ra từ vốn vay là
nguyên nhân quan trọng dẫn đến các rủi ro hiện nay.
Khi xác định được sản phẩm dịch vụ sản xuất ra được
thị trường chấp nhận thì lúc đó quyết định cho vay mới
được đưa ra còn ngược lại thì không có quyết định nào
cả.
Về lựa chọn đối nghịch – vấn đề lựa chọn sai đối
tượng cho vay thường xuyên xảy ra đối với các ngân
hàng và các trung gian tài chính mà đặc biệt là các tổ
chức tín dụng. Khi các doanh nghiệp cố ý lừa đảo
chiếm dụng vốn, các ngân hàng không nắm được đầy
đủ thông tin về khách hàng và đã bị qua mặt trong việc
kiểm tra giám sát cũng như thẩm định giá trị tài sản.
17
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
2.2. Thực trạng về phía khách hàng
Trong thời gian qua ở nước ta đã và đang tồn tại
một thực tế là các doanh nghiệp hoạt động với quy mô
lớn song lại tách rời khả năng vốn tự có của chính bản
thân mình. Đây là một trong những nguyên nhân chủ
yếu dẫn đến tình trạng thua lỗ. Từ thực trạng tài chính
của các doanh nghiệp đã nảy sinh tình trạng tỷ lệ vay
vốn của các doanh nghiệp cao hơn gấp nhiều lần so với
vốn tự có. Điều này sẽ gây rủi ro cho các ngân hàng
thương mại. Công tác quản lý của nhà nước còn nhiều
sơ hở tạo điều kiện cho một số doanh nghiệp, cá nhân
hình thành công ty ma chuyên đi lừa đảo.
2.3. Thực trạng về phía các ngân hàng thương mại
Trên các thị trường tài chính không chính thức,
thông tin được thu thập như một sản phẩm phụ thông
qua hoạt động của người cho vay - ví dụ thông qua
việc kinh doanh của người cho vay với khách hàng
vay. Đối với các tố chức có quy mô lớn đòi hỏi phải có
các công cụ giám sát chính thống để vừa phục vụ cho
công tác kiểm soát hoạt động của các đơn vị trong nội
18
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
bộ doanh nghiệp và để báo cáo cho các đối tượng bên
ngoài, những người có mối quan tâm hợp pháp đến
hoạt động của doanh nghiệp. Các công cụ này chính là
kế toán quản lý và kế toán tài chính.
Các ngân hàng thương mại thường cho rằng những
doanh nghiệp quen thuộc không cần giám sát chặt chẽ
và giải quyết cho vay dựa vào những thông tin do các
doanh nghiệp đó cung cấp thay cho những số liệu tài
chính đáng tin cậy.
Các ngân hàng thương mại đặc biệt là các ngân
hàng thương mại quốc doanh do hoạt động tín dụng
còn mang yếu tố bao cấp nên chưa có cơ chế thích hợp
trong việc thẩm định và xét duyệt cho vay, cũng như
xử lí rủi ro trong hoạt động tín dụng. Tính khả thi của
dự án cũng như hiệu quả của khoản vay chưa trở thành
mục tiêu tôn chỉ trong hoạt động tín dụng của nhiều
ngân hàng.
Hệ thống kiểm soát chưa phát huy được tác dụng
của nó. Do đó, thường sau khi cho vay, các ngân hàng
yên tâm với tài sản thế chấp, cầm cố, bảo lãnh mà
thiếu sự giám sát chặt chẽ đối với các khoản đã cho
19
Tiểu luận Tài chính Tiền tệ
Trường Đại học Ngoại Thương
vay, trong khi tài sản thế chấp, bảo lãnh, cần cố có thể
bị sai lệch về mặt giá trị.
Công tác đào tạo, bồi dưỡng chưa được quan tâm
đúng mức và thực tế có một số cán bộ tín dụng của
ngân hàng thương mại hiện nay thiếu năng lực về phân
tích và xử lý thông tin tín dụng để bảo vệ và giám sát
các khoản vay, thậm chí còn có trường hợp cán bộ tín
dụng làm sai quy trình tín dụng.
Sự hợp tác giữa ngân hàng thương mại và trung
tâm thông tin tín dụng (CIC) không đồng bộ và chưa
đạt hiệu quả cao. Thậm chí một số ngân hàng thương
mại vì sợ cạnh tranh nên đã không thông tin cho trung
tâm CIC và dẫn đến việc tìm hiểu khách hàng có quan
hệ vay nợ tại nhiều tổ chức tín dụng là rất khó khăn.
Chính vì vậy ngân hàng khó giám sát khách hàng về
việc họ sử dụng khoản vay có đúng mục đích hay
không. Đó cũng là vấn đề rủi ro đạo đức và cũng là lựa
chọn đối nghịch đối với các ngân hàng.
20
- Xem thêm -