Bé th−¬ng m¹i
ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i
§Ò tµi nghiªn cøu Khoa häc CÊp Bé
b¸o c¸o tèng kÕt ®Ò tµi cÊp bé
biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu
tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Lª ThÞ Hoa
6703
28/12/2007
Hµ néi, 2007
danh môc nh÷ng tõ viÕt t¾t
ACV
HiÖp ®Þnh vÒ trÞ gi¸ h¶i quan
ASEAN
HiÖp héi c¸c n−íc §«ng Nam ¸
BCC
Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh
BHYT
B¶o hiÓm y tÕ
BFAD
Uû ban Qu¶n lý vÒ d−îc phÈm vµ thùc phÈm
CSSK
Ch¨m sãc søc khoÎ
C/O
GiÊy chøng nhËn xuÊt xø
DNNVV
Doanh nghiÖp nhá vµ võa
GP
HÖ thèng thùc hµnh tèt
GSP
Thùc hµnh tèt b¶o qu¶n thuèc (Good Storage Practices)
GMP
Thùc hµnh tèt s¶n xuÊt thuèc
GLP
Thùc hµnh tèt phßng kiÓm nghiÖm thuèc
GDP
Thùc hµnh tèt ph©n phèi thuèc
GPP
Thùc hµnh tèt hiÖu thuèc
GPMSP
Thùc hµnh tèt gi¸m s¸t chÊt l−îng sau ph©n phèi
HS
HÖ thèng ®iÒu hoµ m· HS
IMS Health
C¬ quan chuyªn cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr−êng d−îc
phÈm toµn cÇu
OTC
Thuèc kh«ng cÇn ®¬n (Over the Counter)
Tp.HCM
Thµnh phè Hå ChÝ Minh
UBTVQH
Uû ban Th−êng vô Quèc héi
FTA
HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do víi Hoa Kú
SHTT
Së h÷u trÝ tuÖ
R&D
Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn
WHO
Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi
WTO
Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
Më ®Çu
Lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt, liªn quan trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ con ng−êi
vµ cã tÝnh thiÕt yÕu trong ®êi sèng cña nh©n d©n, d−îc phÈm ®−îc hÇu hÕt c¸c
n−íc (kÓ c¶ n−íc ph¸t triÓn lÉn n−íc ®ang ph¸t triÓn) kiÓm so¸t rÊt chÆt chÏ, tõ
viÖc s¶n xuÊt ®Õn kinh doanh. ChÊt l−îng, c«ng dông, l−u th«ng ph©n phèi vµ ®Æc
biÖt lµ gi¸ cña d−îc phÈm ®−îc ®−a ra nh− nh÷ng tiªu chÝ kh«ng thÓ thiÕu ®−îc
trong ho¹t ®éng qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm. Nh×n
chung, c¸c n−íc ®Òu qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm dùa
trªn nguyªn t¾c ChÝnh phñ kh«ng can thiÖp trùc tiÕp vµo ho¹t ®éng cña doanh
nghiÖp, chØ sö dông nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m b×nh æn thÞ tr−êng, ®¶m
b¶o quyÒn lîi hîp ph¸p cho ng−êi tiªu dïng.
Víi d©n sè trªn 80 triÖu ng−êi, thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam ®−îc ®¸nh
gi¸ lµ rÊt cã tiÒm n¨ng. ThÕ nh−ng trªn thùc tÕ, gi¸ d−îc phÈm trªn thÞ tr−êng
ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ thuèc t©n d−îc biÕn ®éng kh«ng ngõng lµm ¶nh h−ëng tíi
viÖc ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n. Tr−íc nh÷ng biÕn ®éng t¨ng gi¸ thuèc, ChÝnh
phñ ®· thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc
phÈm, b×nh æn gi¸ thuèc ch÷a bÖnh cung øng cho nh©n d©n nh− më réng quyÒn
kinh doanh xuÊt nhËp khÈu d−îc phÈm, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt cña ngµnh
c«ng nghiÖp d−îc ... KÕt qu¶ lµ n¨m 2005, chØ sè t¨ng gi¸ thuèc lµ 4,9%, trong
khi chØ sè gi¸ tiªu dïng lµ 8,4% vµ n¨m 2006, chØ sè t¨ng gi¸ thuèc lµ 4,3% trong
khi chØ sè gi¸ tiªu dïng lµ 6,6%1. Tuy nhiªn, khi mµ h¬n 90% nguyªn liÖu s¶n
xuÊt thuèc trong n−íc vµ gÇn 60% trÞ gi¸ tiÒn thuèc thµnh phÈm ph¶i nhËp khÈu
th× thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam lu«n chÞu sù t¸c ®éng cña thÞ tr−êng d−îc
phÈm thÕ giíi. Thªm vµo ®ã, viÖc ViÖt Nam gia nhËp Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ
giíi (WTO) cïng víi nghÜa vô ph¶i thùc hiÖn c¸c cam kÕt vÒ th−¬ng m¹i hµng
ho¸, th−¬ng m¹i dÞch vô … còng nh− sù ®a d¹ng cña hÖ thèng ph©n phèi d−îc
phÈm ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu
tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm phï hîp trong giai ®o¹n tíi. Víi mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò
®ang næi cém t¹i thÞ tr−êng d−îc phÈm, viÖc triÓn khai nghiªn cøu ®Ò tµi “BiÖn
ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam“ lµ cÇn
thiÕt, cã ý nghÜa thiÕt thùc c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn.
* Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi : nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ:
• Tæng quan vÒ thÞ tr−êng d−îc phÈm
• §¸nh gi¸ thùc tr¹ng thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam trong thêi kú 2001
®Õn nay
• §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m«
®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
• §Ò xuÊt, kiÕn nghÞ mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ
m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam trong thêi gian tíi
1
Tæng Côc Thèng kª
3
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
* §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:
- §èi t−îng nghiªn cøu : cña ®Ò tµi lµ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu
hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng thuèc t©n d−îc t¹i ViÖt Nam.
- Ph¹m vi nghiªn cøu :
VÒ néi dung : chØ giíi h¹n trong viÖc nghiªn cøu c¸c chÝnh s¸ch, biÖn
ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng thuèc t©n d−îc thiÕt yÕu ViÖt
Nam. Trong ®ã, thuèc thiÕt yÕu lµ thuèc ®¸p øng nhu cÇu CSSK cña ®¹i ®a sè
nh©n d©n, ®−îc quy ®Þnh t¹i Danh môc thuèc thiÕt yÕu do Bé tr−ëng Bé Y tÕ ban
hµnh.
VÒ kh«ng gian : giíi h¹n trong viÖc nghiªn cøu c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p
qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng thuèc t©n d−îc trªn l·nh thæ ViÖt
Nam, kh«ng nghiªn cøu c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu
tiÕt thÞ tr−êng thuèc t©n d−îc cña ViÖt Nam t¹i n−íc ngoµi.
VÒ thêi gian : ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng thÞ tr−êng thuèc t©n d−îc vµ c¸c chÝnh
s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng thuèc t©n d−îc t¹i
ViÖt Nam tõ 2001 ®Õn nay; ®Ò xuÊt mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu
hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng thuèc t©n d−îc ViÖt Nam trong thêi gian ®Õn
2010, ®Þnh h−íng ®Õn 2020.
* Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu :
- Thu thËp tµi liÖu, sè liÖu
- Ph−¬ng ph¸p tæng hîp, ph©n tÝch c¸c t− liÖu, tµi liÖu vµ kÕ thõa nh÷ng
kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−íc ®©y
- Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh
- Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc tiÔn thÞ tr−êng d−îc phÈm
- Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia, héi th¶o khoa häc
* KÕt cÊu néi dung cña ®Ò tµi :
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña
®Ò tµi nghiªn cøu ®−îc chia thµnh 3 ch−¬ng :
Ch−¬ng I : Tæng quan vÒ thÞ tr−êng d−îc phÈm
Ch−¬ng II : Thùc tr¹ng thÞ tr−êng d−îc phÈm vµ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n
lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam tõ 2001 ®Õn nay
Ch−¬ng III : Mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt
thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam trong thêi gian tíi
4
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
Ch−¬ng I :
Tæng quan vÒ thÞ tr−êng d−îc phÈm
1.1. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thÞ tr−êng d−îc phÈm
1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i thÞ tr−êng d−îc phÈm :
Trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, thÞ tr−êng d−îc phÈm nãi chung vµ thÞ tr−êng
thuèc t©n d−îc nãi riªng ®−îc coi lµ mét thÞ tr−êng hµng hãa ®Æc biÖt cã vai trß
hÕt søc quan träng trong sù nghiÖp ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n. XuÊt
ph¸t tõ nh÷ng kh¸i niÖm vÒ thÞ tr−êng hµng hãa cïng c¸c ho¹t ®éng ®· vµ ®ang
diÔn ra trong thùc tÕ, trong ph¹m vi cña ®Ò tµi cã thÓ ®Þnh nghÜa thÞ tr−êng d−îc
phÈm mét c¸ch ng¾n gän nh− sau ”ThÞ tr−êng d−îc phÈm bao gåm toµn bé c¸c
ho¹t ®éng trao ®æi vµ mua b¸n c¸c s¶n phÈm d−îc phÈm diÔn ra trong sù thèng
nhÊt h÷u c¬ víi c¸c mèi quan hÖ do chóng ph¸t sinh”. Trªn thùc tÕ, ®Ó h×nh thµnh
nªn thÞ tr−êng d−îc phÈm ph¶i cã c¸c yÕu tè sau:
- Chñ thÓ tham gia trao ®æi d−îc phÈm nh− ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh,
ng−êi tiªu dïng. C¸c mèi quan hÖ ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c chñ thÓ nh− quan hÖ
cung cÇu, quan hÖ gi¸ c¶, quan hÖ c¹nh tranh ...
- §èi t−îng trao ®æi trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm lµ c¸c s¶n phÈm d−îc
phÈm, dÞch vô sö dông d−îc phÈm mµ bªn b¸n cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu tiªu
dïng cña bªn mua. §æi l¹i, bªn mua trao cho bªn b¸n mét l−îng tiÒn tÖ t−¬ng
øng víi gi¸ trÞ hµng ho¸, dÞch vô ®ã.
- Kh«ng gian cña thÞ tr−êng d−îc phÈm kh«ng chØ lµ ®Þa ®iÓm diÔn ra c¸c
ho¹t ®éng trao ®æi hµng ho¸ nh− hiÖu thuèc, chî d−îc phÈm, m¹ng internet …
mµ cßn bao gåm n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng
nh− bÖnh viÖn, tr¹m x¸ ...
Theo §iÒu 2 cña LuËt D−îc 2005 ”d−îc lµ thuèc vµ c¸c ho¹t ®éng liªn
quan ®Õn thuèc” vµ ”Thuèc lµ chÊt hoÆc hçn hîp c¸c chÊt dïng cho ng−êi nh»m
môc ®Ých phßng bÖnh, ch÷a bÖnh, chÈn ®o¸n bÖnh hoÆc ®iÒu chØnh chøc n¨ng
sinh lý c¬ thÓ bao gåm thuèc thµnh phÈm, nguyªn liÖu lµm thuèc, v¾cxin, sinh
phÈm y tÕ, trõ thùc phÈm chøc n¨ng”. Nh− vËy, ®øng vÒ gãc ®é th−¬ng m¹i, cã
thÓ ph©n lo¹i thÞ tr−êng d−îc phÈm nh− sau :
- Ph©n lo¹i thÞ tr−êng d−îc phÈm theo møc ®é chÕ biÕn d−îc phÈm : thÞ
tr−êng thuèc thµnh phÈm, thÞ tr−êng nguyªn liÖu lµm thuèc (thÞ tr−êng d−îc liÖu)
+ ThÞ tr−êng thuèc thµnh phÈm lµ thÞ tr−êng c¸c d¹ng thuèc ®· qua tÊt c¶ c¸c
giai ®o¹n s¶n xuÊt, kÓ c¶ ®ãng gãi trong bao b× cuèi cïng ®Õn d¸n nh·n.
+ ThÞ tr−êng nguyªn liÖu lµm thuèc lµ thÞ tr−êng c¸c chÊt tham gia vµo thµnh
phÇn cÊu t¹o s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thuèc.
5
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
- Ph©n lo¹i thÞ tr−êng d−îc phÈm theo thuéc tÝnh: thÞ tr−êng thuèc v¾cxin, thÞ
tr−êng thuèc phãng x¹, thÞ tr−êng thuèc biÖt d−îc, thuèc ®«ng y, thuèc míi ...
+ ThÞ tr−êng thuèc v¨cxin lµ thÞ tr−êng c¸c chÕ phÈm chøa kh¸ng nguyªn t¹o
cho c¬ thÓ kh¶ n¨ng ®¸p øng miÔn dÞch, ®−îc dïng víi môc ®Ých phßng bÖnh.
+ ThÞ tr−êng thuèc ®«ng y lµ thuèc tõ d−îc liÖu, ®−îc bµo chÕ theo lý luËn vµ
ph−¬ng ph¸p cña y häc cæ truyÒn cña c¸c n−íc ph−¬ng §«ng.
+ ThÞ tr−êng thuèc g©y nghiÖn lµ thÞ tr−êng thuèc nÕu sö dông kÐo dµi cã thÓ
dÉn tíi nghiÖn, ®−îc quy ®Þnh t¹i danh môc thuèc g©y nghiÖn do Bé tr−ëng Bé Y
tÕ ban hµnh vµ phï hîp víi c¸c −íc quèc tÕ mµ CHXHCNVN lµ thµnh viªn.
+ ThÞ tr−êng thuèc biÖt d−îc lµ thÞ tr−êng thuèc cã tªn th−¬ng m¹i do c¬ së
s¶n xuÊt thuèc ®Æt ra, kh¸c víi tªn gèc hoÆc tªn chung quèc tÕ.
- Ph©n lo¹i thÞ tr−êng d−îc phÈm theo c¸ch sö dông : thÞ tr−êng thuèc kª ®¬n
vµ thÞ tr−êng thuèc kh«ng kª ®¬n .
+ ThÞ tr−êng thuèc kª ®¬n lµ thÞ tr−êng thuèc nÕu sö dông kh«ng ®óng chØ
®Þnh cña ng−êi kª ®¬n th× cã thÓ nguy hiÓm tíi tÝnh m¹ng, søc khoÎ, khi cÊp
ph¸t, b¸n lÎ, sö dông ph¶i theo ®¬n thuèc vµ ®−îc quy ®Þnh trong danh môc
nhãm thuèc kª ®¬n.
+ ThÞ tr−êng thuèc kh«ng kª ®¬n (OTC) lµ thuèc khi cÊp ph¸t, b¸n vµ sö dông
kh«ng cÇn ®¬n thuèc.
- Ph©n lo¹i thÞ tr−êng d−îc phÈm theo møc ®é ®¸p øng nhu cÇu ®iÒu trÞ trong
c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh phï hîp víi c¬ cÊu bÖnh tËt : thÞ tr−êng thuèc thiÕt yÕu,
thÞ tr−êng thuèc chñ yÕu
+ ThÞ tr−êng thuèc thiÕt yÕu lµ thuèc ®¸p øng nhu cÇu CSSK cña ®¹i ®a sè
nh©n d©n, ®−îc quy ®Þnh t¹i danh môc thuèc thiÕt yÕu Bé tr−ëng Bé Y tÕ ban
hµnh.
+ ThÞ tr−êng thuèc chñ yÕu lµ thuèc ®¸p øng nhu cÇu ®iÒu trÞ trong c¬ së
kh¸m ch÷a bÖnh phï hîp víi c¬ cÊu bÖnh tËt ë ViÖt Nam, ®−îc quy ®Þnh t¹i danh
môc thuèc thiÕt yÕu sö dông trong c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh do Bé tr−ëng Bé Y tÕ
ban hµnh.
Trªn thùc tÕ, thÞ tr−êng d−îc phÈm vÒ c¬ b¶n còng gièng nh− thÞ tr−êng hµng
hãa nãi chung, nh−ng cã ®iÓm kh¸c biÖt lµ hµng hãa ®−îc trao ®æi lµ lo¹i ®Æc
biÖt, liªn quan ®Õn sinh m¹ng con ng−êi nªn viÖc s¶n xuÊt ph©n phèi vµ tiªu dïng
lo¹i hµng hãa nµy ®−îc kiÓm so¸t nghiªm ngÆt. Mäi ho¹t ®éng diÔn ra trong thÞ
tr−êng d−îc phÈm ®−îc vËn hµnh d−íi sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc, cã hÖ thèng
thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t tõ trung −¬ng tíi ®Þa ph−¬ng. Tuy c¸c chÝnh s¸ch,
biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm mçi giai ®o¹n
lµ kh¸c nhau nh−ng ®Òu nh»m mét môc ®Ých chung lµ phôc vô nhu cÇu ch¨m sãc
søc kháe nh©n d©n ngµy mét tèt h¬n.
Nh− vËy, do tÝnh réng lín vµ phøc t¹p cña thÞ tr−êng d−îc phÈm, do kh¶
n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cã h¹n nªn ®Ò tµi chØ tËp trung viÖc nghiªn cøu c¸c chÝnh
s¸ch, biÖn ph¸p ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng thuèc t©n d−îc thµnh
6
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
phÈm phßng vµ ch÷a bÖnh cho ng−êi n»m trong Danh môc thuèc thiÕt yÕu do
Bé tr−ëng Bé Y tÕ ban hµnh, kh«ng bao gåm viÖc nghiªn cøu c¸c chÝnh s¸ch,
biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt c¸c thÞ tr−êng thuèc ®«ng y, thÞ
tr−êng thuèc v¨cxin, thuèc g©y nghiÖn, mü phÈm ... Trªn thùc tÕ, bªn c¹nh viÖc
®ãng vai trß lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc x©y dùng chñ
tr−¬ng, chÝnh s¸ch trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cÊp sè ®¨ng ký l−u hµnh thuèc t©n
d−îc, xuÊt nhËp khÈu thuèc, danh môc thuèc thiÕt yÕu cßn gióp cho c¸c ®¬n vÞ
trong ngµnh y tÕ tËp trung c¸c ho¹t ®éng cña m×nh trong c¸c kh©u xuÊt khÈu,
nhËp khÈu, s¶n xuÊt, ph©n phèi, dù tr÷, sö dông thuèc thiÕt yÕu an toµn, hîp lý
phôc vô c«ng t¸c CSSK nh©n d©n.
1.1.2. §Æc ®iÓm cña thÞ tr−êng d−îc phÈm
a* §Æc ®iÓm vÒ hµng hãa l−u th«ng trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm :
Còng nh− tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c, hµng ho¸ cña thÞ tr−êng d−îc phÈm
chÞu t¸c ®éng cña quy luËt thÞ tr−êng nh− quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy
luËt c¹nh tranh … Tuy nhiªn, ngoµi nh÷ng thuéc tÝnh vèn cã nh− c¸c lo¹i hµng
ho¸ th«ng th−êng, hµng ho¸ l−u th«ng trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm cßn cã nh÷ng
®iÓm kh¸c biÖt cÇn chó ý nh− sau :
- Cã hµm l−îng chÊt x¸m cao vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. §Ó cã mét lo¹i thuèc
míi ra ®êi, ph¶i kÕt hîp thµnh tùu cña ngµnh khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn
(ho¸ häc, sinh häc, vËt lý häc, y häc, to¸n häc, tin häc …)
- Lµ mÆt hµng nh¹y c¶m vµ cã ý nghÜa x· héi cao. Do lµ lo¹i hµng ho¸ ®Æc
biÖt, cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ cña ng−êi d©n vµ cã tÝnh thiÕt yÕu trong
®êi sèng cña nh©n d©n nªn nh÷ng thuèc chÊt l−îng kÐm cã thÓ nguy hiÓm ®Õn
tÝnh m¹ng cña ng−êi d©n, ®Æc biÖt cã thÓ ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn ®êi sèng chÝnh
trÞ, x· héi. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n nhÊt cña mÆt hµng d−îc phÈm víi c¸c
lo¹i hµng ho¸ kh¸c. Do vËy, ®Ó ®¶m b¶o an toµn søc khoÎ cho nh©n d©n vµ lµm
lµnh m¹nh thÞ tr−êng d−îc phÈm, ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh thuèc t©n d−îc
cÇn cã sù qu¶n lý, kiÓm tra chÆt chÏ cña Bé Y tÕ, Bé Th−¬ng m¹i vµ c¸c c¬ quan
nhµ n−íc cã thÈm quyÒn, tr¸nh tr−êng hîp nhËp khÈu hµng qu¸ h¹n, hµng nhËp
lËu, nhËp khÈu vµ s¶n xuÊt hµng kÐm chÊt l−îng, hµng gi¶.
- Lµ s¶n phÈm ®−îc sö dông mét c¸ch ®Æc biÖt d−íi sù chØ ®Þnh cña b¸c sü,
d−îc sü nªn trong qu¸ tr×nh tiÕp thÞ vµ ph©n phèi thuèc ph¶i nh»m thùc hiÖn c¶
hai môc ®Ých : mét mÆt h−íng dÉn ng−êi tiªu dïng, mÆt kh¸c ph¶i mang l¹i hiÖu
qu¶ cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. V× vËy, lùc l−îng b¸n hµng vµ c¸c thµnh
viªn trong kªnh ph©n phèi ph¶i lµ nh÷ng ng−êi cã chuyªn m«n vµ nghiÖp vô
trong lÜnh vùc y tÕ. §ång thêi, do cã quy ®Þnh chÆt chÏ vÒ thêi h¹n sö dông, liÒu
dïng, c«ng dông nªn cÇn ph¶i ®Æc biÖt chó träng ®Õn h¹n sö dông cña thuèc vµ
thùc hiÖn tèt c«ng t¸c dù tr÷ vµ b¶o qu¶n thuèc.
Nh×n chung ë c¸c n−íc, ng−êi tiªu dïng kh«ng ®−îc tù ý lùa chän (ngo¹i
trõ thuèc kh«ng kª ®¬n OTC) mµ ph¶i mua thuèc th«ng qua ®¬n d−íi sù chØ ®Þnh
cña thÇy thuèc. Riªng ®èi víi ViÖt Nam, hiÖn nay ch−a cã danh môc thuèc OTC
nªn ng−êi tiªu dïng cã thÓ tù do mua thuèc ë c¸c hiÖu thuèc, nhµ thuèc (trõ mét
7
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
sè lo¹i thuèc b¾t buéc ph¶i kª ®¬n nh− thuèc h−íng thÇn, thuèc g©y nghiÖn, mét
sè thuèc ®Æc trÞ hoÆc nh÷ng ng−êi ®i kh¸m bÖnh cã ®¬n míi mua theo ®¬n.
b* §Æc ®iÓm vÒ qu¶n lý chÊt l−îng hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm.
VÒ c¨n b¶n, chÊt l−îng tæng hîp cña thuèc t©n d−îc ®−îc t¹o bëi 3 yÕu tè lµ chÊt
l−îng néi t¹i cña thuèc, bao b×, h−íng dÉn sö dông thuèc, trong ®ã chÊt l−îng
néi t¹i cña thuèc ®−îc thÓ hiÖn b»ng hiÖu lùc ®iÒu trÞ, ®é an toµn vµ tuæi thä cña
thuèc. Do tÝnh chÊt kh¸c biÖt so víi c¸c lo¹i hµng ho¸ th«ng th−êng nªn viÖc
kiÓm tra chÊt l−îng thuèc t©n d−îc mang mét sè ®Æc ®iÓm riªng biÖt, ®ã lµ :
- Ýt khi kiÓm tra chÊt l−îng b»ng c¸ch ®¸nh gi¸ riªng lÎ tõng ®¬n vÞ s¶n
phÈm. Trong mét sè tr−êng hîp, viÖc thö nghiÖm ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc
kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, viÖc ®¶m b¶o chÊt l−îng thuèc lóc nµy chØ dùa vµo sù
kiÓm so¸t qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, dùa vµo sù trung thùc, l−¬ng t©m nghÒ nghiÖp cña
ng−êi s¶n xuÊt …
- §¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc t©n d−îc trªn mét sè l−îng mÉu nhÊt ®Þnh, tuú
thuéc vµo d¹ng thuèc, sè l−îng, lµm ®¹i diÖn cho c¶ mét l« thuèc. LÊy kÕt qu¶
chÊt l−îng cña mÉu ®¹i diÖn ®Ó kÕt luËn chÊt l−îng cho c¶ l« (theo quy chÕ lÊy
mÉu thuèc ®Ó kiÓm nghiÖm).
- §¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc mét c¸ch ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n lµ mét c«ng viÖc
khã kh¨n, phøc t¹p, ph¶i sö dông c¸c thiÕt bÞ vµ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hiÖn ®¹i
phèi hîp víi nhiÒu ph−¬ng ph¸p ho¸ häc, vËt lý, sinh häc vµ c¶ l©m sµng míi cã
thÓ ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ chÊt l−îng thuèc.
- ViÖc ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc ®−îc thùc hiÖn qua nhiÒu kh©u nh− c¬ së
s¶n xuÊt tù ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc do m×nh s¶n xuÊt. NÕu kh«ng ®¹t chÊt
l−îng th× kh«ng cho xuÊt x−ëng hoÆc tù thu håi; C¬ së l−u th«ng, ph©n phèi tù
®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc do m×nh bu«n b¸n, ph©n phèi. NÕu kh«ng ®¹t chÊt
l−îng th× kh«ng ®−îc ph©n phèi hoÆc tù thu håi; C¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc tiÕn
hµnh ®¸nh gi¸ chÊt l−îng thuèc cña nhµ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi l−u hµnh trªn thÞ
tr−êng. NÕu thuèc vi ph¹m chÊt l−îng sÏ bÞ ®×nh chØ l−u hµnh vµ cã thÓ rót phÐp
s¶n xuÊt vµ l−u th«ng tuú theo møc ®é vi ph¹m.
Cã thÓ nãi, do bÞ chi phèi bëi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña thuèc còng nh−
nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kiÓm tra chÊt l−îng thuèc mµ qu¶n lý chÊt l−îng
thuèc cã nh÷ng ®Æc thï kh¸c víi qu¶n lý chÊt l−îng hµng ho¸ kh¸c. §Æc tr−ng
næi bËt nhÊt cña qu¶n lý chÊt l−îng thuèc t©n d−îc lµ kh«ng chØ cã qu¶n lý cña
doanh nghiÖp s¶n xuÊt thuèc mµ ph¶i cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a qu¶n lý chÊt
l−îng cña doanh nghiÖp s¶n xuÊt víi qu¶n lý chÊt l−îng cña c¸c doanh nghiÖp
l−u th«ng, ph©n phèi thuèc víi qu¶n lý chÊt l−îng cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc
vÒ d−îc. §èi víi hµng ho¸ th«ng th−êng chñ yÕu chØ cã doanh nghiÖp s¶n xuÊt lo
®¶m b¶o chÊt l−îng s¶n phÈm ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña kh¸ch hµng vµ kh¸ch
hµng hoµn toµn cã ®ñ kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ ®−îc chÊt l−îng s¶n phÈm vµ x¸c ®Þnh
gi¸ c¶ ®Ó mua. Trong khi ®ã, d−îc phÈm lµ lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt nªn kh¸ch
hµng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ c¶. Do vËy, ph¶i cã sù qu¶n lý chÆt chÏ cña
nhµ n−íc míi cã thÓ gi¸m s¸t ®−îc c¸c doanh nghiÖp vµ cïng víi c¸c doanh
8
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh ®¶m b¶o chÊt l−îng, b¸n ®óng gi¸ trÞ thùc cña thuèc
t©n d−îc.
c* §Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn kinh doanh ®èi víi th−¬ng nh©n ho¹t ®éng trªn
thÞ tr−êng d−îc phÈm. Kinh doanh thuèc t©n d−îc lµ viÖc thùc hiÖn mét, mét sè
hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t−, tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô thuèc
hoÆc cung øng dÞch vô liªn quan ®Õn thuèc t©n d−îc trªn thÞ tr−êng nh»m môc
®Ých sinh lêi, bao gåm c¸c h×nh thøc s¶n xuÊt, xuÊt khÈu, nhËp khÈu, b¸n bu«n,
b¸n lÎ, dÞch vô b¶o qu¶n vµ dÞch vô kiÓm nghiÖm thuèc t©n d−îc.
* §iÒu kiÖn ®èi víi c¸c th−¬ng nh©n ho¹t ®éng s¶n xuÊt thuèc t©n d−îc.
Tr−íc khi s¶n xuÊt hµng lo¹t, c¬ së s¶n xuÊt thuèc ph¶i ®¨ng ký quy tr×nh
s¶n xuÊt, tiªu chuÈn chÊt l−îng s¶n phÈm vµ khi cã sù thay ®æi trong quy tr×nh
s¶n xuÊt th× ph¶i b¸o c¸o víi c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn. Trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt, c¬ së ph¶i tuyÖt ®èi tu©n thñ quy tr×nh s¶n xuÊt vµ ph¶i ®¶m b¶o tiªu
chuÈn chÊt l−îng s¶n phÈm ®· ®¨ng ký, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm
do c¬ së s¶n xuÊt vµ chØ ®−îc phÐp xuÊt x−ëng c¸c s¶n phÈm ®¹t tiªu chuÈn chÊt
l−îng ®· ®¨ng ký. Quy ®Þnh nµy nh»m ng¨n ngõa sù tuú tiÖn trong ho¹t ®éng s¶n
xuÊt thuèc t©n d−îc, t¨ng c−êng qu¶n lý nhµ n−íc trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kinh doanh cña doanh nghiÖp. C¬ së s¶n xuÊt thuèc t©n d−îc ph¶i tu©n thñ ®óng
quy ®Þnh vÒ thùc hµnh tèt trong s¶n xuÊt, ph©n phèi, b¶o qu¶n, kiÓm nghiÖm
thuèc vµ c¸c quy ®Þnh vÒ chuyªn m«n cã liªn quan, cô thÓ lµ ph¶i ®¸p øng c¸c
nguyªn t¾c, tiªu chuÈn “thùc hµnh tèt s¶n xuÊt thuèc” theo khuyÕn c¸o cña Tæ
chøc Y tÕ thÕ giíi (GMP – WHO), ®−îc Côc Qu¶n lý d−îc ViÖt Nam cÊp “GiÊy
chøng nhËn ®¹t tiªu chuÈn thùc hµnh tèt s¶n xuÊt thuèc” nh»m b¶o ®¶m chÊt
l−îng thuèc, b¶o ®¶m søc khoÎ cho ng−êi sö dông thuèc. C¬ së s¶n xuÊt ph¶i
tiÕn hµnh l−u gi÷ mÉu thuèc theo tõng l« s¶n xuÊt trong thêi h¹n Ýt nhÊt lµ mét
n¨m kÓ tõ khi thuèc hÕt h¹n dïng; c¸c tµi liÖu vÒ s¶n xuÊt vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cÇn
thiÕt cho viÖc kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ toµn bé ho¹t ®éng s¶n xuÊt thuèc. Tr−íc khi
l−u hµnh thuèc trªn thÞ tr−êng, c¬ së s¶n xuÊt thuèc ph¶i tiÕn hµnh thñ tôc ®¨ng
ký thuèc, kª khai gi¸ thuèc t¹i c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn. ViÖc ®¨ng ký
thuèc, kª khai gi¸ thuèc tr−íc khi l−u hµnh trªn thÞ tr−êng lµ biÖn ph¸p, c«ng cô
thùc hiÖn qu¶n lý nhµ n−íc, thÓ hiÖn sù minh b¹ch, c«ng khai, kh¸ch quan trong
ho¹t ®éng kinh doanh thuèc.
*§iÒu kiÖn ®èi víi c¸c th−¬ng nh©n ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu thuèc t©n
d−îc trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm.
LuËt D−îc cã nh÷ng quy ®Þnh ®iÒu chØnh hµnh vi cña chñ thÓ tiÕn hµnh ho¹t
®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu thuèc lµ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu, nhËp khÈu
thuèc. Thuèc ®−îc xuÊt khÈu, nhËp khÈu, khi l−u hµnh trªn thÞ tr−êng trong n−íc
vµ n−íc ngoµi ®−îc chuyªn chë b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i trong
mét thêi gian t−¬ng ®èi dµi nªn ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng thuèc, tr¸nh bÞ ¶nh h−ëng
9
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
lµm biÕn ®æi thµnh phÇn cña thuèc do c¸c t¸c ®éng trong vËn chuyÓn, b¶o qu¶n,
c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu, nhËp khÈu thuèc ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ thùc
hµnh tèt trong b¶o qu¶n, ph©n phèi thuèc. Do nhËp khÈu thuèc lµ ho¹t ®éng mua
hµng ho¸ do c¬ së n−íc ngoµi s¶n xuÊt ®Ó giíi thiÖu vµ tiªu thô trªn thÞ tr−êng
ViÖt Nam, ng−êi sö dông kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c minh nguån gèc, xuÊt xø
cña thuèc nªn hoµn toµn tr«ng cËy vµ tin t−ëng vµo lêi giíi thiÖu cña doanh
nghiÖp nhËp khÈu. LuËt D−îc quy ®Þnh doanh nghiÖp xuÊt khÈu, nhËp khÈu thuèc
chØ ®−îc xuÊt khÈu, nhËp khÈu nh÷ng thuèc ®¹t tiªu chuÈn chÊt l−îng, theo dâi
vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ chÊt l−îng thuèc l−u hµnh trªn thÞ tr−êng do doanh
nghiÖp xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Ngoµi ra, doanh nghiÖp xuÊt khÈu, nhËp khÈu
thuèc cßn cã mét sè quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n kh¸c nh− kª khai gi¸ thuèc, båi
th−êng thiÖt h¹i cho ng−êi sö dông thuèc trong tr−êng hîp cã thiÖt h¹i do lçi cña
doanh nghiÖp xuÊt khÈu, nhËp khÈu, ®−îc xuÊt khÈu, nhËp khÈu, uû th¸c vµ nhËn
uû th¸c xuÊt khÈu, nhËp khÈu c¸c lo¹i thuèc do Bé Y tÕ quy ®Þnh.
* §iÒu kiÖn ®èi víi c¸c th−¬ng nh©n ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ph©n phèi,
l−u th«ng thuèc t©n d−îc. Do thuèc ch÷a bÖnh cho ng−êi lµ mét lo¹i hµng ho¸
®Æc biÖt cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ, tÝnh m¹ng cña con ng−êi nªn kinh
doanh thuèc t©n d−îc ®−îc quy ®Þnh lµ ngµnh nghÒ kinh doanh cã ®iÒu kiÖn. C¸c
c¬ së kinh doanh thuèc t©n d−îc ph¶i cã GiÊy Chøng nhËn ®ñ ®iÒu kiÖn kinh
doanh thuèc do c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ d−îc cã thÈm quyÒn cÊp. Theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh th× c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp tham gia vµo ho¹t
®éng b¸n bu«n thuèc gåm doanh nghiÖp nhµ n−íc, c«ng ty TNHH, c«ng ty cæ
phÇn, doanh nghiÖp t− nh©n, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi cã chøc
n¨ng kinh doanh thuèc ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn cho phÐp ®−îc
b¸n bu«n tÊt c¶ c¸c lo¹i thuèc. C¬ së b¸n lÎ thuèc gåm cã nhµ thuèc, quÇy thuèc,
®¹i lý b¸n thuèc cña doanh nghiÖp, tñ thuèc cña tr¹m y tÕ. C¬ së kh¸m bÖnh,
ch÷a bÖnh vµ c¬ së b¸n bu«n thuèc muèn b¸n lÎ thuèc ph¶i thµnh lËp c¬ së b¸n
lÎ thuèc.
d* §Æc ®iÓm trong quan hÖ trao ®æi, mua b¸n trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm
Kh¸c víi c¸c thÞ tr−êng hµng ho¸ kh¸c, trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm tån t¹i 3
h×nh thøc trao ®æi, mua b¸n c¬ b¶n :
+ H×nh thøc trao ®æi ®¬n gi¶n : lµ h×nh thøc mua b¸n thuèc trùc tiÕp gi÷a
ng−êi b¸n vµ ng−êi bÖnh trong tr−êng hîp ng−êi bÖnh tù mua thuèc :
Thanh to¸n
Th«ng tin
Ng−êi bÖnh
Ng−êi b¸n lÎ
(D−îc sü)
Thuèc
H×nh 1. S¬ ®å mua b¸n thuèc 2 thµnh phÇn
10
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
+ H×nh thøc trao ®æi phøc t¹p : c¸c lo¹i thuèc b¸n cÇn cã ®¬n cña thÇy thuèc
§¬n
ThÇy thuèc
Th«ng tin
Thuèc
Ng−êi b¸n lÎ
(D−îc sü)
Ng−êi bÖnh
Th«ng tin
§¬n + Thanh to¸n
H×nh 2. S¬ ®å mua b¸n thuèc phøc t¹p
+ H×nh thøc trao ®æi qua l¹i lÉn nhau :
ThÇy thuèc
Nhµ
s¶n
xuÊt
thuèc
D−îc
sü
Ng−êi b¸n
bu«n thuèc
Ng−êi
bÖnh
Thµnh phÇn thø ba
H×nh 3. S¬ ®å mua b¸n qua l¹i lÉn nhau
Trong ®ã :
Dßng trao ®æi quyÒn së h÷u, s¶n phÈm, th«ng tin, thanh to¸n
Dßng th«ng tin (2 chiÒu)
Dßng thanh to¸n
Trong s¬ ®å mua b¸n qua l¹i lÉn nhau, thµnh phÇn thø ba bao gåm c¸c c«ng
ty b¶o hiÓm, t− vÊn d−îc vµ c¸c tæ chøc c¸ nh©n kh¸c. CÇn l−u ý r»ng ngµnh
c«ng nghiÖp d−îc lµ mét ngµnh c«ng nghiÖp ®Æc biÖt, mÆc dï lµ ngµnh s¶n xuÊt
hµng tiªu dïng b¾t buéc nh−ng rÊt cÇn ®Õn kiÕn thøc cËp nhËt chuyªn m«n. C¸c
th«ng tin d−îc cã thÓ xem nh− hç trî gãp phÇn quyÕt ®Þnh triÓn khai s¶n xuÊt
tiªu thô vµ sö dông thuèc.
11
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
Trªn thùc tÕ cßn tån t¹i h×nh thøc mua b¸n thuèc t©n d−îc th«ng qua ®Êu
thÇu cña c¸c c¬ së ®iÒu trÞ ®Ó phôc vô c«ng t¸c ®iÒu trÞ bÖnh cho c¸c bÖnh nh©n
néi, ngo¹i tró t¹i c¬ së ®iÒu trÞ. §©y lµ h×nh thøc mua b¸n cã vai trß quan träng
trong viÖc ®iÒu tiÕt vÜ m« thÞ tr−êng d−îc phÈm v× thuèc ®−îc cung cÊp víi sè
l−îng lín tõ c¸c nhµ s¶n xuÊt, ph©n phèi cho c¬ së ®iÒu trÞ.
e* §Æc ®iÓm vÒ marketing trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm
Marketing d−îc ®ãng vai trß quan träng trong c¸c ho¹t ®éng cña nhµ s¶n
xuÊt, kinh doanh d−îc phÈm, cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp tíi bÖnh nh©n.
Do ®ã bÖnh nh©n ®øng ë vÞ trÝ trung t©m trong chiÕn l−îc marketing cña c¸c
c«ng ty d−îc, lµ ®èi t−îng cÇn cho sù tån t¹i cña marketing d−îc chø kh«ng ph¶i
lµ nhµ s¶n xuÊt hay c¸c cöa hµng d−îc. Nh− vËy, “marketing d−îc thùc chÊt lµ
tæng hîp c¸c chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc Marketing cña thuèc nh»m tho¶ m·n nhu
cÇu cña bÖnh nh©n, nh»m phôc vô viÖc ch¨m sãc b¶o vÖ søc khoÎ cña céng ®ång.
Ngoµi c¸c môc tiªu, chøc n¨ng cña Marketing th«ng th−êng, do ®Æc thï riªng
cña ngµnh d−îc, ho¹t ®éng cña marketing d−îc ®ßi hái ph¶i ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c
yªu cÇu vÒ chuyªn m«n, kü thuËt ®iÒu trÞ, ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trong hµnh lang
ph¸p lý nghÒ nghiÖp, theo quy ®Þnh : thuèc ®−îc b¸n ra ®óng chñng lo¹i, ®óng
gi¸, ®óng sè l−îng, ®óng lóc, ®óng n¬i vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña chuyªn m«n
ngµnh d−îc”2. V× vËy, vÒ b¶n chÊt, marketing d−îc lµ thùc hiÖn ch¨m sãc thuèc,
®¸p øng, tho¶ m·n cho c¸c nhu cÇu ®iÒu trÞ hîp lý chø kh«ng chØ s¶n xuÊt hay
kinh doanh thuèc.
Gièng víi marketing th«ng th−êng, marketing d−îc chÞu sù t¸c ®éng cña
c¸c yÕu tè thuéc m«i tr−êng bªn ngoµi nh− yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x·
héi, khoa häc kü thuËt … Bªn c¹nh ®ã, marketing d−îc l¹i ®ång thêi chÞu sù chi
phèi cña c¸c yÕu tè ®Æc tr−ng trong ngµnh y d−îc nh− yÕu tè bÖnh tËt, yÕu tè
kinh tÕ y tÕ, yÕu tè thÇy thuèc, yÕu tè cung øng, ph©n phèi thuèc vµ dÞch vô, yÕu
tè kh¸m ch÷a bÖnh vµ ®iÒu trÞ … §Æc biÖt, kh¸c víi m«i tr−êng cña marketing
chung, kh¸ch hµng trung t©m cña marketing d−îc lµ bÖnh nh©n, trong khi ®ã
bÖnh nh©n l¹i chÞu sù chi phèi cña b¸c sü nªn b¸c sü trë thµnh kh¸ch hµng môc
tiªu cña marketing d−îc.
2
Kinh tÕ d−îc, Tr−êng §¹i häc D−îc Hµ Néi (2006)
12
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
HÖ thèng cung
cÊp thuèc
• C¸c nhµ s¶n
xuÊt
• C¸c nhµ nhËp
khÈu
• Thuèc viÖn trî
• Thuèc ch−¬ng
tr×nh
S¶n phÈm
•
Th«ng tin
•
Thanh to¸n
•
•
•
•
•
•
HÖ thèng
ph©n phèi
C«ng ty b¸n
bu«n
C¸c ®¬n vÞ b¸n
lÎ
QuÇy thuèc
C¸c thµnh phÇn
kh¸c
S¶n phÈm
Th«ng tin
Thanh to¸n
HÖ thèng sö dông
thuèc
• Khoa d−îc bÖnh
viÖn
• ThÇy thuèc
• BÖnh nh©n
• BHYT
HÖ thèng
bªn ngoµi
HÖ thèng qu¶n lý
d−îc
HÖ thèng CSSK
HÖ thèng BHYT
HÖ thèng chÝnh
trÞ, x· héi
H×nh 4. S¬ ®å c¸c tæ chøc cã quan hÖ víi ho¹t ®éng marketing D−îc
1.1.3. C¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ
tr−êng d−îc phÈm
Còng nh− c¸c thÞ tr−êng hµng ho¸ th«ng th−êng, chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p
qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm cã môc tiªu lµ ph¸t triÓn
ho¹t ®éng t−¬ng xøng víi yªu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng; më réng quan hÖ quèc
tÕ, c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ; b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c chñ thÓ tham gia
thÞ tr−êng, bao gåm ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi bu«n b¸n, ng−êi tiªu dïng, Nhµ n−íc,
céng ®ång; t¨ng quy m« vµ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, më réng
quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i trong lÜnh vùc d−îc phÈm. Bao gåm :
a- C¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm
Thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l−îc lµ ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n,
chÝnh s¸ch qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm tËp trung chñ
yÕu vµo :
- ChÝnh s¸ch th−¬ng m¹i nh− chÝnh s¸ch nhËp khÈu, xuÊt khÈu; chÝnh s¸ch
thuÕ quan vµ phi quan thuÕ, tû gi¸ hèi ®o¸i, c¸c quy ®Þnh ”tiªu chuÈn kü thuËt”,
nhËp khÈu hµng ho¸ ... Môc tiªu cña nhãm chÝnh s¸ch nµy lµ thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trªn thÞ tr−êng d−îc phÈm, gãp phÇn
t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ t¹o viÖc lµm.
13
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
- ChÝnh s¸ch ®Çu t−. XÐt theo c¬ cÊu nguån vèn, chÝnh s¸ch ®Çu t− trong
lÜnh vùc d−îc phÈm th−êng ®−îc chia thµnh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t− ®èi
víi nguån vèn n−íc ngoµi vµ chÝnh s¸ch ®èi víi nguån vèn ®Çu t− trong n−íc. §Ó
thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çu t− víi môc ®Ých qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ
tr−êng d−îc phÈm, cã thÓ sö dông nhiÒu c«ng cô, mçi c«ng cô cã mét c¬ chÕ vµ
hiÖu øng t¸c ®éng kh¸c nhau. §Ó khuyÕn khÝch ®Çu t− vµo lÜnh vùc d−îc phÈm,
ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m ®Çu t− ban ®Çu nh− c¬ së h¹ tÇng, c¬ chÕ chÝnh
s¸ch t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, n©ng cao kh¶ n¨ng
c¹nh tranh. Trªn thùc tÕ, chÝnh s¸ch ®Çu t− nãi chung vµ ®Çu t− vµo lÜnh vùc d−îc
phÈm nãi riªng lµ mét chÝnh s¸ch rÊt nh¹y c¶m vµ th−êng xuyªn ph¶i thay ®æi.
- ChÝnh s¸ch liªn quan ®Õn tµi chÝnh. Ngoµi hai nhãm chÝnh s¸ch c¬ b¶n
trªn, c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh còng t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ
m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm. Môc tiªu bao qu¸t cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh
qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm lµ thóc ®Èy s¶n xuÊt d−îc
phÈm ph¸t triÓn; huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc; t¨ng tÝch luü ®Ó
t¹o vèn cho ®Çu t− ph¸t triÓn thÞ tr−êng d−îc phÈm.
- ChÝnh s¸ch tæ chøc thÞ tr−êng d−îc phÈm. Trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh
tÕ quèc tÕ, chÝnh s¸ch tæ chøc thÞ tr−êng ®óng ®¾n kh«ng nh÷ng t¹o kh¶ n¨ng më
réng hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ
®Ó ph¸t triÓn ngµnh d−îc mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn cung cÊp nguån d−îc phÈm cã
chÊt l−îng vµ gi¸ c¶ hîp lý ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®iÒu trÞ trong n−íc, còng nh−
tr¸nh ®−îc sù lÖ thuéc qu¸ møc vµo mét vµi thÞ tr−êng hay ph¶i nhËp khÈu th«ng
qua thÞ tr−êng trung gian. §Ó lµm ®−îc ®iÒu ®ã cÇn cã chÝnh s¸ch thùc hiÖn viÖc
®æi míi tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh
trong lÜnh vùc d−îc phÈm .
b- C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc
phÈm, bao gåm
- C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l−îng d−îc phÈm xuÊt nhËp khÈu lµ nh÷ng
quy ®Þnh cña c¸c quèc gia vÒ sè l−îng hoÆc gi¸ trÞ hµng ho¸ ®−îc xuÊt ®i hay
nhËp vÒ tõ mét thÞ tr−êng nµo ®ã. §©y lµ nhãm biÖn ph¸p mang tÝnh ®Æc thï chñ
quan nhÊt t¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i quèc tÕ. Do vËy, trong hÖ thèng c¸c biÖn
ph¸p phi thuÕ quan th× ®©y lµ nhãm rµo c¶n ®−îc WTO quy ®Þnh kh¸ chÆt chÏ, cô
thÓ lµ :
+ ChÕ ®é giÊy phÐp cã quy ®Þnh sè l−îng d−îc phÈm nhËp khÈu : tr−íc
®©y c¸c quy ®Þnh nµy ®−îc ¸p dông ®èi víi c¶ thuèc cã ®¨ng ký lÉn thuèc ch−a
®¨ng ký, hiÖn nay quy ®Þnh nµy chØ cßn ¸p dông ®èi víi thuèc ch−a cã sè ®¨ng
ký.
14
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
+ ChÕ ®é GiÊy phÐp nhËp khÈu d−îc phÈm : ®−îc ¸p dông nh»m qu¶n lý
vÜ m« ®iÒu tiÕt d−îc phÈm nhËp khÈu vµo thÞ tr−êng néi ®Þa ®· cã nh÷ng thay ®æi
theo h−íng ngµy cµng cô thÓ, chÆt chÏ h¬n, phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ.
+ ChÕ ®é GiÊy phÐp l−u hµnh ®èi víi d−îc phÈm nhËp khÈu : lµ biÖn ph¸p
qu¶n lý cÇn thiÕt vµ vÒ c¬ b¶n ph¶i phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ nh»m b¶o vÖ søc
khoÎ nh©n d©n
+ CÊm xuÊt khÈu, nhËp khÈu d−îc phÈm lµ biÖn ph¸p mang tÝnh b¶o hé
cao, g©y ra h¹n chÕ lín nhÊt ®èi víi th−¬ng m¹i quèc tÕ..
+ H¹n ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ®èi víi d−îc phÈm lµ møc h¹n chÕ vÒ sè
l−îng hay gi¸ trÞ xuÊt, nhËp khÈu vÒ mét lo¹i s¶n phÈm d−îc phÈm nµo ®ã do
ChÝnh phñ ®Æt ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. T¸c ®éng cña h¹n ng¹ch lµ nh»m
b¶o hé s¶n xuÊt d−îc phÈm trong n−íc, ®iÒu tiÕt cung - cÇu trªn thÞ tr−êng néi
®Þa, nh−ng ng−êi ®−îc h−ëng lîi nhiÒu nhÊt lµ c¸c nhµ xuÊt, nhËp khÈu d−îc
phÈm ®−îc cÊp giÊy phÐp.
+ BiÖn ph¸p qu¶n lý gi¸ nh− ®¨ng ký gi¸ b¸n, niªm yÕt gi¸
- C¸c biÖn ph¸p liªn quan tíi doanh nghiÖp nh− quyÒn kinh doanh, kh«ng
ph©n biÖt ®èi xö víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Ó tr¸nh ®éc quyÒn kinh doanh trong
lÜnh vùc d−îc phÈm.
- C¸c biÖn ph¸p kü thuËt bao gåm c¸c quy ®Þnh kü thuËt, tiªu chuÈn vµ thñ
tôc x¸c ®Þnh sù phï hîp ®èi víi d−îc phÈm.
- C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ t¹m thêi liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i lµ nh÷ng biÖn
ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu nh− chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ chèng trî cÊp/®èi kh¸ng.
- Quy t¾c xuÊt xø ®èi víi d−îc phÈm bao gåm tÊt c¶ c¸c luËt, quy ®Þnh vµ
quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh ®−îc ¸p dông ®Ó x¸c ®Þnh n−íc xuÊt xø cña hµng ho¸.
- C¸c biÖn ph¸p kh¸c bao gåm thñ tôc hµnh chÝnh (quy ®Þnh vÒ thanh to¸n,
quy ®Þnh vÒ ®Æt cäc, quy ®Þnh vÒ kÝch cì, quy ®Þnh vÒ qu¶ng c¸o, vÞ trÝ th«ng
quan, quy ®Þnh vÒ nh·n hiÖu);
1.2. vµi nÐt Kh¸i qu¸t vÒ thÞ tr−êng d−îc phÈm thÕ giíi :
1.2.1. Kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh cung øng vµ tiªu thô d−îc phÈm trªn thÞ
tr−êng thÕ giíi
IMS Health ®· chia thÞ tr−êng d−îc phÈm thÕ giíi ra lµm 6 khu vùc chÝnh,
bao gåm khu vùc B¾c Mü, EU, Trung vµ §«ng ¢u, Mü Latinh, NhËt B¶n, Ch©u
¸ (ngo¹i trõ NhËt B¶n), óc vµ ch©u Phi. Cïng víi sù lín m¹nh kh«ng ngõng cña
thÞ tr−êng d−îc phÈm thÕ giíi, doanh thu d−îc phÈm toµn cÇu t¨ng tõ 364,2 tû
USD n¨m 2001 lªn 400,6 USD n¨m 2002 vµ ®¹t 534,8 tû USD n¨m 2005. Khu
vùc B¾c Mü, ch©u ¢u vµ NhËt B¶n chiÕm tíi 88% trªn tæng doanh thu cña toµn
thÕ giíi. 12 thÞ tr−êng d−îc phÈm hµng ®Çu thÕ giíi lµ Mü, NhËt B¶n, §øc, Ph¸p,
15
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
ý, Anh, T©y Ban Nha, Cana®a, óc, BØ, Thuþ SÜ, Nam Phi, chiÕm h¬n 75% gi¸ trÞ
thÞ tr−êng d−îc phÈm thÕ giíi. Tuy lµ khu vùc cã tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh¸
cao nh−ng tèc ®é t¨ng tr−ëng cña ngµnh d−îc Ch©u ¸ míi chØ ®¹t kho¶ng 7,6%
n¨m, chiÕm 7% thÞ phÇn ngµnh d−îc thÕ giíi trong khi d©n sè ch©u ¸ chiÕm
kho¶ng 60% d©n sè thÕ giíi.
BiÓu 1. Doanh thu d−îc phÈm ë 3 khu vùc chÝnh
Doanh thu (tû USD)
ThÞ tr−êng
2002
2006
NhËt B¶n
46,9
55,85
Ch©u ¢u
90,6
106,60
B¾c Mü
203,6
340.15
Tæng sè
341,1
507,67
(Nguån: IMS Market Prognosis International 2002 - 2006)
Trong n¨m 2006, −íc tÝnh doanh thu cña thÞ tr−êng d−îc phÈm Mü ®¹t 330
tû USD, ®¹t h¬n 1.000 ®« la/®Çu ng−êi, gÊp ®«i chi phÝ ë NhËt B¶n vµ gÊp 3 lÇn
chi phÝ ë Anh; doanh thu thÞ tr−êng NhËt B¶n (58 tû ®« la) cao gÊp 3 lÇn thÞ
tr−êng d−îc phÈm §øc (17 tû ®« la), gÊp 2 lÇn thÞ tr−êng d−îc phÈm Ph¸p.
Ph¸p lµ n−íc s¶n xuÊt d−îc phÈm lín nhÊt trong Liªn minh Ch©u ©u (EU)
víi 300 xÝ nghiÖp d−îc c¸c lo¹i ho¹t ®éng. Lùc l−îng lao ®éng trong ngµnh cã
trªn 100.000 ng−êi; hµng n¨m ngµnh d−îc cña Ph¸p bá ra 12,1% tæng doanh thu
®Çu t− cho ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn. Trªn thùc tÕ, c¸c c«ng ty cña Ph¸p
chiÕm 50% trong khi c¸c c«ng ty Ch©u ¢u chiÕm 33% vµ c¸c c«ng ty Mü chiÕm
18% s¶n l−îng d−îc phÈm trªn thÞ tr−êng Ph¸p. Cã tíi 34 c«ng ty n−íc ngoµi
trong sè 50 c«ng ty hµng ®Çu vµ l−îng hµng xuÊt khÈu cña c¸c c«ng ty n−íc
ngoµi chiÕm trªn 1/3 s¶n l−îng cña hä s¶n xuÊt t¹i ®©y. Tuy nhiªn, c¸c
c«ng ty n−íc ngoµi chñ yÕu xuÊt khÈu sang c¸c n−íc kh¸c ë Ch©u ¢u (72% ),
nhiÒu h¬n s¶n l−îng d−îc phÈm xuÊt khÈu cña c¸c c«ng ty Ph¸p (63%). Còng
chÝnh nhê sù n¨ng ®éng cña c¸c c«ng ty n−íc ngoµi mµ Ph¸p trë thµnh n−íc xuÊt
khÈu d−îc phÈm ®øng hµng thø t− trªn thÕ giíi (chiÕm 9,7% thÞ phÇn) sau §øc
(12,4%), Mü (12,3%) vµ Anh (10%) vµ lµ n−íc ®øng ë vÞ trÝ thø 3 trªn thÕ giíi vÒ
s¶n xuÊt d−îc phÈm.3
Theo sè liÖu cña tËp ®oµn DSM, tæng gi¸ trÞ thÞ tr−êng d−îc phÈm Nga
n¨m 2005 lªn ®Õn 9,01 tû ®« la (chiÕm kho¶ng 2% thÞ tr−êng thÕ giíi), t¨ng 35%
so víi chØ sè n¨m 2004, t−¬ng ®−¬ng víi møc t¨ng tr−ëng cña thÞ tr−êng d−îc
3
IMS 2006
16
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
phÈm cña Brazil vµ Trung Quèc (37% vµ 28%), trong ®ã c¸c s¶n phÈm cña tËp
®oµn DSM chiÕm 76% gi¸ trÞ thÞ tr−êng Nga. Sanofi-Aventis vµ BerlinChemie/TËp ®oµn Menarini, Pharmstandart, Dr.Reddy's Laboratories (Ên §é) …
lµ nh÷ng c«ng ty d−îc phÈm hµng ®Çu ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng Nga. Polysan,
gÇn nh− lµ c«ng ty d−îc duy nhÊt cña Nga s¶n xuÊt thuèc kh¸ng virut gèc
Cyclopheron, chiÕm 11,5% l−îng thuèc xuÊt khÈu cña Nga. C¸c s¶n phÈm cña
c¸c doanh nghiÖp d−îc Nga phÇn lín bao gåm thuèc generic, gÇn nh− toµn bé
thuèc generic ®−îc s¶n xuÊt ë Nga ®−îc lµm tõ nguyªn liÖu nhËp khÈu, phÇn lín
tõ §øc, Trung Quèc, Ên §é, Thuþ SÜ, vµ Céng hoµ SÐc. Mét nh−îc ®iÓm cña thÞ
tr−êng d−îc phÈm Nga lµ c¸c lo¹i thuèc kh«ng ®−îc b¶o hé b»ng s¸ng chÕ v× thÕ
bÊt cø mét c«ng ty d−îc phÈm nµo còng cã thÓ s¶n xuÊt chóng mµ kh«ng cã sù
qu¶n lý cña c¬ quan nµo.
Mü Latinh bao gåm 7 thÞ tr−êng chñ yÕu: achentina, Braxin, Chilª,
C«l«mbia, Mªhic«, Pªru vµ Venezuela. Do khñng ho¶ng kinh tÕ vµ t×nh h×nh
chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh, doanh thu b¸n lÎ d−îc phÈm n¨m 2000 ®¹t 16 tû USD,
®Õn n¨m 2001 gi¶m xuèng kho¶ng 2,2% vµ n¨m 2006 t¨ng 19,6% so víi n¨m
2000. ThÞ phÇn cña Braxin trong tæng sè ë 7 thÞ tr−êng nµy gi¶m tõ 34% n¨m
2000 xuèng cßn 27% n¨m 2001 vµ 24% n¨m 2006; thÞ phÇn cña ¸chentina gi¶m
xuèng tõ 18,3% n¨m 2001 xuèng cßn 10% n¨m 20064.
Mehico lµ thÞ tr−êng d−îc phÈm ®−îc coi lµ lín nhÊt t¹i Ch©u Mü la tinh
vµ ®øng thø 10 trªn thÕ giíi, cã doanh thu hµng n¨m kho¶ng 11,3 tû USD. Tuy
nhiªn, t¹i Mehico c¸c lo¹i thuèc t−¬ng ®−¬ng sinh häc th«ng th−êng ch−a ®−îc
sö dông réng r·i vµ chØ chiÕm d−íi 3% thÞ phÇn. Ngµnh d−îc phÈm cña Mehico
cã kho¶ng 30.000 ng−êi lao ®éng trùc tiÕp vµ t¹o viÖc lµm thªm cho 150.000
ng−êi lao ®éng trªn kh¾p ®Êt n−íc. Cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay, Mehico cã
kho¶ng 179 c«ng ty d−îc phÈm, trong ®ã phÇn lín c¸c c«ng ty d−îc phÈm quèc
tÕ hµng ®Çu ®Òu cã mÆt t¹i c¸c bang lín nh− Morelos, Puebla vµ Jalisco.
BiÓu 2. Doanh thu d−îc phÈm ë c¸c thÞ tr−êng Mü La tinh chñ yÕu
Doanh thu (tû USD)
ThÞ tr−êng
2001
2002
2006
¸chentina
2,97
1,14
1,96
Braxin
4,32
3,87
4,7
Mexico
5,53
6,1
8,6
Nguån: IMS Health, dù b¸o thÞ tr−êng d−îc phÈm Mü Latinh, 2006
IMS - Gi¸m s¸t d−îc phÈm2006
4
IMS, Gi¸m s¸t thÞ tr−êng d−îc phÈm, 2006
17
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
Trung Quèc, Hång K«ng, Ên §é, Indonesia, Malaysia, Philippines,
Singapore, Hµn Quèc, §µi Loan vµ Th¸i Lan lµ 10 thÞ tr−êng d−îc phÈm hµng
®Çu ch©u ¸ ®¹t gi¸ trÞ 30 tû USD vÒ doanh thu d−îc phÈm, gÇn gÊp ®«i con sè
16 tû USD ®¹t ®−îc n¨m 1996;
Trung Quèc lµ n−íc cã thÞ tr−êng thuèc OTC t¨ng tr−ëng nhanh nhÊt ë
ch©u ¸, trong ®ã AstraZeneca lµ c«ng ty d−îc ®−a ra s¶n phÈm thuèc OTC ®Çu
tiªn trªn thÞ tr−êng Trung Quèc, thuèc Losec lµm gi¶m axit trong d¹ dµy vµo
th¸ng 4/ 2005. Thuèc generic cã −u thÕ v−ît tréi ë thÞ tr−êng Trung Quèc, −íc
tÝnh kho¶ng 97% thuèc ®−îc c¸c c«ng ty trong n−íc s¶n xuÊt lµ thuèc generic.
ThÞ tr−êng d−îc phÈm Singapore còng ®ang cã xu h−íng gia t¨ng. N¨m 2004
tæng kim ng¹ch nhËp khÈu mÆt hµng d−îc phÈm vµo Singapore lªn tíi 6,91 triÖu
$ Singapore, trong khi ®ã tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu mÆt hµng d−îc bao gåm c¶
t¸i xuÊt tõ Singapore ra thÞ tr−êng thÕ giíi lªn ®Õn 95,32 triÖu $ Singapore trong
cïng n¨m. ThÞ tr−êng thuèc trong n−íc cña Ên §é −íc tÝnh kho¶ng 12 tû US$
tíi n¨m 2010, ®¸p øng 70% nhu cÇu trong n−íc thêi gian gÇn ®©y.
1.2.2. Vµi nÐt vÒ xu h−íng ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng d−îc phÈm thÕ giíi :
Theo IMS Health, doanh thu d−îc phÈm toµn cÇu sÏ ®¹t 665 - 685 tû USD
vµo n¨m 2007 vµ ®¹t kho¶ng 2000 tû USD vµo n¨m 2010.; tèc ®é t¨ng tr−ëng
b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t kho¶ng 5-6% giai ®o¹n ®Õn 2010. Trong giai ®o¹n nµy
thÞ tr−êng d−îc phÈm sÏ tiÕp tôc ph¸t triÓn ë nh÷ng quèc gia cã møc thu nhËp
trªn ®Çu ng−êi Ýt h¬n 20.000 USD. ChiÕm 49% tæng doanh thu thÞ tr−êng d−îc
phÈm toµn cÇu, dù ®o¸n thÞ tr−êng d−îc phÈm B¾c Mü trong thêi gian tíi vÉn
t¨ng tr−ëng æn ®Þnh, sù t¨ng tr−ëng nµy chñ yÕu lµ do bÖnh tËt gia t¨ng nªn ®ßi
hái ph¶i cã nh÷ng s¶n phÈm thuèc t©n d−îc thÝch hîp ®Ó ®iÒu trÞ.
Còng theo IMS Health, dù b¸o c¸c thÞ tr−êng d−îc phÈm Ên §é, Brazil vµ
Thæ NhÜ Kú sÏ gi÷ møc t¨ng tr−ëng kho¶ng 10% thêi kú 2006 - 2010; Trung
Quèc sÏ ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n kho¶ng 15-16% vµ doanh thu tõ thÞ
tr−êng d−îc phÈm ®¹t 15-16 tû USD n¨m 2007. C¸c lo¹i thuèc generic s¶n xuÊt
t¹i ®Þa ph−¬ng sÏ chiÕm −u thÕ ë nh÷ng thÞ tr−êng nµy.
Do bÞ ¶nh h−ëng bëi c¸c biÖn ph¸p gi¶m chi phÝ, khuyÕn khÝch sö dông
c¸c lo¹i thuèc Generic vµ t¨ng c−êng kiÓm so¸t chi phÝ/lîi nhuËn cña c¸c lo¹i
thuèc nªn 5 thÞ tr−êng ch©u ¢u (Ph¸p, §øc, Anh, ý, T©y Ban Nha) cïng ®−îc dù
®o¸n t¨ng tr−ëng ë møc 3-4%, giai ®o¹n 2006 – 2010.
Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ céng víi sù gia t¨ng nh©n khÈu trªn thÕ giíi còng
nh− viÖc më réng tiÕp cËn c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ ®· khiÕn nhu cÇu vÒ
d−îc phÈm t¨ng lªn. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô y tÕ t− vµ
c«ng ®Òu chó ý tíi viÖc gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt vµ kinh doanh nªn ngay c¶ ë nh÷ng
thÞ tr−êng gi¸ c¶ thuèc lu«n cao nh− Hongkong vµ Singapore gi¸ c¶ cña s¶n
18
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
phÈm d−îc phÈm còng kh«ng cã sù biÕn ®éng ®ét ngét. ë c¸c khu vùc cã nhiÒu
hiÖu thuèc b¸n lÎ nh− thÞ tr−êng ch©u ¸, gi¸ c¶ t¨ng nhanh h¬n khèi l−îng.
Trong khu vùc bÖnh viÖn, chÝnh s¸ch mua b¸n vµ kª ®¬n thuèc cã thÓ
khiÕn ¸p lùc vÒ gi¸ c¶ gi¶m xuèng. C¸c chÝnh s¸ch nµy bao gåm: t¨ng c−êng sö
dông biÖn ph¸p ®Êu thÇu, b¾t buéc sö dông c¸c lo¹i thuèc generic, gi¸m s¸t vµ
kiÓm so¸t viÖc kª ®¬n thuèc, t¨ng c−êng kh¸m ch÷a bÖnh cho bÖnh nh©n cã b¶o
hiÓm. V× vËy, trong khu vùc bÖnh viÖn ë Trung Quèc, Hµn Quèc, §µi Loan vµ
Th¸i Lan, ng−êi ta hy väng nÕu cã t¨ng chØ lµ t¨ng vÒ khèi l−îng d−îc phÈm cßn
t¨ng gi¸ chØ ë møc tèi thiÓu hoÆc kh«ng t¨ng.
Mét ®Æc ®iÓm hÕt søc quan träng cña thÞ tr−êng d−îc phÈm thÕ giíi lµ tÝnh
®éc quyÒn t−¬ng ®èi cao. Nguån thuèc b¸n ra th−êng tËp trung vµo mét sè h·ng
vµ tËp ®oµn d−îc phÈm lín, doanh sè b¸n ra cña 25 h·ng hµng ®Çu trªn thÕ giíi
hµng n¨m ®¹t kho¶ng 148 tû USD, chiÕm 60,8% sè thuèc b¸n ra trªn thÕ giíi.
Mét ®iÓm ®¸ng l−u ý lµ c¸c h·ng hµng ®Çu thÕ giíi b¸n tíi 90% l−îng s¶n phÈm
cña hä ra n−íc ngoµi. §iÒu nµy thÓ hiÖn v−¬n ra thÞ tr−êng thÕ giíi lµ xu h−íng
tÊt yÕu ®èi víi sù t¨ng tr−ëng, ph¸t triÓn vµ lín m¹nh cña c¸c tËp ®oµn d−îc
phÈm lín trªn thÕ giíi.
1.2.3. Mét sè nh©n tè chñ yÕu t¸c ®éng tíi thÞ tr−êng d−îc phÈm :
Còng nh− tÊt c¶ c¸c lo¹i thÞ tr−êng, thÞ tr−êng d−îc phÈm ®−îc h×nh thµnh
vµ vËn ®éng rÊt ®a d¹ng, phô thuéc nhiÒu yÕu tè c¶ vÜ m« lÉn vi m«. §©y lµ thÞ
tr−êng kh«ng thÓ tån t¹i ®éc lËp mµ ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng m«i
tr−êng phøc t¹p vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng. M«i tr−êng vÜ m« bao gåm tÊt c¶ c¸c
nh©n tè bªn ngoµi kh«ng thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ
tr−êng thuèc víi møc ®é ¶nh h−ëng kh¸c nhau, bao gåm : ®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n
sè, kinh tÕ, v¨n ho¸ - x· héi.... V× vËy, vÒ c¬ b¶n thÞ tr−êng d−îc phÈm chÞu ¶nh
h−ëng cña c¸c yÕu tè sau :
* M«i tr−êng tù nhiªn - x∙ héi. DiÖn tÝch rõng bÞ gi¶m sót, diÖn tÝch ®Êt
trèng, ®åi träc t¨ng lªn, lò lôt x¶y ra th−êng xuyªn kÐo theo c¸c c¨n bÖnh nh− sèt
rÐt, sèt xuÊt huyÕt, c¸c bÖnh vÒ ®−êng tiªu ho¸, ®−êng h« hÊp. Bªn c¹nh, sù khai
th¸c kh«ng hîp lý c¸c nguån tµi nguyªn, kho¸ng s¶n còng lµm tµn ph¸ m«i
tr−êng, g©y hËu qu¶ xÊu ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®êi sèng, søc khoÎ cña con
ng−êi. T¸c ®éng lín nhÊt cña khai th¸c kho¸ng s¶n ®Õn m«i tr−êng lµ c¸c má, b·i
th¶i, khÝ th¶i ®éc, bôi vµ n−íc th¶i. B·i th¶i kh«ng cã c¸c c«ng tr×nh xö lý chÊt
th¶i lµm « nhiÔm nguån n−íc g©y dÞch bÖnh. Nh− vËy, ®iÒu kiÖn tù nhiªn lµ mét
trong c¸c nguyªn nh©n g©y sù gia t¨ng cña dÞch bÖnh vµ sè ng−êi m¾c bÖnh, t¹o
ra nhu cÇu sö dông thuèc ®a d¹ng, phøc t¹p kh«ng chØ riªng thÞ tr−êng thuèc ViÖt
Nam mµ lµ cña c¸c quèc gia kh¸c trªn toµn thÕ giíi.
Bªn c¹nh ®ã, sù ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ kinh tÕ lµm xuÊt hiÖn viÖc di
d©n tù do vµ sù gia t¨ng tèc ®é ®« thÞ ho¸ ngoµi nh÷ng mÆt tÝch cùc cßn g©y «
19
BiÖn ph¸p qu¶n lý ®iÒu hµnh vÜ m« ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng d−îc phÈm ViÖt Nam
nhiÔm m«i tr−êng sèng, tµn ph¸ tµi nguyªn vµ gia t¨ng c¸c dÞch vô x· héi, lµm
¶nh h−ëng kh«ng nhá tíi xu h−íng bÖnh tËt vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña nh©n d©n.
Sù ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu vÒ mËt ®é d©n c− còng g©y khã kh¨n cho viÖc ph¸t
triÓn hÖ thèng ph©n phèi thuèc vµ nhu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ cho nh©n d©n. Do
møc sinh gi¶m nhanh trong khi tuæi thä ngµy cµng gia t¨ng, d©n sè ViÖt Nam cã
xu h−íng l·o ho¸ víi tû träng ng−êi giµ ngµy cµng t¨ng, dÉn ®Õn nh÷ng nhu cÇu
vÒ phóc lîi x· héi vµ xu h−íng bÖnh tËt cña ng−êi giµ vµ trÎ em t¨ng cao. M«
h×nh c¬ cÊu bÖnh tËt thay ®æi lµm cho viÖc s¶n xuÊt cung øng thuèc vµ c¸c dÞch
vô kh¸c thay ®æi theo.
* M«i tr−êng kinh tÕ, v¨n ho¸ - x∙ héi. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ,
møc sèng ng−êi d©n trªn thÕ giíi ®· ®−îc t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Lóc nµy, ng−êi d©n
kh«ng chØ quan t©m ®Õn ¨n mÆc mµ quan t©m nhiÒu ®Õn viÖc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ
søc khoÎ. Sù ph¸t triÓn ®ång ®Òu cña c¸c ngµnh nghÒ céng víi c¸c nguån vèn
®Çu t− trong n−íc vµ ngoµi n−íc kh«ng ngõng t¨ng lªn ®· t¹o c«ng ¨n viÖc lµm
æn ®Þnh cho ng−êi d©n, thu nhËp ngµy mét n©ng cao. Qua ®ã, thÞ tr−êng d−îc
phÈm còng trë nªn s«i ®éng h¬n bëi nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng vµ môc tiªu lîi
nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp d−îc hay môc tiªu ch¨m sãc søc khoÎ cña c¸c
ch−¬ng tr×nh y tÕ quèc gia. ViÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi còng t¹o ®iÒu
kiÖn cho c¸c tÖ n¹n nghiÖn hót, m¹i d©m, b¹o lùc, tai n¹n giao th«ng … ph¸t
sinh, g©y ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn søc khoÎ nh©n d©n vµ t¹o ra nh÷ng nhu cÇu
míi cho thÞ tr−êng d−îc phÈm.
* HÖ thèng cung øng ph©n phèi thuèc vµ dÞch vô y tÕ. Sù xuÊt hiÖn cña
nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia s¶n xuÊt, kinh doanh thuèc, bao gåm c¶ c¸c
doanh nghiÖp n−íc ngoµi lµ yÕu tè tÝch cùc t¨ng nguån cung cÊp thuèc, ®¶m b¶o
cung øng ®ñ thuèc c¶ vÒ chÊt l−îng vµ chñng lo¹i, tuy nhiªn còng t¹o nªn mét thÞ
tr−êng d−îc phÈm phøc t¹p, khã qu¶n lý. ThÞ tr−êng d−îc phÈm ®· ph¸t sinh
nh÷ng c¹nh tranh gi÷a thuèc nhËp khÈu vµ thuèc s¶n xuÊt trong n−íc, gi÷a thuèc
cña c«ng ty n−íc ngoµi, gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt trong n−íc víi nhau.
DÞch vô y tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi bÖnh. Thuèc
th«ng qua dÞch vô y tÕ ®Õn ng−êi sö dông chiÕm tû lÖ kh¸ cao víi nhiÒu nguån
t¹o nªn mét thÞ tr−êng thuèc phong phó. Ho¹t ®éng b¶o hiÓm y tÕ trë thµnh nhu
cÇu ph¸t triÓn thiÕt yÕu cña x· héi b¶o ®¶m ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n ngµy
mét tèt h¬n, t¹o ra nhu cÇu æn ®Þnh cho thÞ tr−êng thuèc.
* C¸c yÕu tè ®Æc thï cña m«i tr−êng y tÕ.
+ YÕu tè bÖnh tËt. Nhu cÇu vÒ thuèc cña mét ng−êi bÖnh phô thuéc vµo
bÖnh tËt, søc khoÎ cña hä. Cßn nhu cÇu thuèc cña mét céng ®ång sÏ phô thuéc
vµo t×nh tr¹ng bÖnh tËt cña céng ®ång ®ã. ViÖc nghiªn cøu yÕu tè vµ m« h×nh
bÖnh tËt sÏ gióp cho viÖc ®Þnh h−íng chiÕn l−îc ph¸t triÓn kü thuËt ®iÒu trÞ, cung
20
- Xem thêm -
.PDF 
99 
57 
136 
