Häc viÖn chÝnh trÞ – hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh
b¸o c¸o tæng kÕt
§Ò tµi khoa häc cÊp bé n¨m 2007
Tªn ®Ò tµi:
N©ng cao n¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn
cña ®éi ngò c¸n bé l∙nh ®¹o chñ chèt
cÊp tØnh vïng ®ång b»ng S«ng Hång
M· sè: B.07-05
C¬ quan chñ tr×: ViÖn TriÕt häc
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS, TS TrÇn V¨n Phßng
Th− ký khoa häc: Th.s §Æng Quang §Þnh
6771
28/3/2007
Hµ Néi, n¨m 2007
Danh s¸ch céng t¸c viªn tham gia ®Ò tµi
1. PGS, TS TrÇn V¨n Phßng – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT - HC Quèc gia Hå
ChÝ Minh.
2. Th.s §Æng Quang §Þnh – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT - HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
3. NguyÔn C«ng Chuyªn – Ban Tuyªn gi¸o TØnh uû Nam §Þnh.
4. Th.s TrÇn SÜ D−¬ng – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
5. TS D−¬ng Minh §øc – Ban Khoa gi¸o Trung −¬ng
6. Th.s ThiÒu Quang §ång – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
7. Th.s §µo H÷u H¶i – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
8. TS NguyÔn Minh Hoµn – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
9. GS, TS NguyÔn Hïng HËu – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå
ChÝ Minh.
10. Th.s Ph¹m Anh Hïng – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
11. Th.s Vò Thanh H−¬ng – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
12. Th.s Lª Xu©n Huy – Tr−êng ChÝnh trÞ tØnh H¶i D−¬ng
13. NCS NguyÔn ChÝ HiÕu – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
14. PGS, TS NguyÔn ThÕ KiÖt – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå
ChÝ Minh.
15. TS NguyÔn ThÞ Nga – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
16. PGS, TS TrÇn SÜ Ph¸n – ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn CT-HC Quèc gia Hå ChÝ Minh.
17. GS, TS Ph¹m Ngäc Quang – ViÖn T«n gi¸o vµ tÝn ng−ìng, Häc viÖn CT-HC
Quèc gia Hå ChÝ Minh.
18. Bïi Quang To¶n – Ban Tuyªn gi¸o TØnh uû H¶i D−¬ng
2
Môc lôc
Trang
Më ®Çu
4
Ch−¬ng 1: N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn vµ vai trß cña nã
9
®èi víi ho¹t ®éng l∙nh ®¹o cña c¸n bé l∙nh ®¹o chñ chèt
cÊp tØnh
1.1. N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn vµ nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn
9
n¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn.
1.2. Vai trß cña NLTKTT ®èi víi ho¹t ®éng l·nh ®¹o cña c¸n bé
18
l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh.
Ch−¬ng 2: N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn cña c¸n bé l∙nh
32
®¹o chñ chèt cÊp tØnh vïng ®ång b»ng s«ng Hång – Thùc
tr¹ng vµ vÊn ®Ò ®Æt ra
2.1. §Æc ®iÓm ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt vïng ®ång b»ng
32
s«ng Hång.
2.2. Nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan ¶nh h−ëng tíi NLTKTT cña
36
®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt vïng §BSH.
2.3. Thùc tr¹ng NLTKTT cña ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt
46
cÊp tØnh vïng §BSH vµ nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã.
Ch−¬ng 3: Mét sè nguyªn t¾c vµ gi¶i ph¸p n©ng cao
75
N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn cña c¸n bé l∙nh ®¹o chñ
chèt cÊp tØnh vïng ®ång b»ng s«ng Hång trong giai ®o¹n
hiÖn nay
3.1 Mét sè nguyªn t¾c chñ yÕu trong qu¸ tr×nh n©ng cao
75
NLTKTT cña c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh vïng §BSH.
3.2 Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu n©ng cao NLTKTT cña c¸n bé
82
l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh vïng §BSH trong giai ®o¹n hiÖn nay.
KÕt luËn
109
KiÕn nghÞ
111
Phô lôc
114
C«ng tr×nh ®∙ c«ng bè liªn quan ®Õn ®Ò tµi
122
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
123
3
c¸c ch÷ viÕt t¾t trong ®Ò tµi
Ch÷ ®−îc viÕt t¾t
Ch÷ viÕt t¾t
C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
CNH,H§H
§ång b»ng s«ng Hång
§BSH
N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn
NLTKTT
Tæng kÕt thùc tiÔn
TKTT
4
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi.
§¹i héi IX cña §¶ng ®Ò ra nhiÖm vô: “§Èy m¹nh tæng kÕt thùc tiÔn vµ
nghiªn cøu lý luËn, th¶o luËn d©n chñ, sím lµm râ vµ kÕt luËn nh÷ng vÊn ®Ò míi,
bøc xóc n¶y sinh tõ thùc tiÔn”1. §¹i héi X cña §¶ng còng nhÊn m¹nh nhiÖm vô:
“Th−êng xuyªn tæng kÕt thùc tiÔn, bæ sung, ph¸t triÓn lý luËn, gi¶i quyÕt ®óng
®¾n nh÷ng vÊn ®Ò do cuéc sèng ®Æt ra. N©ng cao tr×nh ®é trÝ tuÖ, chÊt l−îng
nghiªn cøu lý luËn cña §¶ng; tiÕp tôc lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chñ nghÜa x·
héi vµ con ®−êng lªn chñ nghÜa x· héi cña n−íc ta; lµm râ c¬ së lý luËn vµ thùc
tiÔn ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng trong thêi kú míi”2. Muèn thùc hiÖn tèt
nh÷ng nhiÖm vô mµ §¹i héi §¶ng ®Ò ra th× ®éi ngò c¸n bé chñ chèt c¸c cÊp ph¶i
biÕt vµ t¨ng c−êng tæng kÕt thùc tiÔn (TKTT). Muèn vËy hä ph¶i cã n¨ng lùc
tæng kÕt thùc tiÔn (NLTKTT).
TKTT lµ mét kh©u quan träng, kh«ng thÓ thiÕu trong quy tr×nh l·nh ®¹o cña
c¸n bé l·nh ®¹o. TKTT cã kÕt qu¶ sÏ gióp cho c¸n bé l·nh ®¹o rót ra ®−îc nh÷ng
bµi häc kinh nghiÖm ®Ó bæ sung, hoµn chØnh nh÷ng quyÕt ®Þnh cña m×nh; kh¾c
phôc ®−îc bÖnh kinh nghiÖm vµ bÖnh gi¸o ®iÒu, gãp phÇn chØ ®¹o thùc tiÔn tiÕp
theo ®¹t hiÖu qu¶ cao. HiÖu qu¶ TKTT phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh−ng mét
trong nh÷ng yÕu tè quan träng lµ n¨ng lùc TKTT cña chñ thÓ.
N¨ng cao NLTKTT cña c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh lµ vÊn ®Ò cã ý
nghÜa cùc kú quan träng, võa cÊp b¸ch võa l©u dµi. NLTKTT lµ mét trong c¬ së
quan träng ®Ó c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh biÕt TKTT vµ gãp phÇn ra ®−îc
c¸c quyÕt ®Þnh ®óng trong chØ ®¹o thùc tiÔn trªn ®Þa bµn tØnh ®−îc ph©n c«ng phô
tr¸ch, ®ång thêi ®Ò xuÊt nh÷ng kiÕn nghÞ gióp Trung −¬ng cã luËn cø söa ®æi, bæ
sung, hoµn chØnh lý luËn còng nh− chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch. Thùc tÕ chØ ra r»ng, ®Ó
hoµn thµnh nhiÖm vô, c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh kh«ng nh÷ng ph¶i cã
phÈm chÊt ®¹o ®øc mµ cßn ph¶i cã n¨ng lùc t− duy lý luËn, NLTKTT. H¬n n÷a
1
2
V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, Nxb CTQG,H. 2001, tr. 141
V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X, NxbCTQG,H. 2006, tr.131
5
c«ng cuéc ®æi míi ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò míi ®ßi hái ph¶i ®−îc tæng kÕt rót
kinh nghiÖm kÞp thêi.
CÊp tØnh lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ quy m« kinh tÕ, chÝnh
trÞ, x· héi, an ninh, quèc phßng, v¨n ho¸, gi¸o dôc v.v.. cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ
tæng kÕt nh»m rót ra nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh lý luËn gãp phÇn bæ sung, hoµn thiÖn
chñ tr−¬ng, ®−êng lèi cña §¶ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc còng nh− bæ sung,
hoµn thiÖn, ph¸t triÓn lý luËn. C¸c tØnh vïng ®ång b»ng s«ng Hång (§BSH) cã vÞ
trÝ chiÕn l−îc quan träng trong sù ph¸t triÓn cña c¶ n−íc.
Thùc tiÔn 20 n¨m ®æi míi cho thÊy, c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh vïng
§BSH kh«ng chØ biÕt triÓn khai nghÞ quyÕt cña cÊp trªn vµo ®Þa bµn vïng mµ cßn
biÕt TKTT gãp phÇn khuyÕn nghÞ víi Trung −¬ng kÞp thêi bæ sung, ph¸t triÓn lý
luËn, hoµn thiÖn chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt. Tuy nhiªn, cã kh«ng Ýt c¸n bé
l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh vïng §BSH cßn ch−a kÞp thêi TKTT mét sè vÊn ®Ò
n¶y sinh tõ thùc tÕ ®Þa bµn vïng. Cho nªn hä cßn lóng tóng, bÞ ®éng trong xö lý,
gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò cña ®Þa ph−¬ng. Trong khi ®ã ®ßi hái cña sù nghiÖp ®æi
míi ë vïng §BSH ph¶i kÞp thêi TKTT gãp phÇn chØ ®¹o sù nghiÖp ®æi míi tiÕn
lªn. Trªn thùc tÕ viÖc TKTT cña c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh vïng nµy vÉn
cßn chËm vµ ch−a ®¸p øng yªu cÇu. T×nh h×nh nµy ph¶n ¸nh NLTKTT cña ®éi
ngò c¸n bé nµy phÇn nµo cßn bÞ h¹n chÕ, ch−a ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi, ®Æc biÖt
lµ trong thêi kú ®Èy m¹nh CNH,H§H. Do ®ã, vÊn ®Ò “N©ng cao n¨ng lùc tæng
kÕt thùc tiÔn cña c¸n bé l∙nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh vïng ®ång b»ng s«ng
Hång” lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi.
VÊn ®Ò NLTKTT cña c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý nãi chung, c¸n bé l·nh ®¹o
chñ chèt cÊp tØnh lµ vÊn ®Ò thu hót sù quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu, song
vÉn cßn lµ m¶ng trèng cÇn tiÕp tôc ®−îc nghiªn cøu. T¸c gi¶ NguyÔn Xu©n
Ph−¬ng trong luËn v¨n th¹c sÜ triÕt häc (1998) “N©ng cao NLTKTT cho c¸n bé
chñ chèt cÊp huyÖn ë ViÖt Nam hiÖn nay”, ®· ®Ò cËp tíi NLTKTT vµ ®Ò xuÊt mét
sè gi¶i cña ph¸p cã tÝnh ®Þnh h−íng ®Ó n©ng cao NLTKTT cho ®éi ngò c¸n bé
6
l·nh ®¹o, qu¶n lý. Tuy nhiªn, ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi míi ë ph¹m vi cÊp
huyÖn, do vËy vÊn ®Ò nµy vÉn cÇn ®−îc nghiªn cøu s©u thªm.
T¸c gi¶ TrÇn V¨n Phßng, trong c¸c bµi “Vµi suy nghÜ vÒ TKTT” trong s¸ch
“Gãp phÇn t×m hiÓu mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ – x· héi d−íi ¸nh s¸ng ®æi míi cña
§¶ng” Häc viÖn CTQG Hå ChÝ Minh, H.1993; “N©ng cao NLTKTT cña ®éi ngò
c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý cÊp tØnh” T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ sè 3/1997 còng ®·
nghiªn cøu nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ NLTKTT nãi chung, thùc tr¹ng NLTKTT ë
c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý cÊp tØnh n−íc ta nãi riªng vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p
nh»m tõng b−íc n©ng cao NLTKTT cho ®éi ngò c¸n bé nµy.
Trong bµi “C«ng t¸c TKTT trong ®iÒu kiÖn míi” cña t¸c gi¶ TrÇn H÷u TiÕn
®¨ng trªn T¹p chÝ Céng s¶n sè 3/ 1990 chñ yÕu ®Ò cËp yªu cÇu TKTT trong ®iÒu
kiÖn ®æi míi trªn tinh thÇn míi ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ h¬n.
T¸c gi¶ NguyÔn Phó Träng l¹i ®Ò cËp nhiÒu tíi vai trß, tÇm quan träng cña
TKTT, trong bµi TKTT - mét nhiÖm vô träng yÕu cña c«ng t¸c lý luËn hiÖn nay”
trong s¸ch “Mét sè vÊn ®Ò lý luËn, thùc tiÔn hiÖn nay” Häc viÖn CTQG Hå ChÝ
Minh, tËp 1; H.2003.
C¸c gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao chÊt l−îng TKTT l·nh ®¹o cña §¶ng nãi chung
®−îc t¸c gi¶ §Æng Kim Thµnh ®Ò cËp trong bµi “N©ng cao chÊt l−îng tæng kÕt
c¸c bµi häc kinh nghiÖm l·nh ®¹o c¸ch m¹ng cña §¶ng” ®¨ng trªn T¹p chÝ Lý
luËn chÝnh trÞ sè 2/2002.
T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ TuyÕt Mai trong bµi “N¨ng lùc tæ chøc thùc tiÔn cña
c¸n bé chñ chèt cÊp x· hiÖn nay (qua kh¶o s¸t ë ®ång b»ng s«ng Hång), T¹p chÝ
Lý luËn ChÝnh trÞ sè 8/2006, ®· ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a nhËn thøc vµ tæ chøc
thùc tiÔn, trong ®ã Ýt nhiÒu liªn quan tíi tæ chøc thùc tiÔn cña ®éi ngò c¸n bé nµy.
Tuy nhiªn, t¸c gi¶ tËp trung chñ yÕu vµo ph©n tÝch n¨ng lùc tæ chøc thùc tiÔn.
T¸c gi¶ Vâ Minh Khang trong luËn v¨n th¹c sü “N©ng cao n¨ng lùc tæng kÕt
thùc tiÔn cho ®éi ngò c¸n bé chñ chèt cÊp huyÖn ®ång b»ng s«ng Cöu Long (qua
thùc tÕ tØnh B¹c Liªu)” ®· b−íc ®Çu ®−a ra ®−îc quan niÖm vÒ NLTKTT còng
nh− kÕt cÊu cña nã nh−: n¨ng lùc lùa chän vÊn ®Ò TKTT; n¨ng lùc tiÕp nhËn, xö
7
lý th«ng tin cho TKTT, n¨ng lùc kh¸i qu¸t kinh nghiÖm thùc tiÔn, n¨ng lùc vËn
dông kÕt qu¶ TKTT vµo tæ chøc chØ ®¹o thùc tiÔn tiÕp theo cña ®éi ngò c¸n bé
nµy. T¸c gi¶ còng b−íc ®Çu ®Ò xuÊt ®−îc mét sè gi¶i ph¸p nh»m tõng b−íc n©ng
cao NLTKTT cho ®éi ngò c¸n bé chñ chèt cÊp huyÖn ®ång b»ng s«ng Cöu Long.
Tuy nhiªn, nh×n chung, NLTKTT vÉn cßn lµ m¶ng trèng cÇn tiÕp tôc nghiªn
cøu, nhÊt lµ xem xÐt NLTKTT cña ®èi t−îng cô thÓ lµ c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt
cÊp tØnh vïng §BSH.
3. Môc ®Ých cña ®Ò tµi.
Trªn c¬ së ph©n tÝch thùc tr¹ng NLTKTT cña c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp
tØnh vïng §BSH, ®Ò tµi ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m tõng b−íc n©ng cao
NLTKTT cña ®éi ngò c¸n bé nµy ®¸p øng yªu cÇu CNH, H§H hiÖn nay.
4. NhiÖm vô cña ®Ò tµi.
- Ph©n tÝch NLTKTT vµ vai trß cña nã ®èi víi ho¹t ®éng l·nh ®¹o cña c¸n bé
chñ chèt cÊp tØnh.
- ChØ ra thùc tr¹ng NLTKTT cña ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt vïng
§BSH cïng nh÷ng nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng nµy.
- §Ò xuÊt mét sè nguyªn t¾c vµ gi¶i ph¸p nh»m tõng b−íc n©ng cao
NLTKTT cho ®éi ngò c¸n bé nµy.
5. §èi t−îng, ph¹m vi nghiªn cøu.
- §èi t−îng nghiªn cøu lµ NLTKTT ë c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh,
gåm c¸c ®ång chÝ lµ TØnh uû viªn, trong ®ã cã nh÷ng ®ång chÝ lµ Tr−ëng, phã
c¸c ban ngµnh chñ chèt cña c¸c tØnh, BÝ th− HuyÖn uû.
- Kh«ng gian nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ vïng §BSH (gåm 11 tØnh, thµnh phè:
B¾c Ninh, Hµ Néi, H¶i D−¬ng, H¶i Phßng, H−ng Yªn, Nam §Þnh, Th¸i B×nh, Hµ
Nam, Ninh B×nh, Hµ T©y vµ VÜnh Phóc).
- §Ò tµi nghiªn cøu NLTKTT d−íi gãc ®é nhËn thøc luËn trªn lËp tr−êng
cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng.
6. C¬ së lý luËn, thùc tiÔn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ò tµi vËn dông lý luËn cña CNDVBC vµ CNDVLS, t− t−ëng Hå ChÝ
Minh, ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta vÒ c¸n bé, vÒ c«ng t¸c
8
lý luËn, vÒ TKTT. §Ò tµi kÕ thõa nh÷ng kÕt qu¶ cña c¸c t¸c gi¶ ®i tr−íc vÒ vÊn
®Ò nµy.
Trong qu¸ tr×nh triÓn khai, ®Ò tµi vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p chÝnh nh−
lÞch sö vµ l«gÝc; ph©n tÝch vµ tæng hîp; so s¸nh, ®iÒu tra, thèng kª, qu¸n triÖt
sù thèng nhÊt vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn, ph−¬ng ph¸p chuyªn gia, to¹ ®µm víi c¸c
c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh.
§Ò tµi cßn sö dông c¸c nghÞ quyÕt, c¸c tµi liÖu cña c¸c cÊp uû §¶ng vµ chÝnh
quyÒn c¸c tØnh vïng §BSH lµm c¨n cø ®Ó ®−a ra nh÷ng nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ cña
m×nh.
7. KÕt cÊu néi dung nghiªn cøu.
Ngoµi phÇn më ®Çu, phô lôc, danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o, néi dung
gåm 3 ch−¬ng, 6 tiÕt.
9
Ch−¬ng 1
N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn
vµ vai trß cña nã ®èi víi ho¹t ®éng l∙nh ®¹o
cña c¸n bé l∙nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh
1.1. N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn vµ nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng
®Õn n¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn.
1.1.1. N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn.
Tæng kÕt thùc tiÔn (TKTT) lµ mét m¾t kh©u kh«ng thÓ thiÕu trong quy
tr×nh tæ chøc thùc tiÔn. Nã cã vai trß hÕt søc to lín trong sù ph¸t triÓn cña lý luËn,
kh¾c phôc bÖnh kinh nghiÖm, bÖnh gi¸o ®iÒu, gãp phÇn quan träng vµo qu¸n triÖt
nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn. TKTT lµ ph−¬ng thøc c¬ b¶n ®Ó
bæ sung, hoµn thiÖn chñ tr−¬ng, ®−êng lèi cña §¶ng, chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña
Nhµ n−íc. TKTT võa lµ nhiÖm vô, võa lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi c¸n bé l·nh
®¹o, qu¶n lý. TKTT, xÐt vÒ b¶n chÊt lµ ho¹t ®éng trÝ tuÖ; lµ qu¸ tr×nh b»ng t− duy
khoa häc víi ph−¬ng ph¸p biÖn chøng duy vËt ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, kh¸i qu¸t ho¹t
®éng s¶n xuÊt vËt chÊt; ho¹t ®éng c¶i t¹o chÝnh trÞ - x· héi, c¶i t¹o c¸c quan hÖ x·
héi; ho¹t ®éng thùc nghiÖm khoa häc nh»m kiÓm tra sù ®óng sai cña lý luËn ®Ó
bæ sung, hoµn thiÖn, ph¸t triÓn lý luËn vµ rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm chØ
®¹o ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ ho¹t ®éng lý luËn tiÕp theo3. Cã thÓ nãi, TKTT lµ vßng
kh©u cuèi cïng cña qu¸ tr×nh tæ chøc ho¹t ®éng thùc tiÔn, ®ång thêi lµ më ®Çu
cho qu¸ tr×nh tæ chøc ho¹t ®éng thùc tiÔn ë giai ®o¹n míi. TKTT lµ mét m¾t kh©u
cña qu¸ tr×nh tæ chøc ho¹t ®éng thùc tiÔn, nh−ng b¶n th©n nã kh«ng ph¶i lµ thùc
tiÔn mµ ®ã lµ ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña chñ thÓ tiÕn hµnh TKTT. TKTT chØ cã gi¸ trÞ,
chØ cã ý nghÜa khi nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®−îc rót ra cã t¸c dông chØ ®¹o
ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn tiÕp theo. HiÖu qu¶ cña TKTT ®¹t
®Õn møc ®é nµo, cao hay thÊp, kh¸ch quan hay kh«ng kh¸ch quan, theo h−íng
3
Xem thªm, TrÇn H÷u TiÕn: C«ng t¸c tæng kÕt thùc tiÔn trong ®iÒu kiÖn ®æi míi; T/C Céng s¶n sè 7/1990
10
tÝch cùc hay tiªu cùc cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh−ng tr−íc hÕt lµ NLTKTT
cña chñ thÓ tiÕn hµnh TKTT. TKTT phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh−: Tr×nh ®é t−
duy lý luËn; N¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn (NLTKTT); phÈm chÊt ®¹o ®øc cña chñ
thÓ tæng kÕt thùc tiÔn. Kh«ng cã tr×nh ®é t− duy lý luËn nhÊt ®Þnh th× chñ thÓ
TKTT khã mµ tæng kÕt thùc tiÔn mét c¸ch cã lý luËn. NghÜa lµ, kh«ng rót ra ®−îc
nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cã tÝnh kh¸i qu¸t cao, cã gi¸ trÞ chØ ®¹o thùc tiÔn.
Kh«ng cã phÈm chÊt ®¹o ®øc th× chñ thÓ tæng kÕt thùc tiÔn khã mµ TKTT mét
c¸ch kh¸ch quan, trung thùc. Nh− vËy, nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ TKTT còng khã
mµ cã tÝnh kh¸i qu¸t cao. Kh«ng cã NLTKTT nãi chung, chñ thÓ TKTT sÏ khã
kh¨n tõ viÖc lùa chän vÊn ®Ò tæng kÕt, ®Õn tæ chøc lùc l−îng tæng kÕt, còng nh−
vËn dông nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ TKTT. Nh÷ng yÕu tè nµy quan hÖ
mËt thiÕt, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, bæ sung cho nhau, cïng nhau ¶nh h−ëng tíi
chÊt l−îng TKTT.
Trong khu«n khæ giíi h¹n cña ®Ò tµi nµy, chóng ta ®i s©u t×m hiÓu vÒ n¨ng
lùc tæng kÕt thùc tiÔn. VËy, n¨ng lùc lµ g×? thÕ nµo lµ n¨ng lùc TKTT?.
Theo Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n §µ N½ng Ên hµnh n¨m 2000,
“N¨ng lùc lµ kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn chñ quan hoÆc tù nhiªn s½n cã ®Ó thùc hiÖn mét
ho¹t ®éng nµo ®ã ë møc ®é cao, hoÆc n¨ng lùc ®−îc hiÓu lµ nh÷ng phÈm chÊt cña
con ng−êi t¹o cho con ng−êi ®ã kh¶ n¨ng hoµn thµnh cã kÕt qu¶ mét qu¸ tr×nh
ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh”4. N¨ng lùc cßn ®−îc hiÓu lµ “Tæng hîp nh÷ng thuéc tÝnh
®éc ®¸o cña c¸ nh©n, phï hîp víi nh÷ng yªu cÇu ®Æc tr−ng cña mét ho¹t ®éng
nhÊt ®Þnh nh»m ®¶m b¶o hoµn thµnh cã kÕt qu¶ tèt trong lÜnh vùc ho¹t ®éng Êy”5.
Nh− vËy, n¨ng lùc nãi chung th−êng ®−îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng cña chñ thÓ trong
viÖc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ tèi ®a mét c«ng viÖc cô thÓ, mét ho¹t ®éng cô thÓ nµo
®ã trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh; lµ nh÷ng phÈm chÊt cña con ng−êi t¹o cho
hä cã kh¶ n¨ng hoµn thµnh mét c«ng viÖc nµo ®ã cã hiÖu qu¶ nhÊt6. Khi nãi ®Õn
n¨ng lùc lµ nãi ®Õn n¨ng lùc cña tõng con ng−êi - chñ thÓ cô thÓ. §ã lµ con ng−êi
4
Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n §µ N½ng 2000, tr. 639
Bïi V¨n HuÖ: Gi¸o tr×nh t©m lý häc, Nxb§HQG, H. 2000, tr. 174
6
Xem thªm, TrÇn V¨n Phßng: N©ng cao n¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn cña ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý cÊp
tØnh; T/C Lý luËn ChÝnh trÞ, sè 3/2002; tr.49
5
11
®· tr−ëng thµnh vÒ mÆt x· héi, mét chñ thÓ cã nh©n c¸ch, ®ang ho¹t ®éng cho
m×nh vµ cho ®ång lo¹i. Do vËy, tuú thuéc vµo nghÒ nghiÖp, hoµn c¶nh sèng vµ
ho¹t ®éng, chøc tr¸ch mµ c¸ nh©n ®¶m nhiÖm,v.v… mµ n¨ng lùc cña hä ®−îc
biÓu hiÖn ra mét c¸ch sinh ®éng, ®a d¹ng, kh¸c nhau.
VËn dông vµo TKTT, cã thÓ hiÓu mét c¸ch chung nhÊt, NLTKTT lµ kh¶
n¨ng cña chñ thÓ TKTT mét c¸ch cã kÕt qu¶ nhÊt. NghÜa lµ nh÷ng kÕt qu¶ rót ra
tõ TKTT cã gi¸ trÞ chØ ®¹o ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn tiÕp theo
cña chñ thÓ. Nh−ng TKTT l¹i lµ mét quy tr×nh gåm nhiÒu b−íc: lùa chän, x¸c
®Þnh vÊn ®Ò tæng kÕt; thu thËp, xö lý th«ng tin liªn quan tíi vÊn ®Ò tæng kÕt; tæ
chøc lùc l−îng tæng kÕt ®Ó rót ra c¸c bµi häc kinh nghiÖm; vËn dông c¸c bµi häc
kinh nghiÖm vµo tæ chøc thùc tiÔn. Nh− vËy, NLTKTT ®−îc biÓu hiÖn cô thÓ ë
kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh ®óng vµ tróng vÊn ®Ò cÇn TKTT; kh¶ n¨ng lËp kÕ ho¹ch, tæ
chøc lùc l−îng TKTT mét c¸ch tèi −u nhÊt; kh¶ n¨ng thu thËp, ph©n tÝch, xö lý
th«ng tin liªn quan tíi vÊn ®Ò tæng kÕt mét c¸ch kÞp thêi, chÝnh x¸c, ®óng ®¾n;
kh¶ n¨ng rót ra c¸c bµi häc kinh nghiÖm cã tÝnh kh¸i qu¸t cao; kh¶ n¨ng vËn
dông c¸c bµi häc kinh nghiÖm vµo chØ ®¹o thùc tiÔn vµ ho¹t ®éng nhËn thøc.
Kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh ®óng vµ tróng vÊn ®Ò cÇn TKTT ®ãng vai trß quan
träng trong thµnh c«ng cña TKTT. NÕu lùa chän vÊn ®Ò TKTT kh«ng ®óng vµ
kh«ng tróng th× tÊt nhiªn viÖc TKTT sÏ kh«ng cã kÕt qu¶. §Ó lùa chän ®óng vÊn
®Ò ®ßi hái chñ thÓ tæng kÕt ph¶i cã kh¶ n¨ng lùa chän nh÷ng vÊn ®Ò mµ thùc tiÔn
cuéc sèng hay lý luËn ®Æt ra, ®ßi hái ph¶i cã c©u tr¶ lêi ®óng. Nãi kh¸c ®i, ®©y lµ
nh÷ng vÊn ®Ò cã t×nh huèng, mµ gi¶i quyÕt chóng sÏ gãp phÇn thóc ®Èy thùc tiÔn
còng nh− lý luËn tiÕn lªn. NÕu chän vÊn ®Ò ®óng vµ tróng sÏ gãp phÇn ®¶m b¶o
tÝnh môc ®Ých còng nh− tÝnh thùc tiÔn cña vÊn ®Ò tæng kÕt. NÕu x¸c ®Þnh vÊn ®Ò
tæng kÕt thùc tiÔn kh«ng ®óng vµ kh«ng tróng th× TKTT sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶.
TKTT nh− vËy sÏ kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß, ý nghÜa cña m×nh ®èi víi lý luËn
còng nh− kh¾c phôc c¸c c¨n bÖnh kinh nghiÖm, gi¸o ®iÒu.
Kh¶ n¨ng lËp ch−¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch, tæ chøc lùc l−îng TKTT mét c¸ch tèi
−u nhÊt còng ®ãng vai trß rÊt quan träng trong TKTT. Nã thÓ hiÖn tÝnh chñ ®éng,
12
tÝnh tù gi¸c, tÝnh khoa häc trong TKTT cña chñ thÓ. NÕu kh«ng cã ch−¬ng tr×nh,
kÕ ho¹ch cô thÓ, chi tiÕt cho TKTT th× rÊt cã thÓ viÖc TKTT sÏ bÞ ®éng, khã mµ
®¹t hiÖu qu¶ mong muèn; vÊn ®Ò cÇn tæng kÕt cã thÓ bÞ bá qua, cßn vÊn ®Ò ch−a
cÇn tæng kÕt l¹i ®−îc tæ chøc tæng kÕt. Khi Êy nh÷ng vÊn ®Ò cã t×nh huèng do
cuéc sèng thùc tiÔn ®Æt ra sÏ bÞ cuéc sèng v−ît qua. Nh− vËy, viÖc TKTT sÏ trë
nªn thõa v× nã kh«ng ®¸p øng vÒ mÆt thêi gian cña vÊn ®Ò cÇn tæng kÕt. TKTT sÏ
trë nªn theo ®u«i cuéc sèng mµ kh«ng gãp phÇn chØ ®¹o ®−îc cuéc sèng, ®−îc
ho¹t ®éng thùc tiÔn còng nh− ho¹t ®éng lý luËn tiÕp theo. §ång thêi, viÖc tæ chøc
tèt lùc l−îng tham gia TKTT còng hÕt søc quan träng, gãp phÇn n©ng cao hiÖu
qu¶ TKTT, ph¸t huy ®−îc n¨ng lùc cña c¸c lùc l−îng am hiÓu chuyªn m«n, am
hiÓu thùc tiÔn vµo TKTT. Nãi kh¸c ®i, khi Êy sÏ ph¸t huy ®−îc vai trß trÝ tuÖ tËp
thÓ trong TKTT. Ph¸t huy tèt vai trß cña lùc l−îng TKTT còng rÊt quan träng, nã
gãp phÇn ®¶m b¶o cho TKTT ®¹t kÕt qu¶ tèi −u nhÊt. Bëi lÏ, chñ thÓ tiÕn hµnh
TKTT kh«ng thÓ cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò cña cuéc sèng, kh«ng ®ñ
thêi gian ®Ó thùc hiÖn TKTT. V× vËy, tæ chøc lùc l−îng tham gia TKTT mét c¸ch
hîp lý sÏ tranh thñ ®−îc kh¶ n¨ng chuyªn m«n, sù am hiÓu thùc tiÔn cña nhiÒu
ng−êi, ph¸t huy ®−îc søc m¹nh tËp thÓ. Trªn c¬ së ®ã, TKTT sÏ ®¹t hiÖu qu¶ vµ
ph¸t huy vai trß ®èi víi ho¹t ®éng l·nh ®¹o cña ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o nãi
chung.
Kh¶ n¨ng thu thËp, ph©n tÝch, xö lý th«ng tin trong TKTT mét c¸ch
nhanh nh¹y, chÝnh x¸c, kÞp thêi ®óng ®¾n ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng ®Ó
TKTT cã ®−îc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c, ph¶n ¸nh ch©n thùc nh÷ng g× thùc tiÔn ®ang
diÔn ra. Nguån th«ng tin kh«ng kÞp thêi, kh«ng chÝnh x¸c kh«ng chØ lµm sai lÖch
kÕt qu¶ TKTT mµ nã cßn lµm mÊt ®i tÝnh thêi sù cña vÊn ®Ò cÇn tæng kÕt, tiÕp
cËn.
Kh¶ n¨ng thu thËp, ph©n tÝch, xö lý th«ng tin thÓ hiÖn ë chç, chñ thÓ tõ
nh÷ng th«ng tin ®a d¹ng nhiÒu chiÒu, bÒ bén cña thùc tiÔn biÕt ch¾t läc, lùa chän
nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c phôc vô cho TKTT mét c¸ch hiÖu qu¶, thiÕt
thùc nhÊt. Thu thËp th«ng tin ®· quan träng, nh−ng xö lý th«ng tin cßn quan
träng h¬n. Bëi lÏ, chñ thÓ cã thÓ “ch×m ngËp” trong th«ng tin nh−ng vÉn cã th«ng
13
tin v× kh«ng biÕt xö lý th«ng tin phôc vô TKTT. Thu thËp vµ xö lý th«ng tin hiÖu
qu¶ sÏ gãp phÇn thiÕt thùc vµo TKTT mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. §Ó thu thËp, xö lý
th«ng tin cã chÊt l−îng ®ßi hái chñ thÓ ph¶i cã tr×nh ®é t− duy lý luËn, s©u s¸t
thùc tiÔn cuéc sèng, b¸m c¬ së, gÇn d©n, cã tÊm lßng trung thùc. §ång thêi ph¶i
biÕt sö dông hîp lý nguån th«ng tin tõ ®éi ngò c¸c chuyªn gia, c¸c nhµ chuyªn
m«n, c¸c phßng, ban chøc n¨ng.
Kh¶ n¨ng rót ra c¸c bµi häc kinh nghiÖm cã tÝnh kh¸i qu¸t cao ®ãng vai
trß quyÕt ®Þnh trong viÖc rót ra c¸c kÕt luËn ®óng ®¾n khi TKTT. Tõ nh÷ng t−
liÖu, d÷ kiÖn, th«ng sè, tµi liÖu, qua kh¶o s¸t thùc tÕ, chñ thÓ vËn dông s¸ng t¹o
ph−¬ng ph¸p biÖn chøng duy vËt còng nh− c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng
hîp; diÔn dÞch vµ quy n¹p; so s¸nh, ®èi chiÕu, ®iÒu tra x· héi häc, thèng kª,v.v..
®Ó rót ra nh÷ng kÕt luËn chÝnh x¸c, cã tÝnh kh¸i qu¸t cao. Nh÷ng kÕt luËn ®−îc
rót ra tõ TKTT cã tÝnh kh¸i qu¸t cao lµ nh÷ng kÕt luËn cã gi¸ trÞ ®Þnh h−íng, chØ
®¹o cho ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ ho¹t ®éng lý luËn tiÕp theo. §ång thêi, chóng cßn
cã gi¸ trÞ bæ sung, hoµn thiÖn, ph¸t triÓn lý luËn còng nh− ®iÒu chØnh, bæ sung
®−êng lèi, chÝnh s¸ch. §Ó tiÕp nhËn vµ xö lý th«ng tin cã hiÖu qu¶, chñ thÓ TKTT
ph¶i cã n¨ng lùc nhÊt ®Þnh trong t− duy lý luËn, trong ph©n tÝch, tæng hîp. v.v..
Trªn c¬ së xö lý th«ng tin ®óng th× viÖc rót ra c¸c kÕt luËn vµ c¸c bµi häc kinh
nghiÖm sÏ ®óng vµ tróng. Nh− vËy, vai trß ®Þnh h−íng, chØ ®¹o ho¹t ®éng nhËn
thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn tiÕp theo cña TKTT míi ®¹t yªu cÇu.
Kh¶ n¨ng vËn dông c¸c bµi häc kinh nghiÖm vµo chØ ®¹o thùc tiÔn vµ nhËn
thøc tiÕp theo ®ãng vai trß kÕt thóc mét chu tr×nh TKTT. Gi¸ trÞ, ý nghÜa cña
TKTT chØ ®−îc ph¸t huy khi c¸c bµi häc kinh nghiÖm rót ra ®−îc vËn dông vµo
chØ ®¹o ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn tiÕp theo. NÕu chñ thÓ TKTT
kh«ng cã kh¶ n¨ng vËn dông c¸c bµi häc kinh nghiÖm vµo chØ ®¹o thùc tiÔn vµ
nhËn thøc tiÕp theo th× TKTT sÏ kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß, ý nghÜa cña m×nh.
Do ®ã, n¨ng lùc vËn dông c¸c bµi häc kinh nghiÖm thùc tiÔn vµo ho¹t ®éng nhËn
thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn tiÕp theo lµ yªu cÇu, ®ßi hái ë mçi ng−êi c¸n bé l·nh
®¹o, qu¶n lý. Còng do vËy, ng−êi cã NLTKTT kh«ng thÓ kh«ng cã kh¶ n¨ng vËn
14
dông c¸c bµi häc kinh nghiÖm vµo chØ ®¹o ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ ho¹t ®éng nhËn
thøc tiÕp theo.
Nh− vËy, cã thÓ thÊy, NLTKTT ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong quy
tr×nh, tæ chøc thùc hiÖn TKTT còng nh− hiÖu qu¶ TKTT. NLTKTT còng nh− mäi
n¨ng lùc kh¸c võa lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn (sinh häc) võa lµ s¶n phÈm mang
tÝnh lÞch sö x· héi. Tuy nhiªn, mÆt tù nhiªn (sinh häc) chØ thùc sù trë thµnh n¨ng
lùc vµ ®−îc ph¸t huy khi nã thÈm thÊu qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, ho¹t ®éng tù häc
tËp, rÌn luyÖn cña chñ thÓ. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· viÕt: “N¨ng lùc cña con
ng−êi kh«ng ph¶i hoµn toµn do tù nhiªn mµ cã, mµ mét phÇn lín do c«ng t¸c, do
tËp luyÖn mµ cã”7.
1.1.2. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng tíi NLTKTT.
Tr−íc hÕt, NLTKTT phô thuéc vµo c¸c yÕu tè sinh häc cña chñ thÓ TKTT,
nh− ho¹t ®éng cña t− duy, cña hÖ thÇn kinh cÊp cao, cña trÝ nhí, cña sù th«ng
minh, cña søc khoÎ thÓ chÊt, v.v.. Theo quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin, con
ng−êi lµ thùc thÓ sinh häc - x· héi. MÆt sinh häc cña con ng−êi phô thuéc vµo
quy luËt tù nhiªn nh− c¸c thuéc tÝnh sinh häc, tÝnh di truyÒn, biÕn dÞ, ®ång hãa,
dÞ hãa,v.v.. trong qu¸ tr×nh sinh s¶n vµ ph¸t triÓn. Mçi con ng−êi ®−îc sinh ra vµ
lín lªn ®Òu mang gen di truyÒn tõ bè mÑ. Sù di truyÒn theo h−íng tréi, h−íng tèt
sÏ t¹o ra thÕ hÖ míi cã mét c¬ thÓ khoÎ m¹nh, t− chÊt thÇn kinh tèt, cã kh¶ n¨ng
ph¸t triÓn cao vÒ søc khoÎ vµ trÝ tuÖ. Nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ
giíi ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng yÕu tè sinh häc cã tÝnh chÊt bÈm sinh ®ãng vai trß
quan träng (c¸ biÖt lµ rÊt quan träng) trong viÖc t¹o ra t− chÊt thÇn kinh th«ng
minh (chØ sè IQ cao), n¨ng khiÕu bÈm sinh, trÝ nhí tèt, kh¶ n¨ng trùc gi¸c nh¹y
bÐn, sù nh¹y c¶m vµ kh¶ n¨ng ph©n tÝch, tæng hîp, ph¸n ®o¸n tèt. §ã chÝnh lµ
nh÷ng c¬ së, tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn t¹o nªn sù ph¸t triÓn cña n¨ng lùc con ng−êi nãi
chung vµ n¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn cña con ng−êi nãi riªng. Nh÷ng yÕu tè sinh
häc nµy lµ c¬ së, ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò cho chñ thÓ TKTT thùc hiÖn NLTKTT cã hiÖu
qu¶. Ngay NLTKTT, xÐt vÒ kh¶ n¨ng còng lµ thuéc vÒ nh÷ng yÕu tè di truyÒn,
yÕu tè sinh häc. V× n¨ng lùc lµ yÕu tè thuéc vÒ chñ thÓ. TÊt nhiªn, nh÷ng yÕu tè
7
Hå ChÝ Minh, toµn tËp, NXBCTQG, H. 1995; tËp 5; tr.180
15
sinh häc nµy chØ lµ ®iÒu kiÖn cÇn chø ch−a ®ñ cho TKTT ®¹t hiÖu qu¶. Nh÷ng
yÕu tè sinh häc nµy nÕu kh«ng ®−îc trau dåi, rÌn luyÖn, ph¸t triÓn th× sÏ thui chét
vµ kh«ng ph¸t huy ®−îc mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt trong TKTT.
Thø hai, m«i tr−êng kinh tÕ - x· héi mµ trong ®ã chñ thÓ TKTT sèng vµ
ho¹t ®éng cã ¶nh h−ëng quan träng tíi NLTKTT cña hä. Nh− chóng ta ®· râ, con
ng−êi lµ s¶n phÈm cña hoµn c¶nh kinh tÕ – x· héi, tÊt nhiªn kh«ng ph¶i lµ s¶n
phÈm thô ®éng cña hoµn c¶nh, nh−ng hoµn c¶nh kinh tÕ – x· héi nh− thÕ nµo sÏ
“s¶n sinh” ra nh÷ng con ng−êi ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ con ng−êi cã NLTKTT nh−
thÕ Êy. Bëi lÏ, NLTKTT lµ thuéc vÒ kh¶ n¨ng cña chñ thÓ. Nh−ng kh¶ n¨ng Êy, ë
mét l¸t c¾t nhÊt ®Þnh l¹i lµ s¶n phÈm cña hoµn c¶nh kinh tÕ – x· héi. Hoµn c¶nh
kinh tÕ – x· héi ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cña con ng−êi - c¬
së sinh häc cña mäi n¨ng lùc nãi chung, NLTKTT nãi riªng. N¨ng lùc cña con
ng−êi xÐt ®Õn cïng ®−îc n¶y sinh tõ trong quan hÖ cña con ng−êi ®èi víi tù
nhiªn vµ quan hÖ gi÷a con ng−êi víi nhau trong s¶n xuÊt vËt chÊt. Trong ho¹t
®éng thùc tiÔn, tr−íc hÕt lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, nh÷ng kh¶ n¨ng cña con
ng−êi ®−îc h×nh thµnh, cñng cè, ph¸t triÓn. Hoµn c¶nh kinh tÕ – x· héi nh− lµ
chÊt men kÝch thÝch nh÷ng n¨ng lùc cña con ng−êi n¶y sinh, ph¸t triÓn. Hoµn
c¶nh kinh tÕ – x· héi kh«ng chØ lµ nguån gèc s©u sa cña nh÷ng n¨ng lùc cña con
ng−êi, mµ nã cßn ®Æt ra ®ßi hái, yªu cÇu con ng−êi ph¶i cã c¸c n¨ng lùc kh¸c
nhau, trong ®ã cã NLTKTT.
C¸c thiÕt chÕ chÝnh trÞ – x· héi trong hoµn c¶nh kinh tÕ – x· héi còng ¶nh
h−ëng tíi NLTKTT cña con ng−êi. Ch¼ng h¹n, thiÕt chÕ - x· héi tiÕn bé, d©n
chñ, ®êi sèng v¨n ho¸, tinh thÇn lµnh m¹nh, v.v.. sÏ lµ nh÷ng m«i tr−êng thuËn
lîi cho mäi n¨ng lùc cña con ng−êi, trong ®ã cã NLTKTT ph¸t triÓn. Ng−îc l¹i,
thiÕt chÕ chÝnh trÞ - x· héi kh«ng d©n chñ, ®êi sèng kinh tÕ, v¨n ho¸ l¹c hËu,v.v..
sÏ ¶nh h−ëng tiªu cùc tíi mäi n¨ng lùc cña con ng−êi, trong ®ã cã NLTKTT.
M«i tr−êng kinh tÕ – x· héi cßn bao hµm trong nã m«i tr−êng, ®iÒu kiÖn
lµm viÖc cña con ng−êi - chñ thÓ tæng kÕt thùc tiÔn. Ch¼ng h¹n, ®iÒu kiÖn lµm
viÖc tèt, trang thiÕt bÞ m¸y mãc, ph−¬ng tiÖn,v.v..®−îc trang bÞ ®Çy ®ñ sÏ gióp
con ng−êi thu nhËn vµ xö lý th«ng tin chÝnh x¸c, nhanh nh¹y, kÞp thêi. Trªn c¬ së
16
®ã gióp TKTT hiÖu qu¶ h¬n. Ng−îc l¹i, ®iÒu kiÖn lµm viÖc kh«ng thuËn lîi, th×
nh÷ng n¨ng lùc cña con ng−êi kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn.
Thø ba, gi¸o dôc, ®µo t¹o ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn NLTKTT cña con
ng−êi. Cã thÓ nãi, NLTKTT cña con ng−êi lu«n tØ lÖ thuËn víi vèn tri thøc mµ
con ng−êi thu nhËn ®−îc tõ gi¸o dôc, ®µo t¹o; tõ viÖc tù häc tËp, tù rÌn luyÖn, tù
trau dåi cña b¶n th©n con ng−êi. Gi¸o dôc, ®µo t¹o lµ con ®−êng ng¾n nhÊt trang
bÞ cho chñ thÓ TKTT nh÷ng tri thøc khoa häc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng nguyªn t¾c
ph−¬ng ph¸p luËn chung cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Trªn c¬ së ®ã, con ng−êi
míi n©ng cao ®−îc n¨ng lùc lùa chän vÊn ®Ò TKTT; n¨ng lùc xö lý th«ng tin;
n¨ng lùc kh¸i qu¸t ho¸ ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cã tÝnh lý luËn cao
vµ n¨ng lùc vËn dông c¸c bµi häc kinh nghiÖm vµo chØ ®¹o thùc tiÔn vµ nhËn thøc
tiÕp theo. Gi¸o dôc, ®µo t¹o cßn trang bÞ cho chñ thÓ TKTT nh÷ng nguyªn t¾c
ph−¬ng ph¸p luËn ®Ó häc tËp, trao dåi, ph¸t triÓn n¨ng lùc nãi chung, n¨ng lùc
NLTKTT nãi riªng.
Thø t−, ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi - chñ thÓ TKTT ¶nh h−ëng quan
träng tíi NLTKTT cña chÝnh hä. Thùc tiÔn kh«ng chØ lµ c¬ së, ®éng lùc cña nhËn
thøc, cña lý luËn mµ cßn lµ c¬ së, nguån gèc s©u xa vµ ®éng lùc cña mäi n¨ng lùc
cña con ng−êi, trong ®ã cã NLTKTT. Thùc tiÔn lµ chÊt men kÝch thÝch n¶y sinh
nh÷ng n¨ng lùc cña con ng−êi. ChØ cã th«ng qua ho¹t ®éng mµ tr−íc hÕt vµ chñ
yÕu lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn con ng−êi míi lµm béc lé nh÷ng n¨ng lùc cña b¶n
th©n. Còng th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn n¨ng lùc cña con ng−êi, trong ®ã cã
NLTKTT míi ®−îc ph¸t huy tèi ®a, míi cã ®iÒu kiÖn cä s¸t, trau dåi, rÌn luyÖn,
ph¸t triÓn. Ng−êi nµo cµng tham gia ho¹t ®éng thùc tiÔn nhiÒu, th× cµng cã c¬
héi, ®iÒu kiÖn trau dåi, rÌn luyÖn, ph¸t triÓn NLTKTT. ChÝnh Ph.¡ngghen ®· chØ
râ, “..viÖc ng−êi ta biÕn ®æi tù nhiªn, lµ c¬ së trùc tiÕp nhÊt, chñ yÕu nhÊt cña t−
duy con ng−êi vµ trÝ tuÖ con ng−êi ®· ph¸t triÓn song song víi viÖc ng−êi ta ®·
häc c¶i biÕn tù nhiªn”8. ChÝnh th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn - c¶i biÕn giíi tù
nhiªn còng nh− x· héi, con ng−êi ®· ph¸t triÓn trÝ tuÖ còng nh− mäi n¨ng lùc cña
8
C.M¸c vµ Ph.¡ngghen toµn tËp, NxbCTQG,H.1994, tËp 20, tr. 720
17
m×nh. Sù vËn ®éng, ph¸t triÓn liªn tôc cña ho¹t ®éng thùc tiÔn cña b¶n th©n con
ng−êi lu«n ®Æt ta nh÷ng yªu cÇu míi trong TKTT. §iÒu ®ã ®ßi hái con ng−êi
lu«n ph¶i nghÜ c¸ch ®Ó TKTT mét c¸ch hiÖu qu¶ thiÕt thùc. Th«ng qua ®ã,
NLTKTT cña con ng−êi ngµy cµng ®−îc rÌn luyÖn, trau dåi.
Thø n¨m, nhu cÇu vµ lîi Ých lµ mét trong nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng trùc
tiÕp, quan träng tíi NLTKTT. Cã thÓ nãi, mäi ho¹t ®éng cña con ng−êi, trong ®ã
cã ho¹t ®éng TKTT, ®Òu nh»m ®¹t môc ®Ých nhÊt ®Þnh ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu, lîi
Ých cña m×nh. Khi lîi Ých ®−îc b¶o ®¶m sÏ lµ nguån ®éng viªn thóc ®Èy chñ thÓ
trau dåi, rÌn luyÖn, ph¸t triÓn n¨ng lùc nãi chung, NLTKTT nãi riªng. Ng−îc l¹i,
khi lîi Ých kh«ng ®−îc b¶o ®¶m, sÏ Ýt nhiÒu ¶nh h−ëng ®Õn NLTKTT cña chñ thÓ.
Do vËy, c¸i chi phèi môc ®Ých ho¹t ®éng cña con ng−êi lµ lîi Ých. Nhu cÇu vµ lîi
Ých lµ c¸i lu«n lu«n chi phèi suy nghÜ, hµnh ®éng cña con ng−êi. Liªn quan ®Õn
TKTT th× tæng kÕt nh− thÕ nµo, cã hiÖu qu¶ kh«ng, c¸c kÕt luËn rót ra cã tÝnh
kh¸i qu¸t kh«ng, v.v..phô thuéc nhiÒu vµo n¨ng lùc cña chñ thÓ TKTT. Mµ chñ
thÓ TKTT l¹i bÞ nhu cÇu, lîi Ých chi phèi. Nãi kh¸c ®i, ®éng c¬ t− t−ëng hay môc
®Ých ®−îc h×nh thµnh bëi sù t¸c ®éng cña hoµn c¶nh thùc tiÔn ®èi víi con ng−êi
còng chÝnh lµ lîi Ých, trong ®ã bao hµm c¶ tri thøc ®−îc ®óc kÕt trong ho¹t ®éng
thùc tiÔn, ®−îc h×nh thµnh nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu míi ®−îc h×nh thµnh
(tøc lµ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn míi ®ang ®−îc ®Æt ra). ChÝnh theo nghÜa ®ã th× lîi
Ých cña con ng−êi bao giê còng g¾n chÆt víi nh÷ng kÕt qu¶ - nh÷ng bµi häc kinh
nghiÖm ®−îc tæng kÕt vµ rót ra tõ trong ho¹t ®éng thùc tiÔn. Còng chÝnh v× lîi Ých
lµ sù ph¶n ¸nh trùc tiÕp mèi quan hÖ gi÷a ng−êi vµ ng−êi trong ho¹t ®éng thùc
tiÔn, cho nªn nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®−îc rót ra tõ trong ho¹t ®éng thùc tiÔn
Êy dï ph¶n ¸nh quy luËt kh¸ch quan th× bao giê còng mang tÝnh chñ quan – tÝnh
lîi Ých cña chñ thÓ TKTT vµ tæ chøc thùc tiÔn. V× vËy, nÕu nh÷ng lîi Ých Êy ph¶n
¸nh ®−îc lîi Ých chung cña x· héi th× nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®−îc rót ra
cµng cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc chØ ®¹o thùc tiÔn tiÕp theo cña toµn x· héi.
Nhu cÇu, lîi Ých cßn ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn th¸i ®é, ®éng c¬ TKTT còng nh−
th¸i ®é, ý thøc phÊn ®Êu rÌn luyÖn n©ng cao NLTKTT cña b¶n th©n tõng ng−êi.
Ng−êi cã ®éng c¬ kh«ng trong s¸ng v× lîi Ých c¸ nh©n,v.v..th× TKTT kh«ng thÓ
18
kh¸ch quan, trung thùc vµ còng khã mµ n©ng cao ®−îc NLTKTT. HoÆc nÕu nh−
cã NLTKTT nh−ng ®éng c¬ kh«ng ®óng th× sÏ chØ lµ “ng−êi cã tµi mµ kh«ng cã
®øc th× còng trë thµnh v« dông”. Nh− vËy th× TKTT sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶.
Thø s¸u, n¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn cßn phô thuéc vµo chÝnh sù cè g¾ng
cña b¶n th©n chñ thÓ tæng kÕt thùc tiÔn. Thùc tÕ ®· chøng tá, ng−êi nµo cµng
ch¨m chØ häc tËp, cµng cè g¾ng v−¬n lªn häc hái vµ tham gia vµo ho¹t ®éng thùc
tiÔn x· héi cµng nhiÒu th× cµng cã c¬ héi ph¸t triÓn n¨ng lùc nãi chung, NLTKTT
nãi riªng. Sù cè g¾ng phÊn ®Êu v−¬n lªn vÒ mäi mÆt cña chñ thÓ TKTT sÏ ¶nh
h−ëng trùc tiÕp quan träng tíi viÖc rÌn luyÖn, trau dåi NLTKTT cña hä. §iÒu nµy
thÓ hiÖn ë ý chÝ phÊn ®Êu, ý thøc rÌn luyÖn v−¬n lªn; ë tÊm lßng trung thùc trong
TKTT; ë tinh thÇn d¸m chÞu ®ùng gian khæ, s©u s¸t c¬ së, gÇn gòi nh©n d©n ®Ó
n¾m b¾t th«ng tin,v.v..
TÊt c¶ nh÷ng nh©n tè trªn ¶nh h−ëng, t¸c ®éng lÉn nhau vµ cïng t¸c ®éng
tíi n¨ng lùc tæng kÕt thùc tiÔn cña c¸n bé. V× vËy, muèn n©ng cao NLTKTT cho
c¸n bé cÇn ph¶i l−u ý tíi tÊt c¶ nh÷ng nh©n tè nµy.
1.2. Vai trß cña NLTKTT ®èi víi ho¹t ®éng l∙nh ®¹o cña c¸n bé
l∙nh ®¹o chñ chèt cÊp tØnh.
1.2.1. Thùc chÊt ho¹t ®éng l·nh ®¹o cña c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cÊp
tØnh.
Kh¸i niÖm “c¸n bé l·nh ®¹o” nãi chung lµ chØ nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu, phô
tr¸ch mét tæ chøc, ®¬n vÞ, phong trµo nµo ®ã do bÇu cö hoÆc chØ ®Þnh. Do vËy,
c¸n bé l·nh ®¹o cã tr¸ch nhiÖm ®Ò ra ph−¬ng h−íng, chñ tr−¬ng, quyÕt ®Þnh liªn
quan tíi tæ chøc, ®¬n vÞ, phong trµo mµ hä phô tr¸ch. C¸n bé l·nh ®¹o cßn lµ
ng−êi dÉn d¾t, tæ chøc, ®¬n vÞ, phong trµo theo mét h−íng ®i cô thÓ. Hä lµ nh÷ng
ng−êi ®iÒu hµnh, chØ ®¹o th«ng qua c¸c quyÕt ®Þnh. ChÝnh hä còng lµ nh÷ng
ng−êi sÏ ®iÒu chØnh c¸c quyÕt ®Þnh sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn. Ho¹t
®éng l·nh ®¹o lµ ho¹t ®éng ®iÒu khiÓn mang tÝnh ®Þnh h−íng ®èi víi ®èi t−îng
l·nh ®¹o b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p nh− ra lÖnh, ®éng viªn, gi¸o dôc, thuyÕt
19
phôc,v.v.. nh»m ®¹t môc tiªu nhÊt ®Þnh. Cã thÓ ®ång ý víi c¸ch hiÓu, “L·nh ®¹o
b»ng ®Ò ra ®−êng lèi, chñ tr−¬ng vµ tæ chøc, ®éng viªn thùc hiÖn”9.
Ho¹t ®éng l·nh ®¹o cã b¶n chÊt lµ sù t¸c ®éng, ®Þnh h−íng, ®iÒu chØnh
hµnh vi ®èi víi ®èi t−îng l·nh ®¹o – còng lµ con ng−êi víi nhu cÇu, lîi Ých, t×nh
c¶m,v.v.. - nh»m ®¹t tíi mét môc tiªu nhÊt ®Þnh. ChÝnh v× vËy, chñ thÓ l·nh ®¹o,
mét mÆt ph¶i am hiÓu c«ng viÖc, mÆt kh¸c ph¶i am hiÓu con ng−êi - ®èi t−îng
l·nh ®¹o. ChØ trªn c¬ së ®ã ho¹t ®éng l·nh ®¹o míi cã kÕt qu¶.
Ho¹t ®éng l·nh ®¹o cã nhiÒu kh©u, nhiÒu b−íc nh−: Thu thËp vµ xö lý
th«ng tin; ra quyÕt ®Þnh; xö dông c¬ quan tham m−u, chuyªn gia (phßng ban
chuyªn m«n) tæ chøc thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh; tæ chøc viÖc kiÓm tra thùc hiÖn
c¸c quyÕt ®Þnh; tæng kÕt rót kinh nghiÖm viÖc thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh ®Ó chuÈn
bÞ cho viÖc ra quyÕt ®Þnh tiÕp theo. Nh− vËy, tæng kÕt rót kinh nghiÖm viÖc thùc
hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh (thùc chÊt lµ tæng kÕt thùc tiÔn) ®Ó chuÈn bÞ cho viÖc ra quyÕt
®Þnh tiÕp theo lµ nhiÖm vô kh«ng thÓ thiÕu cña ng−êi l·nh ®¹o nãi chung. Ho¹t
®éng cña chñ thÓ l·nh ®¹o ë c¸c cÊp kh¸c nhau cã thÓ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc,
quy m«, møc ®é, ph¹m vi vµ lÜnh vùc,v.v..(ch¼ng h¹n l·nh ®¹o cÊp tØnh kh¸c l·nh
®¹o cÊp huyÖn, quËn) nh−ng vÒ b¶n chÊt lµ gièng nhau.
C¸n bé l·nh ®¹o còng kh¸c víi c¸n bé qu¶n lý. Qu¶n lý ®−îc hiÓu lµ “Tæ
chøc vµ ®iÒu khiÓn c¸c ho¹t ®éng theo nh÷ng yÕu cÇu nhÊt ®Þnh”10. Nh− vËy,
qu¶n lý còng lµ ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng−êi nh»m theo ®uæi nh÷ng môc
®Ých x¸c ®Þnh. Qu¶n lý vÒ c¬ b¶n cã nh÷ng chøc n¨ng nh−: lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc
bé m¸y, chØ ®¹o, thùc hiÖn sù phèi hîp vµ kiÕm so¸t nguån lùc. ë ViÖt Nam,
trong nhiÒu tr−êng hîp cô thÓ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¸n bé l·nh ®¹o vµ c¸n
bé qu¶n lý lµ thèng nhÊt víi nhau, trïng lÆp nhau. Sù ph©n biÖt gi÷a l·nh ®¹o vµ
qu¶n lý chØ cã tÝnh t−¬ng ®èi. TÊt nhiªn, vÒ b¶n chÊt ho¹t ®éng l·nh ®¹o kh¸c
ho¹t ®éng qu¶n lý. Sù kh¸c nhau ®ã ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt ë néi dung; môc tiªu;
ph−¬ng ph¸p vµ ph−¬ng tiÖn. Ho¹t ®éng qu¶n lý lµ nh»m tæ chøc, s¾p xÕp, chØ
®¹o c¸c ho¹t ®éng thuéc ph¹m vi qu¶n lý theo mét trËt tù, quy tr×nh nhÊt ®Þnh.
9
Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Minh T©m chñ biªn, Nxb Thanh Ho¸, 1998, tr. 720
Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, Nxb §µ N½ng 2000, tr.1242
10
20
- Xem thêm -
.PDF 
464 
38 
110 
