Bé th−¬ng m¹i
ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i
B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp bé
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i
Vµ viÖc x©y dùng khu«n khæ ph¸p lý
®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i ë viÖt nam
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: lª thÞ hoa
6475
24/8/2007
hµ néi - 2007
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
më ®Çu
§−îc b¾t nguån tõ Mü vµo gi÷a thÕ kû 19, ®Õn nay ho¹t ®éng nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i ®· xuÊt hiÖn ë 160 n−íc trªn thÕ giíi víi h¬n 16.000 hÖ thèng
nh−îng quyÒn vµ hµng triÖu c¬ së kinh doanh ®ang ho¹t ®éng; doanh thu ®¹t tíi
hµng ngh×n tû USD mçi n¨m.1 Chi phÝ thÊp vµ Ýt rñi ro lµ hai yÕu tè hÊp dÉn c¸c
doanh nghiÖp trªn thÕ giíi tham gia ngµy cµng m¹nh mÏ vµo ho¹t ®éng nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i. XuÊt hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1990, ®Õn nay ViÖt Nam cã kho¶ng
70 hÖ thèng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i víi doanh thu tõ ho¹t ®éng nµy ®¹t tíi
hµng triÖu USD mçi n¨m. Ngoµi c¸c h·ng næi tiÕng thÕ giíi nh− KFC, Dimah,
Qualitea, Kentucky, Burger, trµ s÷a Tr©n Ch©u … th× cµ phª Trung Nguyªn, b¸nh
ngät Kinh §« vµ Phë 24 còng lµ nh÷ng doanh nghiÖp thµnh c«ng trong lÜnh vùc
ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.
Còng nh− tÊt c¶ c¸c ph−¬ng thøc kinh doanh kh¸c ®ang hiÖn h÷u trong nÒn
kinh tÕ, bªn c¹nh nh÷ng −u ®iÓm, ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i còng cã
thÓ ph¸t sinh nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tíi m«i tr−êng kinh doanh nÕu nh− nã ®−îc
ph¸t triÓn mét c¸ch tù do, thiÕu kiÓm so¸t vµ nhÊt lµ thiÕu sù gi¸m s¸t, qu¶n lý tõ
phÝa Nhµ n−íc. Ngoµi ra, viÖc gia nhËp Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) trong
thêi gian tíi còng sÏ lµm cho ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i gÆp nhiÒu
khã kh¨n th¸ch thøc khi ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn cam kÕt më cöa thÞ tr−êng dÞch
vô. Lóc ®ã, lµn sãng c¸c tËp ®oµn b¸n lÎ, siªu thÞ, thøc ¨n nhanh … tõ n−íc ngoµi
sÏ th©m nhËp thÞ tr−êng ViÖt Nam theo m« h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i sÏ
ngµy cµng nhiÒu, g©y søc Ðp c¹nh tranh lín ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong n−íc.
Ngoµi ra, c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ë
ViÖt Nam míi b¾t ®Çu cã hiÖu lùc tõ 01/01/2006 còng lµm h¹n chÕ sù ph¸t triÓn
cña ho¹t ®éng nµy trong thêi gian võa qua.
V× nh÷ng lý do nªu trªn, viÖc tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi "Ho¹t ®éng
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ viÖc x©y dùng khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý
ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam" lµ cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa
c¶ vÒ mÆt lý luËn lÉn thùc tiÔn.
* Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ:
- C¬ së lý luËn cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ viÖc x©y dùng
khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.
- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ thùc tr¹ng
khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam.
3
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
- §Þnh h−íng hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam.
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m qu¶n lý vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
* §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:
- §èi t−îng nghiªn cøu lµ ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ khu«n
khæ ph¸p lý qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam.
- Ph¹m vi nghiªn cøu vÒ néi dung : ®Ò tµi chØ tËp trung nghiªn cøu mét sè
vÊn ®Ò lý luËn, ®Þnh h−íng hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam.
- Ph¹m vi kh«ng gian : c¸c doanh nghiÖp trong n−íc ho¹t ®éng trong lÜnh
vùc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ho¹t ®éng
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trªn l·nh thæ ViÖt Nam.
* Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:
§Ò tµi ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së tiÕp thu kÕt qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn
cøu tr−íc ®©y, cã cËp nhËt th«ng tin ; sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn
cøu nh− ph©n tÝch, tæng hîp, m« h×nh ho¸ cã so s¸nh ®èi chiÕu kinh nghiÖm cña
mét sè n−íc vµ thùc tiÔn cña ViÖt Nam, ®¶m b¶o tÝnh toµn diÖn, ®ång bé, thèng
nhÊt, kh¶ thi cña hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt. Ngoµi ra, ®Ò tµi còng sö dông c¶
ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc tiÔn th«ng qua viÖc kh¶o s¸t t¹i chç c¸c cöa hµng
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña Trung Nguyªn, Kinh §«, McDonald’s ... t¹i Hµ
Néi, th¨m dß ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ xu h−íng vËn
dông ph−¬ng thøc kinh doanh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trong tiÕn tr×nh héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam.
* Néi dung nghiªn cøu:
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ c¸c phô lôc, néi dung nghiªn cøu ®−îc
chia thµnh ba ch−¬ng:
Ch−¬ng I : C¬ së khoa häc cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ
viÑc x©y dùng khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng
m¹i
Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ khu«n khæ
ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam thêi gian
qua
Ch−¬ng III: §Þnh h−íng hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý vµ mét sè gi¶i ph¸p
ph¸t triÓn ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
4
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
ch−¬ng I :
c¬ së khoa häc cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i vµ khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý
ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i
1.1. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i vµ khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i :
Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ tù do ho¸ th−¬ng m¹i, sù ra ®êi vµ lín m¹nh
cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia cïng víi uy tÝn cña nh÷ng th−¬ng hiÖu quèc tÕ,
còng nh− nhu cÇu vÒ s¶n phÈm chÊt l−îng cao cña ng−êi tiªu dïng ë kh¾p mäi
n¬i trªn thÕ giíi ®· lµm xuÊt hiÖn thªm nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i
míi bªn c¹nh nh÷ng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i truyÒn thèng. Mét trong nh÷ng ho¹t
®éng th−¬ng m¹i thu hót ®−îc sù chó ý cña ®«ng ®¶o c¸c doanh nghiÖp trong
mäi lÜnh vùc nh− kinh doanh ®å uèng, ®å ¨n, kh¸ch s¹n, nhµ hµng, thêi trang,
bÊt ®éng s¶n, gi¸o dôc, ®µo t¹o … trªn thÕ giíi hiÖn nay lµ ho¹t ®éng nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i (cßn gäi lµ franchise).
1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :
HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña c¸c tæ
chøc kinh tÕ vµ c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Theo tõ ®iÓn Anh - ViÖt cña ViÖn Ng«n
ng÷ häc “nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cã nghÜa lµ cho phÐp mét th−¬ng nh©n hoÆc
mét doanh nghiÖp chÝnh thøc ®−îc b¸n hµng ho¸ hay dÞch vô cña mét c«ng ty ë
mét khu vùc cô thÓ nµo ®ã”, trong khi ®ã Tõ ®iÓn Webster cña Anh th× ®Þnh
nghÜa “nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét ®Æc quyÒn ®−îc trao cho mét ng−êi hay
mét nhãm ng−êi ®Ó ph©n phèi hay b¸n s¶n phÈm cña chñ th−¬ng hiÖu”. Do n»m
trong khu«n khæ tõ ®iÓn nªn c¶ hai ®Þnh nghÜa trªn ®Òu ng¾n gän nªn ch−a m« t¶
®−îc hÕt néi dung cña tõ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.
Héi ®ång Th−¬ng m¹i Liªn bang Hoa Kú (Federal Trade Commission) ®·
®−a ra ®Þnh nghÜa “Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét hîp ®ång hay mét tho¶
thuËn gi÷a Ýt nhÊt hai ng−êi, trong ®ã ng−êi mua quyÒn th−¬ng m¹i ®−îc cÊp
quyÒn b¸n hay ph©n phèi s¶n phÈm, dÞch vô theo cïng mét kÕ ho¹ch hay hÖ
thèng tiÕp thu nµy g¾n liÒn víi nh·n hiÖu, th−¬ng hiÖu, biÓu t−îng, khÈu hiÖu,
tiªu chÝ, qu¶ng c¸o vµ nh÷ng biÓu t−îng kh¸c cña chñ th−¬ng hiÖu. Ng−êi mua
quyÒn ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, gäi lµ phÝ nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i”. §Þnh nghÜa nµy tuy ®· kh¸ dµi vµ chi tiÕt nh−ng mét sè n−íc vÉn
®−a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c mµ néi dung cã thªm mét sè ý míi. Trong cuèn
5
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
“H−íng dÉn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i Malaysia”, t¸c gi¶ Awalan Abdul Aziz
l¹i ®Þnh nghÜa “nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét h×nh thøc tiÕp thÞ vµ ph©n phèi
mét s¶n phÈm hay dÞch vô dùa trªn mèi quan hÖ gi÷a hai bªn ®èi t¸c, mét bªn gäi
lµ bªn nh−îng quyÒn hay bªn b¸n quyÒn (franchisor) vµ mét bªn ®−îc gäi lµ bªn
®−îc nh−îng quyÒn hay bªn mua quyÒn (franchisee). Bªn mua quyÒn ®−îc cÊp
phÐp sö dông th−¬ng hiÖu cña bªn b¸n quyÒn ®Ó kinh doanh t¹i mét ®Þa ®iÓm hay
mét khu vùc nhÊt ®Þnh, trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh”.
HiÖp héi nh−îng quyÒn kinh doanh quèc tÕ (the International Fanchise
Association) ®· ®Þnh nghÜa nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i nh− sau: “Nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i lµ mèi quan hÖ theo hîp ®ång, gi÷a Bªn giao quyÒn vµ Bªn nhËn
quyÒn, theo ®ã Bªn giao quyÒn ®Ò xuÊt hoÆc ph¶i duy tr× sù quan t©m liªn tôc tíi
doanh nghiÖp cña Bªn nhËn quyÒn trªn c¸c khÝa c¹nh nh− bÝ quyÕt kinh doanh
(know – how), ®µo t¹o nh©n viªn; Bªn nhËn ho¹t ®éng d−íi nh·n hiÖu hµng ho¸,
ph−¬ng thøc, ph−¬ng ph¸p kinh doanh do bªn giao së h÷u hoÆc kiÓm so¸t”1.
Theo ®Þnh nghÜa nµy, vai trß cña Bªn nhËn quyÒn kinh doanh trong viÖc ®Çu t−
vèn vµ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp ®−îc ®Æc biÖt nhÊn m¹nh h¬n so víi tr¸ch nhiÖm
cña Bªn giao quyÒn. Trong khi ®ã, Liªn minh Ch©u ¢u EU l¹i ®Þnh nghÜa nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i theo h−íng nhÊn m¹nh tíi quyÒn cña bªn nhËn. MÆc dï cã ghi
nhËn vai trß cña th−¬ng hiÖu vµ hÖ thèng bÝ quyÕt kinh doanh cña Bªn giao
quyÒn, ®Þnh nghÜa nµy kh«ng ®Ò cËp tíi nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c cña viÖc nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i. EU ®Þnh nghÜa nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ “tËp hîp nh÷ng
quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp vµ së h÷u trÝ tuÖ liªn quan tíi nh·n hiÖu hµng ho¸, tªn
th−¬ng m¹i, biÓn hiÖu cöa hµng, gi¶i ph¸p h÷u Ých, kiÓu d¸ng, b¶n quyÒn t¸c gi¶,
bÝ quyÕt hoÆc s¸ng chÕ sÏ ®−îc khai th¸c b¸n s¶n phÈm hoÆc cung cÊp dÞch vô tíi
ng−êi sö dông cuèi cïng”.
LuËt Mªhic« ®Ò cËp tíi lîi Ých cña viÖc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vÒ mÆt
hç trî kü thuËt (technical assistance) vµ nhÊn m¹nh tíi viÖc chuyÓn giao “kiÕn
thøc kü thuËt” (technical knowledge) ®Ó b¸n s¶n phÈm hoÆc dÞch vô ®ång bé vµ
cã chÊt l−îng. LuËt së h÷u c«ng nghiÖp cña Mªhic« cã hiÖu lùc tõ th¸ng 6/1991
quy ®Þnh “Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i tån t¹i khi cã sù chuyÓn giao kiÕn thøc
c«ng nghÖ hoÆc hç trî kü thuËt ®Ó mét ng−êi s¶n xuÊt, chÕ t¹o hoÆc b¸n s¶n
phÈm, hoÆc cung cÊp dÞch vô ®ång bé víi c¸c ph−¬ng ph¸p vËn hµnh (operative
methods), c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hoÆc hµnh chÝnh ®· ®−îc chñ th−¬ng hiÖu
(brand owner) thiÕt lËp, víi chÊt l−îng, danh tiÕng, h×nh ¶nh cña s¶n phÈm hoÆc
dÞch vô ®· t¹o dùng ®−îc d−íi th−¬ng hiÖu ®ã. §Þnh nghÜa nµy ph¶n ¸nh mét
1
Tµi liÖu héi th¶o vÒ Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña Bé Th−¬ng m¹i (2004)
6
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
phÇn quan ®iÓm cña Mªhic« lµ mét n−íc ®ang ph¸t triÓn cã nhu cÇu rÊt lín trong
viÖc nhËp khÈu c«ng nghÖ vµ bÝ quyÕt kinh doanh tõ n−íc ngoµi.
T−¬ng tù nh− ®Þnh nghÜa cña EU, ®Þnh nghÜa cña Nga nhÊn m¹nh tíi viÖc
Bªn giao chuyÓn giao mét sè quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®éc quyÒn cho Bªn nhËn ®Ó ®æi
lÊy nh÷ng kho¶n phÝ nhÊt ®Þnh mµ kh«ng ®Ò cËp ®Õn vai trß, nghÜa vô cña bªn
nhËn vµ ®−îc thÓ hiÖn t¹i Ch−¬ng 54, Bé LuËt d©n sù Nga nh− sau “ Theo Hîp
®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, mét bªn (bªn cã quyÒn) ph¶i cÊp cho bªn kia
(bªn sö dông) quyÒn ®−îc sö dông ®èi víi dÊu hiÖu, chØ dÉn th−¬ng m¹i, quyÒn
®èi víi bÝ mËt kinh doanh vµ c¸c quyÒn ®éc quyÒn theo hîp ®ång ®èi víi c¸c ®èi
t−îng kh¸c nh− nh·n hiÖu hµng ho¸, nh·n hiÖu dÞch vô …víi mét kho¶n thï lao
vµ theo mét thêi h¹n x¸c ®Þnh”.
TÊt c¶ c¸c ®Þnh nghÜa vÒ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trªn ®©y cho thÊy, tuú
theo quan ®iÓm vµ m«i tr−êng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi mµ ®Þnh nghÜa vÒ nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i cña c¸c tæ chøc/quèc gia kh¸c nhau th−êng kh¸c nhau. Tuy
nhiªn, cã thÓ nhËn thÊy r»ng c¸c ®iÓm chung trong tÊt c¶ nh÷ng ®Þnh nghÜa nµy lµ
viÖc mét Bªn nhËn ph©n phèi s¶n phÈm hoÆc dÞch vô d−íi nh·n hiÖu hµng ho¸,
c¸c ®èi t−îng kh¸c cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vµ hÖ thèng kinh doanh ®ång bé do
mét bªn kh¸c (Bªn giao) ph¸t triÓn vµ së h÷u. §Ó ®−îc phÐp lµm viÖc nµy, bªn
nhËn ph¶i tr¶ phÝ vµ chÊp nhËn mét sè h¹n chÕ do bªn giao quy ®Þnh.
Theo quan ®iÓm cña ViÖt Nam, t¹i môc 8, ch−¬ng VI, LuËt Th−¬ng m¹i
(söa ®æi) ®−îc Quèc héi kho¸ XI, kú häp thø 7 th«ng qua ngµy 14 th¸ng 6 n¨m
2005, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®−îc ®Þnh nghÜa “lµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, theo
®ã bªn nh−îng quyÒn cho phÐp vµ yªu cÇu bªn nhËn quyÒn tù m×nh tiÕn hµnh
viÖc mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô theo c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y:
- ViÖc mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô ®−îc tiÕn hµnh theo c¸ch thøc
tæ chøc kinh doanh do bªn nh−îng quyÒn quy ®Þnh vµ ®−îc g¾n víi nh·n hiÖu
hµng ho¸, tªn th−¬ng m¹i, bÝ quyÕt kinh doanh, khÈu hiÖu kinh doanh, biÓu t−îng
kinh doanh, qu¶ng c¸o cña bªn nh−îng quyÒn.
- Bªn nh−îng quyÒn cã quyÒn kiÓm so¸t vµ trî gióp cho bªn nhËn quyÒn
trong viÖc ®iÒu hµnh c«ng viÖc kinh doanh”.
§Þnh nghÜa nµy ®−îc x©y dùng víi môc ®Ých x¸c ®Þnh râ ph¹m vi ®iÒu
chØnh ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô cña Bªn
nh−îng quyÒn vµ Bªn nhËn quyÒn ….vµ t−¬ng ®èi phï hîp víi ®Þnh nghÜa vÒ
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña HiÖp héi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ cña
Liªn minh ch©u ¢u EU.
7
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
1.1.2. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :
Theo LuËt Th−¬ng m¹i ViÖt Nam n¨m 2005, tr−íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh
r»ng: vÒ b¶n chÊt, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ “mét ho¹t ®éng th−¬ng m¹i”,
trong ®ã bªn nh−îng quyÒn sÏ chuyÓn giao quyÒn sö dông ®èi t−îng nh−îng
quyÒn cho bªn nhËn quyÒn khai th¸c kinh doanh theo tho¶ thuËn gi÷a hai bªn
trong hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.
Sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a Bªn giao quyÒn vµ Bªn nhËn quyÒn
Bªn giao quyÒn
Bªn nhËn quyÒn
- Së h÷u th−¬ng hiÖu
- §−îc cÊp giÊy phÐp sö dông th−¬ng
- Cung cÊp hç trî (®µo t¹o, qu¶ng hiÖu
c¸o, tiÕp thÞ)
- §iÒu hµnh c¬ së nh−îng quyÒn víi sù
gióp ®ì cña chñ th−¬ng hiÖu
- NhËn phÝ nh−îng quyÒn.
- Tr¶ phÝ nh−îng quyÒn.
Tuú theo tõng tr−êng hîp cô thÓ mµ ®èi t−îng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i
cã thÓ lµ nh·n hiÖu, th−¬ng hiÖu, s¸ng chÕ, kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, thiÕt lËp bè trÝ
m¹ch tÝch hîp b¸n dÉn, bÝ mËt kinh doanh, tªn th−¬ng m¹i, chØ dÉn ®Þa lý, quyÒn
chèng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµ c¸c quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp
kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh.
Nh·n hiÖu lµ mét trong nh÷ng ®èi t−îng së h÷u c«ng nghiÖp phæ biÕn nhÊt
trong cuéc sèng. Nh·n hiÖu thiÕt lËp ®éc quyÒn c¸c dÊu hiÖu ph©n biÖt s¶n phÈm,
dÞch vô cña chñ thÓ nµy víi s¶n phÈm, dÞch vô cña chñ thÓ kh¸c cïng lo¹i. Nh·n
hiÖu cã thÓ bao gåm tõ ng÷, h×nh khèi, mµu s¾c hay lµ sù kÕt hîp cña nh÷ng yÕu
tè ®ã. CÇn ph©n biÖt gi÷a nh·n hiÖu (trademark) vµ th−¬ng hiÖu (brand). Th−¬ng
hiÖu kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm ph¸p lý mµ lµ mét kh¸i niÖm th−¬ng m¹i.
Th−¬ng hiÖu bao gåm rÊt nhiÒu yÕu tè t¹o nªn h×nh ¶nh cña mét c«ng ty vµ c¸c
s¶n phÈm cña nã. Nh·n hiÖu chØ lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc thÓ hiÖn ra ngoµi
cña th−¬ng hiÖu, cïng víi c¸c yÕu tè kh¸c nh− kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, quyÒn t¸c
gi¶ (vÒ mÆt ph¸p lý); truyÒn th«ng, qu¶ng c¸o hay marketing (vÒ mÆt th−¬ng m¹i)
Bªn trong th−¬ng hiÖu cßn cã c¸c yÕu tè kh¸c nh− ®Æc tÝnh doanh nghiÖp, chiÕn
l−îc ph¸t triÓn s¶n phÈm, kh¶ n¨ng ®Þnh vÞ cña s¶n phÈm ®èi víi ng−êi tiªu dïng.
Ngoµi c¸c dÊu hiÖu ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm trªn nh·n hiÖu, ng−êi tiªu dïng
cßn cã thÓ nhËn biÕt s¶n phÈm th«ng qua h×nh d¸ng s¶n phÈm, mµu s¾c vµ c¸c
®Æc ®iÓm ®éc ®¸o kh¸c. C¸c ®Æc ®iÓm nµy ®ãng vai trß th«ng tin cho ng−êi tiªu
dïng vµ ®−îc coi nh− nh÷ng chØ dÉn th−¬ng m¹i cña s¶n phÈm. Theo LuËt Së h÷u
trÝ tuÖ, chØ dÉn th−¬ng m¹i bao gåm “ c¸c dÊu hiÖu nh»m h−íng dÉn th−¬ng m¹i
8
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
hµng ho¸, nh·n hiÖu, bao b× cña s¶n phÈm …” . ChØ dÉn ®Þa lý lµ ®Æc thï cña chØ
dÉn th−¬ng m¹i. §ã lµ c¸c th«ng tin vÒ nguån gèc ®Þa lý cña hµng ho¸, dïng ®Ó
chØ mét quèc gia hoÆc mét vïng l·nh thæ, ®Þa ph−¬ng thuéc mét quèc gia. C¸c
chØ dÉn nµy ph¶i ®−îc thÓ hiÖn trªn hµng ho¸, bao b× hµng ho¸ hay giÊy tê giao
dÞch liªn quan nh»m chØ dÉn nguån gèc hµng ho¸.
S¸ng chÕ (patent) lµ gi¶i ph¸p kü thuËt d−íi d¹ng s¶n phÈm hoÆc quy tr×nh
nh»m gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò x¸c ®Þnh b»ng viÖc øng dông c¸c quy luËt tù nhiªn.
S¸ng chÕ ®−îc b¶o hé d−íi h×nh thøc cÊp B»ng ®éc quyÒn nÕu kh«ng ph¶i lµ hiÓu
biÕt th«ng th−êng, cã tÝnh míi vµ cã kh¶ n¨ng ¸p dông c«ng nghiÖp gäi lµ gi¶i
ph¸p h÷u Ých. VÒ b¶n chÊt, quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi s¸ng chÕ vµ gi¶i
ph¸p h÷u Ých lµ quyÒn ®−îc ®éc quyÒn khai th¸c s¸ng chÕ, gi¶i ph¸p h÷u Ých vµ
ng¨n c¶n ng−êi kh¸c sö dông s¸ng chÕ cã tÝnh n¨ng t−¬ng tù trong mét thêi gian
nhÊt ®Þnh vµ trªn mét l·nh thæ nhÊt ®Þnh cña chñ së h÷u s¸ng chÕ, gi¶i ph¸p h÷u
Ých..
KiÓu d¸ng c«ng nghiÖp lµ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña s¶n phÈm ®−îc thÓ hiÖn
b»ng h×nh khèi, ®−êng nÐt, mµu s¾c hoÆc sù kÕt hîp nh÷ng yÕu tè nµy, cã tÝnh
míi ®èi víi thÕ giíi vµ dïng lµm mÉu ®Ó chÕ t¹o s¶n phÈm c«ng nghiÖp hoÆc thñ
c«ng nghiÖp. Nh− vËy trong khi s¸ng chÕ, gi¶i ph¸p h÷u Ých mang tÝnh kü thuËt
th× kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp l¹i mang tÝnh mü thuËt.
BÝ mËt kinh doanh lµ th«ng tin thu ®−îc tõ ho¹t ®éng ®Çu t− tµi chÝnh, trÝ
tuÖ, ch−a ®−îc béc lé vµ cã kh¶ n¨ng sö dông trong kinh doanh. BÝ mËt kinh
doanh bao gåm hai yÕu tè : bÝ mËt vµ quyÕt ®Þnh, c¸c yÕu tè nµy cã vai trß quyÕt
®Þnh trong viÖc t¹o ra −u thÕ gi÷a ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin vµ nh÷ng ng−êi kh¸c.
PhÇn lín c¸c n−íc hiÖn nay ®Òu cã quy ®Þnh vÒ b¶o bé bÝ mËt kinh doanh (knowknow, confidential information hay trade mark), phï hîp víi §iÒu 10 bis cña
C«ng −íc Paris). BÝ mËt kinh doanh th−êng kh«ng ®−îc ®¨ng ký b¶o hé vµ còng
kh«ng cã mét c«ng −íc nµo quy ®Þnh cô thÓ vÒ b¶o vÖ bÝ mËt kinh doanh.
§iÓm ®Æc tr−ng cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ t¹o nªn mét
mèi quan hÖ hîp t¸c cïng cã lîi gi÷a bªn giao quyÒn vµ bªn nhËn quyÒn trong
viÖc cïng khai th¸c gi¸ trÞ th−¬ng m¹i c¸c ®èi t−îng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i
cña bªn giao quyÒn nh−ng l¹i hoµn toµn riªng rÏ ®éc lËp, kh«ng phô thuéc nhau
vÒ mÆt ph¸p lý vµ tµi chÝnh. Nãi c¸ch kh¸c, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ ho¹t
®éng thÓ hiÖn mèi quan hÖ hîp t¸c c¶ phô thuéc lÉn b×nh ®¼ng, ®éc lËp. Nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i lµ quan hÖ phô thuéc khi xem xÐt d−íi gãc ®é lµ c¸c s¶n
phÈm, dÞch vô ®−îc ph©n phèi tõ Bªn giao quyÒn ®Õn Bªn nhËn quyÒn råi ®Õn
ng−êi tiªu dïng; Quan hÖ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ quan hÖ b×nh ®¼ng khi
xem xÐt d−íi gãc ®é ph¸p lý, tµi chÝnh víi nghÜa lµ c¸c bªn nhËn quyÒn vµ bªn
giao quyÒn lµ c¸c chñ thÓ ®éc lËp víi nhau vÒ mÆt ph¸p lý vµ tµi chÝnh, cã sù
9
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
c¹nh tranh víi nhau (vµ c¹nh tranh c¶ víi Bªn giao quyÒn) ë cïng mét cÊp ®é
c¹nh tranh trong viÖc ®−a s¶n phÈm, dÞch vô ®Õn ng−êi tiªu dïng. ViÖc xem xÐt
sù kh¸c biÖt cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i víi mét sè ho¹t ®éng
th−¬ng m¹i kh¸c d−íi ®©y sÏ gióp hiÓu râ h¬n vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i.
a- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ b¸n hµng ®a cÊp:
Tuy b¸n hµng ®a cÊp vµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®Òu lµ h×nh thøc ph¸t triÓn
kinh doanh th«ng qua mét m¹ng l−íi b¸n lÎ, nh−ng trªn thùc tÕ b¶n chÊt cña b¸n
hµng ®a cÊp vµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ rÊt kh¸c nhau, thÓ hiÖn ë mét sè
®iÓm sau ®©y:
- Khi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th× Bªn giao quyÒn ®−îc phÐp thu mét
kho¶n phÝ d−íi danh nghÜa phÝ gia nhËp m¹ng l−íi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, phÝ
®µo t¹o vµ c¸c kho¶n phÝ kh¸c cho viÖc x©y dùng më cöa hµng … Trong khi ®ã,
theo h×nh thøc b¸n hµng ®a cÊp, ngoµi kho¶n phÝ ®Æt cäc, ng−êi tham gia kh«ng
ph¶i tr¶ bÊt kú kho¶n phÝ nµo kÓ c¶ d−íi danh nghÜa khãa häc, kho¸ ®µo t¹o, héi
th¶o, ho¹t ®éng x· héi hay c¸c ho¹t ®éng t−¬ng tù kh¸c.
- Khi kinh doanh theo nh−îng quyÒn th× bªn nhËn quyÒn b¾t buéc ph¶i më
cöa hµng víi c¸ch trang trÝ, c¸ch phôc vô ®ång nhÊt víi bªn giao quyÒn. Trong
khi theo h×nh thøc b¸n hµng ®a cÊp th× ng−êi tham gia vµo m¹ng l−íi b¸n hµng ®a
cÊp kh«ng cÇn thêi gian cè ®Þnh, ®Þa ®iÓm cè ®Þnh mµ hä ho¹t ®éng rÊt c¬ ®éng
trªn thÞ tr−êng nµy ®Õn thÞ tr−êng kh¸c vµo bÊt kÓ thêi gian nµo.
- Theo ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th× lîi nhuËn cña Bªn nhËn
quyÒn lµ doanh thu tõ ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. Cßn víi ph−¬ng thøc b¸n
hµng ®a cÊp, lîi nhuËn n»m ë phÇn tr¨m hoa hång ®−îc h−ëng tõ c«ng ty b¸n
hµng ®a cÊp (c«ng ty b¸n hµng ®a cÊp tr¶ hoa hång cho ng−êi tham gia tuú theo
c«ng søc ®ãng gãp).
- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét ph−¬ng thøc kinh doanh rÊt ®−îc khuyÕn
khÝch ph¸t triÓn ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, cßn b¸n hµng ®a cÊp bÞ kiÓm so¸t rÊt
chÆt chÏ bëi Nhµ n−íc.
b- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ ®¹i lý b¸n hµng ho¸:
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ ®¹i lý b¸n hµng ho¸ cã nhiÒu nÐt mµ
nh×n vÒ h×nh thøc lµ gièng nhau. §¹i lý b¸n hµng lµ viÖc bªn ®¹i lý nhËn hµng
cña bªn giao ®¹i lý ®Ó b¸n vµ h−ëng thï lao do bªn giao ®¹i lý tr¶ trªn c¬ së tho¶
thuËn gi÷a c¸c bªn trong hîp ®ång ®¹i lý. Thï lao ®¹i lý lµ kho¶n tiÒn do bªn
giao ®¹i lý tr¶ cho bªn ®¹i lý d−íi h×nh thøc hoa hång hoÆc chªnh lÖch gi¸. Trong
h×nh thøc ®¹i lý b¸n hµng th× Bªn giao ®¹i lý cã quyÒn æn ®Þnh gi¸ mua, gi¸ b¸n
hµng ho¸ ®¹i lý, nh−ng ®ång thêi còng cã tr¸ch nhiÖm tr¶ thï lao cho Bªn ®¹i lý,
bªn ®¹i lý kh«ng ph¶i tr¶ phÝ cho bªn giao ®¹i lý khi trë thµnh ®¹i lý cña bªn giao
®¹i lý. Ng−îc l¹i trong quan hÖ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, Bªn nhËn quyÒn ph¶i
tr¶ phÝ cho bªn giao quyÒn khi trë thµnh Bªn nhËn quyÒn cña Bªn giao quyÒn. Vµ
10
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
®iÒu kh¸c nhau quan träng nhÊt lµ trong suèt qu¸ tr×nh lµm ®¹i lý, bªn ®¹i lý ®−îc
h−ëng thï lao do bªn giao ®¹i lý tr¶ th× ng−îc l¹i víi quan hÖ nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh theo nh−îng quyÒn, Bªn nhËn
quyÒn ph¶i tr¶ phÝ theo ®Þnh kú (tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m doanh thu) cho Bªn
giao quyÒn. Mét ®iÓm kh¸c nhau n÷a lµ c¸ch trang trÝ cña ®¹i lý lµ hoµn toµn
theo ý thÝch cña chñ cöa hµng ®¹i lý, cßn viÖc trang trÝ cöa hµng nh−îng quyÒn
lµ ph¶i tu©n theo nh÷ng tiªu chuÈn, quy c¸ch thèng nhÊt do Bªn nh−îng quyÒn
®Æt ra.
c- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ :
MÆc dï nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ gièng nhau ë
®iÓm lµ c¶ hai ®Òu liªn quan ®Õn mét hîp ®ång cÊp phÐp, nh−ng mèi quan hÖ
gi÷a ng−êi cÊp phÐp vµ ng−êi ®−îc cÊp phÐp trong hùp ®ång nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i g¾n chÆt chÏ víi nhau h¬n. Trong hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng
m¹i, ng−êi cÊp phÐp sÏ cã nhiÒu quyÒn h¹n vµ cã sù kiÓm so¸t chÆt chÐ h¬n víi
®èi t¸c mua quyÒn, cßn trong chuyÓn giao c«ng nghÖ, ng−êi cÊp phÐp lix¨ng chØ
quan t©m chñ yÕu ®Õn kho¶ng phÝ chuyÓn giao c«ng nghÖ mµ hä sÏ thu hµng
th¸ng hoÆc hµng n¨m vµ gi¸m s¸t giÊy phÐp xem cã ®−îc sö dông ®óng môc ®Ých
hay kh«ng?
1.1.3. Ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :
VÒ mÆt lý thuyÕt, muèn ph©n lo¹i ®Çy ®ñ c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i cÇn dùa trªn c¬ së hÖ thèng c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n sau:
- Tiªu chÝ vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i;
- Tiªu chÝ vÒ ph¹m vi l·nh thæ ho¹t ®éng cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i (ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trong n−íc vµ ho¹t ®éng
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ra n−íc ngoµi);
- Tiªu chÝ vÒ ®èi t−îng kinh doanh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i (s¶n phÈm
hµng ho¸, s¶n phÈm dÞch vô …) vµ thËm chÝ c¶ møc ®é kiÓm so¸t cña bªn giao
quyÒn víi bªn nh−îng quyÒn.
Tuy nhiªn, do viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®ång bé hÖ thèng c¸c tiªu
chÝ trªn lµ mét qu¸ tr×nh khã kh¨n vµ phøc t¹p, nªn trong ph¹m vi cña ®Ò tµi, viÖc
ph©n lo¹i chñ yÕu dùa theo tiªu chÝ vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i. C¨n cø vµo b¶n chÊt cña nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i mµ cã thÓ ph©n
lo¹i ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i theo hai lo¹i h×nh c¬ b¶n lµ nh−îng
quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm (Product Distribution Franchising) vµ nh−îng quyÒn
ph−¬ng ph¸p kinh doanh (Business Format Franchising).
* Nh−îng quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm :
Nh−îng quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm lµ lo¹i h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i,
trong ®ã Bªn nhËn quyÒn chØ giíi h¹n ë viÖc b¸n c¸c s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt vµ
mang nh·n hiÖu cña Bªn giao quyÒn. Theo h×nh thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i
nµy th× Bªn giao quyÒn trùc tiÕp thùc hiÖn viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ ph©n phèi
11
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
s¶n phÈm ®ã cho Bªn nhËn quyÒn ®Ó Bªn nhËn quyÒn b¸n cho ng−êi tiªu dïng
d−íi nh·n hiÖu cña Bªn giao quyÒn vµ trong c¸c cöa hµng mang biÓn hiÖu cña
Bªn giao quyÒn. Nãi c¸ch kh¸c, Bªn nhËn quyÒn lµ mét nhµ ph©n phèi/nhµ s¶n
xuÊt/nhµ chÕ biÕn ®−îc ®éc quyÒn sö dông nh·n s¶n phÈm cña bªn nh−îng
quyÒn.
§èi víi h×nh thøc nh−îng quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm, Bªn nhËn quyÒn
th−êng kh«ng nhËn ®−îc sù hç trî ®¸ng kÓ nµo tõ phÝa chñ th−¬ng hiÖu ngo¹i trõ
viÖc ®−îc phÐp sö dông tªn nh·n hiÖu (trade mark), th−¬ng hiÖu (trade name),
biÓu t−îng (logo), khÈu hiÖu (slogan) vµ ph©n phèi s¶n phÈm hay dÞch vô cña bªn
chñ th−¬ng hiÖu trong mét ph¹m vi khu vùc vµ thêi gian nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy cã
nghÜa bªn nhËn quyÒn sÏ qu¶n lý ®iÒu hµnh cöa hµng nh−îng quyÒn cña m×nh
kh¸ ®éc lËp, Ýt bÞ rµng buéc nhiÒu bëi nh÷ng quy ®Þnh tõ phÝa chñ th−¬ng hiÖu.
Bªn nhËn quyÒn trong tr−êng hîp nµy thËm chÝ cã thÓ c¶i tiÕn cung c¸ch phôc vô
vµ kinh doanh theo ý m×nh. H×nh thøc nh−îng quyÒn nµy t−¬ng tù víi kinh doanh
cÊp phÐp (licensing), trong ®ã chñ th−¬ng hiÖu quan t©m nhiÒu ®Õn viÖc ph©n
phèi s¶n phÈm cña m×nh vµ kh«ng quan t©m l¾m ®Õn ho¹t ®éng hµng ngµy hay
tiªu chuÈn h×nh thøc cöa hµng nh−îng quyÒn. Do ®ã, mèi quan hÖ gi÷a chñ
th−¬ng hiÖu vµ ng−êi nhËn quyÒn lµ mèi quan hÖ nhµ cung cÊp vµ nhµ ph©n phèi
nh− c¸c tr¹m x¨ng dÇu, c¸c ®¹i lý b¸n « t« …
* Nh−îng quyÒn ph−¬ng ph¸p kinh doanh ( hay cßn gäi lµ nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i trän gãi):
Nh−îng quyÒn ph−¬ng ph¸p kinh doanh lµ lo¹i nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i
mµ Bªn giao quyÒn cho phÐp Bªn nhËn quyÒn thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh
®èi víi tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña m×nh nh− thùc hiÖn
kinh doanh d−íi tªn th−¬ng m¹i, nh·n hiÖu cña Bªn nh−îng quyÒn vµ sö dông
toµn bé ph−¬ng ph¸p qu¶n lý vµ thùc hiÖn kinh doanh, bao gåm tÊt c¶ c¸c yÕu tè
cÇn thiÕt ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh víi c¸c ho¹t ®éng ®µo t¹o, trî gióp cÇn thiÕt
dùa trªn nh÷ng c¬ së ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc. Theo lo¹i h×nh nµy, Bªn nh−îng quyÒn
kh«ng thùc hiÖn viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm mµ cung cÊp c¸c trang thiÕt bÞ, c¸c bÝ
quyÕt kü thuËt, nguyªn liÖu, toµn bé c¸c tµi liÖu ®Õn viÖc qu¶ng c¸o … cho viÖc
ph©n phèi s¶n phÈm/dÞch vô ®−îc ph¸t triÓn, kiÓm tra vµ g¾n víi nh·n hiÖu cña
Bªn nh−îng quyÒn. Bªn nh−îng quyÒn h−íng dÉn, huÊn luyÖn cho Bªn nhËn
quyÒn toµn bé c¸c ph−¬ng ph¸p kinh doanh, bao gåm marketing, b¸n hµng, tÝnh
to¸n sæ s¸ch vµ qu¶n lý nh©n sù … Bªn nh−îng quyÒn cßn trî gióp th«ng qua
viÖc huÊn luyÖn ®µo t¹o, cung cÊp th«ng tin cÇn thiÕt cho Bªn nhËn quyÒn trong
toµn bé thêi gian hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i gi÷a hai bªn cã hiÖu lùc.
12
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
B¶n chÊt cña lo¹i h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trän gãi lµ Bªn nhËn
quyÒn mua quyÒn sö dông c¸c bÝ quyÕt kü thuËt, bÝ mËt th−¬ng m¹i, kinh
nghiÖm, ph−¬ng ph¸p kinh doanh vµ c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ kh¸c cña Bªn giao
quyÒn. Bªn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cung cÊp tÊt c¶ c¸c lo¹i dÞch vô cÇn thiÕt
®Ó Bªn nhËn quyÒn cã thÓ ho¹t ®éng kinh doanh ®éc lËp mét c¸ch tèt nhÊt, bao
gåm lùa chän ®Þa ®iÓm, huÊn luyÖn, cung cÊp s¶n phÈm, kÕ ho¹ch Marketing, trî
gióp tµi chÝnh … YÕu tè c¬ b¶n cña nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trän gãi lµ chiÕn
l−îc Marketing, s¸ch h−íng dÉn th«ng tin, thùc hµnh kinh doanh vµ c¸ch trang trÝ
®ång nhÊt. Bªn nhËn quyÒn ph¶i thanh to¸n mét kho¶n phÝ ban ®Çu cho Bªn
nh−îng quyÒn, ®ång thêi trong suèt thêi h¹n hîp ®ång th−¬ng m¹i cã hiÖu lùc,
hµng th¸ng Bªn nhËn quyÒn ph¶i tr¶ cho Bªn nh−îng quyÒn mét kho¶n lîi tøc
(tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m doanh thu cña Bªn nhËn quyÒn) vµ trong suèt qu¸ tr×nh
®ã, Bªn nh−îng quyÒn sÏ thùc hiÖn viÖc ®µo t¹o bæ sung, nghiªn cøu, ph¸t triÓn
vµ trî gióp cho Bªn nhËn quyÒn. Nãi c¸ch kh¸c, ®èi víi h×nh thøc nh−îng quyÒn
ph−¬ng ph¸p kinh doanh th× hîp ®ång nh−îng quyÒn bao gåm thªm viÖc chuyÓn
giao kü thuËt kinh doanh vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu hµnh qu¶n lý. C¸c chuÈn mùc cña
m« h×nh kinh doanh ph¶i tuyÖt ®èi ®−îc gi÷ ®óng. Mèi liªn hÖ vµ hîp t¸c gi÷a
bªn nh−îng quyÒn vµ bªn nhËn quyÒn ph¶i rÊt chÆt chÏ vµ liªn tôc, vµ ®©y còng
lµ h×nh thøc nh−îng quyÒn phæ biÕn vµ hiÖu qu¶ nhÊt hiÖn nay. Bªn nhËn quyÒn
th−êng ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ cho bªn nh−îng quyÒn, cã thÓ lµ mét kho¶n phÝ
trän gãi mét lÇn, cã thÓ lµ mét kho¶n phÝ hµng th¸ng dùa trªn doanh sè, vµ còng
cã thÓ tæng hîp lu«n c¶ hai kho¶n phÝ kÓ trªn. TÊt c¶ tïy vµo uy tÝn th−¬ng hiÖu,
sù th−¬ng l−îng vµ chñ tr−¬ng cña chñ th−¬ng hiÖu. VÝ dô, vµo thêi ®iÓm 2005,
nÕu muèn ®−îc nh−îng quyÒn kinh doanh mét cöa hµng thøc ¨n nhanh
McDonald’s næi tiÕng thÕ giíi cña Mü, bªn mua quyÒn ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ
nh−îng quyÒn ban ®Çu lµ 45.000 USD vµ phÝ nh−îng quyÒn hµng th¸ng lµ 1,9%
trªn doanh sè. §©y lµ ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¸t triÓn réng nhÊt
hiÖn nay, th−êng ®−îc ¸p dông trong lÜnh vùc ¨n uèng, kh¸ch s¹n, nhµ hµng nh−
tr−êng hîp cña McDonal’s vµ Burger King.
Trªn thùc tÕ, tõ hai lo¹i h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i c¬ b¶n trªn cã thÓ
ph¸t triÓn thµnh nhiÒu lo¹i nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i kh¸c nhau, tuú thuéc vµo
c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng kinh doanh, lo¹i h×nh ho¹t ®éng th−¬ng
m¹i cña Bªn nh−îng quyÒn hay Bªn nhËn quyÒn.
1.1.4. Mét sè ph−¬ng thøc triÓn khai ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th−êng ®−îc triÓn khai thµnh hÖ
thèng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i. HÖ thèng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ mét hÖ
thèng ho¹t ®éng theo m« h×nh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, trong ®ã c¸c phÇn tö
13
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
(bªn nh−îng quyÒn vµ bªn nhËn quyÒn) cã mèi quan hÖ kiÓm so¸t vµ hç trî ®¸ng
kÓ, chÆt chÏ, chÞu sù t¸c ®éng cña m«i tr−êng bªn ngoµi ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng
vµ môc tiªu cña toµn hÖ thèng lµ t¹o ra lîi nhuËn, t¨ng c−êng lîi thÕ c¹nh tranh
vµ gi¶m thiÓu rñi ro trong kinh doanh. HÖ thèng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cã thÓ
triÓn khai theo mét hoÆc kÕt hîp cña mét sè c¸c ph−¬ng thøc sau:
a- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cho tõng c¸ nh©n riªng lÎ (Single unit franchise)
§©y lµ ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i kh¸ phæ biÕn khi bªn nhËn
quyÒn ký mét hîp ®ång nh−îng quyÒn trùc tiÕp víi bªn nh−îng quyÒn. Bªn
nh−îng quyÒn cã thÓ lµ chñ th−¬ng hiÖu hoÆc chØ lµ mét ®¹i lý ®éc quyÒn, cßn
bªn nhËn quyÒn cã thÓ lµ mét c¸ nh©n hay mét c«ng ty nhá ®−îc chñ th−¬ng hiÖu
hay ®¹i lý ®éc quyÒn cña chñ th−¬ng hiÖu cÊp quyÒn kinh doanh t¹i mét ®Þa ®iÓm
vµ mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Sau thêi gian nµy, hîp ®ång sÏ cã thÓ gia h¹n vµ
ng−êi nhËn quyÒn th−¬ng m¹i sÏ tr¶ mét phÝ nhá ®Ó gia h¹n hîp ®ång. Lý do hîp
®ång nh−îng quyÒn ph¶i cã thêi h¹n lµ ®Ó ng−êi nh−îng quyÒn cã thÓ rót quyÒn
kinh doanh th−¬ng hiÖu trong tr−êng hîp bªn nhËn quyÒn kh«ng tu©n thñ c¸c
quy ®Þnh chung cña hÖ thèng nh−îng quyÒn hoÆc kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, g©y
¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn uy tÝn cña th−¬ng hiÖu. Ng−êi nhËn quyÒn th−¬ng m¹i
theo ph−¬ng thøc nµy kh«ng ®−îc quyÒn nh−îng l¹i quyÒn cho ng−êi kh¸c còng
nh− kh«ng ®−îc tù ý më thªm mét cöa hµng mang cïng th−¬ng hiÖu. Mçi mét
cöa hµng míi ®Òu ph¶i ký thªm hîp ®ång nh−îng quyÒn míi nh−ng cßn tuú
thuéc vµo hiÖu qu¶ kinh doanh vµ kh¶ n¨ng hîp t¸c víi chñ th−¬ng hiÖu t¹i cöa
hµng hiÖn t¹i. NhiÒu hÖ thèng nh−îng quyÒn cßn yªu cÇu ng−êi nhËn quyÒn
kh«ng ®−îc kinh doanh c¸c mÆt hµng t−¬ng tù kh¸c th−¬ng hiÖu. §iÓm lîi thÕ
lín cña h×nh thøc b¸n lÎ nµy lµ chñ th−¬ng hiÖu cã thÓ lµm viÖc vµ kiÓm tra s©u
s¸t víi tõng doanh nghiÖp ®−îc nh−îng quyÒn. Ngoµi ra, phÝ nh−îng quyÒn thu
®−îc kh«ng ph¶i chia cho mét ®èi t¸c trung gian nµo. Tuy nhiªn, h×nh thøc nµy
®ßi hái mét guång m¸y ®iÒu hµnh quy m« víi c¸c kh©u hËu cÇn, nh©n sù, qu¶n trÞ
... rÊt v÷ng m¹nh tõ phÝa chñ th−¬ng hiÖu. Chuçi nhµ hµng thøc ¨n nhanh
McDonald's víi h¬n 20.000 cöa hµng trªn thÕ giíi ®· sö dông h×nh thøc nµy ®Ó
nh©n réng m« h×nh kinh doanh thay v× dùa hoµn toµn vµo hÖ thèng ®¹i lý nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn nh− hÇu hÕt c¸c ®èi thñ c¹nh tranh ®· lµm. Tuy
nhiªn, viÖc nh©n réng th−¬ng hiÖu th«ng qua h×nh thøc b¸n lÎ trùc tiÕp nh−
McDoanld's lµ kh¸ tèn kÐm vµ khã kh¨n ®èi víi c¸c chñ th−¬ng hiÖu nhá ch−a cã
hÖ thèng hËu cÇn, nh©n sù vµ qu¶n trÞ ®ñ tèt ®Ó gi¸m s¸t chÆt chÏ ®èi t¸c nhËn
quyÒn th−¬ng m¹i t¹i n−íc ngoµi mµ chØ khi nµo chñ th−¬ng hiÖu ®· x©y dùng
®−îc hÖ thèng trong n−íc m¹nh th× míi cã thÓ v−¬n ra n−íc ngoµi theo h×nh thøc
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trùc tiÕp.
14
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
b- Ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn (Master franchise)
§©y lµ c¸ch phæ biÕn nhÊt vµ nhanh nhÊt trong viÖc ®−a th−¬ng hiÖu ra
n−íc ngoµi. §èi víi h×nh thøc nµy, chñ th−¬ng hiÖu sÏ chän vµ chØ ®Þnh mét ®èi
t¸c ®Þa ph−¬ng lµm ®èi t¸c nhËn quyÒn ®éc quyÒn kinh doanh th−¬ng hiÖu cña
m×nh trong ph¹m vi khu vùc, thµnh phè hay c¶ mét quèc gia trong mét thêi gian
nhÊt ®Þnh. §Ó ®−îc ®éc quyÒn nh− vËy, doanh nghiÖp mua quyÒn ban ®Çu riªng
biÖt, th−êng lµ cao h¬n nhiÒu so víi hîp ®ång mua quyÒn riªng lÎ (single unit
franchise). Trong tr−êng hîp nµy, ng−êi nhËn quyÒn cã thÓ chñ ®éng tù më thªm
nhiÒu cöa hµng hay b¸n quyÒn th−¬ng m¹i l¹i cho bÊt kú ai n»m trong ph¹m vi
khu vùc mµ m×nh kiÓm so¸t. Khi ®ã, ®¹i lý nh−îng quyÒn ®éc quyÒn lµ ng−êi ®¹i
diÖn chñ th−¬ng hiÖu ®øng ra ký hîp ®ång nh−îng quyÒn víi bªn thø ba muèn
nh−îng quyÒn trong khu vùc cña m×nh vµ cã nghÜa vô cung cÊp tÊt c¶ c¸c dÞch vô
hç trî thay thÕ chñ th−¬ng hiÖu. Do ®ã, phÇn phÝ nh−îng quyÒn (phÝ ban ®Çu vµ
phÝ hµng th¸ng) thu ®−îc tõ phÝa ng−êi nhËn quyÒn sÏ ®−îc chñ th−¬ng hiÖu chia
cho ®¹i lý ®éc quyÒn nµy theo tØ lÖ tho¶ thuËn nh− 50/50,60/40 hay 70/30.
Th−êng th× bªn ®¹i lý nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn sÏ ®−îc chia phÇn
nhiÒu h¬n chñ th−¬ng hiÖu v× phÇn lín c«ng søc vµ chi phÝ ®Ó t×m kiÕm vµ ph¸t
triÓn sè ng−êi nh−îng quyÒn trong khu vùc ®Òu do phÝa ®¹i lý nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i ®éc quyÒn g¸nh chÞu. Ng−êi nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc
quyÒn th−êng ph¶i cam kÕt víi chñ th−¬ng hiÖu r»ng trong mét thêi gian nhÊt
®Þnh ph¶i cã bao nhiªu cöa hµng nh−îng quyÒn ®−îc më ra, vµ nÕu kh«ng thùc
hiÖn ®óng ®−îc cam kÕt nµy th× cã nguy c¬ bÞ c¾t ®éc quyÒn trong khu vùc hay
l·nh thæ ®ã. Ngoµi sè l−îng c¸c cöa hµng ph¶i më theo ®óng kÕ ho¹ch ®· thèng
nhÊt trong hîp ®ång, ng−êi nhËn quyÒn th−¬ng m¹i cßn ph¶i cam kÕt x©y dùng
c¸c ch−¬ng tr×nh huÊn luyÖn, ®µo t¹o c¸c ®èi t¸c nhËn nh−îng quyÒn sau nµy ®Ó
®¶m b¶o chÊt l−îng vµ uy tÝn cña th−¬ng hiÖu. Do ®ã, nhiÒu chñ th−¬ng hiÖu yªu
cÇu bªn dù kiÕn nhËn quyÒn ph¶i lªn mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh doanh vµ qu¶n
trÞ hÖ thèng nh−îng quyÒn trong vßng 3-5 n¨m ®Ó xÐt duyÖt tr−íc khi quyÕt ®Þnh
cÊp phÐp. Do ®ã, bªn nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn, ngoµi vèn kinh
nghiÖm trong lÜnh vùc liªn quan ®Õn s¶n phÈm nh−îng quyÒn, cßn ph¶i cã tiÒm
lùc v÷ng ch¾c vÒ tµi chÝnh vµ qu¶n trÞ ®Ó cã thÓ x©y dùng c¸c mét hÖ thèng ®Ó
phôc vô cho tÊt c¶ c¸c cöa hµng trong khu vùc ®éc quyÒn kinh doanh cña m×nh.
Do c¶ hai ph−¬ng ¸n nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th«ng qua ®¹i lý ®éc
quyÒn (Master franchise) hay b¸n lÎ trùc tiÕp (single unit franchise) ®Òu cã
nh÷ng khiÕm khuyÕt cña nã nªn nhiÒu chñ th−¬ng hiÖu ®· chän chiÕn thuËt trung
gian lµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lÎ trùc tiÕp tr−íc ®Ó th¨m dß, sau ®ã nÕu thÊy
kh¶ n¨ng hîp t¸c vµ ®iÒu hµnh cña ®èi t¸c nhËn quyÒn th−¬ng m¹i ®¹t c¸c tiªu
15
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
chuÈn cÇn thiÕt th× míi ph¸t triÓn hä thµnh ®¹i lý nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc
quyÒn. ChiÕn thuËt nµy tuy chËm nh−ng ch¾c ch¾n vµ an toµn h¬n cho chñ
th−¬ng hiÖu. Tuy nhiªn, còng cã nhiÒu ®èi t¸c sau khi ®· kinh doanh thµnh c«ng
cöa hµng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®Çu tiªn nh−ng l¹i kh«ng muèn ph¸t triÓn
thµnh ®¹i lý nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn (master franchise) mµ hä chØ
muèn ®−îc më thªm mét hay nhiÒu cöa hµng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i riªng lÎ
t−¬ng tù. Trong tr−êng hîp nµy hä sÏ trë thµnh ®èi t¸c së h÷u mét lóc nhiÒu cöa
hµng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i (multiple single-unit operators)
c- Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¸t triÓn khu vùc (Area development franchise)
§©y lµ h×nh thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i n»m ë gi÷a hai h×nh thøc
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i riªng lÎ vµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn.
Trong tr−êng hîp nµy, bªn nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¸t triÓn khu vùc
còng sÏ ®−îc ®éc quyÒn trong ph¹m vi vµ thêi gian nhÊt ®Þnh, tuy nhiªn kh«ng
®−îc b¸n l¹i quyÒn cho bÊt cø ai. D−íi h×nh thøc nµy, bªn nhËn quyÒn còng ph¶i
cam kÕt ph¸t triÓn ®−îc bao nhiªu cöa hµng theo mét tiÕn ®é thêi gian ®· ®−îc
ghi râ trong hîp ®ång víi chñ th−¬ng hiÖu. NÕu kh«ng ®¸p øng ®óng nh÷ng tho¶
thuËn trong hîp ®ång, doanh nghiÖp nµy sÏ bÞ mÊt −u tiªn ®éc quyÒn t−¬ng tù
nh− ®èi víi tr−êng hîp cña nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn. Trong mét sè
tr−êng hîp, sau mét thêi gian kinh doanh tèt bªn nhËn quyÒn cã thÓ xin chuyÓn
hîp ®ång thµnh hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn nÕu muèn
nh−îng l¹i quyÒn th−¬ng m¹i cho bªn thø ba. Bªn nhËn quyÒn d−íi h×nh thøc
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¸t triÓn khu vùc th−êng ®−îc yªu cÇu thanh to¸n
tr−íc mét kho¶n tiÒn kh¸ lín ®Ó ®−îc ®éc quyÒn më cöa hµng trong mét khu vùc
nµo ®ã. Trung b×nh phÝ nµy dao ®éng tõ 5.000 USD ®Õn 10.000 USD cho mét cöa
hµng, tuú tÇm cì vµ quy m« cña mçi hÖ thèng nh−îng quyÒn. NÕu tæng sè cöa
hµng tiÒm n¨ng mµ chñ th−¬ng hiÖu −íc tÝnh cã thÓ më t¹i mét khu vùc lµ 5 cöa
hµng th× møc phÝ cña hîp ®ång nh−îng quyÒn trong tr−êng hîp nµy lµ 5 x 5.000
USD/cöa hµng = 25.000 USD.
d. Nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i th«ng qua c«ng ty liªn doanh (Joint venture)
Víi h×nh thøc nµy chñ th−¬ng hiÖu sÏ hîp t¸c víi mét doanh nghiÖp ®Þa
ph−¬ng ®Ó thµnh lËp c«ng ty liªn doanh. C«ng ty liªn doanh nµy trë thµnh c«ng
ty thay mÆt cho chñ th−¬ng hiÖu toµn quyÒn kinh doanh t¹i mét thµnh phè, mét
quèc gia hay mét khu vùc nµo ®ã, tøc lµ c«ng ty liªn doanh nµy sÏ ®ãng vai trß
cña mét ®¹i lý nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®éc quyÒn. C¶ hai ®èi t¸c trong c«ng ty
liªn doanh sÏ ®µm ph¸n vÒ cæ phÇn cña m×nh vµ c¸ch thøc huy ®éng vèn. Th«ng
th−êng, doanh nghiÖp ®Þa ph−¬ng sÏ ®ãng gãp b»ng tiÒn vµ kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng
16
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
cßn chñ th−¬ng hiÖu sÏ ®ãng gãp b»ng bÝ quyÕt kinh doanh, th−¬ng hiÖu, céng
thªm mét phÇn tiÒn, chñ th−¬ng hiÖu th× ngoµi phÇn ®ãng gãp b»ng tiÒn, cã ®ãng
gãp chñ yÕu b»ng bÝ quyÕt kinh doanh, th−¬ng hiÖu. §©y lµ h×nh thøc mµ chñ
th−¬ng hiÖu kh«ng mÊy −u tiªn do ph¶i chÊp nhËn rñi ro vÒ mÆt tµi chÝnh mét khi
liªn doanh thÊt b¹i. Do ®ã, ph−¬ng thøc nµy th−êng chØ ®−îc ¸p dông trong
tr−êng hîp chñ th−¬ng hiÖu muèn x©m nhËp vµo mét thÞ tr−êng nµo ®ã mµ kh«ng
cã ®èi t¸c mua quyÒn th−¬ng m¹i thuÇn tuý.
1.1.5. Khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :
“Khu«n khæ ph¸p lý” hay cßn gäi lµ “khung ph¸p luËt” cho c¸c ho¹t ®éng
kinh tÕ chØ lµ mét thuËt ng÷ ng¾n gän ®Ó chØ tÊt c¶ c¸c luËt, v¨n b¶n ph¸p luËt vµ
c¸c thiÕt chÕ ph¸p luËt t¹o thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng nhiÒu thµnh phÇn ®−îc sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh
h−íng x· héi chñ nghÜa. Khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i ®−îc thÓ hiÖn trong hai lo¹i v¨n b¶n chÝnh lµ c¸c v¨n b¶n quèc tÕ vµ
c¸c v¨n b¶n quèc gia.
- C¸c v¨n b¶n quèc tÕ bao gåm: c¸c tho¶ thuËn quèc tÕ cña ViÖt Nam, c¸c
hiÖp ®Þnh ®a ph−¬ng, hiÖp ®Þnh song ph−¬ng, c¸c c«ng −íc quèc tÕ (mµ ViÖt
Nam tham gia hoÆc tuyªn bè tu©n thñ) vµ c¸c tËp qu¸n quèc tÕ vÒ ho¹t ®éng
nh−îng quyÒn quyÒn th−¬ng m¹i.
- C¸c v¨n b¶n quèc gia bao gåm c¸c luËt vµ v¨n b¶n qui ph¹m d−íi luËt,
chñ yÕu lµ: LuËt, c¸c NghÞ ®Þnh vµ QuyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ, c¸c v¨n b¶n Nhµ
n−íc; c¸c th«ng t−, chØ thÞ vµ quyÕt ®Þnh cña c¸c Bé, ngµnh vÒ qu¶n lý ho¹t ®éng
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ... Trong thêi kú héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, c¸c v¨n b¶n
chÝnh s¸ch quèc gia b¾t buéc ph¶i tÝnh tíi c¸c ®iÒu kho¶n, ®iÒu kiÖn cña c¸c ®iÒu
−íc quèc tÕ ®· ®−îc chÊp thuËn. Nh− vËy cïng víi viÖc ph¸t triÓn ho¹t ®éng
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, tÊt yÕu sÏ diÔn ra qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¸c v¨n b¶n
quèc gia phï hîp víi c¸c v¨n b¶n quèc tÕ.
LuËt vÒ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i nãi chung ®−îc c¸c n−íc trªn thÕ giíi
thiÕt kÕ chñ yÕu b¶o vÒ bªn nhËn quyÒn. Trong c¸c luËt cã liªn quan ®Õn nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i, luËt quy ®Þnh vÒ th«ng tin mµ bªn nh−îng quyÒn ph¶i cung
cÊp cho bªn nhËn quyÒn lµ tµi liÖu quan träng nhÊt. ThuËt ng÷ chuyªn m«n vÒ tµi
liÖu c«ng bè nµy ®−îc gäi lµ Uniform franchise ofering circularr, viÕt t¾t lµ
UFOC.
Tµi liÖu UFOC th−êng chØ ra tõng h¹ng môc chi tiÕt mµ bªn nh−îng quyÒn
ph¶i c«ng bè cho c¸c ®èi t¸c nhËn quyÒn tiÒm n¨ng vµ ph¶i trao cho ®èi t¸c tr−íc
khi ký hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i. Nãi kh¸c ®i, bªn nh−îng quyÒn ph¶i
17
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
®−îc chñ th−¬ng hiÖu cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ c«ng ty, s¶n phÈm, m« h×nh
kinh doanh, c¸c quy ®Þnh trong viÖc nh−îng quyÒn. NhiÒu quèc gia cßn quy ®Þnh
cô thÓ thêi gian nµo bªn nh−îng quyÒn ph¶i trao cho bªn nhËn quyÒn tµi liÖu nµy
chø kh«ng ph¶i ®Ó tíi gÇn ngµy ký hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i.
Ngoµi tµi liÖu c«ng bè th«ng tin UFOC, hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng
m¹i lµ mét tµi liÖu quan träng kh¸c mµ c¶ bªn nh−îng quyÒn lÉn bªn nhËn quyÒn
cÇn ph¶i n¾m râ v× khi cã m©u thuÉn hay bÊt ®ång x¶y ra th× hîp ®ång nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i nµy ph¶i ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. NhiÒu quèc gia cã yªu cÇu
hîp ®ång nµy ph¶i chÝnh thøc th«ng qua mét Bé/Së/Ban/Ngµnh cña Nhµ n−íc
tr−íc khi cã hiÖu lùc. Nãi c¸ch kh¸c, ngoµi c¸c thñ tôc cña mét hîp ®ång nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i th«ng th−êng, hîp ®ång nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ph¶i ®i
qua mét cöa xÐt duyÖt n÷a nh− Bé Th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam.
Trªn thùc tÕ, hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn
viÖc ph¸t triÓn ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i trong c¸c lÜnh vùc vµ tõng
giai ®o¹n ph¸t triÓn. V× vËy, viÖc x©y dùng khu«n khæ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ho¹t
®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cña ViÖt Nam cÇn ph¶i b¸m s¸t thùc tiÔn vµ cã
sù ®iÒu chØnh mÒm dÎo, linh ho¹t.
1.2. Lîi Ých vµ h¹n chÕ cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :
Cho ®Õn nay, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®· chøng tá lµ mét h×nh thøc ho¹t
®éng th−¬ng m¹i h÷u hiÖu, bëi nã t¹o ra kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vµ më réng nhanh
chãng ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp mµ kh«ng ®ßi hái ph¶i cã mét
nguån vèn lín.
1.2.1. Lîi Ých cña ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i :
1.2.1.1. Lîi Ých ®èi víi bªn nh−îng quyÒn :
Khi tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh theo ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th×
bªn nh−îng quyÒn kinh doanh sÏ ®−îc h−ëng nh÷ng lîi Ých mµ nÕu kinh doanh
theo ph−¬ng thøc th«ng th−êng kh«ng cã ®−îc. Khi tham gia quan hÖ nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i, th× nh÷ng lîi Ých chñ yÕu mµ nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®em
l¹i cho bªn nh−îng quyÒn bao gåm :
* Nh©n réng m« h×nh kinh doanh. Khã kh¨n lín nhÊt th−êng gÆp trong
viÖc nh©n réng m« h×nh kinh doanh liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng tµi chÝnh v× doanh
nghiÖp nµo dï thµnh c«ng ®Õn ®©u còng cã mét giíi h¹n, ®Æc biÖt lµ khi doanh
nghiÖp muèn më réng th−¬ng hiÖu cña m×nh sang khu vùc míi. Ngoµi vÊn ®Ò tµi
chÝnh, c¸c yÕu tè kh¸c nh− yÕu tè ®Þa lý, con ng−êi, kiÕn thøc vµ v¨n ho¸ ®Þa
ph−¬ng … còng lµ nh÷ng trë ng¹i kh«ng nhá. Ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng
m¹i sÏ gióp doanh nghiÖp chñ th−¬ng hiÖu chia sÎ nh÷ng khã kh¨n trªn. Mét khi
18
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
m« h×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp ®−îc nh©n réng nhanh chãng th× gi¸ trÞ
cña c«ng ty hay th−¬ng hiÖu còng lín m¹nh theo. Kinh doanh theo ph−¬ng thøc
nh−îng quyÒn th× Bªn nh−îng quyÒn kh«ng cÇn nhiÒu vèn ®Çu t− còng cã thÓ
nhanh chãng më réng hÖ thèng kinh doanh; th©m nhËp thÞ tr−êng, thiÕt lËp mét
m¹ng l−íi kinh doanh réng lín trªn toµn quèc vµ thËm chÝ trªn toµn thÕ giíi
th«ng qua viÖc sö dông vèn ®Çu t− cña Bªn nhËn quyÒn. Sè c¬ së kinh doanh b¸n
lÎ cña m¹ng l−íi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cã thÓ t¨ng lªn víi tèc ®é rÊt nhanh
bëi v× sù ph¸t triÓn nµy kh«ng bÞ phô thuéc, h¹n chÕ bëi vèn cña Bªn nh−îng
quyÒn. C¸ch lµm nµy ®em l¹i nhiÒu lîi Ých h¬n lµ viÖc ®Çu t− mét sè l−îng tiÒn
vµ nguån lùc tµi chÝnh lín vµo viÖc x©y dùng mét m¹ng l−íi c¸c chi nh¸nh hay
thiÕt lËp m¹ng l−íi c¸c nhµ ph©n phèi ®éc lËp mµ kh«ng cã sù kiÓm tra gi¸m s¸t
cña Bªn nh−îng quyÒn.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®ang cã ý ®Þnh ®−a th−¬ng hiÖu cña
m×nh ra thÕ giíi nh−ng ch−a ®ñ lùc ®Ó ®Çu t− trùc tiÕp th× m« h×nh nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i lµ phï hîp nhÊt do kh«ng ph¶i bá vèn mµ l¹i b¶o hé vµ qu¶ng b¸
®−îc th−¬ng hiÖu cña m×nh.
* T¨ng doanh thu. Bªn c¹nh nh÷ng lîi Ých v« h×nh th«ng qua viÖc t¨ng lªn
kh«ng ngõng cña gi¸ trÞ nh·n hiÖu, tªn th−¬ng m¹i vµ c¸c tµi s¶n trÝ tuÖ kh¸c do
sù ph¸t triÓn cña m¹ng l−íi nh−îng quyÒn, chñ th−¬ng hiÖu hoµn toµn cã thÓ lµm
t¨ng doanh sè cña m×nh b»ng viÖc nh−îng quyÒn sö dông th−¬ng hiÖu vµ c«ng
thøc kinh doanh – tµi s¶n quý gi¸ nhÊt cña mét doanh nghiÖp. Th«ng qua h×nh
thøc nµy, Bªn giao quyÒn cã thÓ nhËn ®−îc c¸c kho¶n tiÒn sau ®©y :
+ PhÝ nh−îng quyÒn ban ®Çu (Initial Free/Upfront fee) : chØ ®−îc tÝnh mét
lÇn. §©y lµ kho¶n phÝ hµnh chÝnh, ®µo t¹o, chuyÓn giao c«ng thøc kinh doanh cho
bªn nhËn quyÒn.
+ PhÝ hµng th¸ng (monthly fee): lµ phÝ mµ bªn nhËn quyÒn ph¶i tr¶ cho
viÖc duy tr× sö dông nh·n hiÖu, th−¬ng hiÖu cña bªn giao quyÒn vµ nh÷ng dÞch vô
hç trî mang tÝnh chÊt tiÕp diÔn liªn tôc nh− ®µo t¹o, huÊn luyÖn nh©n viªn, tiÕp
thÞ, qu¶ng b¸, nghiªn cøu, ph¸t triÓn s¶n phÈm míi … PhÝ nµy cã thÓ lµ mét
kho¶n phÝ cè ®Þnh theo tho¶ thuËn cña hai bªn hoÆc tÝnh theo phÇn tr¨m trªn
doanh sè cña bªn nhËn quyÒn vµ th−êng dao ®éng trung b×nh tõ 3 – 6% tuú vµo
lo¹i s¶n phÈm, m« h×nh vµ lÜnh vùc kinh doanh. T¹i Mü, chØ cã kho¶ng 8% c¸c
cöa hµng nh−îng quyÒn lµ kh«ng ph¶i tr¶ phÝ hµng th¸ng. Ngoµi phÝ nµy, nhiÒu
chñ th−¬ng hiÖu cßn cã thÓ tÝnh thªm mét kho¶n phÝ qu¶ng c¸o (advertising fee)
t−¬ng ®−¬ng 1-3% doanh sè.
19
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
+ B¸n c¸c nguyªn liÖu ®Æc thï: nhiÒu chñ th−¬ng hiÖu yªu cÇu c¸c ®èi t¸c
nhËn quyÒn cña m×nh ph¶i mua sè nguyªn liÖu ®Æc thï do m×nh cung cÊp, võa ®Ó
®¶m b¶o tÝnh ®ång bé cña s¶n phÈm hay m« h×nh kinh doanh, võa t¨ng doanh thu
lîi nhuËn. VÝ dô nh− Mc Donald’s cung cÊp vµ b¸n cho c¸c cöa hµng nh−îng
quyÒn cña m×nh mét sè nguyªn liÖu quan träng nh− khoai t©y chiªn, phomat,
b¸nh t¸o …
* TiÕt gi¶m chi phÝ. C¸c doanh nghiÖp cã ¸p dông h×nh thøc nh−îng quyÒn
®Òu cã −u thÕ mua hµng gi¸ rÎ h¬n do mua víi sè l−îng lín h¬n (®Ó ph©n phèi
cho c¸c cöa hµng nh−îng quyÒn trong mét sè tr−êng hîp). Ngoµi ra, c¸c chi phÝ
vÒ tiÕp thÞ, qu¶ng c¸o còng ®−îc tiÕt gi¶m nhê −u thÕ cã thÓ chia nhá ra cho
nhiÒu ®¬n vÞ cïng mang mét nh·n hiÖu chia sÎ víi nhau th«ng qua phÝ nghÜa vô
hµng th¸ng cña bªn nhËn quyÒn. Do sù t¨ng lªn nhanh chãng cña sè ®iÓm b¸n
hµng, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cã thÓ tiÕt kiÖm vµ ph©n chia hiÖu qu¶ h¬n mét
sè lo¹i phÝ mµ Bªn nh−îng quyÒn ph¶i g¸nh chÞu, nh− chi phÝ qu¶ng c¸o, chi phÝ
b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.
Ngoµi ra, do Bªn nhËn quyÒn lµ mét c¬ së kinh doanh riªng, ®éc lËp vÒ
ph¸p lý vµ tµi chÝnh víi Bªn nh−îng quyÒn nªn Bªn nhËn quyÒn cã ®éng lùc vµ
hoµn toµn ®éc lËp ®Ó ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Sù ®éc lËp kinh doanh cña Bªn nhËn
quyÒn t¹i c¸c khu vùc nh−îng quyÒn cho phÐp bªn nh−îng quyÒn gi¶i to¶ khái
nh÷ng ¸p lùc n¶y sinh th−êng ngµy trong viÖc khai th¸c c¸c ®iÓm b¸n hµng, n©ng
cao n¨ng lùc ®Ó c¹nh tranh trùc tiÕp víi c¸c doanh nghiÖp lín ho¹t ®éng trong
cïng lÜnh vùc còng nh− cã nhiÒu thêi gian tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu ph¸t
triÓn vµ thùc hiÖn c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh doanh míi.
1.2.1.2. Lîi Ých cña nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®èi víi Bªn nhËn quyÒn :
Còng gièng nh− ®èi víi Bªn giao quyÒn, thùc hiÖn kinh doanh theo ph−¬ng
thøc nh−îng quyÒn cã thÓ ®em l¹i cho Bªn nhËn quyÒn nhiÒu lîi Ých, bao gåm:
* §Çu t− an toµn.
Khi tham gia m¹ng l−íi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i, lîi Ých tr−íc tiªn lµ
Bªn nhËn quyÒn ngay lËp tøc ®−îc h−ëng sù næi tiÕng cña Bªn giao quyÒn nãi
riªng vµ cña c¶ m¹ng l−íi nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i nãi chung. Ngay tõ khi míi
b¾t ®Çu khëi sù kinh doanh theo ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th× Bªn nhËn quyÒn
®· nhËn ®−îc nh÷ng lîi Ých phi vËt chÊt, ®ã lµ sù næi tiÕng cña nh·n hiÖu, uy tÝn
cña c¸c s¶n phÈm/ dÞch vô mµ m×nh cung cÊp gièng nh− Bªn nh−îng quyÒn vµ
c¸c Bªn nhËn quyÒn ®· tån t¹i tr−íc ®ã. Bªn nhËn quyÒn ®−îc tiÕp nhËn c¸c bÝ
quyÕt kinh doanh, c¸c kÕ ho¹ch, chiÕn l−îc, ph−¬ng ph¸p x©y dùng, qu¶n lý tiÕp
thu c¸c trang thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp d−íi sù hç trî, gióp ®ì, ®µo t¹o cña Bªn
20
Ho¹t ®éng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i t¹i ViÖt Nam
giao quyÒn tr¸nh cho doanh nghiÖp bÞ chËm trÔ v« Ých hay m¾c nh÷ng sai lÇm cã
thÓ x¶y ra nÕu tiÕn hµnh kinh doanh theo ph−¬ng thøc th«ng th−êng.
Theo con sè thèng kª t¹i Mü th× trung b×nh chØ cã 23% doanh nghiÖp nhá
kinh doanh ®éc lËp cã thÓ tån t¹i sau 5 n¨m kinh doanh, trong khi con sè nµy ®èi
víi c¸c doanh nghiÖp nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i lµ 92%. Nãi kh¸c ®i, x¸c
suÊt thµnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cao h¬n
rÊt nhiÒu so víi c¸c doanh nghiÖp míi b¾t ®Çu thö nghiÖm m« h×nh kinh doanh
lÇn ®Çu vµ nh·n hiÖu th× ch−a ai biÕt ®Õn. §èi víi ngµnh kh¸ch s¹n trªn thÕ giíi,
nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i cßn cã mét ®iÓm lîi ®Æc biÖt lµ ®−îc gia nhËp
m¹ng l−íi ®Æt phßng (reservation system). Gia nhËp m¹ng l−íi nµy, kh¸ch hµng
cã thÓ ®Æt phßng th«ng qua v¨n phßng ®Æt phßng trung t©m cña tËp ®oµn th−¬ng
hiÖu hay t¹i bÊt cø mét kh¸ch s¹n nµo cã cïng th−¬ng hiÖu trong mét hÖ thèng
nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i. Do ®ã, ®èi víi mét kh¸ch s¹n míi th× viÖc mua quyÒn
th−¬ng m¹i ®Ó gia nhËp hÖ thèng ®Æt phßng lµ ®iÒu cã lîi vµ cÇn thiÕt. Theo mét
nghiªn cøu gÇn ®©y th× sù kh¸c biÖt trung b×nh gi÷a mét kh¸ch s¹n ®éc lËp vµ
mét kh¸ch s¹n nhËn quyÒn th−¬ng m¹i lµ 20%, nghÜa lµ mét kh¸ch s¹n ®ang kinh
doanh ®éc lËp víi c«ng suÊt chiÕm dông phßng lµ 50% th× khi nhËn quyÒn
th−¬ng m¹i tû lÖ nµy sÏ t¨ng lªn thµnh 70%.
* DÔ vay tiÒn ng©n hµng. Do x¸c suÊt thµnh c«ng cao h¬n nªn c¸c ng©n
hµng th−êng tin t−ëng vµ cho c¸c doanh nghiÖp nhËn quyÒn th−¬ng m¹i vay tiÒn.
Trªn thùc tÕ th× hÇu nh− tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh nh−îng quyÒn lín
trªn thÕ giíi ®Òu chñ ®éng ®µm ph¸n, thuyÕt phôc ng©n hµng ñng hé c¸c ®èi t¸c
nhËn quyÒn tiÒm n¨ng cña m×nh b»ng c¸ch cho vay víi l·i suÊt thÊp. Nãi kh¸c ®i,
chñ th−¬ng hiÖu th−êng ®ãng vai trß cÇu nèi gióp ng−êi nhËn quyÒn th−¬ng m¹i
m−în tiÒn ng©n hµng hoÆc chÝnh m×nh ®øng ra cho vay, nh»m ph¸t triÓn vµ nh©n
réng m« h×nh kinh doanh nhanh h¬n. §iÒu nµy ch−a x¶y ra ë ViÖt Nam do h×nh
thøc kinh doanh nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ch−a phæ biÕn vµ chñ tr−¬ng cho vay
®èi víi doanh nghiÖp nhá cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam cßn giíi h¹n, nh−ng
khi ViÖt Nam gia nhËp WTO th× còng kh«ng thÓ ®øng ngoµi xu thÕ nµy.
* §−îc chñ th−¬ng hiÖu gióp ®ì. Ng−êi nhËn quyÒn th−¬ng m¹i lóc nµo
còng nhËn ®−îc sù gióp ®ì, hç trî tõ phÝa chñ th−¬ng hiÖu tr−íc vµ sau khi cöa
hµng nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i khai tr−¬ng. §©y lµ mét lîi thÕ lín, nhÊt lµ ®èi
víi nh÷ng ng−êi míi tù kinh doanh lÇn ®Çu. Trong thêi gian tr−íc khai tr−¬ng,
Bªn nhËn quyÒn th−êng ®−îc hç trî vÒ ®µo t¹o, thiÕt kÕ, chän ®Þa ®iÓm cöa hµng,
nguån hµng, tiÕp thÞ, qu¶ng c¸o. Sau khai tr−¬ng, Bªn nhËn quyÒn vÉn tiÕp tôc
®−îc hç trî vÒ nhiÒu mÆt, trong ®ã næi bËt nhÊt lµ kh©u tiÕp thÞ, qu¶ng c¸o vµ t¸i
®µo t¹o, nhê ®ã h¹n chÕ ®Õn tèi ®a møc ®é rñi ro trong kinh doanh.
21
- Xem thêm -
.PDF 
161 
77 
147 
