Tài liệu Biện pháp khai thác và sử dụng thiết bị dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện ninh giang tỉnh hải dương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM _______________________ NGUYỄN HỮU TƢỜNG BIỆN PHÁP KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NINH GIANG, TỈNH HẢI DƢƠNG Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS PHẠM VIẾT VƢỢNG THÁI NGUYÊN – 2013 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, đƣợc xuất phát từ yêu cầu phát sinh trong công việc để hình thành hƣớng nghiên cứu. Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn đƣợc thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực chƣa từng đƣợc ai công bố trƣớc đây. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2013 Tác giả luận văn NGUYỄN HỮU TƢỜNG Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu đề tài “Biện pháp khai thác và sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương”, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ, chỉ bảo nhiệt tình của các thầy cô giáo trƣờng Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Với tình cảm chân thành, tôi bày tỏ lòng biết ơn đối với Ban giám hiệu, Khoa Sau đại học, phòng Quản lý khoa học - Trƣờng Đại học Thái Nguyên, các thầy giáo, cô giáo đã tham gia quản lý, giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn đặc biệt đến PGS.TS. PHẠM VIẾT VƢỢNG ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn, giúp đỡ về khoa học để tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn: - Lãnh đạo, chuyên viên Phòng GD&ĐT huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương; - Ban giám hiệu, các thầy cô giáo, nhân viên thiết bị các trường THCS huyện Ninh Giang; - Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, cổ vũ, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong suốt quá trình thực hiện đề tài, song có thể còn có những mặt hạn chế thiếu sót. Chúng tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp và sự chỉ dẫn của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2013 Tác giả luận văn NGUYỄN HỮU TƢỜNG Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC BẢNG CHỮ VIẾT TẮT................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... v MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 4 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .......................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................. 4 5. Nhiện vụ và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 4 6. Phƣơng pháp nghiên cứu........................................................................... 4 7. Những đóng góp chính của đề tài ............................................................. 5 8. Cấu trúc của luận văn ................................................................................ 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CÁC BIỆN PHÁP KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC ............................................................................ 6 1.1. Sơ lƣợc về lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................... 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................ 7 1.2.1. Quản lý ............................................................................................ 7 1.2.2. Quản lý giáo dục ........................................................................... 10 1.2.3. Thiết bị dạy học ............................................................................. 11 1.2.4. Quản lý thiết bị dạy học ................................................................ 12 1.2.4.1. Khái niệm ............................................................................... 12 1.2.4.2. Nội dung quản lý TBDH ........................................................ 12 1.2.5. Hiệu quả quản lý TBDH ............................................................... 13 1.2.5.1. Hiệu quả quản lý ........................................................................ 13 1.2.5.2. Hiệu quả quản lý thiết bị dạy học ở trƣờng THCS .................... 13 1.2.5.3. Biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý TBDH ở các trƣờng THCS ....... 13 1.3. Thiết bị dạy học trong nhà trƣờng THCS ............................................ 13 1.3.1. Vai trò của TBDH ......................................................................... 14 1.3.2. Các loại TBDH .............................................................................. 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 1.3.3. Các yêu cầu đối với TBDH hiện nay ............................................ 18 1.4. Công tác quản lý TBDH ở các trƣờng THCS ...................................... 19 1.4.1. Mục đích quản lý TBDH ở trƣờng THCS .................................... 19 1.4.2. Nội dung cơ bản của quản lý, khai thác và sử dụng TBDH ở trƣờng THCS................................................................................... 20 1.4.2.1. Xây dựng hệ thống TBDH ..................................................... 20 1.4.2.2. Bảo quản TBDH..................................................................... 21 1.4.2.3. Khai thác và sử dụng TBDH .................................................. 22 1.4.3. Những yêu cầu của công tác quản lý, khai thác và sử dụng TBDH trong trƣờng THCS ......................................................................... 24 1.4.3.1. Yêu cầu về quản lý TBDH ..................................................... 24 1.4.3.2. Yêu cầu đối với Hiệu trƣởng trƣờng THCS trong việc quản lý TBDH ................................................................................... 25 1.4.3.3. Yêu cầu của việc nâng cao chất lƣợng giáo dục .......................... 25 1.4.4. Những định hƣớng quản lý TBDH ............................................... 26 1.4.5. Quan điểm chỉ đạo về quản lý TBDH các trƣờng THCS tại huyện Ninh Giang ...................................................................................... 27 1.4.5.1. Định hƣớng phát triển giáo dục phổ thông của huyện Ninh Giang đến năm 2015 ................................................................. 27 1.4.5.2.Quan điểm chỉ đạo về công tác quản lý việc khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang .............. 27 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 28 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ KHAI THÁC, SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NINH GIANG, TỈNH HẢI DƢƠNG.................................................................................................... 30 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế, giáo dục của huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng .......................................................................... 30 2.1.1. Về điều kiện tự nhiên .................................................................... 30 2.1.2. Về phát triển kinh tế - xã hội......................................................... 31 2.1.3. Về tình hình giáo dục .................................................................... 32 2.1.3.1. Về giáo dục Mầm non ............................................................ 32 2.1.3.2. Về giáo dục Tiểu học ............................................................. 33 2.1.3.3. Về giáo dục THCS ................................................................. 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v 2.2. Thực trạng quản lý khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng ...................................................... 34 2.2.1. Thực trạng đội ngũ làm công tác khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS.................................................................................... 34 2.2.1.1. Thực trạng đội ngũ hiệu trƣởng, phó hiệu trƣởng các trƣờng THCS..... 34 2.2.1.2. Đội ngũ cán bộ chuyên trách công tác TBDH ....................... 35 2.2.2. Thực trạng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng ...................................................................................... 37 2.2.2.1. Thực trạng về số lƣợng TBDH .............................................. 37 2.2.2.2. Thực trạng về chất lƣợng TBDH ........................................... 39 2.2.3. Thực trạng khai thác và sử dụng TBDH ....................................... 40 2.2.3.1. Thực trạng lập kế hoạch ......................................................... 41 2.2.3.2. Thực trạng khai thác và sử dụng ............................................ 41 2.2.3.3. Thực trạng chỉ đạo ................................................................. 42 2.2.3.4. Thực trạng công tác kiểm tra ................................................. 42 2.2.4. Thực trạng của công tác bảo quản TBDH..................................... 43 2.2.4.1. Các điều kiện CSVC để bảo quản TBDH .............................. 43 2.2.4.2. Cán bộ chuyên trách công tác bảo quản: ............................... 44 2.2.5. Thực trạng khai thác và sử dụng TBDH ....................................... 47 2.2.6. Đánh giá chung về thực trạng ....................................................... 51 2.2.6.1. Mặt thành công....................................................................... 51 2.2.6.2. Mặt hạn chế ............................................................................ 52 2.3. Nguyên nhân của thực trạng ................................................................ 53 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 54 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN NINH GIANG, TỈNH HẢI DƢƠNG .... 55 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp khai thác và sử dụng công tác TBDH . 55 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .................................................. 55 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học ............................................... 55 3.1.3. Nguyên tắc khả thi ......................................................................... 55 3.2. Các biện pháp nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng ............................... 56 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi 3.2.1. Tuyển dụng đội ngũ nhân viên đƣợc đào tạo về TBDH.................... 56 3.2.2. Thƣờng xuyên bồi dƣỡng nghiệp vụ, kĩ năng thực hành cho nhân viên phụ trách TBDH và giáo viên bộ môn .................................... 56 3.2.3. Xây dựng và thực hiện kế hoạch mua sắm, bổ sung TBDH ......... 59 3.2.3.1. Tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng, bổ sung, mua sắm TBDH.. 60 3.2.3.2. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch xây dựng, bổ sung, mua sắm TBDH .. 61 3.2.3.3. Kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch xây dựng, đầu tƣ, mua sắm TBDH ........................................................................ 62 3.2.4. Quản lý việc khai thác và sử dụng có hiệu quả TBDH................. 63 3.2.5. Làm tốt công tác bảo quản, sửa chữa TBDH ................................ 66 3.2.6. Làm tốt công tác thi đua khen thƣởng về khai thác và sử dụng TBDH.. 69 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đƣợc đề xuất..................................... 70 3.4. Khảo sát về tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng ...................................................................................... 71 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 74 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 75 Kết luận ....................................................................................................... 75 Kiến nghị ..................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................... 80 PHỤ LỤC ............................................................................................................ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv DANH MỤC BẢNG CHỮ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý CĐSP Cao đẳng sƣ phạm CNH Công nghiệp hoá CNTT&TT Công nghệ thông tin và truyền thông CSVC-TB Cơ sở vật chất - thiết bị ĐHSP Đại học sƣ phạm GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GS Giáo sƣ GV Giáo viên HĐH Hiện đại hoá HS Học sinh HTDHĐPT Hình thức dạy học đa phƣơng tiện KH Kế hoạch KHKT Khoa học kỹ thuật PHBM Phòng học bộ môn PPDH Phƣơng pháp dạy học PTDH Phƣơng tiện dạy học PTKTDH Phƣơng tiện kỹ thuật dạy học PTNN Phƣơng tiện nghe nhìn QLGD Quản lý giáo dục SGK Sách giáo khoa TBDH Thiết bị dạy học TCDN Tổng cục dạy nghề TH Tiểu học THCS Trung học cơ sở TNHH Trách nhiệm hữu hạn TS Tiến sĩ XHHGD Xã hội hoá giáo dục Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Cấu trúc của máy dạy học đa phƣơng tiện ......................17 Bảng 2.1. Số lƣợng, trình độ đào tạo của đội ngũ hiệu trƣởng, phó hiệu trƣởng các trƣờng THCS huyện Ninh Giang (Năm học 2009-2010) ......................................................35 Bảng 2.2. Số lƣợng, trình độ của đội ngũ cán bộ (GV) phụ trách TBDH năm học 2011-2012 .............................................36 Bảng 2.3. Tổng hợp số liệu thiết bị dùng chung các trƣờng THCS huyện Ninh Giang (Năm học 2011-2012) ............37 Bảng 2.4. Tổng hợp về hiện trạng số lƣợng TBDH trong 24 trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng ..........38 Bảng 2.5. Đánh giá về chất lƣợng TBDH qua ý kiến của CBQL về TBDH...........................................................................39 Bảng 2.6. Tổng hợp đánh giá về chất lƣợng TBDH theo ý kiến của GV sử dụng ...............................................................40 Bảng 2.7. Bảng tổng hợp thực trạng CSVC phòng kho, tủ giá TBDH các trƣờng THCS huyện Ninh Giang ...................43 Bảng 2.8. Trình độ đào tạo của cán bộ (GV) phụ trách bảo quản TBDH.....44 Bảng 2.9. Tổng hợp đánh giá việc nắm vững các quy định về chế độ bảo quản theo ý kiến của CBQL, GV nhà trƣờng .......45 Bảng 2.10. Tổng hợp đánh giá việc thực hiện quy trình và phƣơng pháp bảo quản của nhà sản xuất theo ý kiến của CBQL, GV nhà trƣờng ..............................................45 Bảng 2.11. Tổng hợp đánh giá việc thực hiện quy trình và phƣơng pháp bảo quản đối với từng loại vật tƣ thiết bị theo ý kiến của CBQL, GV nhà trƣờng ................................................46 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi Bảng 2.12. Tổng hợp đánh giá việc thực hiện chế độ kiểm tra, kiểm kê về bảo quản TBDH theo ý kiến của CBQL, GV nhà trƣờng ..................................................................46 Bảng 2.13. Tổng hợp về việc xây dựng kế hoạch sử dụng TBDH của từng bộ môn và nhà trƣờng qua ý kiến của CBQL và GV bộ môn ..................................................................47 Bảng 2.14. Tổng hợp về việc sử dụng TBDH của GV bộ môn qua ý kiến của CBQL và tổ trƣởng tổ chuyên môn .........48 Bảng 2.15. Tổng hợp về năng lực sử dụng TBDH của GV bộ môn qua ý kiến của CBQL và tổ trƣởng tổ chuyên môn .49 Bảng 2.16. Tổng hợp về thái độ sử dụng TBDH của GV bộ môn qua ý kiến của CBQL và tổ trƣởng tổ chuyên môn .........49 Bảng 2.17. Tổng hợp về năng lực chế tạo và sử dụng TBDH tự làm của GV bộ môn qua ý kiến của CBQL và tổ trƣởng tổ chuyên môn ......................................................50 Bảng 2.18. Tổng hợp về hiệu quả sử dụng TBDH của GV bộ môn qua các phiếu kiểm tra..............................................50 Bảng 3.1. Kế hoạch đầu tƣ thiết bị ..................................................60 Bảng 3.2. Bảng theo dõi thực hiện kế hoạch....................................61 Bảng 3.3 Kế hoạch bảo dƣỡng, sửa chữa thiết bị ...........................69 Bảng 3.4. Khảo sát về tính cần thiết của các biện pháp nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng TBDH ..............................71 Bảng 3.5. Khảo sát về tính khả thi của các biện pháp nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng TBDH ..............................72 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý ...................................... 10 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thực hiện Nghị quyết 40/2000/QH 10 ngày 9/12/2000 của Quốc hội khoá X và Chỉ thị 14/2001/CT-TTg ngày 11/6/2001 của Thủ tƣớng Chính phủ về việc Đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có thông tƣ số 14/2002 về việc Hƣớng dẫn thực hiện Chỉ thị số 14 của Thủ tƣớng Chính phủ nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu của việc đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông: “Xây dựng nội dung chương trình, phương pháp giáo dục, SGK phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ CNH, HĐH đất nước, phù hợp với truyền thống và thực tiễn Việt Nam”, “Việc đổi mới chương trình, SGK, phương pháp dạy và học phải được thực hiện đồng bộ với việc nâng cấp và đổi mới trang thiết bị dạy học, tổ chức đánh giá tiêu chuẩn hoá trường sở, đào tạo bồi dưỡng giáo viên, công tác khai thác và sử dụng giáo dục...” [28; Tr.01] Để đạt đƣợc mục tiêu, thực hiện nghị quyết 40/2000/QH 10 của Quốc Hội về “Đổi mới giáo dục phổ thông”, từ năm học 2001 – 2002 đến nay, Bộ giáo dục và đào tạo đã triển khai và tổng kết thực hiện chƣơng trình sách giáo khoa mới trên phạm vi cả nƣớc. Đổi mới giáo dục THCS, đây là bậc học hình thành cơ bản ban đầu cho sự phát triển toàn diện của một con ngƣời sau này, là bậc học đặt nền tảng vững chắc cho giáo dục phổ thông và hệ thống giáo dục quốc dân. Vì vậy, yêu cầu đặt ra là phải không ngừng nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện, mà một trong những yếu tố để nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện là phải lấy đổi mới phƣơng pháp dạy học làm then chốt. Nhƣng, để đổi mới phƣơng pháp dạy học có hiệu quả thì thiết bị và đồ dùng dạy học trở thành một điều kiện không thể thiếu và có vai trò hết sức quan trọng. Bởi vì, thiết bị và đồ đùng dạy học là những công cụ lao động của giáo viên và học sinh. Thông qua những công cụ lao động này, giáo viên và học sinh biết sử dụng hợp lý, đúng quy trình, phù hợp với từng đơn vị kiến thức, nội dung bài học, môn học thì thiết bị và đồ đùng dạy học sẽ là nguồn phƣơng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 tiện cung cấp kiến thức cho học sinh. Xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS: Bao giờ cũng đi từ trực quan sinh động đến tƣ duy trừu tƣợng. Giáo viên và học sinh sử dụng các thiết bị và đồ đùng dạy học là con đƣờng kết hợp chặt chẽ giữa cái cụ thể và cái trừu tƣợng, xây dựng cho học sinh biết quan sát một cách có tổ chức, có kế hoạch, biết tƣ duy một cách độc lập, linh hoạt, sáng tạo, biết tƣởng tƣợng một cách đúng hƣớng và phong phú. Ở mỗi tiết dạy, các phƣơng pháp dạy học chỉ đƣợc thực hiện nhờ có sự hỗ trợ của các thiết bị và đồ đùng dạy học nhất định, với những hình thức dạy học nhất định, phối kết hợp những thủ pháp hết sức phong phú đa dạng. Thiết bị và đồ dùng dạy học tự làm đóng vai trò cung cấp nguồn thông tin học tập, tạo ra nhiều khả năng để giáo viên trình bày nội dung bài học một cách sâu sắc và thuận lợi trong tất cả các bộ môn. Một trong những yếu tố để đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay là đổi mới thiết bị và đồ đùng dạy học theo hƣớng chuẩn hóa và hiện đại hóa. Việc khai thác sử dụng thiết bị và đồ đùng dạy học trong giảng dạy chƣơng trình sách giáo khoa mới là hết sức cần thiết đối với các trƣờng THCS. Thiết bị dạy học (TBDH) là một trong những thành tố của quá trình dạy học, hỗ trợ đắc lực cho việc đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng phổ thông và là một trong những điều kiện cơ bản không thể thiếu của giáo viên, học sinh nhằm thực hiện mục tiêu dạy học. Hơn nữa, TBDH còn tạo điều kiện trực tiếp cho học sinh huy động mọi năng lực nhận thức, nâng cao khả năng tự học, rèn luyện kỹ năng học tập và thực hành. Dƣới sự điều khiển của giáo viên, TBDH thể hiện khả năng sƣ phạm của nó: làm tăng tốc độ truyền thông tin, tạo ra sự lôi cuốn, hấp dẫn, làm cho giờ học sinh động, hiệu quả hơn. Tuy nhiên, điều đó chỉ xảy ra nếu TBDH đƣợc khai thác và sử dụng tốt. Thời gian qua, công tác nghiên cứu mẫu, sản xuất, cung ứng thiết bị giáo dục đã đạt đƣợc những thành tựu nhất định góp phần quan trọng cho sự nghiệp đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới phƣơng pháp dạy học nói riêng. Tuy nhiên, vẫn còn những khó khăn, bất cập cần khắc phục từ khâu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 nghiên cứu, tổ chức sản xuất, cung ứng đến việc tổ chức khai thác và sử dụng có hiệu quả TBDH đƣợc trang bị. Từ năm học 2001 - 2002 các trƣờng TH, THCS đã đƣợc trang bị TBDH theo Danh mục thiết bị dạy học tối thiểu do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định. Qua theo dõi hoạt động của công tác thiết bị nhiều năm chúng tôi thấy việc khai thác và sử dụng TBDH còn nhiều mặt hạn chế, chƣa phát huy đƣợc hiệu quả của nó, đặc biệt là ở cấp THCS. Cụ thể nhƣ sau: Chất lƣợng TBDH đƣợc cung ứng chƣa tốt; Hầu hết các trƣờng THCS đều chƣa có cán bộ thiết bị chuyên trách nên việc khai thác và sử dụng thiết bị còn gặp nhiều khó khăn; Thiếu CSVC cần thiết để bảo quản TBDH; Công tác khai thác và sử dụng và sử dụng thiết bị chƣa đƣợc chú trọng; Năng lực sử dụng TBDH của CB, GV còn thấp, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu nâng cao chất lƣợng dạy học… Vì thế, cần phải có các biện pháp hữu hiệu hơn nữa trong việc khai thác và sử dụng TBDH trong các trƣờng THCS để nâng cao chất lƣợng giáo dục. Thực tiễn cho thấy: Việc sử dụng thiết bị và đồ đùng dạy học trong giảng dạy đã là một trong truyền thống từ trƣớc đến nay và đem lại hiệu quả cao cho giáo dục. Đặc biệt trong việc đổi mới giáo dục phổ thông thì sử dụng thiết bị và đồ đùng dạy học là một yêu cầu bức thiết. Vì sử dụng thiết bị và đồ đùng dạy học chính là tạo điều kiện thuận lợi để giáo viên đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học, hoạt động theo hƣớng tích cực hóa, cá thể hóa ngƣời học trong hoạt động học tập, rèn luyện phát huy hết tài năng của mỗi giáo viên, tiềm năng của mỗi học sinh. Thực tế ở các nhà trƣờng, bản thân tôi nhận thấy: Trong một tiết học, các em học sinh đƣợc trực tiếp nhìn – nghe – nói, làm cùng thiết bị, đồ đùng dạy học tôi thấy khả năng tiếp thu bài của các em có hiệu quả cao hơn. Nhƣ vậy, ở các tiết dạy, ngƣời giáo viên thực hiện nghiêm túc, có sự tìm tòi, sáng tạo thì sẽ đem lại kết quả cao. Song trong quá trình giảng dạy chúng tôi thấy nhiều đồ dùng dạy học còn thiếu, chƣa thật phù hợp. Hơn nữa, khả năng khai thác, sử dụng thiết bị và đồ đùng dạy học nhất là Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 đồ dùng dạy học tự làm trong giảng dậy chƣơng trình sách giáo khoa mới đối với các giáo viên còn nhiều hạn chế. Từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài “Biện pháp khai thác và sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương” làm luận văn cao học ủa mình. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp quản lý khai thác và sử dụng có hiệu quả các TBDH trong các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Công tác quản lý khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý khai thác sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng. 4. Giả thuyết khoa học Nếu ta có các biện pháp đồng bộ có tính khoa học và tính khả thi thì có thể nâng cao đƣợc hiệu quả quản lý khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng. 5. Nhiện vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận về quản lý khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS. - Nghiên cứu thực trạng khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, Hải Dƣơng. - Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, Hải Dƣơng. 5.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tiến hành khảo sát ở 24 trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 Để thực hiện mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu tôi đã sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau: 6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận - Phƣơng pháp phân tích tổng hợp tài liệu: Tra cứu các quyết định, các thông tƣ, các văn bản hƣớng dẫn về công tác thiết bị trƣờng học của Bộ Giáo dục và Đào tạo, của Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Dƣơng. - Phƣơng pháp hệ thống hóa, cụ thể hóa các vấn đề lý luận có liên quan 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp quan sát. - Phƣơng pháp điều tra. - Phƣơng pháp phỏng vấn. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục. 6.3. Nhóm phương pháp hỗ trợ Chúng tôi sử dụng các công thức toán thống kê để xử lý các số liệu thu đƣợc từ các phƣơng pháp nghiên cứu kể trên 7. Những đóng góp chính của đề tài - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý khai thác và sử dụng thiết bị dạy học ở các trƣờng THCS - Đánh giá thực trạng công tác quản lý khai thác và sử dụng thiết bị dạy học ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng. - Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý khai thác và sử dụng thiết bị dạy học ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, phần Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục nghiên cứu luận văn gồm có 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lý luận của các biện pháp quản lý khai thác và sử dụng thiết bị dạy học. Chƣơng 2. Thực trạng quản lý khai thác và sử dụng thiết bị dạy học ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 Chƣơng 3. Đề xuất biện pháp quản lý khai thác và sử dụng thiết bị dạy học ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng. Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CÁC BIỆN PHÁP KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC 1.1. Sơ lƣợc về lịch sử nghiên cứu vấn đề Giáo dục nƣớc ta hiện nay đang tiến hành đổi mới một cách toàn diện từ mục tiêu, nội dung, đến phƣơng tiện, thiết bị phƣơng pháp dạy học... theo định hƣớng đã đƣợc chỉ rõ trong Nghị quyết của Trung ƣơng Đảng là: “Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng năng lực tự học, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”; “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học”. Phƣơng tiện, thiết bị dạy học (TBDH) là một thành tố không thể thiếu đƣợc trong quá trình dạy học. Để nâng cao chất lƣợng dạy học thì vai trò, vị trí của TBDH là rất quan trọng. TBDH đóng vai “ngƣời minh chứng khách quan” những vấn đề lý luận, liên kết lý luận và thực tiễn. Mặt khác TBDH là phƣơng tiện thực nghiệm, trực quan, thực hành, từ đó giúp cho nhận thức của HS trở nên hiệu quả hơn, đồng thời phát huy đƣợc tính tích cực, chủ động và sáng tạo của ngƣời học. Hơn nữa TBDH còn góp phần to lớn vào việc cải tiến và đổi mới phƣơng pháp giảng dạy của GV. Để TBDH phát huy đƣợc vai trò, vị trí của nó thì việc quản lý khai thác, sử dụng TBDH là vô cùng quan trọng. Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về TBDH, quản lý và sử dụng TBDH nhƣ “Phƣơng tiện kỹ thuật dạy học và ứng dụng” - Nhà xuất bản Đại học Minxcơ - 1985. Trong tài liệu này, các tác giả đã đề cập nhiều đến vị trí, vai trò, chức năng và các loại phƣơng tiện kỹ thuật dạy học. Tài liệu cũng nêu ra đƣợc những ứng dụng cụ thể, chi tiết của phƣơng tiện kỹ thuật Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 dạy học trong quá trình dạy học. Tài liệu là cơ sở nghiên cứu cho lĩnh vực TBDH và quản lý, sử dụng thiết bị dạy học ở nƣớc ta. Tuy nhiên tài liệu này mang tính tổng quát, khó vận dụng vào điều kiện kinh tế của Việt Nam. Ở trong nƣớc: Năm 2001, Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố “Tài liệu tập huấn của Dự án Việt Úc về TBDH”. Năm 2006, Nhà xuất bản Hà Nội cho ra mắt cuốn “Quản lý và sử dụng nhằm tăng cƣờng hiệu quả TBDH”. Tài liệu này đã đƣa ra đƣợc một số phƣơng pháp quản lý cũng nhƣ sử dụng TBDH vào giảng dạy để đạt hiệu quả cao. Tác giả Hoàng Đức Nhuận đã có công trình “Cải tiến TBDH nhằm đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng phổ thông”. Các công trình nghiên cứu và các bài viết trên đã nêu đƣợc vai trò, vị trí, chức năng của TBDH, cách thức sử dụng thiết bị dạy học đạt hiệu quả và góp phần đổi mới phƣơng pháp giảng dạy ở các cấp học khác nhau từ phổ thông đến đại học. Tuy nhiên chƣa có công trình nghiên cứu nào trong và ngoài nƣớc viết về công tác quản lý thiết bị dạy học riêng cho bậc THCS, đặc biệt là chƣa có công trình nào viết về quản lý TBDH ở các trƣờng THCS huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dƣơng. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý Ngay từ xa xƣa, để tồn tại con ngƣời phải liên kết với nhau trong cuộc sống lao động, sự liên kết này đã tạo nên sức mạnh để cùng thực hiện mục tiêu chung. Trong liên kết lao động xuất hiện ngƣời đứng đầu lãnh nhiệm vụ phân công, tổ chức các hoạt động cho từng thành viên, đó chính là quản lý. Cổ nhân xƣa có câu: “Tam nhân đồng hành tắc vi sư”, tức là cứ 3 ngƣời cùng đi tất sẽ có một ngƣời thầy, biết cách tổ chức, phối hợp sức mạnh của mọi ngƣời và các cá nhân trong nhóm phải phục tùng mệnh lệnh ngƣời đứng đầu, từ đó quản lý ra đời. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 Nhƣ vậy quản lý là một hiện tƣợng xã hội, luôn gắn bó cùng với sự phát triển của xã hội loài ngƣời. Quản lý là một hoạt động đặc biệt, hoạt động điều khiển các hoạt động khác, nó vừa có tính khoa học vừa có tính nghệ thuật. Khi đề cập nguồn gốc của quản lý C. Mác viết: “Bất cứ lao động nào có tính xã hội được thực hiện ở quy mô nhất định đều cần có quản lý. Sự quản lý giống như người chơi vĩ cầm một mình thì tự điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì phải có nhạc trưởng” [10; tr.157]. Khái niệm quản lý đƣợc nhiều nhà khoa học nghiên cứu và có nhiều định nghĩa khác nhau: - F. Tay lo: Quản lý là biết được một cách chính xác điều mình muốn người khác làm và sau đó biết họ làm (hoàn thành) có tốt không, có rẻ không. - Theo Kozlova O.V và Kuznetsov I.N: Quản lý là sự tác động có mục đích đến những tập thể con người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình sản xuất [18; Tr30]. - Fredevinh Wiliam Duylor (1886-1915) của Mỹ; Henri Fayol (18411925) của Pháp; Max Weber (1864-1920) của Đức đều khẳng định: Quản lý là một khoa học và đồng thời là một nghệ thuật thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Ở nƣớc ta các nhà nghiên cứu đã đƣa ra một số định nghĩa: - Theo từ điển tiếng Việt: Quản lý là tổ chức, điều khiển các hoạt động theo những yêu cầu nhất định [34; Tr.801]. - Nguyễn Văn Lê: Quản lý là một hệ thống xã hội mang tính khoa học và nghệ thuật, tác động vào từng thành tố của hệ thống bằng phương pháp thích hợp nhằm đạt mục tiêu đã đề ra. - Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ: Quản lý là một quá trình định hướng, quản lý một hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định [1; Tr.37] - Trần Kiểm cho rằng: Quản lý là phối hợp nỗ lực của nhiều người, sao cho mục tiêu của từng cá nhân biến thành những thành tựu của xã hội [9; Tr.45] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 - Theo Thái Văn Thành: Quản lý là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra [31; Tr.5] Từ các khái niệm trên, ta có thể hiểu: + Quản lý là điều hành phối hợp có hiệu quả các hoạt động của những ngƣời cộng sự cùng trong một tổ chức. + Quản lý là những tác động có mục đích lên những tập thể ngƣời lao động, thành tố cơ bản của hệ thống xã hội. + Quản lý đƣợc tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội. Quản lý ngày nay đƣợc coi là một trong năm nhân tố cơ bản để phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm: nguồn vốn, nguồn nhân lực, khoa học kỹ thuật, tài nguyên và quản lý. Trong đó quản lý có vai trò mang tính quyết định sự thành công. Tóm lại: Quản lý là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý để chỉ huy, điều khiển, hướng dẫn các quá trình xã hội, hành vi và hoạt động của con người nhằm đạt tới mục đích chung, phù hợp với quy luật khách quan. * Chức năng của quản lý: Quản lý có 4 chức năng cơ bản. Đó là: - Chức năng kế hoạch: là công tác xác định trƣớc mục tiêu của tổ chức, đồng thời chỉ ra các phƣơng pháp, biện pháp để thực hiện mục tiêu, trong điều kiện biến động của môi trƣờng. - Chức năng tổ chức: là sắp xếp, phân công các nhiệm vụ, các nguồn lực (con ngƣời, các nguồn lực khác) một cách tối ƣu, nhằm làm cho tổ chức vận hành theo kế hoạch, đạt đƣợc mục tiêu đặt ra. - Chức năng kiểm tra: là hoạt động của chủ thể quản lý lên đối tƣợng quản lý nhằm thu thập thông tin phản hồi, đánh giá và xử lý các kết quả vận hành của tổ chức, từ đó ra các quyết định quản lý điều chỉnh nhằm thực hiện đƣợc mục tiêu đề ra. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 - Chức năng điều chỉnh hoạt động: là chức năng thu thập, xử lý các thông tin phản hồi để chấn chỉnh các hoạt động, đƣa tổ chức đi đúng với mục tiêu đã đề ra. Bốn chức năng này có mối quan hệ mật thiết với nhau tạo thành một chu trình quản lý (theo Deming) nhƣ sơ đồ sau: Kế hoạch Điều chỉnh Thông tin quản lý và quyết định quản lý Tổ chức Kiểm tra Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý 1.2.2. Quản lý giáo dục - Theo P.V. Khuđôminxky: “QLGD là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức của các chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu của hệ thống giáo dục (từ Bộ GD-ĐT đến trƣờng học) nhằm đảm bảo việc giáo dục cộng sản chủ nghĩa cho thế hệ trẻ, đảm bảo sự phát triển toàn diện và hài hoà của họ trên cơ sở nhận thức và sử dụng các quy luật chung của xã hội cũng nhƣ các quy luật khách quan của quá trình dạy học và giáo dục, của sự phát triển thể chất và tâm lý trẻ em [1; Tr.50] - Theo M.M. Mechitinade: QLGD là tập hợp những biện pháp (tổ chức, phƣơng pháp, cán bộ giáo dục, kế hoạch hoá, tài chính, cung tiêu…) nhằm đảm bảo sự vận hành bình thƣờng của các cơ quan trong hệ thống giáo dục, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn