Tài liệu Biện pháp cải thiện môi trường làm việc của giáo viên tiểu học ở vùng khó khăn huyện đồng hỷ tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ PHƢƠNG NAM BIỆN PHÁP CẢI THIỆN MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC CỦA GIÁO VIÊN TIỂU HỌC Ở VÙNG KHÓ KHĂN HUYỆN ĐỒNG HỶ - TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ PHƢƠNG NAM BIỆN PHÁP CẢI THIỆN MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC CỦA GIÁO VIÊN TIỂU HỌC Ở VÙNG KHÓ KHĂN HUYỆN ĐỒNG HỶ - TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Hồng Quang THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào khác. Tôi cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 30 tháng 3 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Phƣơng Nam Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Trường ĐHSP Thái Nguyên, Khoa Tâm lý Giáo dục, các thầy giáo, cô giáo đã giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Phạm Hồng Quang người đã trực tiếp hướng dẫn tác giả thực hiện luận văn này. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, Lãnh đạo và chuyên viên Phòng Giáo dục Tiểu học của Sở Giáo dục và Đào tạo Thái Nguyên, lãnh đạo và cán bộ chuyên môn phòng giáo dục và đào tạo huyện Đồng Hỷ đã tạo điều kiện cho tác giả trong quá trình nghiên cứu. Cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Đảng ủy, Chính quyền, các Đoàn thể của 05 xã đặc biệt khó khăn trên địa bàn huyện Đồng Hỷ và cán bộ, giáo viên, học sinh, cha mẹ học sinh của 05 đơn vị trường mà tác giả điều tra khảo sát, cảm ơn các đồng nghiệp, các bạn bè và gia đình đã tạo điều kiện, động viên và giúp đỡ tác giả hoàn thành bản luận văn này. Thái Nguyên, ngày 30 tháng 3 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Phƣơng Nam Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN..............................................................................................i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. ii MỤC LỤC ...................................................................................................... iii DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT .........................................................iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................... v MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 6 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 6 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 8 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ........................................................... 8 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 8 5. Giả thuyết khoa học ................................................................................... 8 6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 8 7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 9 8. Nội dung luận văn.................................................................................... 10 Chƣơng 1. LÝ LUẬN VỀ MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC CỦA GIÁO VIÊN TIỂU HỌC ..................................................................................... 11 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu ............................................................... 11 1.1.1. Trên thế giới .................................................................................. 11 1.1.2. Ở Việt Nam.................................................................................... 15 1.2. Các khái niệm ....................................................................................... 17 1.2.1. Khái niệm môi trường ................................................................... 17 1.2.2. Khái niệm môi trường giáo dục..................................................... 17 1.2.3. Khái niệm môi trường làm việc..................................................... 21 1.2.4. Khái niệm môi trường làm việc của Giáo viên ............................. 24 1.2.5. Khái niệm cải thiện môi trường làm việc của giáo viên ............... 24 1.3. Những vấn đề cơ bản về cải thiện môi trường làm việc....................... 26 Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.3.1. Đặc điểm lao động sư phạm của người giáo viên tiểu học ..... 26 1.3.2. Mục tiêu, ý nghĩa của việc cải thiện môi trường làm việc ở trường tiểu học ............................................................................... 27 1.3.3. Nội dung cải thiện môi trường làm việc ở trường tiểu học ..... 28 1.3.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến cải thiện môi trường làm việc và vai trò của Hiệu trưởng với việc cải thiện môi trường làm việc ở trường tiểu học ............................................................................... 32 Kết luận chương 1............................................................................................ 36 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC CỦA GIÁO VIÊN Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC VÙNG KHÓ KHĂN HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................. 37 2.1. Vài nét khái quát về đặc điểm kinh tế, xã hội, giáo dục của huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên ......................................................................... 37 2.1.1. Vài nét khái quát về đặc điểm kinh tế xã hội huyện Đồng Hỷ ..... 37 2.1.2. Tình hình phát triển giáo dục của huyện Đồng Hỷ ....................... 37 2.1.3. Tình hình phát triển giáo dục tiểu học của huyện Đồng Hỷ ......... 38 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ................................................................. 39 2.2.1. Địa bàn và quy mô khảo sát .......................................................... 39 2.2.2. Đối tượng khảo sát ........................................................................ 40 2.2.3. Nội dung khảo sát .......................................................................... 40 2.2.4. Phương pháp khảo sát.................................................................... 40 2.2.5. Phương pháp thống kê số liệu và đánh giá kết quả ....................... 41 2.3. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về môi trường làm việc ....................................................................................................... 41 2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về môi trường làm việc và các thành phần cấu tạo nên môi trường làm việc ............................... 41 2.3.2. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của môi trường làm việc đối với hoạt động dạy và học ................. 43 Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2.3.3. Đánh giá của giáo viên về ảnh hưởng của môi trường làm việc đến giáo viên và học sinh ............................................................................... 44 2.3.4. Nhận thức của cán bộ quản lý về ảnh hưởng của môi trường làm việc đối với CBQL ................................................................................................. 47 2.3.5. Nhận thức của giáo viên, cán bộ quản lý về vai trò của Hiệu trưởng trong việc cải thiện môi trường làm việc ..................................... 48 2.4. Thực trạng môi trường làm việc ở các trường tiểu học vùng khó khăn được khảo sát ............................................................................................... 49 2.4.1. Thực trạng môi trường vật chất ảnh hưởng đến hoạt động dạy học ... 49 2.4.2. Thực trạng về môi trường tinh thần .............................................. 53 2.4.3. Thực trạng các biện pháp cải thiện môi trường làm việc .............. 58 2.4.4. Thực trạng việc quan tâm của chính quyền địa phương ............... 60 2.4.6. Đánh giá mức độ tổ chức thực hiện việc cải thiện môi trường làm việc của nhà trường ................................................................................. 61 Kết luận chương 2............................................................................................ 64 Chƣơng 3. ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP CẢI THIỆN MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC VÙNG KHÓ KHĂN HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................. 66 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp ..................................................... 66 3.1.1. Định hướng phát triển giáo dục bậc tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên ..................................................................... 66 3.1.2. Đảm bảo tính khả thi ..................................................................... 66 3.1.3. Đảm bảo tính pháp chế .................................................................. 67 3.1.4. Phù hợp với tâm tư nguyện vọng giáo viên tiểu học vùng khó khăn . 67 3.2. Hệ thống các biện pháp cải thiện môi trường làm việc ở trường Tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên............................... 67 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên, phụ huynh học sinh về môi trường làm việc ở trường tiểu học .................................................... 67 Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3.2.2. Huy động các nguồn lực tham gia ................................................. 69 3.2.3. Xây dựng các mối quan hệ trong nhà trường ................................ 71 3.2.4. Tăng cường kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học của giáo viên, xây dựng nề nếp làm việc ........................................................................ 74 3.2.5. Rà soát, bổ sung, tăng cường sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy học của giáo viên .............................................................................. 76 3.2.6. Tăng cường các hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên; đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy vai trò của giáo viên ........................................................................................... 78 3.2.7. Phát triển môi trường công nghệ thông tin, kết nối thông tin đưa thế giới đến gần giáo viên vùng khó khăn ............................................... 81 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................... 83 3.4. Khảo nghiệm các biện pháp ................................................................. 84 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm .................................................................. 84 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm ................................................................. 84 3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm ............................................................ 84 3.4.4. Kết quả khảo nghiệm ..................................................................... 84 Kết luận chương 3............................................................................................ 86 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 87 1. Kết luận.................................................................................................... 87 2. Khuyến nghị ............................................................................................ 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 91 PHỤ LỤC Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT ATK : An toàn khu BGH : Ban giám hiệu CBQL : Cán bộ quản lý CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CNTT : Công nghệ thông tin CSVC : Cơ sở vật chất GD : Giáo dục GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HS : Học sinh HSDT : Học sinh dân tộc HT : Hiệu trưởng NV : Nhân viên NXB : Nhà xuất bản PHHS : Phụ huynh học sinh PPDH : Phương pháp dạy học PTDTNT : Phổ thông dân tộc nội trú THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TTGDTX : TTGDTX UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của CBQL và GV về môi trường làm việc ....................... 42 Bảng 2.2. Nhận thức của CBQL và giáo viên về tầm quan trọng và ý nghĩa của môi trường làm việc ......................................................................... 43 Bảng 2.3. Ảnh hưởng của môi trường làm việc đến giáo viên ........................... 45 Bảng 2.4. Ảnh hưởng của môi trường làm việc đến học sinh ............................ 46 Bảng 2.5. Ảnh hưởng của môi trường làm việc đối với cán bộ quản lý ............. 47 Bảng 2.6. Nhận thức của CBQL về vai trò của Hiệu trưởng trong việc cải thiện môi trường làm việc ......................................................................... 48 Bảng 2.7. Nhận thức của GV về vai trò của Hiệu trưởng .................................. 49 Bảng 2.8. Cơ sở vật chất hiện có của 5 nhà trường được khảo sát ..................... 50 Bảng 2.9. Cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy và học ............................. 51 Bảng 2.10. Mức độ sử dụng các phương tiện hỗ trợ cho quá trình dạy học ....... 52 Bảng 2.11. Thực trạng về bầu không khí tâm lý trong nhà trường .................... 54 Bảng 2.12. Mối quan hệ tương tác giữa giáo viên với giáo viên ....................... 55 Bảng 2.13. Thực trạng về những biểu hiện tiêu cực trong mối quan hệ giữa các đồng nghiệp ..................................................................................... 56 Bảng 2.14. Thực trạng về tinh thần thái độ của tập thể giáo viên nhà trường trong công việc ......................................................................................... 57 Bảng 2.15. Thực trạng các biện pháp tạo môi trường làm việc cho giáo viên .... 58 Bảng 2.16. Thực trạng các biện pháp cải thiện môi trường làm việc của Tổ chuyên môn ..................................................................................... 59 Bảng 2.17. Mức độ quan tâm của chính quyền và các đoàn thể địa phương ...... 60 Bảng 2.18. Mức độ tổ chức thực hiện việc cải thiện môi trường làm việc của nhà trường 62 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm của nhóm đối tượng trong nhà trường (TNT) và ngoài nhà trường (NNT) .................................................................. 85 Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong nền kinh tế tri thức và toàn cầu hoá hiện nay, giáo dục được coi là nguồn gốc của sự phát triển, không có giáo dục sẽ không có bất cứ sự phát triển nào. Sự mạnh hay suy của giáo dục quyết định sự thành công hay thất bại của mỗi Quốc gia. Nghị quyết số 29-NQ/TW tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương VIII khóa XI của Đảng CSVN chỉ rõ: “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả”.”, với mục tiêu: “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả.”[27] Con người trong xã hội hiện đại không chỉ cần có tri thức, sức khoẻ, kĩ năng nghề nghiệp, mà cần có những giá trị đạo đức, thẩm mĩ, nhân văn đúng đắn và có những kĩ năng sống nhất định. Việc giáo dục một nhân cách toàn diện phụ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó môi trường giáo dục là một yếu tố cơ bản. Đã từ lâu, lí luận khoa học giáo dục đã quan tâm đến nghiên cứu vấn đề môi trường giáo dục. Môi trường giáo dục, môi trường văn hóa và các yếu tố ảnh hưởng tác động đến con người đã được xem xét từ nhiều bình diện từ vi mô đến vĩ mô, các nhà nghiên cứu cho rằng: Yếu tố môi trường trong giáo dục không chỉ góp phần quyết định đến sự hình thành và phát triển nhân cách con người mà quan trọng hơn là yếu tố môi trường thực tế đã kích thích con người hoạt động năng động và sáng tạo hơn. Việc tạo lập, xây dựng và phát triển môi trường giáo dục là một nhiệm vụ quan trọng của khoa học giáo dục hiện đại. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục tiểu học được xem là nền tảng. Cũng như xây một ngôi nhà, cái nền có chắc ngôi nhà mới vững. Cái nền không cứng, Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn chắp vá ngôi nhà ắt xộc xệch. Hiện nay giáo dục tiểu học được quan tâm nhiều mặt trong đó có việc đổi mới nội dung, chương trình, cách đánh giá…. Tuy nhiên yếu tố môi trường chưa được quan tâm một cách toàn diện. Đặc biệt môi trường làm việc của giáo viên tiểu học còn nhiều khó khăn. Luật Giáo dục năm 2005 đã xác định: “Nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục. Nhà giáo phải không ngừng học tập, rèn luyện nêu gương tốt cho người học. Nhà nước tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo; có chính sách sử dụng, đãi ngộ, bảo đảm các điều kiện cần thiết về vật chất và tinh thần để nhà giáo thực hiện vai trò và trách nhiệm của mình; giữ gìn và phát huy truyền thống quý trọng nhà giáo, tôn vinh nghề dạy học.” [24] Để đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội cần tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp như nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên; cải tiến nội dung, chương trình và sách giáo khoa; đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học; huy động mọi nguồn lực từ nhà trường, gia đình, xã hội; quan tâm và đầu tư cho giáo dục, xây dựng môi trường giáo dục an toàn, thân thiện,… Môi trường làm việc tốt cho giáo viên có ý nghĩa quan trọng và quyết định việc nâng cao chất lượng dạy - học trong giai đoạn hiện nay. Bởi vì: Môi trường làm việc tốt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho người giáo viên phát huy được tối đa năng lực của mình. Do vậy, nó có tác động to lớn đến chất lượng dạy học. Môi trường làm việc tốt, lành mạnh, thân thiện sẽ làm cho giáo viên và học sinh có thái độ động cơ tích cực; môi trường làm việc thân thiện tạo điều kiện cho việc người giáo viên phát triển toàn diện hơn, năng động hơn, sáng tạo hơn. Thực trạng giáo dục Thái Nguyên hiện nay và đặc biệt là giáo dục vùng sâu, vùng khó khăn của huyện Đồng Hỷ chất lượng giáo dục thấp so với mặt bằng chung của cả nước và khu vực miền núi phía Bắc, nguyên nhân cơ bản do Giáo dục nói chung và giáo dục Thái Nguyên nói riêng về cơ bản vẫn chưa có sự bứt phá, môi trường làm việc và học tập chậm được cải thiện; cơ sở vật chất trường lớp nghèo nàn, lạc hậu, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học chưa phát huy được vai trò của học sinh, tầm nhìn, sứ mạng của nhà trường chưa được quan tâm, học sinh chưa hứng thú học tập….. Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Biện pháp cải thiện môi trường làm việc của giáo viên tiểu học ở vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu. Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng môi trường làm việc ở các trường tiểu học vùng khó khăn trên địa bàn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên, đề tài có mục đích đề xuất các biện pháp cải thiện môi trường làm việc ở các trường tiểu học nhằm góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục vùng khó khăn của huyện Đồng Hỷ. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là các biện pháp cải thiện môi trường làm việc ở các trường tiểu học vùng khó khăn thuộc huyện Đồng Hỷ - tỉnh Thái Nguyên. -Khách thể nghiên cứu là môi trường làm việc của giáo viên ở các trường tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về môi trường làm việc của giáo viên ở trường tiểu học. - Khảo sát thực trạng môi trường làm việc ở trường tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất các biện pháp cải thiện môi trường làm việc ở trường tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên. 5. Giả thuyết khoa học Chất lượng và hiệu quả quá trình dạy học của giáo viên tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên phụ thuộc nhiều vào môi trường làm việc của giáo viên. Nếu đề xuất được biện pháp cải thiện môi trường làm việc phù hợp điều kiện thực tế của địa phương thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng giờ dạy của giáo viên và nâng cao chất lượng học tập của học sinh. 6. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu, đánh giá thực trạng môi trường làm việc của giáo viên các trường tiểu học thuộc vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên nhằm đưa ra một số biện pháp cải thiện môi trường làm việc của giáo viên tiểu học vùng khó khăn. - Về địa bàn nghiên cứu: Do thời gian và điều kiện cũng như năng lực nghiên cứu của bản thân còn hạn chế nên tác giả chỉ xin nghiên cứu trong địa bàn huyện Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Đồng Hỷ tại 5 trường tiểu học thuộc vùng khó khăn nhất thông qua những điều tra được tiến hành với Cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh học sinh, học sinh các nhà trường, chính quyền tổ chức đoàn thể ở địa phương. - Thời gian nghiên cứu: Phân tích thực trạng và so sánh môi trường làm việc của giáo viên tiểu học ở vùng khó khăn với mặt bằng chung các trường trên địa bàn huyện Đồng Hỷ từ tháng 5 năm 2014 đến nay. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Để hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tác giả đã sử dụng các nhóm phương pháp sau đây: 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Phân tích, hệ thống hoá các tài liệu, các công trình nghiên cứu khoa học, tạp chí có liên quan làm rõ những biện pháp chỉ đạo cải thiện môi trường giáo dục, môi trường làm việc ở các nhà trường. - Sử dụng phương pháp dự báo khoa học để dự báo về môi trường làm việc trong thời gian tới. - Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng về giáo dục và đào tạo; Luật giáo dục, Điều lệ trường tiểu học, quy định của ngành giáo dục về môi trường làm việc. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Quan sát, theo dõi môi trường làm việc ở các trường tiểu học trên địa bàn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên. Điều tra bằng anket về thực trạng môi trường làm việc của giáo viên các trường tiểu học vùng khó khăn. Nghiên cứu báo cáo xây dựng trường Tiểu học đạt chuẩn Quốc gia các trường học trên địa bàn huyện, kế hoạch cải thiện môi trường làm việc của Hiệu trưởng các trường khảo sát. Phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, cha mẹ học sinh, chính quyền và các tổ chức đoàn thể địa phương. Xin ý kiến chuyên gia góp ý về cách xử lý kết quả điều tra, các biện pháp cải thiện môi trường làm việc. Thu thập và xử lý số liệu, thông tin. Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7.3. Nhóm phương pháp bổ trợ Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý kết quả điều tra. Lập các biểu bảng, các sơ đồ… để so sánh, đối chiếu số liệu nhằm mục đích rút ra những nhận xét phục vụ đề tài nghiên cứu. 8. Nội dung luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo gồm có 3 chương như sau: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về môi trường làm việc của giáo viên tiểu học; Chƣơng 2: Thực trạng về môi trường làm việc của giáo viên ở các trường tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên; Chƣơng 3: Biện pháp cải thiện môi trường làm việc của giáo viên ở viên ở các trường tiểu học vùng khó khăn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Chƣơng 1 LÝ LUẬN VỀ MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC CỦA GIÁO VIÊN TIỂU HỌC 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu 1.1.1. Trên thế giới Môi trường là hoàn cảnh sống xung quanh, luôn có ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến sự phát triển mọi mặt đời sống con người. Vì vậy môi trường đang là vấn đề thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học. Nhận thức được môi trường có ảnh hưởng đến năng suất lao động, các nhà tâm lý học lao động tập trung nghiên cứu môi trường vĩ mô, những điều kiện như: nhiệt độ, màu sắc, âm thanh, ánh sáng, khung cảnh, mối quan hệ liên nhân cách của nhóm nhỏ; những yếu tố, điều kiện, hoàn cảnh tác động mạnh đến chất lượng công việc. Tùy theo cách tiếp cận khác nhau, các tác giả có những định nghĩa khác nhau về môi trường. Masn và Langenhim (1957) cho rằng, môi trường là tổng hợp các yếu tố tồn tại xung quanh sinh vật và ảnh hưởng đến sinh vật. Joe Whiteney (1993) thì cho rằng môi trường là tất cả những gì ngoài cơ thể, có liên quan mật thiết và có ảnh hưởng đến sự tồn tại của con người như: đất nước, không khí, ánh sáng mặt trời, rừng, biển, tầng ozon, sự đa dạng của các loài.[26] Chương trình môi trường Liên hiệp quốc (UNEP) định nghĩa: Môi trường là tập hợp các yếu tố vật lý, hóa học, sinh học, kinh tế - xã hội, tác động lên từng cá nhân hay cả cộng đồng.[5] Theo Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường Việt Nam: Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo, bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật. Môi trường theo nghĩa rộng là tất cả các nhân tố tự nhiên và xã hội cần thiết cho sự sống, sản xuất của con người, như tài nguyên thiên nhiên, không khí, đất, nước, ánh sáng, cảnh quan, quan hệ xã hội… Môi trường theo nghĩa hẹp không xét tới tài nguyên thiên nhiên, mà chỉ bao gồm các nhân tố tự nhiên và xã hội trực tiếp liên quan tới chất lượng cuộc sống con người. Ví dụ: nhà trường là môi trường ảnh hưởng trực tiếp tới hoạt động học tập và giáo dục học sinh; trong mỗi gia đình với cách thức, phương pháp, nền nếp… giáo dục giúp cho con em xây dựng, phát triển và hoàn thiện nhân cách, phát triển thể chất… Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Như vậy môi trường là tất cả những gì có xung quanh ta, tạo điều kiện cho ta sống, hoạt động và phát triển. Nhà tâm lý học Mỹ Kenloc (1923) đã nuôi trong cùng một môi trường con khỉ 10 tháng tuổi và cậu bé trai 8 tháng tuổi của mình để so sánh ảnh hưởng của môi trường đến con khỉ và con người. Đã có nhiều ví dụ để chúng ta hiểu về vai trò của môi trường sống đối con vật hoặc con người, không thể làm thay đổi bản năng dã thú của con vật. Ngược lại môi trường của loài vật có thể tác động mạnh vào bản chất người của con người. Nhà xã hội học Mỹ R.E Pác - cơ đã nói: “Người không đẻ ra người, đứa trẻ chỉ trở nên người trong quá trình giáo dục”[29]. Điều này khẳng định vai trò của yếu tố môi trường văn hóa, môi trường giáo dục có tính quyết định đối với sự hình thành nhân cách con người. Cuối thế kỷ XIX, khi xuất hiện phương pháp xác định trẻ sinh đôi cùng trứng, đã xuất hiện nghiên cứu về ảnh hưởng của môi trường và di truyền đối với sự hình thành nhân cách con người. Ở Liên Xô cũ có công trình của I.I Canaev (1959), kết quả nghiên cứu đó được công bố trong tác phẩm “Trẻ sinh đôi”. Sau đó vấn đề được tiếp tục bởi Đ.B. Encônhin. Nhiều nhà tâm lý học Mỹ với các công trình nghiên cứu đã chỉ ra ảnh hưởng rất quan trọng của môi trường đến sự hình thành và phát triển nhân cách cá nhân. Những kết quả nghiên cứu có hệ thống đã dần hình thành một chuyên ngành tâm lý học mới: Tâm lý học môi trường và thường được khái quát trong các tài liệu Giáo dục học, Tâm lý học. Quan điểm chung của khoa học giáo dục (bao gồm cả tâm lý học) đều khẳng định vai trò quyết định của yếu tố môi trường đối với sự hình thành và phát triển nhân cách con người. Tiếp đó, là vấn đề nghiên cứu, xây dựng môi trường với mục đích để có ảnh hưởng tốt nhất đến dạy học và giáo dục nhân cách thế hệ trẻ. Về môi trường dạy học, trước hết phải kể đến những nghiên cứu của I.V. Pavlov và B.F. Skinnơ. I.V.Pavlov nghiên cứu sự hình thành phản xạ có điều kiện trong môi trường được kiểm soát chặt chẽ, con vật (con chó) hoàn toàn thụ động. B.F.Skinnơ nghiên cứu sự hình thành phản xạ tạo tác động môi trường gần với thực tế hơn, con vật (chuột, bồ câu…) chủ động trong hành vi đáp ứng trên cơ sở nhu cầu của nó. Nội dung học tập thể hiện ngay trong môi trường mà con vật phải tìm cách Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn thích nghi. Đây là cơ sở lý thuyết để xây dựng kiểu dạy học chương trình hóa, dạy học bằng máy. Từ nghiên cứu kết quả của hai ông, các nhà giáo dục đã nhận thức một vấn đề rất quan trọng rằng: Yếu tố môi trường trong giáo dục không chỉ góp phần quyết định đến sự hình thành và phát triển nhân cách con người mà quan trọng hơn là yếu tố thực tế đã kích thích chủ thể (con người) hoạt động năng động và sáng tạo hơn. Việc tạo lập, xây dựng và phát triển môi trường giáo dục là một nhiệm vụ quan trọng của khoa học giáo dục hiện đại.[29] Nghiên cứu về môi trường dạy học phải kể đến công trình của Jean Marc Denomme và Madeleine Roy về phương pháp sư phạm tương tác [19]. Trong đó, mô hình quen thuộc: Người dạy - Người học - Tri thức được chuyển thành Người dạy Người học - Môi trường. Tác giả coi môi trường là yếu tố tham gia trực tiếp đến quá trình dạy học chứ không đơn thuần chỉ là nơi diễn ra các hoạt động dạy học. Đặc biệt, tác giả đi sâu vào các yếu tố môi trường của việc học, các yếu tố môi trường của việc dạy. Trên cơ sở đó, các tác giả đã nhấn mạnh đến một quy luật quan trọng: Môi trường ảnh hưởng đến người dạy, người học và người dạy phải thích nghi với môi trường. Ảnh hưởng và thích nghi đó chính là hệ quả của phương pháp sư phạm tương tác liên quan đến môi trường. Từ đầu thế kỷ XX, Dimitri Glinos đã viết “…Giáo dục phải thích ứng với những hoàn cảnh luôn thay đổi, đối phó với những vấn đề mới, những nhu cầu mới và thường xuyên đòi hỏi những kỹ năng mới… Trong một thời gian dài, nền giáo dục đã không thể thích ứng được với các hoàn cảnh mới và gắn với các nhu cầu thực tế. Khoảng cách giữa giáo dục và cuộc sống ngày càng lớn và bây giờ, điều chúng ta cần không chỉ là một cuộc cách mạng để tái lập lại mối tương quan giữa giáo dục và cuộc sống. [6,tr.206]. Emile DurKheim quan niệm môi trường học đường bao hàm cả lớp học và việc tổ chức lớp học, như một sự liên kết có phạm vi rộng hơn gia đình và không trừu tượng như xã hội. Một lớp học không đơn thuần chỉ là một khối kết dính các cá nhân độc lập với nhau mà còn là một xã hội thu nhỏ. Trong lớp học, học sinh suy nghĩ, hành động và cảm nhận khác với khi chúng tách rời nhau… Những quan niệm trên Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn đây đã có trước hàng thế kỷ, hiện nay đang trở thành vấn đề thời sự của khoa học giáo dục. “Quản lý hành chính và sư phạm trong các nhà trường tiểu học” của Jean Valérien. Thông qua việc giới thiệu một số modul về vai trò, chức năng và nhiệm vụ của người Hiệu trưởng trường tiểu học; tác giả đã bày tỏ quan điểm về vai trò, trách nhiệm và yêu cầu chất lượng của người Hiệu trưởng trường tiểu học. Vào thập kỷ 70-80 của thế kỷ XX, một trường phái tiếp cận về quản lý trên cơ sở xem xét những yếu tố văn hóa giữa con người với con người đã xuất hiện với công trình của William Ouchi (giáo sư trường đại học California, LosAngeles, Mỹ). Ông đã khẳng định tầm quan trọng của văn hóa trong quản lý và nêu ra bảy đặc điểm có ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý gồm: Structure (cơ cấu), Strategy (chiến lược), Skills (các kỹ năng), Style (cách thức), System (hệ thống), Shared value (các giá trị chung) và đặc biệt là Staff (đội ngũ). Thông qua giới thiệu và phân tích các đặc điểm trên, cho thấy được tầm quan trọng của chất lượng đội ngũ người quản lý. Khi xã hội công nghiệp có dấu hiệu của sự bùng nổ thông tin và dần dần chuyển thành xã hội thông tin, các nhà khoa học nghiên cứu về quản lý đã có các công trình nghiên cứu về quản lý trong môi trường luôn luôn biến đổi, quản lý theo quan điểm hệ thống, quản lý tình huống, vấn đề chất lượng của người quản lý thực sự đã được đề cập tới với những yêu cầu và cách thức nâng cao chất lượng đội ngũ đó. Tùy theo các góc độ tiếp cận khác nhau, người ta có thể phân môi trường làm việc ra thành nhiều loại: - Cách phân loại thứ nhất: Môi trường vĩ mô bao gồm các yếu tố bên ngoài, tác động một cách gián tiếp đến tất cả các tổ chức như: môi trường văn hóa - xã hội, môi trường chính trị - pháp luật, môi trường kinh tế, môi trường công nghệ… Môi trường vi mô bao gồm tất cả các yếu tố và các nhóm bên ngoài, có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển, thành công và tồn tại của tổ chức như: tổ chức hay người sử dụng dịch vụ, người lãnh đạo, các nhóm quyền lợi, các cơ quan của chính quyền,… Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn - Cách phân loại thứ hai: Môi trường bên ngoài bao gồm tất cả những lực lượng tác động lên tổ chức từ bên ngoài như: người sử dụng dịch vụ công, nguồn nhân lực, công nghệ, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, pháp luật, quốc tế. Môi trường bên trong bao gồm những lực lượng hằng ngày trong tổ chức nơi mà những nhà quản lý thực hiện các chức năng của mình như: cách thực hiện quản lý trong tổ chức, văn hóa tổ chức, mối quan hệ con người - con người… - Cách phân loại thứ ba: Môi trường tự nhiên bao gồm các yếu tố tự nhiên như vật lý, hóa học, sinh học, tồn tại ngoài ý muốn của con người, nhưng cũng ít nhiều chịu tác động của con người. Đó là ánh sáng mặt trời, núi sông, biển cả, không khí, động vật, thực vật, đất, nước… Môi trường tự nhiên cho ta không khí để thở, đất để xây dựng nhà cửa, trồng cấy, chăn nuôi, cung cấp cho con người các loại tài nguyên khoáng sản cần cho sản xuất, tiêu thụ; cung cấp cho ta cảnh đẹp để giải trí, làm cho cuộc sống con người thêm phong phú. Môi trường xã hội là tổng thể các quan hệ giữa người với người. Đó là những luật lệ, thể chế, cam kết, quy định, ước định… ở các cấp khác nhau như: Liên hợp quốc, hiệp hội các nước, quốc gia, tỉnh, huyện, cơ quan, làng xã, họ tộc, gia đình, tổ nhóm, các tổ chức tôn giáo, tổ chức đoàn thể,… Môi trường xã hội định hướng hoạt động của con người theo một khuôn khổ nhất định, tạo nên sức mạnh tập thể thuận lợi cho sự phát triển, làm cho cuộc sống của con người khác với các sinh vật khác. Ngoài ra, người ta còn phân biệt khái niệm môi trường nhân tạo, bao gồm tất cả các nhân tố do con người tạo nên, làm thành những tiện nghi trong cuộc sống, như ô tô, máy bay, nhà ở, công sở, các khu vực đô thị, công viên nhân tạo. 1.1.2. Ở Việt Nam Môi trường giáo dục không phải đến ngày nay mới được quan tâm. Mỗi người Việt Nam đều biết đến câu tục ngữ “gần mực thì đen, gần đèn thì rạng” như là nói đến một mặt mối quan hệ với con người trong một môi trường giáo dục trẻ. Giá trị của câu chuyện và câu tục ngữ trên ở chỗ đã đề cao môi trường sống trong quá trình phát triển của trẻ. Với trẻ em ba môi trường: nhà trường - gia đình - xã hội có vai trò quan trọng trong quá trình học tập, trưởng thành và hoàn thiện nhân cách. Số hóa bởi trung tâm Học liệu– ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn