Tài liệu Bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe theo pháp luật việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THỊ BÍCH LIÊN B¶O §¶M QUYÒN §¦îC CH¡M SãC SøC KHáE THEO PH¸P LUËT VIÖT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THỊ BÍCH LIÊN B¶O §¶M QUYÒN §¦îC CH¡M SãC SøC KHáE THEO PH¸P LUËT VIÖT NAM Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380101.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN HIỀN PHƢƠNG HÀ NỘI - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Trần Thị Bích Liên MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN ĐƢỢC CHĂM SÓC SỨC KHỎE VÀ BẢO ĐẢM QUYỀN ĐƢỢC CHĂM SÓC SỨC KHỎE.................................................................. 7 1.1. Một số vấn đề lý luận về quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe .............. 7 1.1.1. Khái niệm quyền được chăm sóc sức khỏe .......................................... 7 1.1.2. Đặc điểm quyền được chăm sóc sức khỏe ......................................... 13 1.1.3. Ý nghĩa của quyền được chăm sóc sức khỏe ..................................... 15 1.2. Một số vấn đề lý luận về bảo đảm quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe ............................................................................................. 16 1.2.1. Khái niệm bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe ......................... 16 1.2.2. Nội dung bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe ........................... 17 1.2.3. Các biện pháp bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe ................... 21 1.3. Bảo đảm quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe trong pháp luật quốc tế và một số quốc gia trên thế giới .................................................. 28 1.3.1. Bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe trong pháp luật quốc tế ......... 28 1.3.2. Bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe theo pháp luật của một số quốc gia trên thế giới ..................................................................... 30 1.3.3. Kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam ...................................................... 33 Kết luận Chƣơng 1 ........................................................................................ 36 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN ĐƢỢC CHĂM SÓC SỨC KHỎE THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN............................................................................ 37 2.1. Sơ lƣợc lịch sử về pháp luật bảo đảm quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe ............................................................................................. 37 2.2. Thực trạng quy định pháp luật về bảo đảm quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe ............................................................................ 40 2.2.1. Bảo đảm quyền khám chữa bệnh và lựa chọn nơi khám, chữa bệnh........ 41 2.2.2. Bảo đảm quyền bình đẳng, không phân biệt đối xử trong khám chữa bệnh............................................................................................ 44 2.2.3. Bảo đảm quyền bí mật về sức khỏe ................................................... 45 2.2.4. Bảo đảm quyền được tiếp cận, sử dụng các dịch vụ y tế, kỹ thuật, phương pháp mới................................................................................ 46 2.2.5. Bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe được thực thi trên thực tế .... 47 2.3. Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo đảm quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe ....................................................................................... 49 2.3.1. Ưu điểm .............................................................................................. 49 2.3.2. Hạn chế ............................................................................................... 52 Kết luận Chƣơng 2 ........................................................................................ 61 CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN ĐƢỢC CHĂM SÓC SỨC KHỎE TẠI VIỆT NAM ........................................................................................ 63 3.1. Một số định hƣớng hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo đảm quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam....................................................................................... 63 3.1.1. Định hướng bảo vệ chăm sóc sức khỏe cho người dân...................... 63 3.1.2. Định hướng nâng cao năng lực phòng, chống dịch bệnh................... 64 3.1.3. Định hướng nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh........................... 64 3.1.4. Định hướng đổi mới hệ thống quản lý và cung cấp dịch vụ y tế ....... 65 3.1.5. Định hướng đổi mới tài chính y tế ..................................................... 66 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo đảm quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam ............................................................................. 67 3.2.1. Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp luật về bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe ........................................... 67 3.2.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam ............................ 70 Kết luận Chƣơng 3 ........................................................................................ 74 KẾT LUẬN .................................................................................................... 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 77 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BN Bệnh nhân CSSK Chăm sóc sức khỏe HSSV Học sinh sinh viên ICESCR Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa KCB Khám chữa bệnh NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động NSNN Ngân sách Nhà nước UDHR Tuyên ngôn Thế giới về quyền con người MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Quyền được chăm sóc sức khỏe là một quyền cơ bản trong pháp luật. Việc đảm bảo sức khỏe cho mọi người đã được Đại hội đồng Liên hợp quốc ghi nhận và nhấn mạnh trong Tuyên ngôn quốc tế về nhân quyền (1948): Mọi người đều có quyền được hưởng một mức sống thích đáng, đủ để đảm bảo sức khoẻ và phúc lợi của bản thân và gia đình, về các khía cạnh ăn, mặc, ở, chăm sóc y tế và các dịch vụ xã hội cần thiết, cũng như có quyền được bảo hiểm trong trường hợp thất nghiệp, đau ốm, tàn phế, góa bụa, già nua hoặc thiếu phương tiện sinh sống do những hoàn cảnh khách quan vượt quá khả năng đối phó của họ (Điều 25). Tại Việt Nam, quyền được chăm sóc sức khỏe đã được Nhà nước ghi nhận từ khi mới thành lập nước trong Hiến pháp năm 1946, tiếp tục dần được hoàn thiện thông qua Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992 và được mở rộng và nghi nhận đầy đủ, toàn diện hơn trong Hiến pháp năm 2013. Bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe cho người dân cũng là bảo đảm quyền con người tạo ra sự công bằng, bình đẳng, trợ giúp những người yếu thế hơn trong xã hội bởi đây là một quyền căn bản, không thể thiếu và có quan hệ mật thiết với các quyền khác. Để đảm bảo quyền được chăm sóc sức khỏe cho người dân trong thực tế, đòi hỏi Nhà nước phải có nghĩa vụ tôn trọng, bảo vệ và thực hiện quyền đó cho người dân trong việc chăm sóc sức khỏe ban đầu, phòng chống, điều trị và kiểm soát bệnh; sử dụng các cơ sở hàng hóa và dịch vụ chăm sóc sức khỏe, … Tuy nhiên, trong Luận văn này, tác giả xin nghiên cứu chuyên sâu về việc 1 bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe cho người dân trong trường hợp người dân có bệnh và cần tiếp cận các dịch vụ y tế để được điều trị bệnh. Để đảm bảo quyền được chăm sóc sức khỏe bằng việc thực hiện các biện pháp hiệu quả Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách lớn đáp ứng được nhu cầu khám chữa bệnh của người dân, trong đó phải kể đến Luật bảo vệ sức khỏe nhân dân năm 1989 và đặc biệt là Luật bảo hiểm y tế, Luật khám bệnh, chữa bệnh. Luật bảo hiểm y tế ra đời đã thể hiện được đúng đắn tinh thần của Nhà nước ta trong việc hướng tới bảo đảm an sinh xã hội sức khỏe cho người dân. Ngoài ra, cùng với sự ra đời của Luật Bảo hiểm y tế, Luật Khám chữa bệnh ra đời đã tạo hành lang pháp lý cho hoạt động cấp chứng chỉ hành nghề, giấy phép hoạt động nhằm tăng cường số lượng nhân viên y tế đảm bảo được công tác chăm sóc sức khỏe cho người dân, đồng thời đưa người dân tiếp cận gần hơn với các dịch vụ y tế, khám chữa bệnh. Bên cạnh đó, Luật Khám bệnh, chữa bệnh cũng góp phần quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh, đổi mới kỹ thuật, tiếp cận được các phương pháp y học hiện đại hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, việc đảm bảo quyền được chăm sóc sức khỏe con người ở nước ta vẫn còn tồn tại nhiều bất cập cần được hoàn thiện, bổ sung. Đặc biệt, trong bối cảnh nước ta đang chú trọng phát triển an sinh xã hội, chăm sóc sức khỏe là nội dung quan trọng cần được chú ý. Điển hình như trong những năm gần đây, người tham gia bảo hiểm y tế đã tăng lên cả về diện và lượng, tuy nhiên, so với mục tiêu đề ra nhằm thực hiện bảo hiểm y tế toàn dân thì tỷ lệ này vẫn còn chưa thật sự được như kỳ vọng. Bên cạnh đó, chất lượng khám chữa bệnh tại nhiều nơi vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của người dân, trang thiết bị vẫn còn thiếu, chuyên môn và năng lực của người khám chữa bệnh vẫn còn nhiều hạn chế. Đồng thời, bên cạnh những kết quả, thành tựu đạt được, Luật khám bệnh, chữa bệnh hiện nay 2 vẫn còn tồn tại một số bất cập về các quy định liên quan đến việc cấp chứng chỉ hành nghề; các quyền của người bệnh chưa được quy định rõ ràng; hệ thống tổ chức cơ sở khám bệnh, chữa bệnh còn nhiều mâu thuẫn. Như vậy, qua đây có thể thấy, cần phải có một sự nghiên cứu, đánh giá khách quan và toàn diện về việc thực hiện bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe theo pháp luật Việt Nam để từ đó đưa ra các giải pháp hạn chế những khó khăn, bất cập nói trên nhằm nâng cao hệ thống an sinh xã hội của nước ta, đặc biệt là trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe. Từ những vấn đề nêu trên, tác giả chọn đề tài “Bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe theo pháp luật Việt Nam” làm đề tài Luận văn thạc sĩ với mong muốn đưa ra cái nhìn đầy đủ về cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc bảo đảm thực thi quyền con người hay chính là bảo đảm thực thi quyền được chăm sóc sức khỏe tại nước ta. Thông qua đó, Luận văn đưa ra những đánh giá, kiến nghị nhằm hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật về chăm sóc sức khỏe nhân dân, pháp luật về bảo hiểm y tế, luật khám bệnh, chữa bệnh; nâng cao ý thức, trách nhiệm của mỗi cá nhân và cộng đồng trong việc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Tính đến nay, vấn đề bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe con người theo pháp luật Việt Nam đã được đề cập trong các công trình nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, trong lĩnh vực này tại nước ta vẫn chưa có nhiều công trình nghiên cứu về tiếp cận quyền mà chỉ có những công trình nghiên cứu về nội dung. Trong số đó, tác giả nhận thấy một số công trình nổi bật sau: - Sách chuyên khảo “Pháp luật về an sinh xã hội – kinh nghiệm của một số nước đối với Việt Nam”, TS Trần Hoàng Hải, TS Nguyễn Thị Thúy Hương, xuất bản năm 2011. 3 - Sách chuyên khảo “Pháp luật an sinh xã hội-Những vấn đề lý luận và thực tiễn”, TS Nguyễn Hiền Phương, xuất bản năm 2010. - Sách chuyên khảo “Quyền an sinh xã hội và đảm bảo thực hiện trong pháp luật Việt Nam” do PGS. TS Lê Thị Hoài Thu chủ biên, xuất bản năm 2014. - Sách chuyên khảo “Pháp luật bảo hiểm y tế một số quốc gia trên thế giới và những kinh nghiệm cho Việt Nam”, TS Nguyễn Hiền Phương, xuất bản năm 2014. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn được tác giả nghiên cứu nhằm đưa ra cái nhìn đầy đủ về cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc bảo đảm thực thi quyền con người hay chính là bảo đảm thực thi quyền được chăm sóc sức khỏe tại nước ta. Thông qua đó, Luận văn đưa ra những nhiệm vụ nghiên cứu đó là có những đánh giá, định hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật về chăm sóc sức khỏe nhân dân, pháp luật về bảo hiểm y tế, luật khám bệnh, chữa bệnh; nâng cao ý thức, trách nhiệm của mỗi cá nhân và cộng đồng trong việc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là các quy định của pháp luật về việc chăm sóc sức khỏe con người, cụ thể là Luật bảo vệ sức khỏe nhân dân, Luật bảo hiểm y tế, Luật khám bệnh chữa bệnh và một số văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan. Từ đó, tác giả đưa ra được những thực trạng, thực tiễn pháp luật nhằm bảo đảm thực hiện quyền được chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: Nghiên cứu quy định pháp luật về bảo đảm quyền 4 được chăm sóc sức khỏe khi người dân phát sinh bệnh và có nhu cầu khám bệnh tại các cơ sở y tế. Phạm vi thời gian: Trong giới hạn của Luận văn, phạm vi nghiên cứu đề cập đến các quy định pháp luật về bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe khi người dân phát sinh bệnh và có nhu cầu khám bệnh tại các cơ sở y tế chủ yếu trong pháp luật Việt Nam hiện hành. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng và nhà nước về phát triển kinh tế - xã hội trong thời đại hiện nay ở lĩnh vực quyền con người nói chung và quyền an sinh xã hội nói riêng, cụ thể là quyền được chăm sóc sức khỏe. Để làm rõ các quy định của pháp luật bảo vệ sức khỏe nhân dân, pháp luật khám bệnh chữa bệnh và pháp luật bảo hiểm y tế nhằm đảm bảo thực hiện quyền con người trong việc chăm sóc sức khỏe, Luận văn sẽ vận dụng các nguyên lý của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích làm sáng tỏ các nội dung nghiên cứu. Bên cạnh đó, trong quá trình nghiên cứu, Luận văn cũng phân tích, đánh giá pháp luật theo phương pháp tiếp cận quyền để làm nổi bật hơn các luận điểm, luận cứ cần được chứng minh. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong Luận văn gồm có: phân tích, tổng hợp, mô tả, giải thích, liệt kê và phương pháp so sánh để giải quyết vấn đề. 6. Những đóng góp mới của Luận văn 6.1. Tính mới Tính đến nay, vấn đề bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe con người theo pháp luật Việt Nam đã được đề cập trong các công trình nghiên 5 cứu khoa học về an sinh xã hội. Tuy nhiên, Luận văn được viết trong thời điểm Đảng và Nhà nước ta ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật mới liên quan đến bảo hiểm y tế và luật khám bệnh chữa bệnh nhằm cải thiện tốt hơn chất lượng phục vụ, chăm sóc sức khỏe người dân. Vì thế, trong quá trình nghiên cứu, phân tích, giải quyết vấn đề, Luận văn sẽ có những cách tiếp cận khác, mới và phù hợp hơn với tình hình của đất nước. 6.2. Những đóng góp của đề tài Trong Luận văn, tác giả xin được đưa ra những đóng góp của mình trong việc nghiên cứu, phân tích, đánh giá pháp luật và thực trạng bảo đảm quyền được bảo vệ chăm sóc sức khỏe nhằm đưa ra các giải pháp, kiến nghị, hoàn thiện pháp luật để phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta hiện nay và theo kịp xu thế phát triển chung trên toàn thế giới. 7. Bố cục của Luận văn Luận văn có kết cấu gồm 3 chương chính: - Chương 1: Một số vấn đề lý luận về quyền được chăm sóc sức khỏe và bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe. - Chương 2: Thực trạng bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe theo pháp luật Việt Nam và thực tiễn thực hiện. - Chương 3: Một số định hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam. 6 CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN ĐƢỢC CHĂM SÓC SỨC KHỎE VÀ BẢO ĐẢM QUYỀN ĐƢỢC CHĂM SÓC SỨC KHỎE 1.1. Một số vấn đề lý luận về quyền đƣợc chăm sóc sức khỏe 1.1.1. Khái niệm quyền được chăm sóc sức khỏe Quyền con người là một quyền cơ bản nhất của mỗi cá nhân, đó là quyền tư nhiên mà khi sinh ra vốn dĩ ai cũng đã có. Hệ thống về các quyền con người có ba nhóm quyền cơ bản bao gồm Quyền dân sự, Quyền chính trị và Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa. Trong đó, các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa là một trong những quyền chính cấu thành nên các quyền và tự do cá nhân cơ bản của con người. Các quyền này bao gồm: Quyền được hưởng và duy trì tiêu chuẩn sống thích đáng; Quyền lao động; Quyền được hưởng an sinh xã hội; Quyền được hỗ trợ về gia đình; Quyền được hưởng sức khỏe về thể chất và tinh thần; Quyền giáo dục; Quyền được tham gia vào đời sống văn hóa và được hưởng các thành tựu của khoa học. Mỗi quyền trong nhóm quyền kinh tế, xã hội và văn hóa đều là quyền cơ bản mà mỗi người đều được hưởng. Tuy nhiên, trong số các quyền con người nói chung, quyền về sức khỏe có lẽ là quyền đặc biệt hơn cả. Quyền này được coi là quyền cơ bản nhất của con người. Bởi một khi quyền về sức khỏe bị vi phạm thì nó sẽ kéo theo sự vi phạm các quyền khác. Vì sức khỏe là vốn quý nhất của con người nên nếu quyền được bảo vệ và chăm sóc sức khỏe không được đảm bảo trong thực tiễn thì các nhóm quyền khác trong hệ thống quyền con người cũng rất khó được bảo đảm thực thi một cách toàn diện. Do đó, có thể thấy chăm sóc sức khỏe là một quyền căn bản của con người, quyền này không thể thiếu trên thực tế để thực hiện các quyền con người khác. Tất cả mọi người đều có cơ 7 hội được hưởng tiêu chuẩn chăm sóc sức khỏe cao nhất mà không có sự phân biệt đối xử, phù hợp với các nguyên tắc của quyền con người. Vì thế, ngay từ khi được thành lập vào năm 1946, thông qua Bản Hiến chương của mình, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhấn mạnh: Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity. The enjoyment of the highest attainable standard of health is one of the fundamental rights of every human being without distinction of race, religion, political belief, economic or social condition [28], tạm dịch: Sức khỏe là một trạng thái hoàn toàn khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và xã hội và không chỉ đơn thuần là không có triệu chứng bệnh lý hay có bệnh. Việc hưởng thụ tiêu chuẩn sức khỏe cao nhất là một trong những quyền cơ bản của mỗi con người mà không có sự phân biệt chủng tộc, tôn giáo, niềm tin chính trị, điều kiện kinh tế hay xã hội. Từ nhận định này có thể nhận thấy rằng quyền được chăm sóc sức khỏe không đơn thuần chỉ là việc một người được tiếp cận các dịch vụ y tế tốt, được khám và điều trị bởi các bác sĩ có tay nghề trình độ cao hay được cung cấp cơ sở vật chất hiện đại từ các cơ sở khám chữa bệnh nếu như số tiền họ chi trả tương ứng với dịch vụ chăm sóc sức khỏe mà họ nhận được. Mà trên hết, cần phải hiểu rằng quyền được chăm sóc sức khỏe là một trong những quyền căn bản nhất của mỗi cá nhân được nằm trong hệ thống của các quyền con người. Do đó, đây là quyền mà tất cả mọi người ở các tầng lớp xã hội khác nhau không kể giàu có, bần cùng hay nghèo khó đều nhận được dịch vụ chăm sóc sức khỏe như nhau theo nhu cầu và theo đặc điểm, điều kiện của mỗi quốc gia. Đặc biệt, quyền được chăm sóc sức khỏe mà mỗi cá nhân được hưởng còn thể hiện nguyên tắc cốt lõi của quyền con người là bình đẳng, 8 không phân biệt đối xử; những người nghèo hơn, sống ở vùng khó khăn hơn thì nhận được sự hỗ trợ từ Nhà nước nhiều hơn. Bên cạnh nhận định trên, trong Bản Hiến chương năm 1946, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng tiếp tục khẳng định “The extension to all peoples of the benefits of medical, psychological and related knowledge is essential to the fullest attainment of health” [29], tạm dịch “Sự mở rộng về lợi ích của y tế, tâm lý và những kiến thức có liên quan cho tất cả mọi người là rất cần thiết để đạt được sức khỏe đầy đủ nhất”. Điều này cho thấy vấn đề liên quan đến việc chăm sóc sức khỏe cho con người đối với mỗi quốc gia không chỉ dừng lại ở việc chú trọng đến tính phổ thông, phổ quát cho mọi đối tượng, không có sự phân biệt dựa trên chủng tộc, màu da, giới tính, ngôn ngữ, tôn giáo, chính trị, nguồn gốc xuất thân hoặc địa vị xã hội, tài sản, hoặc tình trạng khác như khuyết tật, tuổi tác, khuynh hướng tình dục và bản dạng giới, tình trạng sức khỏe, nơi cư trú, tình hình kinh tế và xã hội... Mà quan trọng hơn, quyền được chăm sóc sức khỏe còn được hiểu rằng đó là quyền được cung cấp đầy đủ cơ sở, hàng hóa, dịch vụ y tế thiết yếu; được tiếp cận với thông tin y tế, tình hình dịch bệnh; được đảm bảo kịp thời, an toàn, hiệu quả, tiết kiệm trong khám và điều trị. Như vậy, trong hoạt động chăm sóc sức khỏe, người dân được coi là trung tâm, có quyền được hưởng và tiếp cận các chương trình chăm sóc sức khỏe phù hợp với nhu cầu cụ thể của từng đối tượng khác nhau và phù hợp với các tiêu chuẩn, điều kiện kinh tế, xã hôi, văn hóa của mỗi quốc gia. Trong hệ thống các quyền con người, quyền được chăm sóc sức khỏe là một trong những quyền căn bản và phổ biến nhất bởi ngoài việc thể hiện bản chất của quyền là việc người dân được chăm lo, quan tâm, chú trọng về sức khỏe thì đây còn là quyền có liên quan mật thiết đến các quyền con người khác. Chỉ khi quyền được chăm sóc sức khỏe được đảm bảo, con người mới có thể thụ hưởng và thực hiện được các quyền cơ bản khác như quyền có 9 lương thực, nhà ở, việc làm, giáo dục, nhân phẩm, có cuộc sống riêng tư, tiếp cận thông tin, các quyền tự do lập hội, họp và di chuyển… Vì vậy, do nhận thức được tầm quan trọng của quyền này, nhiều văn kiện quốc tế khi ra đời đã ghi nhận như sau: Điều 25.1 của Tuyên ngôn Thế giới về quyền con người (UDHR) khẳng định “Everyone has the right to a standard of living adequate for the health and well-being of himself and of his family, including food, clothing, housing and medical care and necessary social services” [10], tạm dịch “Mọi người đều có quyền được hưởng mức sống đủ để đảm bảo sức khoẻ và phúc lợi của bản thân và gia đình, về các mặt ăn, mặc, ở, y tế và các dịch vụ xã hội cần thiết khác”. Mặc dù trong Tuyên ngôn Thế giới về quyền con người (UDHR) quyền được chăm sóc sức khỏe chưa được quy định như một điều khoản độc lập mà chỉ nằm trong nội hàm của quyền được có mức sống thích đáng nhưng Điều 25.1 của Tuyên ngôn này cũng có thể được coi như một tiền đề vô cùng quan trọng để cho ra đời hàng loạt các công ước quốc tế, Nghị định thư, Hiến chương ghi nhận về quyền được chăm sóc sức khỏe, ví dụ như tại Điều 7, 11, 12 Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (ICESCR) năm 1966 [12], tại Điều 5(e)(iv) Công ước quốc tế về Xóa bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc (CEDR) năm 1965 [11], tại Điều 11.1(f) và Điều 10, 12,14 của Công ước về Xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW) năm 1979 [13], tại Điều 24 của Công ước về Quyền trẻ em (CRC) năm 1989 [14]. Ngoài ra, quyền được chăm sóc sức khỏe còn được đề cập tại một số văn kiện khu vực về quyền con người, chẳng hạn như Điều 11 của Hiến chương xã hội châu Âu năm 1961 sửa đổi [33], tại Điều 16 của Hiến chương châu Phi về Quyền con người và Quyền của các dân tộc năm 1981 [17], tại Điều 10 của Nghị định thư Bổ sung của công ước châu Mỹ về quyền con người trong lĩnh vực các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa năm 1988 [32], Tuyên bố Viên và Chương trình Hành động thông qua tại 10 Hội nghị thế giới về quyền con người lần thứ hai năm 1993 [30] và nhiều văn kiện quốc tế khác. Đặc biệt, trong số đó phải kể đến Điều 12.1 của Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (ICESCR) năm 1966 [12], đây được coi là điều khoản toàn diện nhất về quyền được chăm sóc sức khỏe vì đã khẳng định “The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to the enjoyment of the highest attainable standard of physical and mental health”, tạm dịch “Các quốc gia thành viên Công ước thừa nhận quyền của mọi người được hưởng một tiêu chuẩn sức khoẻ về thể chất và tinh thần ở mức cao nhất có thể được”. Theo Bình luận chung số 14 thông qua tại phiên họp lần thứ 22 năm 2000 của Ủy ban về quyền kinh tế, xã hội, văn hóa, định nghĩa về quyền chăm sóc sức khỏe được mở rộng hơn nhiều so với định nghĩa về sức khỏe được nêu ra trong lời nói đầu của Bản Hiến chương của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 1946, đồng thời định nghĩa này còn vượt ra ngoài phạm vi về quyền nói chung khi chỉ ra rằng quyền được chăm sóc sức khỏe không chỉ là quyền của con người được khỏe mạnh mà còn bao hàm ý nghĩa (1) tự do về thân thể lẫn sức khỏe, (2) quyền được hưởng tiêu chuẩn sức khỏe cao nhất có thể được dựa trên sự bình đẳng, không phân biệt đối xử giữa tất cả các tầng lớp khác nhau trong xã hội [34, tr.142]. Bên cạnh ý nghĩa nêu trên, định nghĩa về quyền được chăm sóc sức khỏe còn đem đến thách thức cho các Quốc gia để duy trì và đảm bảo thực hiện quyền một cách kịp thời, đầy đủ và toàn diện nhất có thể. Tùy vào điều kiện kinh tế, xã hội, văn khóa khác nhau, mỗi Quốc gia sẽ xây dựng một hệ thống sức khỏe khác nhau phù hợp với tiềm lực của Quốc gia đó. Tuy nhiên, ngoài những yếu tố như cơ sở vật chất, hàng hóa, dịch vụ và các điều kiện y tế đáp ứng nhu cầu về việc được chăm sóc sức khỏe được cung cấp, hỗ trợ từ Nhà nước thì tình trạng thể chất của con người, khả năng chống chọi với bệnh 11 tật cũng như nhận thức, hiểu biết của người dân về kiến thức sức khỏe bao gồm bệnh tật, sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục, các bệnh truyền nhiễm… cũng tác động đến việc đảm bảo nghĩa vụ chăm sóc sức khỏe cho con người của các Quốc gia. Một khi Nhà nước không đảm bảo tốt các quyền như được tiếp cận nước sạch, nước uống, vệ sinh đủ tiêu chuẩn, điều kiện làm việc an toàn và lành mạnh, môi trường sống an toàn và trong lành, … thì rất có thể điều đó sẽ tác động xấu đến sức khỏe con người, nhìn rộng hơn là ảnh hưởng lớn đến việc đảm bảo quyền được chăm sóc sức khỏe. Vì khi các tiêu chuẩn chất lượng về môi trường, nước, lương thực, nhà ở, dinh dưỡng không được chú trọng, con người sống tại những nơi có điều kiện không tốt có thể gặp những vấn đề về sức khỏe từ nhẹ đến vô cùng nghiêm trọng. Vì trên hết, quyền được chăm sóc sức khỏe có quan hệ mật thiết với các quyền cơ bản khác. Do đó, quyền được chăm sóc sức khỏe còn được hiểu là quyền được thụ hưởng các quyền con người cơ bản khác mà những quyền này có tác động qua lại lẫn nhau nhằm đảm bảo tiêu chuẩn sức khỏe cao nhất có thể đạt được. Như vậy, theo những phân tích tại Bình luận chung số 14 về định nghĩa quyền được chăm sóc sức khỏe được nêu ra trong Điều 12.1 (ICESCR, 1966) [34, tr.142], có thể nhận thấy rằng quyền được chăm sóc sức khỏe là (1) quyền được làm chủ về thân thể và sức khỏe, không bị can thiệp nếu như chưa được sự đồng ý, (2) quyền được bình đẳng về cơ hội trong việc hưởng sự chăm sóc, khám, điều trị, sử dụng các dịch vụ y tế như tất cả mọi người trong xã hội, không có sự phân biệt đối xử, (3) đòi hỏi cần phải có một sự kết hợp đầy đủ và thích hợp giữa việc được chăm sóc sức khỏe với việc có cơ hội được tiếp cận nước sạch, nước uống, điều kiện vệ sinh đủ tiêu chuẩn, cung cấp đủ lương thực an toàn, dinh dưỡng và nhà ở, điều kiện môi trường và lao động lành mạnh. Đây là những yếu tố cần thiết để đảm bảo quyền được chăm 12 sóc sức khỏe của con người tuy nhiên để đạt được điều đó cần có sự nỗ lực, tham gia rất lớn từ phía cá nhân, cộng đồng, tổ chức, quốc gia, quốc tế. Quyền được chăm sóc sức khỏe là một quyền căn bản nằm trong quyền con người. Quyền này có phạm vi rộng và bao trùm trên nhiều lĩnh vực khác nhau được thể hiện thông qua các biện pháp phòng bệnh, chữa bệnh, giải quyết những hậu quả của bệnh gây ra. Do đó, quyền này được ghi nhận và quy định trong nhiều luật như an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo vệ và chăm sóc và giáo dục trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, lao động, phòng chống các bệnh truyền nhiễm… Tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu của Luận văn này, tác giả chỉ đề cập đến quyền được chăm sóc sức khỏe của người dân khi phát sinh bệnh và được Nhà nước đảm bảo thông qua các biện pháp pháp lý. Vì vậy, các quy định pháp luật được nghiên cứu trong Luận văn chỉ xoay quanh các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến hoạt động khám chữa bệnh bao gồm: Luật chăm sóc sức khỏe nhận dân năm 1989, Luật Bảo hiểm y tế (BHYT) năm 2008 sửa đổi năm 2014, Luật khám bệnh, chữa bệnh năm 2009. 1.1.2. Đặc điểm quyền được chăm sóc sức khỏe Quyền được chăm sóc sức khỏe nằm trong quyền con người. Vì vậy nó cũng có những đặc điểm của quyền con người nói chung. Thứ nhất, quyền được chăm sóc sức khỏe là một quyền cơ bản của con người. Đây là quyền không thể thiếu vì nó gián tiếp ảnh hưởng đến việc thực thi các quyền khác trên thực tế. Cụ thể, quyền được chăm sóc sức khỏe có liên quan đến quyền sống, quyền về lương thực, nhà ở, việc làm, giáo dục, nhân phẩm, bình đẳng, không phân biệt đối xử, cấm tra tấn, bảo vệ đời tư, tiếp cận thông tin, và các quyền tự do lập hội, hội họp, đi lại…Nếu trong trường hợp quyền được chăm sóc sức khỏe bị vi phạm thì những quyền nêu trên cũng rất dễ bị vi phạm trong những tình huống cụ thể. 13