Tài liệu Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn vật lý ở trong trường trung học phổ thông nguyễn viết xuân tỉnh vĩnh phúc

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TÔ THẾ LONG BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VẬT LÍ TẠI TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGUYỄN VIẾT XUÂN - TỈNH VĨNH PHÚCC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG VĂN CÚC HÀ NỘI – 2011 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài...................................................................................... 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ...................................................... 4. Giả thuyết khoa học .............................................................................. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................ 6. Giới hạn đề tài ....................................................................................... 7. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 8. Đóng góp của luận văn và khả năng ứng dụng ...................................... 9. Cấu trúc luận văn ................................................................................... Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............ 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề .............................................. 1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu................. 1.2.1. Quản lý .............................................................................................. 1.2.2. Quản lý giáo dục ............................................................................... 1.2.3. Quản lý nhà trường ........................................................................... 1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học ............................................................... 1.2.5. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ............................................... 1.2.6. Quản lý hoạt động dạy học ở trường Trung học phổ thông.............. 1.2.7. Nhiệm vụ dạy học vật lí ở nhà trường phổ thông ............................. 1.2.8. Những đặc trưng về trình độ chuyên môn của giáo viên vật lý THPT 1.2.9. Những đặc trưng về nghiệp vụ sư phạm của giáo viên vật lí ........... 1.3. Người hiệu trưởng đối với công tác quản lý bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm ......................................................................... 1.3.1. Chức năng quản lý của hiệu trưởng THPT ....................................... 1.3.2. Phương tiện quản lý của hiệu trưởng ................................................ 1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học ................... 1.4.1. Yếu tố luật pháp, chính sách, cơ chế quản lý vận dụng vào dạy học ...... 1.4.2. Bộ máy tổ chức và đội ngũ nhân lực ................................................ 1.4.3. Cơ sở vật chất, phương tiện và thiết bị dạy học................................ 1.4.4. Yếu tố môi trường giáo dục nói chung và môi trường dạy học 1 1 3 4 4 4 4 4 6 6 7 7 8 8 11 12 13 16 16 21 22 23 25 25 28 29 29 30 31 31 nói riêng ...................................................................................................... 1.4.5. Yếu tố công nghệ thông tin và truyền thông ..................................... Kết luận chương 1 ....................................................................................... Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VẬT LÍ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGUYỄN VIẾT XUÂN - TỈNH VĨNH PHÚC ......................................................... 2.1 Khái quát tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục tỉnh Vĩnh Phúc ......... 2.1.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội: ................................................................. 2.1.2. Khái quát về giáo dục tỉnh Vĩnh Phúc: ............................................. 2.2. Thực trạng hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở trường Trung học phổ thông Nguyễn Viết Xuân. ....................................... 2.2.1. Thực trạng hoạt động dạy học của nhà trường ................................. 2.2.2. Đặc điểm học sinh ............................................................................. 2.3.Thực trạng về hoạt động dạy- học môn Vật Lý ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân- tỉnh Vĩnh Phúc ............................................................ 2.3.1.Thực trạng hoạt động giảng dạy môn Vật Lý của giáo viên ............. 2.3.2.Thực trạng hoạt động học tập môn Vật Lý của học sinh ................... 2.4. Thực trạng về quản lý hoạt động dạy- học môn Vật Lý ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân – Vĩnh Phúc ...................................................... 2.4.1.Thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy môn Vật Lý của giáo viên ....... 2.4.2.Thực trạng quản lý hoạt động học tập môn Vật Lý của học sinh ..... 2.5.Thực trạng quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy- học môn Vật lý .......... Kết luận chương 2 ................................................................................................... Chƣơng 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC VẬT LÍ Ở TRƢỜNG THPT NGUYỄN VIẾT XUÂN - VĨNH PHÚC ......................................................................................................... 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ....................................................... 3.1.1. Đảm bảo tính đồng bộ ....................................................................... 3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn ...................................................................... 3.1.3. Đảm bảo tính khả thi ......................................................................... 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở trường Trung học phổ thông Nguyễn Viết Xuân, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc ................. 3.2.1. Đổi mới các hình thức tuyên truyền giáo dục nhận thức cho cán 2 32 32 34 34 34 34 36 36 42 44 44 48 50 50 60 62 64 66 66 66 66 67 67 bộ, giáo viên và học sinh về thực hiện nhiệm vụ đổi mới giáo dục: .......... 3.2.2. Chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học cho giáo viên vật lý ............ 3.2.3. Chỉ đạo đổi mới công tác quản lý, sử dụng cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học .............................................................................. 3.2.4. Tổ chức cho GV và học sinh khai thác thành tựu KHCN vào việc thực hành, thực nghiệm vật lý trong quá trình dạy học .............................. 3.2.5. Tiến hành bồi dưỡng giáo viên thông qua hoạt động của tổ chuyên môn Vật Lý ..................................................................................... 3.2.6. Biện pháp phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh trong việc học tập môn vật lý học ........................................................................ 3.2.7. Ứng dụng công nghệ thông tin trong đổi mới công tác quản lý giáo dục ....................................................................................................... 3.2.8. Tăng cường các biện pháp tổ chức của tổ chủ nhiệm, các đoàn thể và kết hợp với hội PHHS nhằm góp phần đẩy mạnh đổi mới PPDH nói chung, môn vật lý nói riêng. ................................................................. 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý ............................................. 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất .... Kết luận chương 3 ....................................................................................... KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................... 1. Kết luận ................................................................................................... 2. Khuyến nghị ............................................................................................ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................. PHỤ LỤC 3 68 71 76 80 82 85 87 91 93 95 100 102 102 103 105 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẤT BGH : Ban giám hiệu CBCNV : Cán bộ công nhân viên CBQL : Cán bộ quản lý CĐ : Cao đẳng CNH : Công nghiệp hoá CNXH : Chủ nghĩa xã hội CNTT : Công nghệ thông tin CSVC : Cơ sở vật chất ĐH : Đại học GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên HĐDH : Hoạt động dạy học HĐH : Hiện đại hoá HS : Học sinh PPDH : Phương pháp dạy học QLGD : Quản lý giáo dục SGK : Sách giáo khoa TBDH : Thiết bị dạy học THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông UBND : Uỷ ban nhân dân 4 DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ SƠ ĐỒ Bảng Nội dung 2.1 Thống kê đội ngũ cán bộ quản lý trường THPT Nguyễn Viết Trang Xuân ............................................................................................................ 37 2.2 Thống kê đội ngũ giáo viên ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân 2.3 Kết quả thanh tra chuyên môn của trường THPT Nguyễn Viết 38 Xuân ............................................................................................................. 39 2.4 Thống kê tập thể, cá nhân đạt danh hiệu thi đua các cấp ............................ 40 2.5 Kết quả xếp loại hạnh kểm và học lực của học sinh ................................... 40 2.6 Kết quả thi học sinh giỏi cấp tỉnh của trường THPT Nguyễn Viết Xuân ..................................................................................................... 41 2.7 Kết quả học sinh trường THPT Nguyễn Viết Xuân trúng tuyển ĐH, CĐ ........................................................................................................ 42 2.8 Thống kê cơ sở vật chất, thiết bị dạy học (Năm học 2010 2011) ............................................................................................................ 43 2.9 Kết quả khảo sát thực trạng các hoạt động giảng dạy của GV.................... 45 2.10 Thực trạng sử dụng PPDH và phương tiện dạy học của GV .............................. 47 2.11 Khảo sát động lực học học Vật Lý .............................................................. 48 2.12 Kết quả khảo sát thực trạng về phương pháp học tập của HS..................... 49 2.13 Khảo sát nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng của những nội dung quản lý HĐ DH học môn Vật Lý ..................................... 51 2.14 Thực trạng quản lý việc thực hiện chương trình giảng dạy của GV................................................................................................................ 52 2.15 Thực trạng quản lý nhiệm vụ soạn bài và chuẩn bị bài lên lớp của GV ............................................................................................................................. 54 2.16 Thực trạng quản lý kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS ................... 56 2.17 Thực trạng quản lý nề nếp lên lớp của GV và vận dụng các 5 phương pháp, phương tiện dạy học ............................................................. 57 2.18 Thực trạng quản lý hoạt động tự học, tự bồi dưỡng của GV ..................... 59 2.19 Thực trạng quản lý hoạt động học môn Vật lý của HS .............................. 60 2.20 Thực trạng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học môn Vật Lý trường .......................................................................................................... 63 3.1 Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp đề xuất .................. 95 3.2 Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất ..................... 96 3.3 Tổng hợp đánh giá về mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp ............................................................................................... 98 Biểu đồ Nội dung 2.1 Thực trạng các PPDH môn Vật lý tại trường THPT Nguyễn Trang Viết Xuân tỉnh Vĩnh Phúc. .......................................................................... 47 3.1 Sự tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp.............................................................................................................. 99 Sơ đồ 1.1 Nội dung Trang Mối quan hệ của các chức năng quản lý...................................................... 10 6 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong thời đại của cách mạng khoa học - công nghệ, trí tụê đang trở thành động lực chính của sự tăng tốc phát triển. Hầu hết các quốc gia đều khẳng định nguồn lực con người là quan trọng nhất và giáo dục là con đường cơ bản nhất để phát huy nguồn lực con người, phục vụ cho sự phát triển nhanh và bền vững. Đặc biệt, đối với các nước đang phát triển, bên cạnh những thời cơ và thuận lợi , phải đối mặt với muôn vàn thách thức, khó khăn trong cuộc sống tìm kiếm các giải pháp cho phát triển thì GD & ĐT được xem là nhân tố quyết định sự thành bại của mỗi quốc gia. Trong báo cáo “Học tập: Một kho báu tiềm ẩn” gửi UNESCO của UBQT về giáo dục thế kỷ XXI có nêu: “Dưới áp lực của tiến bộ công nghệ và hiện đại hoá, đòi hỏi đối với giáo dục cho các mục đích kinh tế cũng không ngừng tăng lên ở hầu hết các nước trong suốt các giai đoạn đang xem xét, những so sánh quốc tế đôi khi đã làm nổi bật tầm quan trọng đối với năng xuất tăng lên của nguồn lực con người, và từ đó , sự đầu tư vào giáo dục”. Tại đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX. Đảng ta đã khẳng định: “ Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng và thúc đẩy sự nghiệp CNH - HĐH, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản của sự phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Đây là yêu cầu cấp bách đối với toàn xã hội, trong đó, ngành giáo dục có nhiệm vụ “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”. Chỉ thị 40 - CT/TW của Ban Bí thư trung ương Đảng đã nêu: “ Phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp CNH - HĐH đất nước, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người. Đây là trách nhiệm của toàn Đảng, trong đó nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục là lực lượng nòng cốt, có vai trò quan trọng”. 7 Như vậy, phát triển giáo dục và đào tạo đã trở thành mục tiêu chiến lược của công cuộc đổi mới đất nước, được xem là cuộc cách mạng mang tính thời đại sâu sắc. Đội ngũ nhà giáo và CBQL giáo dục là lực lượng cách mạng quan trọng, quyết định thắng lợi sự nghiệp đổi mới giáo dục, góp phần phát triển đất nước. Để đạt được mục tiêu này, vấn đề cấp thiết đặt ra cho giáo dục là phải “tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học” và đồng thời đổi mới công tác quản lí để nhằm đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao về nhân lực của công cuộc đổi mới kinh tế - xã hội. Trong xu thế toàn cầu hoá và việc Việt Nam đã là thành viên của WTO, chúng ta đang đứng trước những cơ hội và thách thức mới. Trong đó ngành giáo dục phải không ngừng khẳng định vị thế của mình nhằm thể hiện vai trò, tạo bước đột phá trong cuộc cách mạng trí tuệ đang hình thành và phát triển, Sự chuyển biến và phát triển của nền kinh tế tri thức diễn ra ngày càng rộng lớn và mạnh mẽ trên quy mô toàn cầu. Nền giáo dục cũng đã và đang định hình nhằm thực hiện chức năng trọng yếu là động lực của mọi sự tiến bộ xã hội. Đứng trước tình hình ấy, Đại hội Đảng công sản Việt Nam lần IX tiếp tục khẳng định: “Phát triển đội ngũ giáo viên, coi trọng chất lượng và đạo đức sư phạm, cải thiện chế độ đãi ngộ. Bảo đảm về cơ bản đội ngũ giáo viên đạt chuẩn quốc gia và tỉ lệ giáo viên so với yêu cầu học sinh từng cấp học”. Dạy học là hoạt động trung tâm của nhà trường, đội ngũ GV là lực lượng quyết định chất lượng dạy học. Nhiệm vụ của người giáo viên là giáo dục, giảng dạy theo mục tiêu, nguyên lí, chương trình giáo dục để giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và hình thành những tình cảm đạo đức tốt đẹp. Thời đại ngày nay, thời đại của thông tin và nền kinh tế tri thức thì sứ mạng của người giáo viên càng nặng nề hơn. Người thầy không chỉ chuyển tải thông tin cho HS mà còn phải tổ chức, điều khiển, hướng dẫn HS chủ động chiếm lĩnh tri thức. Vì vậy, vấn 8 đề nâng cao chất lượng giảng dạy của đội ngũ GV hết sức quan trọng, có ý nghĩa quyết định chất lượng đào tạo. Yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông, đổi mới HĐGD đòi hỏi phải đổi mới hoạt động quản lí. Đổi mới quản lí trường học trở thành đòi hỏi cấp bách trong đó biện pháp quản lí hoạt động giáo dục của giáo viên là vấn đề cơ bản có tác động trực tiếp nâng cao chất lượng giáo dục. Vật lí là một môn học liên quan mật thiết với thực tế, là một môn học khó đối với học sinh, để cho học sinh hiểu bài và thích học môn học này, không những giáo viên phải có kiến thức chuyên môn vững vàng mà còn có năng lực sư phạm tốt. Lối truyền thụ một chiều từ thầy đến trò vẫn được duy trì ở nhiều nơi và ở các cấp học. Các hoạt động tự học của học sinh như: tự tìm hiểu kiến thức, tự thao tác thực hành, tự phát hiện và giải quyết vấn đề không được giáo viên chú trọng. Do đó tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong quá trình tiếp thu kiến thức không được phát huy. Giảng dạy thiên về lý thuyết. Nội dung giảng dạy gò bó theo sách giáo khoa. Điều kiện để học sinh mở rộng kiến thức, ứng dụng kiến thức không được quan tâm. Mối liên hệ giữa kiến thức vật lý được học ở nhà trường và những ứng dụng của các kiến thức đó trong đời sống, Để khắc phục những yếu tố đó nhà quản lí giáo dục phải đóng vai trò chủ đạo, đi đầu trong các phong trào, hướng dẫn cho cán bộ giáo viên thực hiện theo để đạt kết quả cao. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Vật lí ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc” có ý nghĩa thiết thực và đáp ứng yêu cầu ở tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Đánh giá đúng thực trạng quản lí HĐDH Vật lí ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc, từ đó đề xuất một số Biện pháp nâng cao chất 9 lượng và hiệu quả công tác quản lí HĐDH Vật lí của trường THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học môn Vật lí ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. 3.2 Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lí Hoạt động dạy học môn Vật lí ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. 4. Giả thuyết khoa học Thực trạng về công tác quản lí HĐDH môn Vật lí ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc, tuy đã đạt được những kết quả nhất định nhưng vẫn có nhiều bất cập, chưa đáp ứng đuợc yêu cầu ngày càng cao của công tác quản lí ở trường THPT. Nếu đánh giá đúng thực trạng công tác quản lí HĐDH môn Vật lí ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc, sẽ có cơ sở thực tiễn để đề xuất các Biện pháp quản lí đối với HĐDH nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của HĐDH ở trường THPT. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1 Nghiên cứu cơ sở lí luận về quản lí HĐDH ở trường THPT 5.2 Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng về quản lí HĐDH Vật lí ở trường THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc 5.3 Đề xuất biện pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lí HĐDH Vật lí trường THPT 6. Giới hạn đề tài Nghiên cứu các biện pháp quản lí hoạt động dạy học Vật lí ở THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1 Phương pháp luận 10 - Tiếp cận hệ thống - cấu trúc: Là cách thức nghiên cứu đối tượng như một hệ thống toàn vẹn, phát triển động, tự hình thành và phát triển thông qua việc giải quyết mâu thuẫn nội tại do sự tương tác hợp quy luật của các thành tố tạo ra. Qua đó phát hiện các yếu số sinh thành, yếu tố bản chất và lôgic phát triển của đối tượng trở thành hệ toàn vẹn, tích hợp mang chất lượng mới. - Tiếp cận quan điểm lịch sử: Khi xem xét sự vật hay một hiện tượng, chúng ta thường xem xét quá trình lịch sử của nó. Từ đó thấy được mối quan hệ giữa quá khứ, hiện tại và tương lai của đối tượng nghiên cứu. - Tiếp cận quan điểm thực tiễn: Việc đề ra các biện pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý giảng dạy Vật lí trường THPT dựa trên việc khảo sát thực trạng quản lý giảng dạy của CBQL. Qua khảo sát, phát hiện những mặt mạnh, mặt yếu, những nguyên nhân hạn chế, từ đó đề ra các biện pháp mang tính khả thi hơn . 7.2 Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1 Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận Bằng việc tổng hợp, phân tích, nghiên cứu, khai thác những cơ sở lí luận đã có trong các công trình khoa học, trong văn kiện của Đảng, chủ trương chính sách pháp luật của nhà nước, của ngành giáo dục, sách, tạp chí chuyên ngành,… nhằm xác lập cơ sở lí luận của đề tài nghiên cứu. 7.2.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra bằng Anket Phương pháp này nhằm mục đích khảo sát các nhóm đối tượng là CBQL, GV. Các tài liệu điều tra được sẽ là những thông tin quan trọng cần cho quá trình nghiên cứu và là căn cứ quan trọng để đề xuất những giải pháp khoa học. + Phương pháp quan sát sư phạm Nhằm thu thập thông tin qua việc quan sát hoạt động quản lí dạy học Vật lí của CBQL ở THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. 11 + Phương pháp chuyên gia Chúng tôi xin ý kiến của một số nhà QLGD có kinh nghiệm, lãnh đạo và chuyên viên, nhằm hiểu rõ thực trạng và có một số đề xuất hợp lí. + Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động Qua nghiên cứu các sản phẩm của HĐGD cũng như kết quả học tập của HS sẽ có cơ sở đề ra những giải pháp quản lí dạy học tốt hơn. 7.2.3 Phương pháp thống kê toán học Sau khi thu thập các phiếu thăm dò ý kiến, dựa vào kết quả điều tra, tác giả sử dụng phần mềm SPSS for Windows để xử lí số liệu, tính tần số xuất hiện và tỉ lệ phần trăm các nội dung trong phiếu hỏi nhằm đánh giá thực trạng và định hướng nâng cao hiệu quả công tác quản lí HĐGD ở THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. 8. Đóng góp của luận văn và khả năng ứng dụng Luận văn cung cấp một số thực trạng về công tác quản lý hoạt động giảng dạy Vật lí, rút ra những kết quả đạt được và phân tích những hạn chế của công tác quản lý hoạt động giảng dạy ở các trường tiểu học trong tình hình hiện nay. Luận văn đề xuất một số biện pháp nhằm ứng dụng vào công tác quản lý hoạt động giảng dạy, từng bước nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động giảng dạy Vật lí ở THPT Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy Vật lí ở trung học phổ thông Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy Vật lí ở trung học phổ thông Nguyễn Viết Xuân - tỉnh Vĩnh Phúc. 12 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề Quản lý giáo dục, quản lý nhà trường là những vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước hết sức quan tâm. Việc chú trọng tới các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học trong nhà trường luôn giữ vị trí đặc biệt quan trọng. Những nghiên cứu của tác giả nước ngoài đã đề cập đến vấn đề cốt lõi của quản lý và quản lý giáo dục như: F.W.Taylor (1911), G.Mayor, P.Druckev… Nhiều nhà sư phạm trong nước như: Hà Thế Ngữ (1991), Hồ Ngọc Đại, Đặng Vũ Hoạt (1988), Trần Kiều (1997), Thái Duy Tuyên (1998), Nguyễn Văn Lê (1996)… đã tiến hành nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề về vị trí, vai trò của việc tổ chức quá trình dạy học, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng dạy học; Những ưu điểm và nhược điểm của hình thức dạy học trên lớp, bản chất và mối quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học, vai trò của người dạy và người học; việc đổi mới nội dung cũng như cách thức tổ chức dạy học. Gần đây, đứng trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục đào tạo nói chung và đổi mới nội dung, phương pháp dạy học nói riêng, nhiều nhà giáo dục học, tâm lý học như Phạm Viết Vượng (2000), Đặng Thành Hưng (2002), Nguyễn Văn Đản… đã đi sâu nghiên cứu các vấn đề về đổi mới nội dung, phương pháp dạy học theo hướng nâng cao tính hiện đại và gắn khoa học với đời sống thực tiễn sản xuất, vấn đề lấy học sinh làm trung tâm; Những nghiên cứu công phu của các tác giả như Nguyễn Đức Chính, Đặng Quốc Bảo (2004). Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2003), Nguyễn Công Bằng, Cao Duy Bình… đều tập trung nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động của giáo viên và học sinh nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. 13 Giáo dục có chức năng quan trọng là tài sản xuất sức lao động kỹ thuật cho nền kinh tế, phục vụ cho sự phát triển của xã hội. Vì vậy, hoạt động giáo dục luôn luôn phát triển, tiến bộ và không ngừng đổi mới để góp phần vào sự phát triển, tiến bộ của xã hội. Trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế thế giới, nguồn nhân lực có chuyên môn cao, tay nghề vững vàng, Trong đó kiến thức bộ môn Vật lí đóng vai trò nền tảng quan trọng trong khối các ngành khoa học kỹ thuật. Để đáp ứng được yêu cầu này của xã hội, giáo dục lại càng có vai trò quan trọng và cấp thiết trong việc giáo dục toàn diện. Trong hướng nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học trong nhà trường hiện nay một số đề tài đã được nghiên cứu như: Một số biện pháp quản lý hoạt động của hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ở trường THCS huyện Đông Sơn - Thanh Hoá - Lê Thị Hải - ĐHSP HN, 2003; Một số biện pháp quản lý của chủ nhiệm bộ môn đối với hoạt động dạy học ngoại ngữ ở trường Đại học sư phạm thuộc Đại học Thái Nguyên - Hoàng Công Đình, ĐHSPHN, 2004: Biện pháp quản lý của Hiệu trưởng trong việc bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên Vật lý tại trường THPT của tỉnh Bắc Giang Nguyễn Văn Thanh ĐHGD – ĐHQG 2006 - Một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học ở các trường THCS huyện Tam Đảo tỉnh Vĩnh Phúc trong giai đoạn hiện nay - Bùi Minh Sơn, ĐHGD - ĐHQG, 2008 Biện pháp quản lí dạy học các môn khoa học tự nhiên tại các trường THPT thành phố Vĩnh Yên tỉnh Vĩnh Phúc - Trần Thị Thanh Mai, ĐHGD - ĐHQG, 2008 1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu 1.2.1. Quản lý Quản lý là một hoạt động quan trọng nhất trong các hoạt động của con người. Quản lý đúng tức là con người đã nhận thức được quy luật, vận động theo quy luật và sẽ đạt được những thành công to lớn. Nghiên cứu về quản lý sẽ giúp cho con người có được những kiến thức cơ bản nhất, chung nhất đối với hoạt động quản lý 14 F.W Taylor cho rằng: Quản lý là biết chính xác điều muốn người khác làm và sau đó thấy họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất. [19;12] H. Koontz thì khẳng định: Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm (tổ chức ). [19;12] Theo C.Mác: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo. Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng ”. [19;12] Quản lý chính là các hoạt động do một hoặc nhiều người điều phối hành động của những người khác nhằm thu được kết quả mong muốn. Từ những định nghĩa trên, có thể hiểu một cách khái quát về quản lý như sau: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra”. [19;12] Khi xem xét khái niệm quản lý cần chú ý các điểm sau: - Quản lý là những tác động có mục đích lên những tập thể, nhóm xã hội, tổ chức. - Quản lý là công tác phối hợp có hiệu quả hoạt động của những nguời cộng sự khác nhau cùng chung một tổ chức. - Quản lý là các hoạt động được thực hiện nhằm đảm bảo hoàn thành công việc qua những nỗ lực của người khác. Quản lý bao gồm nhiều yếu tố như chủ thể quản lý (tức trả lời câu hỏi “Ai quản lý?”), chủ thể quản lý có thể là một hoặc nhiều người. Còn “Quản lý ai?” hay “Quản lý cái gì?” đó chính là khách thể quản lý (hay còn gọi là đối tượng quản lý). Chủ thể quản lý và khách thể (đối tượng) quản lý luôn có mối quan hệ tác động qua lại với nhau. Đây là quan hệ ra lệnh – phục tùng, không đồng cấp và có tính bắt buộc. Bên cạnh đó phải có một mục tiêu và một quỹ 15 đạo đã định ra cho chủ thể và khách thể quản lý. Chính mục tiêu này là những căn cứ để chủ thể tạo ra các tác động. Như vậy, bản chất của quản lý là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt được những mục tiêu cơ bản của quản lý. Quản lý có 4 chức năng cơ bản sau: Sơ đồ 1.1: Mối quan hệ của các chức năng quản lý Kế hoạch Tổ chức Quản lý Chỉ đạo Kiểm tra - Chức năng kế hoạch hoá: là soạn thảo thông qua được những quy định về chủ chương quản lý quan trọng trên cơ sở những yêu cầu cơ bản kết hợp với thực tiễn để đưa ra những phương hướng kế hoạch cho phù hợp và có tính khả thi cao. - Chức năng tổ chức: Thực hiện các quyết định, chủ trương bằng cách xây dựng cấu trúc tổ chức của đối tượng quản lý, tạo dựng mạng lưới quan hệ tổ chức, tuyển chọn, sắp xếp, bồi dưỡng cán bộ, làm cho mục tiêu trở nên có ý nghĩa, tăng tính hiệu quả về mặt tổ chức. - Chức năng chỉ đạo: Chỉ dẫn, vận động, điều chỉnh và phối hợp với các lực lượng tích cực, chủ động theo sự phân công như kế hoạch đã định. - Chức năng kiểm tra, đánh giá: Là chức năng liên quan đến mọi cấp quản lý để đánh giá kết quả hoạt động của hệ thống. Nó thực hiện việc xem xét tình hình thực hiện công việc đối chiếu với yêu cầu để có đánh giá đúng đắn. Tóm lại: Các chức năng quản lý tạo thành một hệ thống thống nhất với một trình tự nhất định, trong đó từng chức năng vừa có tính độc lập tương đối, 16 vừa có mối quan hệ phụ thuộc với chức năng khác. Quá trình ra quyết định quản lý là quá trình thực hiện các chức năng quản lý theo một trình tự nhất định. Việc bỏ qua hoặc coi nhẹ bất cứ một chức năng nào trong số các chức năng đều ảnh hưởng xấu tới kết quả quản lý. Các chức năng tạo thành một chu trình quản lý của một hệ thống. 1.2.2. Quản lý giáo dục Quản lý giáo dục là quản lý một lĩnh vực xã hội. Lĩnh vực này ngày càng thâm nhập vào mọi mặt của đời sống. Giáo dục đồng nghĩa với sự phát triển. Nó là cái hiện hữu vô hình trong mọi sản phẩm vật chất và tinh thần. Quản lý giáo dục là điển hình nhất về quản lý con người, quản lý sự hình thành và phát triển nhân cách. Sự hình thành và phát triển nhân cách là cái gốc để có dân trí, nhân lực và nhân tài. Về khái niệm quản lý giáo dục có nhiều cách hiểu khác nhau: - Quản lý giáo dục theo nghĩa tổng quát là “hoạt động điều hành, phối hợp các lực lượng xã hội nhằm đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu phát triển xã hội”. Ngày nay, với sứ mệnh phát triển giáo dục thường xuyên, công tác giáo dục không chỉ giới hạn ở thế hệ trẻ mà cho mọi người; tuy nhiên trọng tâm vẫn là giáo dục thế hệ trẻ cho nên quản lý giáo dục được hiểu là sự điều hành hệ thống giáo dục quốc dân, các trường trong hệ thống giáo dục quốc dân. - Quản lý giáo dục là hoạt động điều hành, phối hợp các lực lượng xã hội nhằm đẩy mạnh công tác giáo dục theo yêu cầu phát triển xã hội. [9;86] - Theo tác giả Trần Kiểm: “QLGD là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau nhằm mục đích đảm bảo sự hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ trên cơ sở nhận thức và vận dụng những quy luật chung của xã hội cũng như các quy luật của quản lý giáo dục, sự phát triển tâm lý và thể lực của trẻ em.”. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “QLGD là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ 17 vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường XHCN Việt Nam, mà điểm hội tụ là quá trình dạy học, giáo dục thế hệ trẻ, đưa giáo dục đến mục tiêu dự kiến, tiến lên một trạng thái mới về chất” [21]. Như vậy, quản lý giáo dục là tổng hợp các biện pháp tổ chức kế hoạch hóa nhằm bảo đảm sự vận hành bình thường các cơ quan trong hệ thống giáo dục. Hệ thống giáo dục là một hệ thống xã hội, quản lý giáo dục cũng chịu sự chi phối của quy luật xã hội và tác động của quản lý xã hội. Trong quản lý giáo dục các hoạt động quản lý hành chính nhà nước và quản lý sự nghiệp chuyên môn đan xen vào nhau, thâm nhập lẫn nhau không tách biệt, tạo thành hoạt động quản lý thống nhất. Từ những khái niệm nêu trên đưa đến cách hiểu chung nhất: Quản lý giáo dục là quá trình vận dụng nguyên lý, khái niệm, phương pháp chung nhất của khoa học quản lý vào lĩnh vực giáo dục. Quản lý giáo dục là sự tác động có chủ đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trong lĩnh vực giáo dục nhằm đạt mục tiêu xác định. 1.2.3. Quản lý nhà trường Trường học là tổ chức giáo dục cơ sở, trực tiếp làm công tác giáo dục, là tế bào của bất cứ hệ thống giáo dục nào (từ cơ sở đến trung ương). Chất lượng của giáo dục là do thành tích đích thực của nhà trường (cùng với hệ thống quản lý giáo dục). Theo tác giả Bùi Trọng Tuân thì quản lý nhà trường bao gồm quản lý bên trong nhà trường, nghĩa là quản lý từng thành tố: Mục đích giáo dục, nội dung giáo dục, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, đội ngũ giáo viên và các CBCNV, tập thể học sinh và cơ sở vật chất - thiết bị dạy học. Các thành tố này quan hệ qua lại lẫn nhau và tất cả đều nhằm thực hiện chức năng giáo dục - đào tạo) và quản lý các mối quan hệ giữa nhà trường với môi trường xã hội bên ngoài. 18 Tác giả Phạm Minh Hạc viết: “Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và từng học sinh” [14, tr.71]. Tác giả M.I. Kônđacôp thì “Không đòi hỏi một định nghĩa hoàn chỉnh chúng ta hiểu quản lý nhà trường (công việc nhà trường) là một hệ thống xã hội sư phạm đặc biệt, hệ thống này đòi hỏi những tác động có ý thức, có kế hoạch và hướng đích của chủ thể quản lý đến tất cả các mặt của đời sống nhà trường, nhằm đảm bảo sự vận hành tối ưu về các mặt kinh tế – xã hội, tổ chức sư phạm của quá trình dạy học và giáo dục thế hệ đang lớn lên” [15, tr.16]. Theo Nguyễn Ngọc Quang thì quản lý trường học là tập hợp những tác động tối ưu (công tác, tham gia, hỗ trợ, phối hợp, can thiệp) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, học sinh và cán bộ khác. [21] Mục tiêu quản lý của nhà trường được cụ thể hoá trong kế hoạch nhiệm vụ năm học, tập trung vào việc phát triển toàn diện nhân cách của học sinh. Để thực hiện mục tiêu này, người hiệu trưởng phải tiến hành các hoạt động quản lý: xây dựng môi trường giáo dục, xây dựng cơ sở vật chất nhà trường và các điều kiện phục vụ cho việc dạy và học, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, tạo lập và duy trì tốt mối quan hệ nhà trường- gia đình- xã hội, thực hiện dân chủ hoá trong quản lý nhà trường và các hoạt động khác. Từ những định nghĩa trên cho thấy: Quản lý nhà trường là việc người hiệu trưởng xây dựng mục tiêu, kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá các kết quả đạt được so với yêu cầu và chuẩn mực đề ra trong chương trình giáo dục và nhiệm vụ năm học về chất lượng phát triển toàn diện nhân cách của học sinh. 1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học 1.2.4.1. Hoạt động dạy học Hoạt động dạy học là quá trình truyền thụ và lĩnh hội những kỹ năng, kỹ xảo và phương pháp nhận thức của con người. Dạy học là quá trình hoạt 19