Tài liệu Báo cáo tổng hợp đề tài khoa học cấp nhà nước cục diện chính trị thế giới trong hai thập niên đầu thế kỷ xxi

ch−¬ng tr×nh kx.08 Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu, nh÷ng xu thÕ lín cña thÕ giíi vµ khu vùc trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI B¸o c¸o Tæng hîp §Ò tµi KHCN cÊp nhµ n−íc côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI m∙ sè kx.08.04 Chñ nhiÖm §Ò tµi: Hoµng Thôy Giang TS. NguyÔn M¹nh Hïng Th− ký §Ò tµi: CN. Th¸i ThÞ Xu©n Minh 6714 09/01/2007 Hµ Néi - Th¸ng 9 n¨m 2005 tham gia Biªn tËp b¸o c¸o tæng hîp Hoµng Thôy Giang TS. NguyÔn M¹nh Hïng (Chñ biªn) NguyÔn Quang T¹o Th¸i ThÞ Xu©n Minh c¸c céng t¸c viªn cña ®Ò tµi - Vô Nghiªn cøu Tæng hîp, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - NguyÔn Quang T¹o Nguyªn Chñ tÞch Liªn hiÖp c¸c tæ chøc h÷u nghÞ ViÖt Nam - GS. Vò H÷u Ngo¹n Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh - PGS.TS. Hoµng Xu©n L©m Phã ViÖn tr−ëng ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù, Bé Quèc phßng - §¹i t¸ Qu¸ch H¶i L−îng Nguyªn Tr−ëng Ban quèc tÕ, ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù, Bé Quèc phßng - Vò D− Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - NguyÔn Vinh Quang Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - Nghiªm Xu©n L−îng Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - NguyÔn Hoµnh S¬n Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - Ph¹m TiÕn NhiÒn Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - NguyÔn H÷u Ch¸c Phã Vô tr−ëng, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng - ThS. D−¬ng Hoµi Nam Chuyªn viªn, Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng 2 Môc lôc Trang Më ®Çu ......................................................................................................... 6 PhÇn thø nhÊt. Bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ................................................................................................. 10 Ch−¬ng I. Sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ....................................................... 10 Ch−¬ng II. C¸c m©u thuÉn c¬ b¶n tiÕp tôc vËn ®éng trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, cã mÆt trë nªn s©u s¾c h¬n vµ cã nh÷ng nÐt biÓu hiÖn míi ......................................................................... 17 1. VÒ m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− b¶n ............. 17 2. VÒ m©u thuÉn gi÷a c¸c d©n téc vµ chñ nghÜa ®Õ quèc ................... 22 3. VÒ m©u thuÉn c¬ b¶n vèn cã cña chñ nghÜa t− b¶n ........................ 25 4. VÒ m©u thuÉn gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc, c¸c trung t©m, tËp ®oµn t− b¶n ......................................................................................... 27 Ch−¬ng III. C¸c m©u thuÉn d©n téc, t«n gi¸o ....................................... 29 Ch−¬ng IV. C¸c chñ ®Ò lín vµ m©u thuÉn chÝnh trÞ chñ yÕu cña thÕ giíi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI ................................................. 32 PhÇn thø hai. Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ......................................................................................... 36 Ch−¬ng V. B¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi .................................... 37 1. Nguy c¬ chiÕn tranh vµ ch¹y ®ua vò trang trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ........................................................................... 37 3 2. Néi dung ®Êu tranh b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi ............... 46 3. Kh¶ n¨ng vµ giíi h¹n cña c¸c c¬ chÕ quèc tÕ ng¨n ngõa chiÕn tranh vµ xung ®ét vò trang, b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi ................................................................................................ 52 4. So s¸nh lùc l−îng quèc tÕ trong cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi ...................................................................... 61 Ch−¬ng VI. Hîp t¸c vµ ®Êu tranh trªn chñ ®Ò ph¸t triÓn bÒn v÷ng ........................................................................................................ 70 1. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ nhu cÇu sèng cßn cña nh©n lo¹i ................. 70 2. So s¸nh lùc l−îng quèc tÕ trong hîp t¸c vµ ®Êu tranh v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ............................................................................. 75 Ch−¬ng VII. §Êu tranh v× ®éc lËp d©n téc, chñ quyÒn quèc gia, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi ................................................................. 81 1. §éc lËp d©n téc vµ chñ quyÒn quèc gia trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ........................................................................... 81 2. §Êu tranh v× d©n sinh, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi ........................... 89 3. §æi míi chñ nghÜa x· héi ............................................................... 95 Ch−¬ng VIII. Hîp t¸c vµ ®Êu tranh v× mét trËt tù thÕ giíi míi .......... 100 Ch−¬ng IX. TËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ ............................. 104 Ch−¬ng X. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ xu thÕ vËn ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ............ 113 PhÇn thø ba. T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam vµ kiÕn nghÞ ........................ 117 Ch−¬ng XI. T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam ...................................................... 117 4 1. C¸c t¸c ®éng thuËn ....................................................................... 117 2. C¸c t¸c ®éng kh«ng thuËn ............................................................ 122 3. ¶nh h−ëng cña c¸c cuéc chiÕn tranh cã thÓ x¶y ra trªn thÕ giíi vµ nguy c¬ chiÕn tranh, xung ®ét vò trang ®èi víi ViÖt Nam trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ......................................... 123 Ch−¬ng XII. Mét sè kiÕn nghÞ ............................................................ 132 1. VÒ ®−êng lèi ®èi ngo¹i ................................................................. 132 2. VÒ c¸c h−íng −u tiªn trong ho¹t ®éng ®èi ngo¹i ......................... 141 3. VÒ quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng cã chung biªn giíi vµ c¸c n−íc trong khu vùc .................................................................... 143 4. VÒ quan hÖ víi c¸c n−íc lín, c¸c tæ chøc, thÓ chÕ quèc tÕ vµ khu vùc ........................................................................................ 147 5. Thóc ®Èy gi¶i quyÕt b»ng th−¬ng l−îng hoµ b×nh c¸c vÊn ®Ò cßn tån t¹i vÒ biªn giíi, l·nh thæ, biÓn ®¶o víi c¸c n−íc liªn quan ........................................................................................... 150 6. Chñ ®éng vµ tÝch cùc ®Êu tranh lµm thÊt b¹i ©m m−u vµ hµnh ®éng “diÔn biÕn hoµ b×nh”, lîi dông c¸c chiªu bµi “d©n chñ”, “nh©n quyÒn”, “tù do t«n gi¸o” chèng ph¸ ta ......................... 152 7. Qu¶n lý thèng nhÊt c¸c ho¹t ®éng ®èi ngo¹i ............................... 152 8. Lµm tèt c«ng t¸c vËn ®éng ng−êi ViÖt Nam ë n−íc ngoµi .......... 153 9. VÒ lËp tr−êng cña ViÖt Nam ®èi víi c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ lín ..................................................................................................... 153 Tµi liÖu tham kh¶o ................................................................................. 156 5 Më ®Çu §Ò tµi KX.08.04 "Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI" thuéc Ch−¬ng tr×nh khoa häc x· héi cÊp nhµ n−íc KX.08 "Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu, nh÷ng xu thÕ lín cña thÕ giíi vµ khu vùc trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI". Môc tiªu nghiªn cøu cña §Ò tµi lµ ®i s©u ph©n tÝch, lµm râ bèn yªu cÇu do Héi ®ång lý luËn Trung −¬ng vµ Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 ®Ò ra (Hîp ®ång nghiªn cøu khoa häc sè 04/2001/H§-§TCT-KX.08 ngµy 31/10/2001 gi÷a Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 vµ Chñ nhiÖm §Ò tµi KX.08.04): 1) VÊn ®Ò chiÕn tranh vµ hoµ b×nh. Kh¶ n¨ng duy tr× m«i tr−êng hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ë khu vùc vµ trªn thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. 2) C¸c m©u thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò lín trong quan hÖ quèc tÕ (giai cÊp, d©n téc, thÕ giíi; sù vËn ®éng, h×nh thøc biÓu hiÖn chñ yÕu). C¸c xu thÕ chñ yÕu trong viÖc tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ (chiÒu h−íng vËn ®éng, so s¸nh lùc l−îng). 3) Cuéc ®Êu tranh d©n téc vµ giai cÊp v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi; ®Êu tranh cho trËt tù thÕ giíi d©n chñ, c«ng b»ng, hîp lý, æn ®Þnh. 4) Dù b¸o kh¸i qu¸t vÒ côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. T¸c ®éng cña côc diÖn ®ã ®èi víi n−íc ta (thuËn lîi vµ khã kh¨n; thêi c¬ vµ th¸ch thøc). KiÕn nghÞ vÒ ®èi s¸ch cña ta. 6 §èi t−îng nghiªn cøu cña §Ò tµi lµ côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI vµ t¸c ®éng ®èi víi n−íc ta. "Côc diÖn" lµ kh¸i niÖm chØ t×nh h×nh chung cña cuéc ®Êu tranh, cuéc tranh chÊp, biÓu hiÖn ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, còng nh− sù ®an xen c¸c ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh t¹o thµnh t×nh h×nh ®ã 1. Do vËy, §Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh hîp t¸c vµ ®Êu tranh, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ gi÷a c¸c lùc l−îng chÝnh trÞ chñ yÕu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò lín cña thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. Ph¹m vi nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trong khu«n khæ chung cña Ch−¬ng tr×nh KX.08 gåm nhiÒu ®Ò tµi bæ sung cho nhau, §Ò tµi KX.08.04 tËp trung vµo lÜnh vùc chÝnh trÞ-an ninh vµ quan hÖ quèc tÕ chung. VÒ c¸c lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng x· héi quèc tÕ nh− kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi..., §Ò tµi sö dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c ®Ò tµi kh¸c thuéc Ch−¬ng tr×nh KX.08 còng nh− c¸c ch−¬ng tr×nh khoa häc x· héi cÊp nhµ n−íc ®· vµ ®ang ®−îc triÓn khai. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm vµ ®−êng lèi cña §¶ng ta, viÖc nghiªn cøu c¸c néi dung cña §Ò tµi ®−îc thùc hiÖn theo c¸c ph−¬ng ph¸p lÞch sö, l«-gÝc, ph©n tÝch hÖ thèng vµ tæng kÕt thùc tiÔn. øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi: Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi lu«n qu¸n triÖt s©u s¾c sù chØ ®¹o cña Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 lµ b¸m s¸t thùc tiÔn, chó träng phôc vô c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ cña Ch−¬ng tr×nh KX.08 ngay trong qu¸ tr×nh thùc 1 Xem: Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt (xuÊt b¶n n¨m 1994) cña ViÖn Ng«n ng÷ häc do GS. Hoµng Phª chñ biªn; §¹i tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin, 1999, do GS. NguyÔn Nh− ý chñ biªn; Tõ ®iÓn b¸ch khoa toµn th− X«-viÕt (xuÊt b¶n n¨m 1982, tiÕng Nga) do ViÖn sÜ A.M. Pr«-kh«rèp chñ biªn; Dictionaire EncyclopÐdique 2000 - Larousse vµ Grand Larousse EncyclopÐdique. 7 hiÖn §Ò tµi. Theo tinh thÇn ®ã, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi ®· ®−îc sö dông, cung cÊp luËn cø khoa häc, phôc vô c«ng t¸c cña Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng, Ban nghiªn cøu cña Bé ChÝnh trÞ vÒ An ninh quèc gia, Héi ®ång Lý luËn Trung −¬ng, c¸c Tæ biªn tËp v¨n kiÖn c¸c Héi nghÞ Trung −¬ng 8 (kho¸ IX) vµ Héi nghÞ Trung −¬ng 9 (kho¸ IX), Nhãm tæng kÕt 1 vµ Tæ biªn tËp cña Ban chØ ®¹o Tæng kÕt mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn qua 20 n¨m ®æi míi, Ban chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KX.08 vµ mét sè c¬ quan kh¸c. Nh÷ng ho¹t ®éng khoa häc chñ yÕu cña §Ò tµi: §Ò tµi KX.08.04 ®· thùc hiÖn 59 chuyªn ®Ò nghiªn cøu vµ b¸o c¸o chuyªn ®Ò; s−u tÇm vµ dÞch 66 tµi liÖu n−íc ngoµi; tæ chøc 3 cuéc héi th¶o khoa häc; biªn tËp 3 tËp Kû yÕu vµ nhiÒu s¶n phÈm trung gian. C¸c thµnh viªn Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi ®· tham gia mét sè ®oµn do Ch−¬ng tr×nh KX.08 tæ chøc ®i nghiªn cøu, kh¶o s¸t n−íc ngoµi (I-ta-li-a, Hy-l¹p, Nga, Trung Quèc); tham gia nhiÒu héi th¶o khoa häc trong n−íc. C¸c s¶n phÈm khoa häc chñ yÕu cña §Ò tµi: B¸o c¸o Tæng hîp (160 trang in vi tÝnh khæ A4); B¸o c¸o Tãm t¾t (44 trang in vi tÝnh khæ A4); KiÕn nghÞ khoa häc (16 trang in vi tÝnh khæ A4). B¸o c¸o Tæng hîp tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu chñ yÕu cña §Ò tµi, gåm 3 phÇn, 12 ch−¬ng: - PhÇn thø nhÊt “Bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI”, gåm 4 ch−¬ng (ch−¬ng I - ch−¬ng IV), tËp trung lµm râ bèi c¶nh kh¸ch quan, c¸c m©u thuÉn vµ c¸c chñ ®Ò lín cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ trªn tr−êng quèc tÕ ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. - PhÇn thø hai “Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI”, gåm 6 ch−¬ng (ch−¬ng V - ch−¬ng X), ®i s©u ph©n tÝch t×nh h×nh ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ so s¸nh lùc l−îng quèc tÕ xoay quanh bèn chñ 8 ®Ò lín cña thÕ giíi ®−¬ng ®¹i lµ “hoµ b×nh”, “ph¸t triÓn bÒn v÷ng”, “®éc lËp d©n téc, chñ quyÒn quèc gia, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi” vµ “trËt tù thÕ giíi”; ph©n tÝch c¸c tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ; tõ ®ã kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ xu thÕ vËn ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. - PhÇn thø ba “T¸c ®éng cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ®Õn ViÖt Nam vµ kiÕn nghÞ”, gåm 2 ch−¬ng (ch−¬ng XI ch−¬ng XII), tËp trung lµm râ nh÷ng t¸c ®éng thuËn vµ kh«ng thuËn cña côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi ®Õn c«ng cuéc ®æi míi, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI; trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ víi §¶ng vµ Nhµ n−íc (chñ yÕu vÒ lÜnh vùc c«ng t¸c ®èi ngo¹i). Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, c¸c t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù hç trî vµ gióp ®ì cña Ban §èi ngo¹i Trung −¬ng, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh vµ nhiÒu c¬ quan kh¸c. C¸c t¸c gi¶ còng nhËn ®−îc sù céng t¸c khoa häc nhiÖt t×nh cña nhiÒu nhµ khoa häc, c¸n bé nghiªn cøu vµ qu¶n lý. Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¬ quan vµ c¸ nh©n ®· ®ãng gãp vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña §Ò tµi. 9 PhÇn thø nhÊt bèi c¶nh chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI Côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ t×nh h×nh hîp t¸c vµ ®Êu tranh, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ gi÷a c¸c lùc l−îng chÝnh trÞ chñ yÕu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ c¸c vÊn ®Ò lín cña thÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. §Ó lµm râ côc diÖn nµy, tr−íc hÕt chóng ta cÇn lµm râ bèi c¶nh chÝnh trÞ chung, nh÷ng m©u thuÉn vµ nh÷ng vÊn ®Ò lín cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. Ch−¬ng I. Sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI Chóng ta kh«ng thÓ trõu t−îng ho¸ mét c¸ch tuyÖt ®èi vµ t¸ch rêi hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI ra khái dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö nh©n lo¹i, mµ ph¶i ®Æt hai thËp niªn nµy trong dßng ch¶y ®ã mµ xem xÐt. Dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö nh©n lo¹i ®· ®−a thÕ giíi ®i vµo thÕ kû XXI víi sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn. Chóng ta cã thÓ thÊy ®−îc ®iÒu ®ã khi xem xÐt thÕ giíi tõ c¸c gãc ®é qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña x· héi loµi ng−êi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ. 10 a) Nh×n tõ gãc ®é qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña x∙ héi loµi ng−êi, hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ thuéc vÒ mét giai ®o¹n cña thêi ®¹i qu¸ ®é cña x∙ héi loµi ng−êi tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x∙ héi - thêi ®¹i khëi nguån tõ C¸ch m¹ng th¸ng M−êi Nga n¨m 1917. Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu tõ thËp kû cuèi cña thÕ kû XX, khi Liªn X« tan r·, vµ cã thÓ cßn kÐo dµi sau hai thËp kû ®Çu thÕ kû XXI. Kh¸c víi c¸c giai ®o¹n tr−íc cña thêi ®¹i, ë giai ®o¹n nµy, nhÊt lµ ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, chóng ta thÊy: - Mét mÆt, sau sù sôp ®æ cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c n−íc §«ng ¢u vµ sù tan r· cña Liªn X«, chñ nghÜa x· héi trªn thÕ giíi t¹m thêi l©m vµo tho¸i trµo, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ nghiªng h¼n vÒ phÝa cã lîi cho chñ nghÜa t− b¶n, chñ nghÜa ®Õ quèc. C¸c thÕ lùc t− b¶n, ®Õ quèc lîi dông −u thÕ søc m¹nh vÒ kinh tÕ, khoa häc-c«ng nghÖ, qu©n sù... còng nh− qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Ó më réng c¸c quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa ra ph¹m vi toµn cÇu, hßng thèng trÞ thÕ giíi. - MÆt kh¸c, c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa cßn l¹i mÆc dï cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc (thËm chÝ cã n−íc ë trong t×nh tr¹ng "®Æc biÖt" vµ ph¶i ®èi phã víi sù bao v©y, cÊm vËn vµ sù chèng ph¸ quyÕt liÖt cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng), nh−ng ®· v−ît qua ®−îc c¬n chÊn ®éng chÝnh trÞ do sù sôp ®æ cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c n−íc §«ng ¢u vµ sù tan r· cña Liªn X« g©y ra, kiªn c−êng ®Êu tranh ®Ó trô v÷ng vµ ph¸t triÓn. Nh÷ng m−u toan xo¸ bá chñ nghÜa x· héi tr−íc cuèi thÕ kû XX cña c¸c thÕ lùc ®Õ quèc, ph¶n ®éng ®· bÞ thÊt b¹i. Nh×n chung, c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc cña nh©n d©n c¸c n−íc Trung Quèc, ViÖt Nam, Cu-ba, TriÒu Tiªn vµ c«ng cuéc ph¸t triÓn chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi cña nh©n d©n Lµo ®ang tiÕn triÓn. §Æc biÖt, nh÷ng thµnh tùu to lín vµ quan träng ®¹t 11 ®−îc trong c¶i c¸ch, më cöa cña Trung Quèc vµ ®æi míi cña ViÖt Nam ®· cho thÊy søc sèng vµ kh¶ n¨ng tù ®æi míi ®Ó ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc. Nh− vËy, ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, sù qu¸ ®é cña x· héi loµi ng−êi tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa lªn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n ®Çu lµ chñ nghÜa x· héi tiÕp tôc diÔn ra víi nh÷ng ®Æc ®iÓm míi so víi nöa cuèi thÕ kû XX. Chñ nghÜa x· héi ®ang ë giai ®o¹n t¹m thêi tho¸i trµo, song quy luËt tiÕn ho¸ kh¸ch quan cña x· héi loµi ng−êi lµ ®i lªn chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n. b) Nh×n tõ gãc ®é qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÕ giíi, hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ giai ®o¹n tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ sù chuyÓn tiÕp tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc... Khëi ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 50, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i thùc sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX. Víi viÖc khoa häc trë thµnh mét lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, cuéc c¸ch m¹ng nµy ®· ®−a lùc l−îng s¶n xuÊt cña x· héi loµi ng−êi lªn tr×nh ®é ph¸t triÓn míi rÊt cao, lµm thay ®æi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n xuÊt. Loµi ng−êi ®ang tiÕn tíi mét nÒn kinh tÕ míi víi vai trß næi bËt cña kinh tÕ tri thøc. XuÊt hiÖn nhiÒu c«ng nghÖ míi, hiÖn ®¹i vµ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp míi (trong ®ã næi lªn lµ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc vµ c«ng nghÖ vËt liÖu míi), t¹o nªn nhiÒu thay ®æi mang tÝnh c¸ch m¹ng trong ®êi sèng kinh tÕ cña x· héi loµi ng−êi. C¸c yÕu tè kh«ng gian vµ thêi gian trong s¶n xuÊt, trao ®æi vµ l−u th«ng ®· thu hÑp l¹i ®¸ng kÓ. NhiÒu ngµnh s¶n xuÊt ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhê tr¶i réng ra c¸c n−íc vµ khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. TÝnh chÊt x· héi ho¸ cña søc s¶n xuÊt x· héi loµi ng−êi ®¹t tíi ®é cao ch−a tõng thÊy. 12 B−íc ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt nh©n lo¹i ë tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ rÊt cao nh− hiÖn nay ®· ®−a kinh tÕ thÕ giíi ®i vµo giai ®o¹n toµn cÇu ho¸, dÉn ®Õn h×nh thµnh mét hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ë quy m« toµn cÇu vµ mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Nh×n l¹i qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thÕ giíi cho ®Õn gi÷a thÕ kû XX, chóng ta thÊy qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ kinh tÕ ®· t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ. ë thêi kú ®ã næi lªn hai lo¹i quan hÖ quèc tÕ chñ yÕu lµ: ®Õ quèc-®Õ quèc vµ chÝnh quèc-thuéc ®Þa; hai xu thÕ chñ yÕu cña quan hÖ quèc tÕ lµ: c¹nh tranh gi÷a c¸c c−êng quèc ®Õ quèc ®Ó “chia l¹i” thÕ giíi vµ ®Êu tranh gi¶i phãng cña c¸c d©n téc, ®−îc sù cæ vò cña C¸ch m¹ng th¸ng M−êi Nga, chèng chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa thùc d©n. Xu thÕ ®Çu ®· hÇu nh− chi phèi toµn bé sù vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ trong 45 n¨m ®Çu thÕ kû XX, dÉn ®Õn hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi v« cïng khèc liÖt. Xu thÕ sau ®· thóc ®Èy phong trµo ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc trong h¬n 20 n¨m tr−íc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai vµ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ph¸t triÓn thµnh cao trµo, ®¸nh ®æ hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa thùc d©n, gãp phÇn quan träng lµm thay ®æi côc diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi. VËy, ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ sÏ t¸c ®éng thÕ nµo ®Õn hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ? DiÔn biÕn t×nh h×nh nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy kh¸ râ sù vËn ®éng hÕt søc khÈn tr−¬ng, phøc t¹p vµ ®Çy m©u thuÉn, chøa ®ùng c¶ hai mÆt hîp t¸c vµ ®Êu tranh cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn quan hÖ gi÷a c¸c n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ gi÷a c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, chËm ph¸t triÓn. C¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, c¸c thÕ lùc ®Õ quèc chñ nghÜa, ®øng ®Çu lµ Mü, ®ang triÖt ®Ó lîi dông qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Ó bµnh 13 tr−íng c¸c quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa, bµnh tr−íng chñ nghÜa t− b¶n ra toµn thÕ giíi, ®Ó cñng cè vµ duy tr× vÜnh viÔn hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng thÕ giíi theo m« h×nh “trung t©m - ngo¹i vi”, trong ®ã c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn, ®øng ®Çu lµ Mü, ®ãng vai trß lµ “trung t©m”, cßn phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi chØ lµ “ngo¹i vi”. Trong m« h×nh nµy “ngo¹i vi” lµ n¬i cung cÊp c¸c nguån lùc cÇn thiÕt, nhÊt lµ vÒ tµi nguyªn, lao ®éng vµ thÞ tr−êng..., cho sù ph¸t triÓn cña “trung t©m”, n¬i høng chÞu nh÷ng bÊt æn vµ khñng ho¶ng n¶y sinh tõ sù ph¸t triÓn cña “trung t©m”, vµ lµ d− ®Þa cho sù ph¸t triÓn cña “trung t©m”. Trong nh÷ng thËp kû ®Çu thÕ kû XXI, c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn tiÕp tôc thóc ®Èy m¹nh mÏ chiÒu h−íng nµy trong quan hÖ quèc tÕ. Hä cã lîi Ých, cã thùc lùc vµ quyÕt t©m ®Ó lµm viÖc nµy. Hä n¾m trong tay c¸c ph−¬ng tiÖn hïng m¹nh (vÒ kinh tÕ, c«ng nghÖ, khoa häc, kü thuËt, qu©n sù, th«ng tin-tuyªn truyÒn vµ c¶ chÊt x¸m...) vµ c¸c c¬ chÕ quèc tÕ (G-7, IMF, WB, NATO vµ WTO). Hä ®ang chi phèi toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, s½n sµng sö dông søc m¹nh, kÓ c¶ søc m¹nh qu©n sù, ¸p ®Æt, can thiÖp vµ g©y chiÕn tranh ®Ó thùc hiÖn ý ®å bµnh tr−íng, më réng ¶nh h−ëng vµ giµnh siªu lîi nhuËn tèi ®a. Trong khi ®ã, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn ®ang chñ ®éng héi nhËp hoÆc bÞ cuèn hót vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, cè g¾ng tranh thñ c¬ héi, ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc rÊt to lín, thùc hiÖn kiÓu ph¸t triÓn rót ng¾n, nh»m cñng cè vµ t¨ng c−êng søc m¹nh quèc gia, giµnh vÞ trÝ xøng ®¸ng trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng toµn cÇu, tho¸t dÇn khái thÕ bÞ lÖ thuéc vµo c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn vµ c¸c trung t©m kinh tÕ-tµi chÝnh quèc tÕ. Trong tiÕn tr×nh héi nhËp, ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, c¸c n−íc nµy coi träng ph¸t triÓn sù hîp t¸c ®a ph−¬ng, ®a d¹ng víi c¸c ®èi t¸c, ®ång thêi ®Êu tranh chèng sù ¸p ®Æt, can thiÖp (c¶ vÒ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ) tõ phÝa c¸c n−íc ph¸t triÓn ph−¬ng T©y. Trong cuéc ®Êu tranh 14 kh«ng c©n søc nµy, sù hîp t¸c gi÷a c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn (hîp t¸c Nam Nam) lµ rÊt cÇn thiÕt vµ ®ang ®−îc c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn còng nh− nhiÒu tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc quan t©m thóc ®Èy. Nh÷ng t¸c ®éng nhiÒu mÆt cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang thóc ®Èy sù trïng hîp còng nh− sù va ch¹m lîi Ých trªn nhiÒu vÊn ®Ò gi÷a c¸c quèc gia, d©n téc; lµm cho sù liªn kÕt, liªn minh, tËp hîp lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ diÔn ra khÈn tr−¬ng víi nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng vµ trªn nhiÒu tÇng nÊc, nhiÒu cÊp ®é... Hîp t¸c vµ ®Êu tranh ®i liÒn víi nhau, ®an xen vµo nhau trong quan hÖ quèc tÕ. c) Nh×n tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ, hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI lµ giai ®o¹n tiÕp tôc diÔn ra sù chuyÓn tiÕp tõ "trËt tù thÕ giíi hai cùc" ®∙ tan vì sang mét trËt tù thÕ giíi míi ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh th«ng qua ®Êu tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c n−íc trªn thÕ giíi. TrËt tù thÕ giíi ph¶n ¸nh cÊu tróc quyÒn lùc, vÞ trÝ, vai trß cña c¸c quèc gia trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc quèc tÕ. Trong “trËt tù hai cùc”, mäi c«ng viÖc quèc tÕ, vÒ c¬ b¶n, tuú thuéc vµo viÖc gi¶i quyÕt cña hai siªu c−êng Mü vµ Liªn X«. Khi Liªn X« tan r·, trËt tù hai cùc còng chÊm døt. Næi lªn thµnh siªu c−êng duy nhÊt trªn thÕ giíi, víi søc m¹nh v−ît tréi so víi tÊt c¶ c¸c quèc gia kh¸c, Mü muèn thiÕt lËp mét "trËt tù ®¬n cùc" do Mü lµm b¸ chñ. C¸c n−íc lín kh¸c, nhÊt lµ Trung Quèc, Nga, Ph¸p, §øc vµ Ên §é, muèn cã mét "trËt tù ®a cùc" mµ b¶n th©n hä lµ c¸c "cùc". Trong khi ®ã, c¸c n−íc võa vµ nhá trªn thÕ giíi l¹i mong muèn ®i tíi mét “trËt tù d©n chñ vµ b×nh ®¼ng” víi sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c n−íc trong 15 viÖc gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc quèc tÕ, kh«ng ph©n biÖt n−íc lín hay n−íc nhá, n−íc giµu hay n−íc nghÌo. Bªn c¹nh ®ã, phong trµo nh©n d©n thÕ giíi chèng toµn cÇu ho¸ t− b¶n chñ nghÜa, chèng chÝnh trÞ c−êng quyÒn, v× hoµ b×nh, d©n chñ, c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi còng cã t¸c ®éng quan träng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh mét trËt tù thÕ giíi míi. * * * Nh×n tæng thÓ, ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, thÕ giíi vËn ®éng trong mét thêi kú cã sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn, c¶ vÒ lÞch sö, kinh tÕ vµ quan hÖ quèc tÕ. §ã lµ sù qu¸ ®é tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa lªn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n ®Çu lµ chñ nghÜa x· héi; lµ sù chuyÓn tiÕp tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc, tõng b−íc h×nh thµnh nÒn kinh tÕ toµn cÇu; lµ sù chuyÓn tiÕp tõ trËt tù thÕ giíi hai cùc ®· tan vì sang mét trËt tù thÕ giíi míi ®ang ®−îc h×nh thµnh th«ng qua ®Êu tranh quyÕt liÖt trªn tr−êng quèc tÕ. Sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp trªn nhiÒu b×nh diÖn cña thÕ giíi t¹o nªn bèi c¶nh chÝnh trÞ ®Æc thï cña thÕ giíi ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. §Æc ®iÓm mang tÝnh quy luËt cña mäi giai ®o¹n cã sù qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp lµ sù xuÊt hiÖn nhiÒu vÊn ®Ò míi, sù biÕn ®éng, kh«ng æn ®Þnh cña quan hÖ quèc tÕ, sù ®an xen cña nhiÒu m©u thuÉn, nhiÒu hÖ gi¸ trÞ cò vµ míi, sù tån t¹i nhiÒu lùc l−îng kh¸c nhau phÊn ®Êu cho nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn kh¸c nhau cña thÕ giíi, h×nh thµnh nªn c¸c tËp hîp lùc l−îng võa ®Êu tranh võa hîp t¸c víi nhau, v.v.. 16 Ch−¬ng II. C¸c m©u thuÉn c¬ b¶n tiÕp tôc vËn ®éng trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, cã mÆt trë nªn s©u s¾c h¬n vµ cã nh÷ng nÐt biÓu hiÖn míi 1. VÒ m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x∙ héi vµ chñ nghÜa t− b¶n. §©y lµ m©u thuÉn gi÷a hai con ®−êng ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa vµ con ®−êng x· héi chñ nghÜa. Con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa lµ con ®−êng ph¸t triÓn x· héi trong khu«n khæ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa, duy tr× sù ¸p bøc, bãc lét cña t− b¶n, thùc d©n, ®Õ quèc ®èi víi con ng−êi, c¸c giai cÊp lao ®éng vµ c¸c d©n téc. Con ®−êng x· héi chñ nghÜa lµ con ®−êng ph¸t triÓn míi cña x· héi loµi ng−êi, lµ con ®−ßng gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng con ng−êi khái ¸ch ¸p bøc, bãc lét cña t− b¶n vµ sù thèng trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa thùc d©n. M©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− b¶n lµ m©u thuÉn gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi; lµ m©u thuÉn biÖn chøng kh¸ch quan cña thêi ®¹i qu¸ ®é tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t− b¶n chñ nghÜa lªn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n ®Çu lµ chñ nghÜa x· héi. ë hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ sù h×nh thµnh kinh tÕ tri thøc d−íi sù chi phèi cña chñ nghÜa t− b¶n; ®ång thêi, so s¸nh lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ tiÕp tôc bÊt lîi cho chñ nghÜa x· héi, c¸c lùc l−îng c¸ch m¹ng, ®éc lËp d©n téc vµ tiÕn bé trªn thÕ giíi. VËy, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− b¶n sÏ thÕ nµo, cã tiÕp tôc vËn ®éng hay kh«ng, trë nªn s©u s¾c h¬n hay mê nh¹t ®i, cã nh÷ng nÐt biÓu hiÖn g× míi? 17 Chóng ta thÊy, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang. ®−a lùc l−îng s¶n xuÊt nh©n lo¹i ®i vµo b−íc ph¸t triÓn míi, v−ît bËc. VÊn ®Ò ®Æt ra tr−íc nh©n lo¹i lµ: nh÷ng søc m¹nh vËt chÊt khæng lå do sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nµo - ®Ó gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng con ng−êi, xo¸ bá ¸p bøc, bãc lét vµ bÊt c«ng gi÷a ng−êi víi ng−êi vµ gi÷a c¸c d©n téc víi nhau hay lµ ®Ó tiÕp tôc duy tr× vµ lµm trÇm träng thªm nh÷ng tÖ n¹n ®ã? LÏ ra ph¶i ®−îc thu hÑp, ®−îc gi¶i quyÕt bëi nh÷ng thµnh tùu khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ, bëi nh÷ng b−íc tiÕn to lín cña loµi ng−êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, th× nh÷ng nghÞch c¶nh vµ bÊt c«ng cña thÕ giíi ngµy nay l¹i cµng trÇm träng. Kho¶ng c¸ch giµu-nghÌo gi÷a c¸c d©n téc vµ ngay trong mét quèc gia ®ang ngµy cµng më réng. HiÖn nay, 3/4 nh©n lo¹i vÉn ®ang ph¶i sèng trong c¶nh nghÌo khæ, hµng tr¨m triÖu con ng−êi ®ang bÞ ®ãi, kh«ng ®−îc häc tËp, ch¨m sãc vÒ y tÕ. Theo ®¸nh gi¸ cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc (UNDP), c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn chØ chiÕm 25% d©n sè thÕ giíi nh−ng l¹i ®ang h−ëng trªn 85% thu nhËp cña toµn thÕ giíi. C¸c n−íc nµy sö dông 70% s¶n l−îng n¨ng l−îng, 75% s¶n l−îng kim lo¹i, 85% gç, 60% l−¬ng thùc cña toµn thÕ giíi... Ngay ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, hè ng¨n c¸ch giµu nghÌo còng rÊt s©u, khi 20% d©n sè lµ nh÷ng ng−êi giµu nhÊt th× së h÷u ®Õn 86% GDP, cßn 20% d©n sè lµ nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt chØ cã 1,3% GDP. C¸ch ®©y gÇn 150 n¨m, ngµy 14/4/1856, ®äc diÔn v¨n t¹i lÔ kû niÖm b¸o “The People’s Paper” ë Lu©n §«n, C. M¸c ®· chØ râ: “Trong thêi ®¹i chóng ta, mäi sù vËt ®Òu tùa hå nh− bao hµm mÆt ®èi lËp cña nã. Chóng ta thÊy r»ng nh÷ng m¸y mãc cã mét søc m¹nh kú diÖu trong viÖc gi¶m bít lao ®éng cña con ng−êi vµ lµm cho lao ®éng cña con ng−êi cã kÕt qu¶ h¬n, th× l¹i ®em n¹n ®ãi vµ t×nh tr¹ng kiÖt quÖ ®Õn cho con ng−êi. Nh÷ng nguån cña c¶i míi, tõ x−a tíi nay ch−a ai biÕt, d−êng nh− do mét søc m¹nh thÇn kú 18 nµo ®ã l¹i ®ang biÕn thµnh nguån gèc cña sù nghÌo khæ. Nh÷ng th¾ng lîi cña kü thuËt d−êng nh− ®· ®−îc mua b»ng c¸i gi¸ cña sù suy ®åi vÒ mÆt tinh thÇn. D−êng nh− loµi ng−êi cµng chinh phôc ®−îc thiªn nhiªn nhiÒu h¬n, th× con ng−êi l¹i cµng trë thµnh n« lÖ cña nh÷ng ng−êi kh¸c hoÆc n« lÖ cho sù ®ª tiÖn cña chÝnh m×nh. D−êng nh− ngay c¶ ®Õn ¸nh s¸ng thuÇn khiÕt cña khoa häc còng kh«ng thÓ chiÕu räi b»ng c¸ch nµo kh¸c ngoµi c¸ch chiÕu räi vµo c¸i bèi c¶nh tèi t¨m cña sù ngu dèt. TÊt c¶ nh÷ng ph¸t minh cña chóng ta vµ tÊt c¶ sù tiÕn bé cña chóng ta tùa hå nh− ®ang dÉn tíi chç lµ: nh÷ng lùc l−îng vËt chÊt th× ®−îc ban cho mét ®êi sèng tinh thÇn, cßn ®êi sèng cña con ng−êi vèn ®· bÞ t−íc mÊt c¸i mÆt tinh thÇn råi th× nay l¹i bÞ h¹ thÊp xuèng tr×nh ®é nh÷ng lùc l−îng vËt chÊt ®¬n thuÇn. M©u thuÉn ®èi kh¸ng ®ã gi÷a mét bªn lµ nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ khoa häc víi mét bªn lµ c¶nh bÇn cïng hiÖn nay vµ sù suy ®åi, m©u thuÉn ®èi kh¸ng ®ã gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ x· héi trong thêi ®¹i chóng ta lµ mét sù thËt râ rµng, kh«ng tr¸nh khái vµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc” 2. Ngµy h«m nay, vµo ®Çu thÕ kû XXI, ®äc l¹i nh÷ng nhËn xÐt nµy cña C. M¸c chóng ta vÉn c¶m thÊy míi mÎ. Râ rµng, víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, loµi ng−êi ®ang cã b−íc tiÕn v−ît bËc vÒ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, vÒ mÆt ®êi sèng vËt chÊt. Tuy nhiªn, vÒ mÆt x· héi, th× chÕ ®é ¸p bøc, bãc lét t− b¶n chñ nghÜa vÉn tån t¹i trªn thÕ giíi. ViÖc gi¶i phãng con ng−êi khái nh÷ng bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng x· héi vÉn cßn cã kho¶ng c¸ch rÊt xa so víi viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt. Nhu cÇu ph¶i thóc ®Èy sù nghiÖp gi¶i phãng con ng−êi vÒ mÆt x· héi cho ngang tÇm víi n¨ng lùc lµm chñ thiªn nhiªn cµng trë nªn bøc xóc. ThÕ giíi ®ang ph¶i ®èi mÆt víi c¸c vÊn ®Ò x· héi ®· trë nªn gay g¾t. §ã lµ c¸c vÊn ®Ò: b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn c«ng b»ng gi÷a c¸c d©n téc còng 2 C. M¸c - Ph. ¡ng-ghen: Toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1993, tËp 12, tr. 10. 19 nh− gi÷a c¸c tÇng líp nh©n d©n trong mçi n−íc, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi ph¸t triÓn ®êi sèng t×nh thÇn cña con ng−êi, cho con ng−êi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc... ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lo¹i nµy chØ cã thÓ ®¹t ®−îc th«ng qua viÖc gi¶i phãng con ng−êi, gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng d©n téc. Nh÷ng sù bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng lµ hËu qu¶ cña chÕ ®é thùc d©n kÐo dµi hµng tr¨m n¨m, cña chÝnh s¸ch ®Õ quèc cña c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn hiÖn nay ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn, cña chÝnh s¸ch bãc lét cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi c¸c tÇng líp lao ®éng, cña nh÷ng c¬ chÕ bu«n b¸n, trao ®æi bÊt b×nh ®¼ng trªn thÕ giíi hiÖn nay... Gi¶i phãng con ng−êi, gi¶i phãng x· héi, gi¶i phãng d©n téc khái ¸p bøc, bãc lét vµ nh÷ng bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng, ®Ó sù ph¸t triÓn vÒ mÆt x· héi cña c¸c tÇng líp nh©n d©n trong tõng n−íc, còng nh− cña c¸c d©n téc trªn thÕ giíi, t−¬ng xøng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, ®Ó hä cã thÓ ®−îc h−ëng nh÷ng thµnh qu¶ do chÝnh hä t¹o ra, lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi. ChÝnh v× vËy, trong t×nh h×nh sù ¸p bøc, bãc lét, bÊt b×nh ®¼ng vµ bÊt c«ng x· héi gay g¾t do chñ nghÜa t− b¶n g©y ra hiÖn nay, m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x∙ héi vµ chñ nghÜa t− b¶n cµng thªm s©u s¾c. Cã mét thêi gian dµi, cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x∙ héi vµ chñ nghÜa t− b¶n thÓ hiÖn chñ yÕu trong hÖ thèng quan hÖ quèc tÕ d−íi d¹ng m©u thuÉn gi÷a hai khèi ®èi lËp do Liªn X« vµ Mü ®øng ®Çu ®Êu tranh quyÕt liÖt víi nhau hµng ngµy hµng giê trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi quèc tÕ chÝnh trÞ, t− t−ëng, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc, kü thuËt, lèi sèng, qu©n sùan ninh, ®èi néi vµ ®èi ngo¹i. Sau sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u, phe x· héi chñ nghÜa kh«ng cßn. T×nh h×nh ®ã lµm mÊt ®i c¸i d¹ng thøc biÓu hiÖn cô thÓ cña m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa x∙ héi vµ chñ nghÜa t− b¶n thµnh m©u thuÉn gi÷a hai khèi, hai phe do Liªn 20