Tài liệu Bổ sung một số đặc điểm hòa âm thế kỷ xx vào chương trình giảng dạy tại học viện âm nhạc quốc gia việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HOÁ THỂ THAO VÀ DU LỊCH HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM ------------------------- NGUYỄN THỊ LOAN BỔ SUNG MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM HÒA ÂM THẾ KỶ XX VÀO CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY TẠI HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: ÂM NHẠC HỌC MÃ SỐ: 62 21 02 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ ÂM NHẠC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Phạm Tú Hương HÀ NỘI - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được bảo vệ ở bất kỳ học vị nào, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 12 tháng 03 năm 2019 Tác giả luận án Nguyễn Thị Loan ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................................... i MỤC LỤC.................................................................................................................................. ii DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CÁC CHỮ VIẾT TẮT.............................................................iii MỘT SỐ THUẬT NGỮ SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN.....................................................iv MỞ ĐẦU.................................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN - TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ THỰC TRẠNG DẠY HOÀ ÂM Ở HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM....................8 1.1 Cơ sở lý luận...................................................................................................................... 8 1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu về hoà âm thế kỷ XX...................................................10 1.2.1 Sách và các công trình nghiên cứu ở nước ngoài......................................................10 1.2.2 Tình hình nghiên cứu ở trong nước...........................................................................16 1.3 Thực trạng dạy hoà âm ở HVANQGVN.........................................................................20 1.3.1 Môn hoà âm trong quá trình phát triển từ Trường Âm nhạc Việt Nam đến HVANQGVN ngày nay..................................................................................................... 20 1.3.2 Chương trình và giáo trình........................................................................................ 25 1.3.3 Phương pháp giảng dạy và phương pháp kiểm tra - đánh giá...................................32 1.3.4 Đánh giá kết quả giảng dạy....................................................................................... 37 Tiểu kết chương 1.................................................................................................................. 38 CHƯƠNG 2. KHÁI QUÁT VỀ HOÀ ÂM THẾ KỶ XX VÀ VIỆC GIẢNG DẠY HOÀ ÂM THẾ KỶ XX Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI....................................................40 2.1 Khái quát về hoà âm thế kỷ XX....................................................................................... 40 2.1.1 Một số dạng điệu thức thường gặp trong hoà âm thế kỷ XX....................................42 2.1.2 Một số dạng cấu trúc hợp âm - chồng âm thường gặp trong hoà âm thế kỷ XX.......59 2.1.3 Một số thủ pháp hoà âm thường gặp trong âm nhạc thế kỷ XX................................74 2.2 Khảo sát việc dạy hoà âm thế kỷ XX ở một số cơ sở đào tạo âm nhạc trên thế giới.......83 2.2.1 Một số nhạc viện ở Mỹ............................................................................................. 83 2.2.2 Một số nhạc viện ở Châu Âu và Châu Á...................................................................92 Tiểu kết chương 2.................................................................................................................. 98 CHƯƠNG 3. THỬ NGHIỆM GIẢNG DẠY HOÀ ÂM THẾ KỶ XX CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC TẠI HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM....................................100 3.1. Cơ sở lý luận................................................................................................................. 100 3.2. Dự kiến bổ sung một số kiến thức hoà âm thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy môn hoà âm trình độ đại học tại HVANQGVN...........................................................................102 3.2.1 Tiêu chí lựa chọn nội dung kiến thức để đưa vào chương trình..............................102 3.2.2 Thời lượng và nội dung chương trình bổ sung........................................................103 3.2.3 Nội dung chương trình chi tiết................................................................................108 3.2.4 Giáo trình................................................................................................................ 115 3.3. Phương pháp giảng dạy và phương pháp kiểm tra đánh giá.........................................116 3.3.1 Phương pháp giảng dạy........................................................................................... 116 3.3.2 Phương pháp kiểm tra đánh giá...............................................................................118 3.4 Thực nghiệm sư phạm................................................................................................... 121 3.4.1 Mục đích thực nghiệm sư phạm..............................................................................121 3.4.2 Đối tượng thực nghiệm và tổ chức thực nghiệm.....................................................121 3.4.3 Kết quả thực nghiệm............................................................................................... 140 Tiểu kết chương 3................................................................................................................ 142 KẾT LUẬN............................................................................................................................ 143 MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ................................................................................................... 146 TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................................... 152 iii DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CÁC CHỮ VIẾT TẮT GS: Giáo sư TS: Tiến sĩ HVANQGVN: Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam NCS: Nghiên cứu sinh NSND: Nghệ sĩ nhân dân NSƯT: Nghệ sĩ ưu tú NS: Nghệ sĩ Nxb: Nhà xuất bản LSC: Lý Sáng Chỉ PL: Phụ lục PGS: Phó Giáo Sư Tr: Trang GV: Giảng viên SV: Sinh viên đvht: Đơn vị học trình Q: Quãng T: Trưởng t: Thứ Đ: Đúng Ký hiệu +: Dùng để chỉ các quãng tăng, hợp âm tăng Ký hiệu - : Dùng để chỉ các quãng giảm, hợp âm giảm iv MỘT SỐ THUẬT NGỮ SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN Atonal: “Theo từ điển The New Grove Dictionary of Music and musicians 16, thì thuật ngữ atonal được sử dụng trong ba ý nghĩa sau: thứ nhất để chỉ một loại âm nhạc không có điệu tính; thứ hai dùng để chỉ một loại âm nhạc không phải là loại có điệu tính mà cũng không phải là serie và thứ ba dùng để chỉ một loại âm nhạc, chính xác là đứng sau loại âm nhạc có điệu tính và trước âm nhạc 12 âm của Alban Berg, Anton Webern và Arnold Schönberg. [16/ tr.67]. Aleatorik musik: Thuật ngữ tiếng Đức và tiếng Anh gọi là Aleatoric music, để chỉ một nguyên tắc sáng tác âm nhạc mang tính ngẫu nhiên, thịnh hành vào những năm 50 - 60 của thế kỷ XX. Charles Ives là một trong những nhà soạn nhạc đầu tiên có ý thức sử dụng các kỹ thuật sáng tác này. Clusters: Thuật ngữ tiếng Anh được hiểu là cụm, đám, bó, đàn, bầy, còn trong âm nhạc Tone clusters được hiểu là chồng âm dưới dạng chùm nốt chồng lên nhau sắp xếp theo chiều dọc, khi đàn có thể dùng lòng bàn tay hoặc thậm chí cả cánh tay tác động lên hàng phím. Tham khảo Hợp âm chồng quãng hai của nhà soạn nhạc người Mỹ Henry Cowell (1897-1965). Elektronische Musik: Thuật ngữ tiếng Đức để chỉ sáng tác âm nhạc điện tử thịnh hành vào những năm 60-70 của thế kỷ XX, được nhạc sĩ người Đức K.Stockhausen (1928-2007) sử dụng phổ biến trong sáng tác của mình. Hexatonic scale: Thuật ngữ tiếng Anh, hay còn được gọi là six-note scale hoặc six-tone scale. Được hiểu như sau: Hex nghĩa là sáu và tonic là âm, nốt hoặc âm thanh, đề cập đến thang sáu âm khác nhau trong một quãng tám. Chia làm hai loại thang sáu âm trưởng (The Major Hexatonic Scale) C D E G A B và thang sáu âm thứ (The Minor Hexatonic Scale) C D Eb G A Bb. Leading note chords: Thuật ngữ tiếng Anh, đề cập đến những hợp âm được xây dựng trên bậc VII là âm dẫn của điệu thức nên có tên gọi là hợp âm dẫn. Chia làm hai loại hợp âm bảy dẫn thứ B D F A được dùng trong điệu trưởng v tự nhiên và hợp âm bảy dẫn giảm B D F Ab dùng trong giọng trưởng và thứ hoà thanh. Microtonal: Thuật ngữ tiếng Anh, đề cập đến âm nhạc có cao độ nốt nhạc được chia nhỏ hơn nửa cung (1cung = 9 comma), tức là sử dụng các quãng 1/4 cung, 3/4 cung v.v… được dùng nhiều trong âm nhạc thế kỷ XX. Phải kể đến tên tuổi của một số nhà soạn nhạc phương Tây nổi tiếng đã vận dụng kỹ thuật sáng tác này vào trong âm nhạc của họ như Charles Ives, Harry Patch, Henry Cowell, John Cage, Benjamin Johnston, Henk Badings, Karlheinz Stockhausen và Krzysztof Penderecki. Pentatonic scale: Thuật ngữ tiếng Anh, được hiểu như sau: Penta nghĩa là năm và tonic là âm, nốt hoặc âm thanh, đề cập đến thang năm âm khác nhau trong một quãng tám. Chia làm hai loại thang năm âm trưởng (The Major Pentatonic Scale) C D E G A C và thang năm âm thứ (The Minor Pentatonic Scale) C D Eb G A C. Được dùng nhiều trong âm nhạc thế kỷ XX, điển hình là trong các sáng tác của Claude Debussy và Maurice Ravel. Serialitaet: Thuật ngữ tiếng Đức, tiếng Anh là Serial, để chỉ phương pháp sáng tác âm nhạc theo chuỗi 12 âm. Kỹ thuật này rất hay gặp trong các tác phẩm của Arnold Schönberg, Anton Webern v.v… Tăng: Thuật ngữ tiếng Anh là augmented, dùng để chỉ các quãng tăng, hợp âm tăng. Ví dụ quãng ba trưởng được tăng lên nửa cung gọi là quãng ba tăng hoặc quãng năm đúng tăng lên nửa cung gọi là quãng năm tăng. Hợp âm tăng được cấu tạo bởi hai quãng ba trưởng hợp thành. Giảm: Thuật ngữ tiếng Anh là diminished, dùng để chỉ các quãng giảm hoặc hợp âm giảm. Ví dụ quãng sáu thứ giảm đi nửa cung gọi là quãng sáu giảm hoặc quãng bốn đúng giảm đi nửa cung gọi là quãng bốn giảm. Hợp âm ba giảm được cấu tạo bởi hai quãng ba thứ hợp thành. Thực nghiệm: Thuật ngữ tiếng Anh là Experiment, theo từ điển Wiktionary, phương pháp thực nghiệm được hiểu là một phương pháp khoa học dựa trên vi quan sát, phân loại, nêu giả thuyết và kiểm nghiệm giả thuyết bằng thí nghiệm. Thử nghiệm: Thuật ngữ tiếng Anh cũng là Experiment, theo từ điển Wiktionary, thử nghiệm được hiểu là sự làm thử một cái gì đó để tìm xem có hiệu quả hay không hoặc muốn tìm kiếm một kết quả nào đó. Thể nghiệm: Thuật ngữ tiếng Anh là Experimental, theo từ điển Wiktionary, thể nghiệm được hiểu là sự thể nghiệm của bản thân, qua kinh nghiệm, qua thực tiễn mà xét thấy điều gì đó là đúng hay không đúng, cần thể nghiệm thêm một thời gian mới có thể kết luận. Experimental: Thuộc dạng tính từ, theo từ điển English Oxford Living Dictionaire, được hiểu theo nghĩa thứ nhất là một phát minh hoặc sản phẩm mới dựa trên những ý tưởng hoặc kỹ thuật chưa được thử nghiệm và chưa được thiết lập hoặc hoàn thiện. Nghĩa thứ hai được hiểu là nghệ thuật hoặc một kỹ thuật nghệ thuật liên quan đến một phong cách hoàn toàn mới và sáng tạo. Ví dụ: Âm nhạc thử nghiệm. 1. (of a new invention or product) based on untested ideas or techniques and not yet established or finalized. 2. (of art or an artistic technique) involving a radically new and innovative style. ‘experimental music’ Experiment: Thuộc loại danh từ, theo từ điển English Oxford Living Dictionaire, được hiểu theo nghĩa thứ nhất đây là một qui trình khoa học, được thực hiện để khám phá, kiểm tra giả thuyết hoặc chứng minh một thực tế đã biết. Hiểu theo nghĩa thứ hai là một quá trình hành động dự kiến thông qua mà không chắc chắn về kết quả. (1. A scientific procedure undertaken to make a discovery, test a hypothesis, or demonstrate a known fact. 2. A course of action tentatively adopted without being sure of the outcome.) BẢNG KÝ HIỆU NỐT NHẠC 1 Bảng giải thích ký hiệu nốt nhạc được tập hợp từ hai bộ từ điển Thuật ngữ Âm nhạc bằng tiếng Anh - Đức Việt và tiếng Ý - Pháp - Việt của nhóm tác giả Nguyễn Bách – Tiến Lộc – Hạnh Thy, do Nhà xuất bản âm nhạc in năm 2000. 1 vii Tiếng Việt 1. Đô Đô thăng Đô giáng Đô thăng kép Đô giáng kép 2.Rê Rê thăng Rê giáng Rê thăng kép Rê giáng kép 3. Mi Mi thăng Mi giáng Mi thăng kép Mi giáng kép 4. Fa Fa thăng Fa giáng Fa thăng kép Fa giáng kép 5. Sol Sol thăng Sol giáng Sol thăng kép Sol giáng kép 6.La La thăng La giáng La thăng kép La giáng kép 7. Si Si thăng Si giáng Si thăng kép Si giáng kép Tiếng Anh C C sharp C flat C double sharp C double flat D D sharp D flat D double sharp D double flat E E sharp E flat E double sharp E double flat F F sharp F flat F double sharp F double flat G G sharp G flat G double sharp G double flat A A sharp A flat A double sharp A double flat B B sharp B flat B double sharp B double flat Tiếng Đức C Cis Ces Cisis Ceses D Dis Des Disis Deses E Eis Es Eisis Eses F Fis Fes Fisis Feses G Gis Ges Gisis Geses A Ais As Aisis Ases H His B Hisis Heses Tiếng Ý Do Do diesis Do bemolle Do doppio diesis Do doppio bemolle Re Re diesis Re bemolle Re doppio diesis Re doppio bemolle Mi Mi diesis Mi bemolle Mi doppio diesis Mi doppio bemolle Fa Fa diesis Fa bemolle Fa doppio diesis Fa doppio bemolle Sol Sol diesis Sol bemolle Sol doppio diesis Sol doppio bemolle La La diesis La bemolle La doppio diesis La doppio bemolle Si Si diesis Si bemolle Si doppio diesis Si doppio bemolle Tiếng Pháp Do/Ut Do dièse Do bémol Do double dièse Do double bémol Ré Ré dièse Ré bémol Ré double dièse Ré double bémol Mi Mi dièse Mi bémol Mi double dièse Mi double bémol Fa Fa dièse Fa bémol Fa double dièse Fa double bémol Sol Sol dièse Sol bémol Sol double dièse Sol double bémol La La dièse La bémol La double dièse La double bémol Si Si dièse Si bémol Si double dièse Si double bémol Ký hiệu C C# Cb Cx Cbb D D# Db Dx Dbb E E# Eb Ex Ebb F F# Fb Fx Fbb G G# Gb Gx Gbb A A# Ab Ax Abb B B# Bb Bx Bbb KÝ HIỆU CÁC GIỌNG TRƯỞNG VÀ THỨ Trong luận án này, các ký hiệu bằng chữ cái và các giọng trưởng - thứ được dùng theo hệ thống Anh - Mỹ. Giới thiệu vòng quãng năm của các giọng viii trưởng và thứ theo hệ thống Anh - Mỹ (Trích dẫn từ Học cách đọc ký hiệu âm nhạc - Learn How to Read Sheetmusic - Dimmie.com). ix GIẢI THÍCH KÝ HIỆU CÁC HỢP ÂM Giải thích ký hiệu các hợp âm theo hệ thống Anh - Mỹ (Trích nguồn tài liệu từ Cách đọc ký hiệu hợp âm - How to read chord symbols - Dimmie.com). Recipes for Constructing Chords / Cách thức xây dựng hơp âm (HÂ) Chord Symbol/Ký hiệu HÂ Chord Type/Loại HÂ Scafe Note Recipe/Cấu tạo HÂ C C major / HÂ Do Trưởng 1-3-5 Cmin; Cm C minor / HÂ Do thứ 1-b3-5 Caug; C(#5); C+ C augmented / HÂ Do tăng 1-3-#5 Cdim; Co C diminished / HÂ Do giảm 1-b3-b5 C suspended second / HÂ Do sus2 Csus2 1-2-5 (Bỏ âm 3 thay âm 2) C(add2); C(add9) C add second (or ninth)/ HÂ Do thêm âm 2 hoặc âm 9 1-2-3-5 Cm(add2); Cm(add9) C minor, add second or ninth/HÂ Do thứ thêm âm 2 hoặc âm 9 1-2-b3-5 Csus4 C suspended fourth / HÂ Do sus 4(bỏ âm 3 thay âm 4) 1-4-5 C (b5) C flat fifth / HÂ Do giáng âm 5 1-3-b5 C6 C sixth / HÂ Do sáu trưởng 1-3-5-6 Cm6 C minor sixth / HÂ Do sáu thứ 1-b3-5-6 C7 C seventh / HÂ Do bảy át 1-3-5-b7 Cmj7; CM7; Cr7 C major seventh / HÂ Do bảy trưởng 1-3-5-7 Cmin7; Cm7; C-7 C minor seventh / HÂ Do bảy thứ 1-b3-5-b7 Co7; Cdim7 C diminished seventh / HÂ Do bảy giảm C7sus4 C seventh, suspended fourth/HÂ 1-4-5-b7 Do bảy sus4 (bỏ âm 3 thêm âm 4) Cm (maj7) C minor, major seventh / HÂ Do bảy thứ 1-b3-5-7 C7#5; C7+ C seventh, sharp fifth / HÂ Do bảy thăng âm 5 1-3-#5-b7 C7b5; C7-5 C seventh, flat fifth / HÂ Do bảy giáng âm 5 1-3-b5-b7 Cm7b5; Co7 C minor seventh, flat fifth /HÂ Do b b b 1- 3- 5- 7 bảy thứ giáng âm 5 Cmaj7b5 C major seventh, flat fifth /HÂ Do 1-3-b5-7 bảy trưởng giáng âm 5 1-b3-b5-6 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tai HVANQGVN được thành lập từ 1956, tính đến năm 2016 Học viện kỷ niệm 60 năm thành lập trường với đa dạng các chương trình âm nhạc được tổ chức từ các khoa với các nghệ sĩ trong và ngoài nước, đã đem đến cho quí thính giả biết bao tiết mục độc tấu, hoà tấu, nhạc cổ điển, nhạc Jazz và âm nhạc đương đại với nhiều màu sắc hoà âm mới lạ. Từ những năm đầu thế kỷ XX đến nay, cùng với những biến động chính trị, xã hội và văn hóa diễn ra ở nhiều quốc gia khác nhau, âm nhạc (trong đó có hoà âm) đã có những chuyển biến rõ nét góp phần quan trọng vào việc phản ánh sự thay đổi, cách xây dựng nội dung, chủ đề hình tượng và thẩm mỹ âm thanh, cũng như phản ánh bút pháp riêng của từng tác giả, từng trường phái âm nhạc khác nhau. Âm nhạc Việt Nam cũng không nằm ngoài dòng chảy này, nhiều tác phẩm đã ra đời sử dụng những ngôn ngữ hòa âm kiểu mới. HVANQGVN là trung tâm đào tạo hàng đầu về âm nhạc chuyên nghiệp trong toàn quốc có trách nhiệm bổ sung, cập nhật những kiến thức khoa học mới vào công việc đào tạo giảng dạy cũng như nghiên cứu. Trong một vài năm trở lại đây, sinh viên cũng đã được tiếp cận với nhiều tác phẩm âm nhạc thế kỷ XX trong những bài học chuyên ngành như Piano, Guitar, Accordeon, các nhạc cụ bộ gỗ v.v…và nhiều tác phẩm viết cho dàn nhạc cũng như các tác phẩm hòa tấu thính phòng. Một số nhạc sĩ và các trào lưu âm nhạc sáng tác thuộc thế kỷ XX mới chỉ được bổ sung vào chương trình giảng dạy môn lịch sử âm nhạc thế giới, nhưng vẫn chưa được cập nhật vào môn Hoà âm để giảng dạy cho sinh viên hệ đại học tại Học viện. Luận án chúng tôi sẽ đề cập đến một số nội dung hoà âm thế kỷ XX và tìm hiểu xem các cơ sở đào tạo âm nhạc trên thế giới đã đưa hoà âm thế kỷ 2 XX áp dụng vào giảng dạy ở các trường âm nhạc như thế nào? Và tiếp đến việc làm sao cập nhật bổ sung chương trình hoà âm thế kỷ XX đưa vào giảng dạy tại HVANQGVN trong thời gian sớm nhất. Hiện nay bộ môn Lý luận đã được đổi tên thành Âm nhạc học, trong luận án này chúng tôi dùng theo cách gọi Âm nhạc học. Môn Hoà âm đã và đang được dạy ở HVANQGVN, được gọi là phần “Hoà âm cổ điển”. Qua tìm hiểu chương trình hòa âm cho sinh viên các chuyên ngành tại HVANQGVN cho thấy, mặc dù từ năm 2013 đã có chủ trương đưa phần hòa âm thế kỷ XX vào giảng dạy cho một số chuyên ngành. Tuy nhiên do nhiều lý do, phần kiến thức này cho đến nay vẫn chưa được triển khai khiến cho sinh viên gặp rất nhiều khó khăn khi chơi những tác phẩm hiện đại và càng bỡ ngỡ hơn khi tham gia vào chương trình biểu diễn hòa tấu giao lưu với nhiều trường bạn trên thế giới. Sinh viên khoa Sáng tác - Chỉ huy Âm nhạc học cũng không dễ dàng khi thực hiện các bài viết chuyên ngành liên quan đến ngôn ngữ âm nhạc thế kỷ XX. Hoà âm thế kỷ XX là một phần không thể thiếu trong môn Hoà âm giảng dạy tại HVANQGVN. Nhận thức được yêu cầu cấp bách của việc đưa một số kiến thức hòa âm ở thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy môn Hòa âm ở HVANQGVN và với trách nhiệm của những người thầy thuộc thế hệ sau, chúng tôi thấy có nghĩa vụ phải cập nhật kiến thức mới cho chương trình giảng dạy âm nhạc nói chung và hoà âm nói riêng. Đây cũng chính là lý do khiến chúng tôi lựa chọn lĩnh vực nghiên cứu này. Đề tài luận án có tiêu đề “Bổ sung một số đặc điểm hoà âm thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam”. 3 2. Lịch sử đề tai Vấn đề nghiên cứu để làm sao có thể đưa những đặc điểm, những thành tựu của âm nhạc thế kỷ XX vào giảng dạy tại HVANQGVN đã được thể hiện ở nhiều công trình nghiên cứu cũng như trong các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ. Luận án tiến sĩ Nghệ thuật âm nhạc của Vũ Đình Thạch bảo vệ năm 2009 có tiêu đề: Âm nhạc thế kỷ XX và vai trò của nó trong việc đào tạo kèn Clarinette tại Nhạc viện Hà Nội. Bản luận án đã đi vào phân tích chi tiết một số tác phẩm viết cho kèn Clarinette tiêu biểu ở thế kỷ XX và những giải pháp đưa các tác phẩm viết cho kèn Clarinette của Phương Tây ở thế kỷ XX vào giảng dạy, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo kèn hơi tại HVANQGVN. Những thủ pháp sáng tác trong một số trường phái âm nhạc thế kỷ XX là tiêu đề bản luận án tiến sĩ của Phạm Phương Hoa bảo vệ năm 2010. Đây là công trình nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam mang tính chất tổng quát và hệ thống hoá những thủ pháp sáng tác âm nhạc thế kỷ XX. Ngoài việc tổng kết các thủ pháp sáng tác ở thế kỷ XX của một số trường phái âm nhạc phương Tây, tác giả luận án đã phân tích những đặc điểm ngôn ngữ âm nhạc trong các tác phẩm khí nhạc của các nhạc sĩ Việt Nam. Những điểm mới đưa ra trong bản luận án sẽ đóng góp vào giáo trình giảng dạy môn Lịch sử âm nhạc thế kỷ XX của HVANQGVN. Bản luận án tiến sĩ của Ngô Phương Đông có tiêu đề: Đào tạo âm nhạc thế kỷ XX cho kèn Hautbois tại HVANQGVN được bảo vệ năm 2011. Bản luận án trình bày về những đặc điểm của âm nhạc thế kỷ XX thể hiện trong những tác phẩm sáng tác cho kèn Hautbois. Tác giả luận án cũng đi vào nghiên cứu về các cách diễn tấu khi thể hiện các tác phẩm này và những giải pháp đưa các tác phẩm ở thế kỷ XX vào công tác đào tạo kèn Hautbois tại HVANQGVN. 4 Cao Sĩ Anh Tùng năm 2015 đã bảo vệ luận án tiến sĩ với tiêu đề: Nghệ thuật Guitar đương đại nửa sau thế kỷ XX trong đào tạo Guitar chuyên nghiệp tại Việt Nam. Bên cạnh việc giới thiệu những trào lưu, những thủ pháp diễn tấu mới xuất hiện ở nửa cuối thế kỷ XX của nghệ thuật Guitar thế giới, bản luận án còn trình bày những ứng dụng của các thủ pháp này vào đào tạo Guitar chuyên nghiệp trong các cơ sở đào tạo âm nhạc trong cả nước, đặc biệt là tại HVANQGVN. Nguyễn Thị Hà với luận án tiến sĩ: Nghệ thuật Guitar trong các tác phẩm âm nhạc Việt Nam bảo vệ năm 2017. Bên cạnh việc đi vào phân tích các đặc điểm kỹ thuật trong các tác phẩm Việt Nam viết cho Guitar, tác giả luận án đã đi vào vấn đề về phương pháp giảng dạy các tác phẩm này tại HVANQGVN. Các thủ pháp hoà âm thế kỷ XX đã được trình bày rất phong phú và đa dạng trong các tài liệu của nước ngoài. Chúng tôi sẽ trình bày một số công trình tiêu biểu trong mục Tổng quan tình hình nghiên cứu ở chương 1 của luận án. Ở Việt Nam, những công trình nghiên cứu về hoà âm thế kỷ XX của Phương Tây, cũng như hoà âm trong các tác phẩm âm nhạc mới Việt Nam không có nhiều và cũng chỉ giới hạn trong một vài giáo trình, luận án hay luận văn trong lĩnh vực Âm nhạc học. Cụ thể là: Giáo trình hoà thanh dành cho sinh viên khoa Sáng tác - Chỉ huy - Âm nhạc học bậc đại học tại HVANQGVN của GS.TS Phạm Minh Khang biên soạn, do Trung tâm thông tin - Thư viện âm nhạc xuất bản năm 2005. Ngoài cuốn giáo trình này, trong một số luận án, luận văn thuộc chuyên ngành Âm nhạc học đã bảo vệ tại HVANQGVN có đề cập đến lĩnh vực hoà âm trong các tác phẩm âm nhạc phương Tây cũng như tác phẩm của các nhạc 5 sĩ Việt Nam có liên quan đến hoà âm thế kỷ XX mà chúng tôi đã giới thiệu ở phần lịch sử đề tài. Vấn đề này sẽ được chúng tôi phân tích sâu trong phần Tổng quan tình hình nghiên cứu ở chương một luận án. Tại Việt Nam cho đến thời điểm này, chúng tôi chưa thấy một công trình nghiên cứu khoa học nào đề cập tới vấn đề Bổ sung một số đặc điểm hoà âm thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam hay một cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp nào ở Việt Nam. Vì thế, đề tài luận án không trùng lặp với các công trình đã công bố. 3. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận án hướng tới việc bổ sung một số kiến thức hoà âm thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy, sau khi đã kết thúc phần hoà âm cổ điển cho sinh viên các chuyên ngành âm nhạc, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng nhu cầu đòi hỏi của xã hội trong giai đoạn hiện nay. Qua đó có thể giúp sinh viên cập nhật được những kiến thức mới khi biểu diễn hoặc phân tích các tác phẩm đương đại. 4. Đối tương va phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Thứ nhất là sinh viên hệ đại học của HVANQGVN chuyên ngành biểu diễn và Sáng tác - Chỉ huy - Âm nhạc học là đối tượng nghiên cứu của luận án. Thứ hai là nghiên cứu chương trình, giáo trình, phương pháp giảng dạy môn Hoà âm tại HVANQGVN, để cập nhật một số kiến thức hoà âm thế kỷ XX vào giảng dạy cho sinh viên tại Học viện. Thứ ba là chọn một số tác phẩm âm nhạc Phương Tây và Việt Nam ưa sử dụng ngôn ngữ hoà âm thế kỷ XX để đưa vào phần nghiên cứu và bài tập phân tích môn Hoà âm. 6 Thứ tư là chọn một số nội dung tiêu biểu về hoà âm thế kỷ XX để đưa vào chương trình giảng dạy tại HVANQGVN trong thời kỳ này. 4.2 Phạm vi nghiên cứu Giảng dạy hoà âm thế kỷ XX cho sinh viên đại học tại HVANQGVN. Tác phẩm âm nhạc thế giới và Việt Nam tiêu biểu sử dụng ngôn ngữ hoà âm thế kỷ XX. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1 Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phương pháp phân tích, so sánh, qui nạp, đối chiếu, tổng hợp v.v... các kiến thức hoà âm ở thế kỷ XX nhằm tìm ra những vấn đề cốt lõi để bổ sung vào chương trình giảng dạy môn Hoà âm bậc đại học tại HVANQGVN. Xem xét chương trình, giáo trình đã có, cũng như đúc kết lại những kinh nghiê ̣m, phương pháp giảng dạy hoà âm của các thế hê ̣ giảng viên, các giáo sư, tiến sĩ đầu ngành, kế thừa, tiếp thu các thành tựu khoa học có liên quan đến đề tài nghiên cứu để xây dựng phần ứng dụng nội dung mới thực hành. 5.2 Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm: Tổ chức dạy thực nghiệm một số nội dung hoà âm thế kỷ XX cho sinh viên các chuyên ngành khác nhau để kiểm chứng tính khả thi của những kiến thức đưa vào chương trình giảng dạy, phương pháp dạy học và khả năng tiếp thu của sinh viên. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng phương pháp lấy ý kiến chuyên gia, phỏng vấn những người có liên quan để xem kiến thức hoà âm thế kỷ XX được tiếp cận như thế nào trong các cơ sở đào tạo âm nhạc trên thế giới. 6. Đóng góp của luận án 6.1 Về mặt lý luận: 7 Tổng kết ngôn ngữ hoà âm thế kỷ XX thông qua một số dạng điệu thức, cấu trúc hợp âm - chồng âm, các thủ pháp hòa âm v.v... Đề xuất đưa nội dung hoà âm thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy cho sinh viên đại học tại HVANQGVN đáp ứng nhu cầu đào tạo sinh viên âm nhạc chuyên nghiệp trong giai đoạn hiện nay. 6.2 Về mặt thực tiễn: Đưa phần kiến thức hoà âm tiêu biểu của thế kỷ XX vào giảng dạy hệ đại học tại HVANQGVN. Xây dựng chương trình và nội dung phần hoà âm thế kỷ XX cho bậc đại học, góp phần hoàn thiện chương trình môn học hoà âm nói chung. Đề xuất một số phương pháp dạy phần hòa âm thế kỷ XX. Ngoài ra, thông qua luận án này có thể gợi mở phần nào về tư duy, ý tưởng kết hợp những nhân tố âm nhạc truyền thống dân tộc với các thủ pháp hiện đại cho sinh viên sáng tác, nhằm tạo ra các tác phẩm vừa có tính dân tộc vừa phù hợp với hơi thở cuộc sống, thẩm mỹ thời đại. Với sinh viên thuộc các chuyên ngành khác, kiến thức hoà âm thế kỷ XX giúp các em có thể tiếp cận thuận lợi hơn, sâu sắc hơn với các tác phẩm âm nhạc đương đại khi phân tích, tìm hiểu phong cách tác giả hoặc thể hiện các tác phẩm âm nhạc này. 7. Bố cục của luận án Ngoài phần Mở đầu, phần Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung luận án gồm 3 chương: 8 Chương 1: Cơ sở lý luận - Tổng quan tình hình nghiên cứu và thực trạng dạy hoà âm ở HVANQGVN Chương 2: Khái quát về hoà âm thế kỷ XX và việc giảng dạy hoà âm thế kỷ XX ở một số nước trên thế giới Chương 3: Thử nghiệm giảng dạy hòa âm thế kỷ XX cho sinh viên đại học tại HVANQGVN 9 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN - TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ THỰC TRẠNG DẠY HOÀ ÂM Ở HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM 1.1 Cơ sở lý luận Hòa âm là một môn học quan trọng trong chương trình đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp tại các Học viện âm nhac, Nhạc viện. Từ trình độ trung cấp đến đại học, từ các chuyên ngành biểu diễn đến các chuyên ngành Sáng tác - Chỉ huy - Âm nhạc học, ở mỗi cấp học, mỗi chuyên ngành, học sinh sinh viên được tiếp cận với các kiến thức, các kỹ năng thực hành hòa âm khác nhau. Môn Hòa âm giúp cho học sinh - sinh viên có thể hiểu về cấu trúc hình thức của tác phẩm, sự sắp xếp các dạng hợp âm trong các điệu thức khác nhau và những nguyên lý kết hợp các hợp âm theo chiều dọc và chiều ngang cũng như vị trí các hợp âm trong tác phẩm âm nhạc v.v… Qua đó có thể hiểu thêm về quan điểm thẩm mỹ, phong cách sáng tác của tác giả. Chúng ta biết rằng âm nhạc là một bộ môn nghệ thuật được biểu hiện bằng âm thanh. Những yếu tố quan trọng của âm nhạc đó là: giai điệu, hòa âm, tiết tấu, âm sắc, tốc độ và cường độ v.v… Trong âm nhạc phương Tây, hòa âm là yếu tố nổi bật nhất và được phát triển cao nhất. Hòa âm là một phương tiện biểu hiện rất quan trọng trong việc diễn tả nội dung của một tác phẩm âm nhạc. Hòa âm còn đóng góp trong việc hình thành hình thức tác phẩm âm nhạc. Hòa âm giúp cho việc phân chia tác phẩm thành những phần, những giai đoạn hoàn thiện cùng mối liên hệ giữa chúng với nhau. Trong tác phẩm âm nhạc, hòa âm luôn luôn liên quan chặt chẽ với các yếu tố âm nhạc khác đặc biệt là với giai điệu. 10 Cùng với giai điệu, hòa âm là một trong những lĩnh vực chịu nhiều sự thay đổi do ảnh hưởng của thời đại, của bản sắc dân tộc và phong cách sáng tác của từng nhạc sĩ. Do vậy hòa âm là một lĩnh vực có lịch sử phát triển, biến đổi rất phong phú và phức tạp. Trong lịch sử phát triển của hòa âm, kể từ khi nhạc sĩ J.P. Rameau (1683 -1764) đúc kết thành những nguyên lý mang tính khoa học cho đến nay, ngôn ngữ hòa âm đã có rất nhiều thay đổi. Do ở mỗi giai đoạn, mỗi trường phái âm nhạc, luôn đòi hỏi cần có sự đổi mới về các phương tiện thể hiện nghệ thuật âm nhạc cho phù hợp với nội dung, với yêu cầu của xã hội đương thời. Đặc biệt, nền âm nhạc Châu Âu cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX đã có nhiều trào lưu, nhiều trường phái, nhiều khuynh hướng sáng tác cũng như quan điểm nghệ thuật, quan điểm thẩm mỹ xuất hiện. Các nhà soạn nhạc ở giai đoạn này đều lao vào để tìm kiếm mọi khả năng biểu hiện ở mức độ tối đa của ngôn ngữ hòa âm… [24/tr.121] Hòa âm ở thế kỷ XX có nhiều khuynh hướng mới, nhiều thủ pháp mới hoàn toàn xa rời những nguyên tắc hòa âm của những thế kỷ trước. Vì lý do đó, chúng tôi cho rằng việc đưa những kiến thức hòa âm ở thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy môn hòa âm trong HVANQHVN là rất cần thiết. Việc làm này sẽ giúp cho sinh viên có những kiến thức cơ bản về hòa âm trong giai đoạn hiện đại. Giúp các em có thể hiểu và xử lý các tác phẩm âm nhạc thế kỷ XX có hiệu quả hơn. Tuy nhiên, như trên chúng tôi đã trình bày, ngôn ngữ hòa âm ở thế kỷ XX rất phức tạp và phong phú vì có nhiều trường phái, nhiều khuynh hướng sáng tác khác nhau, dẫn đến có rất nhiều thủ pháp phát triển mới, kết hợp cùng lúc các dạng điệu thức với nhau và ra đời nhiều dạng cấu tạo hợp âm không sắp xếp theo qui luật quãng ba như cấu tạo hợp âm chồng quãng bốn, cấu tạo hợp âm chồng quãng hai và nhiều dạng hợp âm thêm nốt v.v…Với