Tài liệu Bọ trĩ bộ cánh tơ (thysanoptera) hại hoa cúc và biện pháp phòng trừ năm 2014 tại an lão, hải phòng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM LÊ THỊ THANH HUYỀN BỌ TRĨ BỘ CÁNH TƠ (THYSANOPTERA) HẠI HOA CÚC VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ NĂM 2014 TẠI AN LÃO, HẢI PHÒNG CHUYÊN NGÀNH: BẢO VỆ THỰC VẬT MÃ SỐ: 60.62.01.12 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN THỊ KIM OANH HÀ NỘI, NĂM 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả nghiên cứu trong luận văn là kết quả lao động của chính tác giả. Các số liệu và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Lê Thị Thanh Huyền Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp ngoài sự cố gắng của bản thân tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm giúp đỡ nhiệt tình của thầy cô, bạn bè và người thân. Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Oanh – Bộ môn Côn trùng – Khoa Nông học – Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành bản luận văn này. Tôi xin được gửi lời chân thành cảm ơn tới các thầy cô giáo trong Khoa Nông học, Ban đào tạo Sau đại học, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Ban lãnh đạo Chi cục BVTV Hải Phòng, phòng Kỹ thuật, trạm BVTV Kiến Thụy đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ cho tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Bên cạnh đó tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tất cả người thân, bạn bè và những người luôn bên cạnh động viên giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện bản luận văn này. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Lê Thị Thanh Huyền Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page ii MỤC LỤC Lời cam đoan.......................................................................................................i Lời cảm ơn .........................................................................................................ii Mục lục............................................................................................................. iii Danh mục viết tắt ..............................................................................................vi Danh mục bảng.................................................................................................vii Danh mục hình ............................................................................................... viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 Chương 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...............................4 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài. ..........................................................................4 1.2. Những nghiên cứu ....................................................................5 ngoài nước 1.2.1. Thành phần loài côn trùng hại trên hoa cúc .....................................5 1.2.2.Nghiên cứu về bọ trĩ ..........................................................................5 1.2.3. Các biện pháp phòng chống bọ trĩ..................................................12 1.3. Những nghiên cứu trong nước ..................................................................18 1.3.1. Thành phần sâu, nhện hại hoa cúc..................................................18 1.3.2. Những nghiên cứu về thành phần, phổ ký chủ của bọ trĩ hại cây ...... 18 1.3.3. Nghiên cứu về đặc tính sinh học, sinh thái của bọ trĩ ....................20 1.3.4. Nghiên cứu về thiên địch của bọ trĩ ...............................................21 1.3.5. Nghiên cứu biện pháp phòng chống bọ trĩ hại cây trồng ...............23 2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu .............................................................26 2.2.1. Đối tượng nghiên cứu.....................................................................26 2.2.2. Vật liệu nghiên cứu ........................................................................26 2.3. Dụng cụ nghiên cứu. .................................................................................26 2.4. Nội dung nghiên .................................................................................26 cứu 2.5. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................27 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 3 2.5.1. Phương pháp điều tra, thu thập, xác định thành phần bọ trĩ hại hoa cúc......................................................................................27 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 4 2.5.2. Phương pháp điều tra tìm hiểu ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái đến diễn biến số lượng bọ trĩ trên cây hoa cúc................29 2.5.3. Điều tra sự phân bố của bọ trĩ tổng số trên cây hoa cúc ................30 2.5.4. Thử nghiệm một số biện pháp phòng trừ bọ trĩ..............................31 2.6. Công thức tính toán số liệu .......................................................................34 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.........................36 3.1. Kết quả điều tra thành phần bọ trĩ hại hoa cúc năm 2014 – 2015 tại An Lão, Hải Phòng. ..................................................................................36 3.1. 1. Thành phần bọ trĩ hại hoa cúc năm 2014 tại An Lão – Hải Phòng.......36 3.1.2. Đặc điểm hình thái trưởng thành của loài bọ trĩ gây hại chính trên hoa cúc ....................................................................................37 3.1.3. Triệu chứng gây hại của bọ trĩ F. intonsa trên hoa cúc ..................39 3.1.4. Tỷ lệ (%) các loài bọ trĩ hại hoa cúc vụ Thu – Đông 2014 2014 tại An Lão – Hải Phòng.........................................................41 3.1.5. Xác định thành phần ký chủ của bọ trĩ F. intonsa tại An Lão, Hải Phòng .......................................................................................42 3.2. Nghiên cứu sự phân bố của bọ trĩ trên cây hoa cúc vụ Thu - Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng ..................................................................43 3.3. Ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến diễn biến mật độ bọ trĩ hại hoa cúc vụ Thu Đông 2014 – 2015 tai An Lão, Hải Phòng .................45 3.3.1. Ảnh hưởng của giống hoa cúc đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại hoa cúc năm 2014 - 2015 tại An Lão , Hải Phòng..............................................................................................45 3.2.2. Ảnh hưởng của loại đất trồng đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng .......................................................................................51 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 4 3.3.3. Ảnh hưởng của chân đất đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng..............................................................................................53 3.3.4. Ảnh hưởng của thời vụ đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng..............................................................................................56 3.3.5. Ảnh hưởng của công thức luân canh đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng...............................................................................58 3.3.6. Diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ ThuĐông 2014 tại 3 xã thuộc huyện An Lão, Hải Phòng. .................61 3.4. Một số biện pháp phòng trừ bọ trĩ hại hoa cúc .........................................63 3.4.1. Biện pháp dùng bẫy màu sắc để thu bắt trưởng thành bọ trĩ hại hoa cúc ............................................................................................63 3.4.2. Biện pháp che phủ ..........................................................................66 3.4.3. Biện pháp hóa học để phòng trừ bọ trĩ hại hoa cúc vụ Thu Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng.................................................68 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ..............................................................................71 1. Kết luận ........................................................................................................71 2. Đề nghị .........................................................................................................71 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................72 PHỤ LỤC .........................................................................................................76 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 5 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BVTV: Bảo vệ thực vật CV: Hệ số biến động ĐT: Điều tra KDTV: Kiểm dịch thực vật LSD: Sai khác nhỏ nhất có ý nghĩa MĐ: Mật độ NSP: Ngày sau phun OD: Độ thường gặp TL: Tỷ lệ (%) TLH: Tỷ lệ hại (%) TSWV: XK: Tomato Spotted Wilt Virus Xuất khẩu Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 6 DANH MỤC CÁC BẢNG 3.1. Thành phần bọ trĩ (Thysanoptera) hại hoa cúc năm 2014 – 2015 tại An Lão – Hải Phòng ............................................................................36 3.2. Tỷ lệ (%) các loài bọ trĩ gây hại trên hoa cúc Vụ Thu Đông 2014 tại An Lão – Hải Phòng ............................................................................40 3.3. Thành phần ký chủ của bọ trĩ F.intonsa....................................................43 3.4. Sự phân bố của bọ trĩ trên cây hoa cúc vụ Thu - Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng....................................................................................44 3.5. Diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên các giống hoa cúc ...............46 3.6. Diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số hại hoa cúc vụ Đông – Xuân 2014 – 2015 tại An Lão, Hải Phòng................................................................49 3.7. Ảnh hưởng của chất đất đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng ..................52 3.8.Ảnh hưởng của chân đất trồng đến diễn biễn mật độ bọ trĩ trên hoa cúc vụ Thu – Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng................................54 3.9. Ảnh hưởng của thời vụ đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng ..................56 3.10. Ảnh hưởng của công thức luân canh đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng............. 58 3.11. Diễn biến mật độ bọ trĩ hại hoa cúc tại 3 xã thuộc huyện An Lão, Hải Phòng ............................................................................................61 3.12. Diễn biến số lượng trưởng thành bọ trĩ vào bẫy .....................................64 3.13. Mật độ bọ trĩ trên ruộng dùng bẫy và không dùng bẫy vụ Thu – Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng......................................................65 3.14. Diễn biến số lượng bọ trĩ hại hoa cúc tại ruộng được che phủ bằng các vật liệu khác nhau .........................................................................67 3.15. Hiệu lực của các loại thuốc trừ bọ trĩ hại hoa cúc vụ Thu – Đông năm 2014 tại An Lão – Hải Phòng......................................................69 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page vii DANH MỤC CÁC HÌNH 2.1. Ghi nhãn tiêu bản mẫu bọ trĩ.....................................................................28 2.2. Thí nghiệm dùng bẫy màu sắc ..................................................................31 2.3. Thí nghiệm phủ mặt luống ........................................................................32 2.4. Thí nghiệm phun thuốc hóa học................................................................34 3.1. Đặc điểm của loài bọ trĩ Frankliniella intonsa (Trybom) ........................38 3.2. Đặc điểm hình thái loài Haplothrips gowdeyi Franklin............................39 3.3. Triệu chứng bọ trĩ gây hại trên lá cây hoa cúc..........................................40 3.4. Bọ trĩ gây hại trên nụ hoa cúc vàng ..........................................................40 3.5. Bọ trĩ gây hại trên hoa cúc trắng ...............................................................41 3.6. Tỷ lệ (%) các loài bọ trĩ gây hại trên hoa cúc Vụ Thu Đông 2014 tại An Lão – Hải Phòng .........................................................................42 3.7. Sự phân bố của bọ trĩ trên cây hoa cúc vụ Thu - Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng .................................................................................45 3.8. Diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên các giống hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng ..........................................48 3.9. Diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên các giống hoa cúc vụ Đông – Xuân 2014- 2015 tại An Lão, Hải Phòng ............................50 3.10. Mật độ bọ trĩ trung bình trên các giống hoa cúc vụ Thu – Đông 2014 và vụ Đông – Xuân năm 2014 – 2015 .....................................51 3.11. Ảnh hưởng của chất đất trồng đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng................53 3.12. Diễn biễn mật độ bọ trĩ trên hoa cúc vụ Thu – Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng .................................................................................55 3.13. Ảnh hưởng của thời vụ đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng................57 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 8 3.14. Ảnh hưởng của công thức luân canh đến diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên hoa cúc vụ Thu- Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng .........................................................................................59 3.15. Diễn biến mật độ bọ trĩ hại hoa cúc tại 3 xã thuộc huyện An Lão, Hải Phòng .........................................................................................62 3.16. Mật độ bọ trĩ trên ruộng dùng bẫy và không dùng bẫy vụ Thu – Đông 2014 tại An Lão, Hải Phòng ...................................................66 3.17. Diễn biến số lượng bọ trĩ hại hoa cúc tại ruộng được che phủ bằng các vật liệu khác nhau.......................................................................68 3.18. Hiệu lực của các loại thuốc trừ bọ trĩ hại hoa cúc vụ Thu – Đông năm 2014 tại An Lão – Hải Phòng ...................................................69 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 9 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Cùng với tốc độ phát triển của kinh tế, xã hội, khoa học kỹ thuật… con người càng quan tâm nhiều hơn tới đời sống tinh thần và nhu cầu về hoa cũng từ đó tăng cao. Hoa trở thành một trong những loại cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao cho nông dân, phục vụ cho nhu cầu trong nước và xuất khẩu.Theo thống kê của Bộ NN&PTNT, Việt Nam có trên 8.000 ha trồng hoa. Năm 2010, lượng hoa cung ứng ra thị trường khoảng 4,5 tỷ cành, trong đó XK 1 tỷ cành, đạt kim ngạch 60 triệu USD. Hoa XK có 85% là hoa hồng, cúc và lan. Sản xuất hoa cắt cành của Việt Nam tập trung ở các đô thị lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Đà Lạt... Theo các chuyên gia kinh tế, doanh thu từ các vùng chuyên canh rất lớn, có nơi lợi nhuận lên đến 2 tỷ đồng/ha/năm (Phạm Xuân Tùng, 2005). Trong các loài hoa, hoa cúc là một loài hoa tuy giản dị, bình thường, gần gũi, thân quen với đời sống nhưng đã gắn với những nét văn hóa, đời sống tâm linh tình cảm của người Việt Nam. Hoa Cúc có hàng trăm loài khác nhau và loài nào cũng đẹp. Tùng, Cúc, Trúc, Mai thể hiện bốn mùa Xuân, Hạ, Thu, Đông - chuỗi tuần hoàn của quy luật đất trời cây cỏ. Cúc có nhiều công năng hữu ích cho cuộc sống của con người như:trang trí, làm thuốc chữa bệnh, làm phong phú cho đời sống ẩm thực và thậm chí là làm thuốc trừ sâu. Chrysanthemum cũng in đậm dấu ấn vào văn hóa của nhiều quốc gia. Hải Phòng là một thành phố lớn, có đầy đủ các yếu tố về tự nhiên và điều kiện kinh tế xã hội để trở thành một trong những vùng sản xuất hoa chính của cả nước. Là nơi hội tụ đầy đủ các lợi thế về địa lý như có đường biển, đường sắt, đường bộ và đường hàng không thuận tiện cho việc giao lưu và lưu thông hàng hoá với các tỉnh trong cả nước và các quốc gia trên thế giới. Hiện nay, Hải Phòng có 62.127 ha đất canh tác, chủ yếu mang tính chất đất phèn và phèn mặn,. trong đó có khoảng 730 ha trồng hoa, đặc biệt vùng ven đô thị diện Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 1 tích trồng hoa chiếm tới 250-350 ha. Tại Hải Phòng, hoa cúc là cây quan trọng thứ 2 trong cơ cấu sản xuất hoa tươi. Cùng với hoa Lay ơn, hoa cúc sẽ làm mặt hàng xuất khẩu trong những năm tới (Đào Thanh Vân, 2007). Diện tích đất trồng hoa ngày một tăng và hình thành nhiều vùng trồng hoa mới. Tuy nhiên sản xuất hoa bị ảnh hưởng nghiêm trọng do sâu bệnh gây hại. Một trong những loài sâu hại quan trọng trên hoa cúc là bọ trĩ (Thrip spp.), chúng làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất, phẩm chất của hoa. Bọ trĩ có khả năng dũa hút dịch cây làm cho cánh hoa chuyển màu nâu xỉn, khi bị hại nặng hoa bị cong queo, biến dạng, khô héo dần đi, nguy hiểm hơn nó còn là môi giới truyền bệnh virus, vi khuẩn. Nó làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất, chất lượng của hoa. Mặt khác, hiện nay bà con nông dân còn rất thiếu thông tin về loài dịch hại này và các biện pháp phòng trừ chúng. Biện pháp mà người nông dân sử dụng trong phòng trừ bọ trĩ hiện nay vẫn chủ yếu là biện pháp hoá học. Biện pháp này nếu sử dụng nhiều và liên tục sẽ dẫn tới tình trạng bọ trĩ quen và kháng thuốc, đồng thời tiêu diệt hàng loạt các loài thiên địch của chúng. Đó là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng bùng phát số lượng của loài dịch hại này tại vùng trồng hoa Hải Phòng hiện nay. Để góp phần bổ sung thêm những tài liệu về bọ trĩ hại hoa cúc mà đặc biệt là quy luật phát sinh gây hại trong năm và biện pháp phòng trừ hiệu quả, được sự phân công của khoa Nông hoc, bộ môn Côn trùng chúng tôi thực hiện đề tài: “Bọ trĩ bộ cánh tơ (Thysanoptera) hại hoa cúc và biện pháp phòng trừ năm 2014 tại An Lão, Hải Phòng”. 2. Mục đích, yêu cầu của đề tài 2.1. Mục đích Trên cơ sở xác định thành phần, đặc điểm phát sinh gây hại của một số loài bọ trĩ gây hại chính trên cây hoa cúc tại huyện An Lão, Hải Phòng và thử nghiệm một số biện pháp phòng trừ, làm cơ sở cho việc đề xuất biện pháp quản lý chúng một cách an toàn, hiệu quả. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 2 2.2. Yêu cầu của đề tài - Xác định thành phần loài bọ trĩ gây hại hoa cúc, tỷ lệ số lượng từng loài và sự phân bố của chúng theo các giai đoạn sinh trưởng của cây hoa cúc tại An Lão, Hải Phòng năm 2014. - Điều tra diễn biến mật độ bọ trĩ tổng số gây hại trên cây hoa cúc dưới ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái (giống, chân đất, thời vụ, mật độ trồng, vị trí trồng....) -Thử nghiệm một số biện pháp phòng trừ bọ trĩ: Biện pháp sử dụng bẫy dính màu thu bắt bọ trĩ; Biện pháp phủ mặt luống bằng các vật liệu khác nhau; Biện pháp sử dụng thuốc hóa học, sinh học…. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Kết quả điều tra nghiên cứu góp phần bổ sung thành phần bọ trĩ hại hoa cúc tại Hải Phòng. Đồng thời bổ sung một số dẫn liệu về ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái tới diễn biến bọ trĩ gây hại trên hoa cúc, giúp người sản xuất nhận biết loài bọ trĩ hại hoa cúc trên đồng ruộng. Trên cơ sở kết quả thử nghiệm một số biện pháp phòng trừ bọ trĩ, để đưa ra biện pháp phòng trừ bọ trĩ một cách hợp lý, góp phần quản lý kiểm dịch thực vật sản phẩm hoa trong xuất khẩu có hiệu quả. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 3 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài. Ở Việt Nam, trong những năm gần đây, Bọ trĩ (Thysanoptera) đã trở thành sâu hại nguy hiểm trên nhiều loại cây trồng, bởi lẽ tuy cơ thể nhỏ bé nhưng bọ trĩ có khả năng phát tán dũa hút dịch của lá, nụ hoa và quả non gây thành nhữngdịch hại làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất, phẩm chất cây trồng; Gián tiếp là véc - tơ truyền bệnh virus, vi khuẩn cho cây. Để phòng chống chúng, người nông dân mới chỉ sử dụng biện pháp hóa học một cách liên tục, thiếu hiểu biết đã dẫn đến hiện tượng bọ trĩ quen và kháng thuốc, đồng thời tiêu diệt hầu hết các loài thiên địch của bọ trĩ - một lực lượng sinh vật có ích quan trọng góp phần điều hòa số lượng quần thể bọ trĩ trong mỗi hệ sinh thái nông nghiệp, điều đó dẫn đến sự bùng phát số lượng của một số loài bọ trĩ chủ yếu. Hiện nay ở nước ta những nghiên cứu về loài bọ trĩ hại cây trồng nói chung, cây hoa cúc nói riêng còn rất hạn chế, cho đến nay mới chỉ có một vài công trình nghiên cứu về bọ trĩ hại cây trồng như: Hà Quang Hùng (2005); Yorn Try (2008), Hà Quang Dũng (2008); Nguyễn Đức Thắng (2012), Nguyễn Minh Hằng (2007); Nguyễn Việt Hà (2008). Mặt khác, những nghiên cứu này chỉ dừng ở điều tra cơ bản như xác định thành phần, bước đầu tìm hiểu về đặc điểm sinh học sinh thái của một số loài bọ trĩ chính gây hại đậu rau, bông, cây có múi, lạc, hoa. Do đó đề tài tập trung nghiên cứu về thành phần, sự phân bố của bọ trĩ trên cây hoa cúc, sự phát sinh gây hại của chúng dưới ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái và biện pháp phòng trừ để góp phần tăng sự hiểu biết về khả năng ứng dụng các biện pháp phòng chống bọ trĩ đạt hiệu quả cao Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 4 1.2. Những nghiên cứu ngoài nước Hoa là món ăn tinh thần của nhiều người dân trên thế giới, hoa đem lại hương vị tinh khiết của thiên nhiên đến cho con người, hoa mang hương sắc và làm đẹp cho trái đất, hoa trao đổi tình cảm,... đặc biệt là hoa cúc, đồng thời chúng là loài hoa có tiềm năng xuất khẩu cao đối với những nước trồng loại hoa này trên thế giới. 1.2.1. Thành phần loài côn trùng hại trên hoa cúc Theo CABI (2008), hoa cúc là kí chủ chính, ký chủ phụ của nhiều loài sâu, bệnh và động vật gây hại. Trong đó có khoảng hơn 20 loài côn trùng gây hại thuộc một số bộ họ sau: Bộ Cánh vẩy (Lepidoptera): Agrotis segetum ; Chrysodeixis eriosoma, Spodoptera exigua ; Spodoptera frugiperda , Dichrorampha sedatana (Họ Noctuidae); Cynthia cardui (họ Nymphalidae).Bộ cánh đều (Homoptera): Trialeurodes vaporariorum; Myzus persicae ; Brachycaudus helichrysi, Coccus viridis, Macrosiphoniella sanborni. Bộ 2 cánh (Diptera): Liriomyza trifolii; Nemorimyza maculosa; Chromatomyia (Thysanoptera) : syngenesiae; Frankliniella Chromatomyia spp. ; horticola. Bộ Chaetanaphothrips cánh tơ orchidii; Hercinothrips femoralis;; Thrips flavus ; Thrips palmi; Thrips tabaci; Thrips angusticeps; Trong các loài gây hại kể trên thì các loài bọ trĩ gây hại thuộc bộ cánh tơ (Thysanoptera) chiếm số lượng lớn và là vấn đề cần nghiên cứu. 1.2.2.Nghiên cứu về bọ trĩ 1.2.2.1. Thành phần bọ trĩ Bọ trĩ thuộc ngành chân khớp (Arthropoda), lớp côn trùng (insecta), bộ cánh tơ (Thysanoptera). Đến nay đã có khoảng 6000 loài bọ trĩ thuộc 2 phân bộ: Terebrantia và Tubulifera đã được phân loại (Mirab-balou et al., 2011). Trên 90% các loài bọ trĩ gây hại thuộc họ Thripidae, bộ phụ Terebrantia (Reitz et al., 2011). Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 5 Chúng đều là những loài có kích thước nhỏ bé 0,5 -3mm. Cấu tạo miệng không đối xứng. Hàm dưới thoái hóa, một số loài chỉ còn lại như kim chích. Chang (1991) cho biết ở Đài Loan năm 1936 mới chỉ có 99 loài bọ trĩ được ghi nhận, nhưng đến năm 1987 có tới 156 loài bọ trĩ đã được phát hiện trên những cây trồng khác nhau, trong đó có 70 loài gây hại và 11 loài gây hại phổ biến trên cây ăn quả, hoa, cây cảnh, cây rau màu và đã được phân loại tới họ, họ phụ. Đến năm 1991 đã ghi nhận được 27 loài bọ trĩ gây hại trên các loại rau tại Đài Loan. Những loài có ảnh hưởng kinh tế cao nhất là: T.palmi trên bầu bí, cà tím, và ớt chuông; F.intonsa trên măng tây và đậu; T.tabaci trên hành lá; và M.usitatuson trên cây đậu. Bên canh đó cũng xác định tám loài bọ trĩ quan trọng trên cây họ bầu bí. Chúng bao gồm: F.intonsa, M.typicus, M.usitalus,T.flavus, T. hawaiiensis, F.palmi, T. Tabaci và Haplothripschinensis. Bảy loài bọ trĩ trên măng tây: F. intonsa, F. tenuicornis, T. tabaci, T. flavus, Sericothrip sobdoncinalis, S. dosalis, và Pseudodendrothrip smori. Năm loài bọ trĩ đã được tìm thấy trên ớt ở Hualien: T.palmi, F.intonsa, T. hawaiiensis, S. dorsalis và H. chinensis . Theo Stuart et al. (2014), tại Mỹ và Trung Quốc có 49 loài bọ trĩ gây hại. Trong đó 5 loài thuộc giống Phlaeothripidae và 44 loài thuộc Thripidae, 10 loài có khả năng làm môi giới truyền các loại virus thực vật. Thống kê của viện bảo tàng Kaziranga, từ năm 2011- 2012 đã thu thập được 96 loài bọ trĩ thuộc bộ phụ Tenebrantia trong đó có 55 loài thuộc Thripidae và Phlaeothripidae từ các nước thuộc Đông Nam Á, Trung Quốc, Đài Loan và Úc…Chúng gây hại chủ yếu trên các loài hoa và cỏ dại. Trong đó một số loài phổ biến là T. palmi Karny, T. tabaci Linderman, Frankliniella intonsa… Lane và Steve (2000), đã xác định được 5 loài bọ trĩ chính gây hại cây trồng trong nhà kính là: Heliothrips haemorrhoidalis , Hercinothrips femoralis ,Frankliniella tritici ,Frankliniella occidentalis, T. tabaci. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 6 Theo Mound (2009), Đông Nam Á là một trong những khu vực đa dạng sinh học nhất trên thế giới, do đó sản xuất nông nghiệp luôn bị đe dọa bởi các loại dịch hại, trong đó bọ trĩ là một trong những loài gây hại cây trồng nguy hiểm do thành phần loài phong phú và khó phòng trừ. Tại Philippines đã ghi nhận được 190 loài bọ trĩ thuộc 90 chi. Ở Thái Lan có 40 loài bọ trĩ gây hại phổ biến trong đó 12 loài thuộc họ Thripidae. Tại Malaysia khi điều tra trên các cây trồng: Cà chua, ớt, đậu đỗ, hoa, cây cảnh… đã thu thập, phân loại được 78 loài bọ trĩ gây hại. 1.2.2.2.Phạm vi ký chủ và tác hại của bọ trĩ. Bọ trĩ là loài côn trùng đa thực, gây hại trên nhiều loài cây trồng khác nhau. Khi tấn công gây hại cây trồng, chúng dùng miệng dũa hút để dũa, hút dịch cây ở các bộ phận của cây như hoa, lá, quả tạo ra những vết đốm, gây biến dạng các bộ phận cây… bên cạnh đó bọ trĩ còn là môi giới truyền các loại virus thực vật gây hại cho cây trồng gây thiệt hại năng suất nghiêm trọng. Tại Trung Quốc và Mỹ, có 24 loài virus thực vật được truyền bởi các loài bọ trĩ (Reitz et al., 2011). Loài bọ trĩ Frankliniella occidentalis có mặt trên 250 loài cây trồng thuộc 65 họ thực vật. Đặc biệt là đối tượng dịch hại nguy hiểm đối với các loại cây trồng trong nhà kính như: hoa hồng, hoa cẩm chướng, hoa cúc, ớt, dưa chuột và trở thành đối tượng KDTV của cộng đồng BVTV châu Âu (CABI, 2014). Theo Fauzial et al. (1991) đây là loài gây hại nghiêm trọng trên các loài hoa, làm cho hoa biến màu, cây còi cọc và có thể gây thiệt hại tới 80% năng suất hoa cúc ở một số nông trại tại Malaysia. Từ năm 1980 loài F. occidetalis đã được tập trung nghiên cứu. Hiện nay chúng phân bố trên toàn miền Tây, miền nam, miền đông nước Mỹ và Hawaii và phân bố rộng khắp toàn cầu. Ở Trung Quốc, loài này được ngăn chặn tại Côn Minh khi xâm nhập vào qua con đường nhập khẩu hàng hóa, sau đó được tìm thấy trên cây tiêu trồng trong nhà kính tại Bắc Kinh và nhanh chóng lan rộng ra nhiều vùng trong nước (Reitz et al., 2011). Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 7 Bên cạnh sự gây hại trực tiếp trên cây trồng, bọ trĩ còn tạo ra các vết thương làm tăng khả năng nhiễm bệnh của cây, đặc biệt chúng là môi giới truyền bệnh virus từ cây này sang cây khác. Khi nghiên cứu về bọ trĩ trên các cây có củ, cây họ đậu và ngũ cốc, Chang (1991), đã liệt kê được 11 loài bọ trĩ quan trọng và đã chỉ ra rằng bọ trĩ là dịch hại nguy hiểm, là vector truyền bệnh vi khuẩn, nấm và virus cho cây trồng. Loài Frankliniella occidentalis có phân bố rộng và được coi là vector chính của các bệnh virus thực vật do Tospoviruses gây ra. Trong các loài bọ trĩ đã được định loại chỉ có 2 giống là Frankliniella và Thrips có khả năng truyền virus thực vật. Trong 180 loài Frankliniella chỉ có 5 loài là: F. bispinosa, F. fusca, F.intonsa, F.occidentalis, F schultzei và có 3 loài trong giống Thrips là: T.palmi, T. tabaci, T. setosus là có khả năng truyền Tospoviruses (Reitz, 2005) Theo Magdalene et al. (2012), trên cây lúa từ năm 2009 – 2011 đã thu thập được 5 loài bọ trĩ gây hại bao gồm: S.biformis, A. Sudanensis, H. ceylonicus, H. tenuipennis, B.indicus trong đó loài S.biformis là coi là loài nguy hiểm và trở thành dịch hại quan trọng trên cây lúa tại Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản và Srilanca. Chúng giũa hút dịch cây cho lá biến dạng, cây còi cọc, chậm phát triển làm giảm năng suất và chất lượng lúa một cách nghiêm trọng Thrips palmi có nguồn gốc từ Nam Á sau đó lan rộng, phân bố khắp vùng Châu Á - Thái Bình Dương, châu Mỹ, châu Phi, châu Đại Dương. Những cây trồng thường bị chúng gây hại nghiêm trọng là: lạc, hạt tiêu, khoai tây, thuốc lá, dưa chuột, dưa hấu, bí ngô, đậu trắng, đậu răng ngựa, đậu đũa, đậu xanh, đậu tương, hoa cúc, bông, hoa anh thảo, thược dược, bầu hoa lan, vừng, khoai lang… Loài T.Palmi mặt trên 105 loài cây thuộc hơn 20 họ thực vật: Cây họ cà, bầu bí, đậu đỗ, hoa…và là môi giới truyền các bệnh virus CaCV, MYSV, TSWV… (CABI, 2013). Năm 1978, bọ trĩ này đã trở thành một mối đe dọa lớn cho người trồng rau tại Nhật Bản, và trong 10 năm tiếp Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 8 theo lây lan sang diện tích khoảng 20.000 ha. Đến năm 1990 nó đã trở thành dịch hại nghiêm trọng nhất của dưa chuột, cà tím và ớt trong nhà kính và những cánh đồng ở phía tây Nhật Bản. Nó được phát hiện trong nhà kính ở Hà Lan vào năm 1988 và 1992, và đã được chặn trên hoa cắt cành nhập khẩu từ các quốc gia khác nhau, bao gồm cả Thái Lan và Ấn Độ (CABI, 2013). Ở Đông Nam Á loài bọ trĩ Thrips palmi phát hiện như một loài mới bởi Karny vào 1925 sau khi ông thu mẫu loài bọ trĩ này gây hại trên cây thuốc ở Sumatra-Indonesia, sau đó cũng đã chỉ ra rằng Thrips palmi là loài bọ trĩ phổ biến nhất trên đảo Java và Sumatra ở Indonesia. Tỷ lệ nhiễm hại trên các cây trồng khác và vụ dịch của loài bọ trĩ này chưa được thông báo ở các nước Đông Nam châu Á, cho đến tận khi công bố về vụ dịch của Thrips palmi trên dưa hấu xuất hiện ở Philippines vào năm 1977, dịch Thrips palmi gây thiệt hại 80% dưa hấu ở miền trung đảo Luzon và laguna Philippines năm 1980. Từ năm 1978 1983 Thrips palmi là dịch hại nguy hiểm trên bông ở Phillipins , Thái Lan và (CABI, 2013). Theo Chang (1991), loài F. intonsa được ghi nhận từ những năm 1935, nhưng cho đến năm 1972 chúng mới được phát hiện trên 25 loài ký chủ khác nhau và gây thiệt hại nhiều nhất cho đậu Hà Lan và hoa cắt. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, qua điều tra sơ bộ thiệt hại do Franklniella intonsa gây ra trên cây bông ở bang Cukurova, số lượng lớn bọ trĩ tấn công vào hoa (350 con/hoa) có thể gây rụng quả non khoảng 70% và lên tới 80-90% (mật độ đạt 101-150 con/hoa) . Trên cây ớt F. intonsa chiếm 40% bọ trĩ tổng số, còn trên cây măng tây chúng chiếm 19% (Chang, 1991). Loài Scirtotprips dorsalis được phát hiện từ năm 1919 trên cây ớt và thầu dầu tại Ấn Độ. Đến nay nó đã trở thành một lại dịch hại quan trọng của nhiều nước trên thế giới như Pakistan, Nhật Bản, , Úc, Flodia (Mỹ), trở thành Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 9