Tài liệu áp dụng mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website vào dạy học chương “động lực học chất điểm” lớp 10 thpt nâng cao

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ HOÀI PHƯƠNG ÁP DỤNG MÔ HÌNH DẠY – TỰ HỌC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA WEBSITE VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” LỚP 10 THPT NÂNG CAO LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ HOÀI PHƯƠNG ÁP DỤNG MÔ HÌNH DẠY-TỰ HỌC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA WEBSITE VÀO DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” LỚP 10 THPT NÂNG CAO Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn Vật lí Mã số: 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN MẠNH HÙNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu và tìm tòi, được sự giúp đỡ tận tình của TS.Nguyễn Mạnh Hùng, đến nay tôi đã hoàn thành xong đề tài. ♦Lời đầu tiên tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS.Nguyễn Mạnh Hùng. ♦Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô khoa Vật Lí và phòng KHCN và Sau đại học Trường Đại Học Sư Phạm TP.Hồ Chí Minh. ♦Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu và các giáo viên tổ Vật Lí trường THPT chuyên Trần Hưng Đạo, TP.Phan Thiết. ♦Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình và bạn hữu đã động viên, giúp đỡ. Trong quá trình thực hiện đề tài, mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng chắc hẳn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi mong các thầy cô cùng các bạn đóng góp ý kiến để đề tài được hoàn thiện hơn. Tp. Hồ Chí Minh 2011 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................................... 3 5T T 5 MỤC LỤC ............................................................................................................................ 2 5T T 5 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................. 5 5T 5T DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................... 5 5T 5T DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .............................................................................................. 7 5T 5T DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ .............................................................................................. 8 5T 5T MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 9 5T T 5 1.Lí do chọn đề tài ...................................................................................................................... 9 5T 5T 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................................. 10 5T 5T 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 10 5T 5T 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................................... 10 5T 5T 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................................. 10 5T 5T 6. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................................ 11 5T 5T 7. Bố cục của luận văn. .............................................................................................................. 11 5T 5T 8.Tổng quan ............................................................................................................................... 11 5T T 5 CHƯƠNG 1: MÔ HÌNH DẠY – TỰ HỌC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA WEBSITE ........... 15 5T T 5 1.1.Những vấn đề chung về mô hình dạy – tự học ............................................................ 15 5T T 5 1.1.1.Cơ sở lí thuyết của tự học.................................................................................................. 15 5T 5T 1.1.2. Mô hình dạy – tự học [7,17,18,20] ................................................................................... 17 5T T 5 ♦Chu trình tự học của trò. ......................................................................................................... 17 5T 5T ♦Chu trình dạy của thầy: ........................................................................................................... 18 5T 5T ♦Tri thức (qua ba thời) .............................................................................................................. 20 5T 5T ♦Một số khó khăn của mô hình dạy – tự học. ........................................................................ 23 T 5 T 5 ♦Một số lợi thế của mô hình dạy – tự học.............................................................................. 23 T 5 T 5 1.2. Thực trạng dạy học chương “Động lực học chất điểm” ............................................ 24 5T T 5 1.2.1.Thuận lợi ........................................................................................................................... 24 5T 5T 1.2.2.Khó khăn........................................................................................................................... 24 5T 5T 1.3.2.Website dạy học ................................................................................................................ 25 5T 5T 1.3.3.Vai trò của website trong dạy học vật lý ........................................................................... 27 5T T 5 1.4. Website dạy học hỗ trợ cho mô hình dạy – tự học (Website: vatlyhp.info) ............ 27 5T T 5 1.4.1.Các site giới thiệu, hướng dẫn ........................................................................................... 28 5T 5T 1.4.2.Các site chính phục vụ cho mô hình dạy – tự học bằng website ........................................ 29 5T T 5 1.5.Tổ chức – Hướng dẫn học sinh tự học ........................................................................ 41 5T T 5 1.5.1.Các kiểu định hướng hành động học tập vật lí cho học sinh .............................................. 41 5T T 5 1.6.Mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website ................................................................... 49 5T T 5 1.7.Kết luận chương I ........................................................................................................ 51 5T 5T CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC 5T CHẤT ĐIỂM” LỚP 10 NÂNG CAO THEO MÔ HÌNH DẠY - TỰ HỌC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA WEBSITE ........................................................................................................ 52 5T 2.1.Mục tiêu và nhiệm vụ của giáo dục phổ thông [9] ...................................................... 52 5T T 5 2.2.Phân tích nội dung của chương “Động lực học chất điểm” (chương trình lớp 10 5T nâng cao) ............................................................................................................................ 52 T 5 2.2.1.Phân tích cấu trúc nội dung của chương “Động lực học chất điểm” [18] .......................... 52 5T T 5 2.2.2.Chuẩn kiến thức và kỹ năng của chương “Động lực học chất điểm” (theo chuẩn do Bộ GD 5T & ĐT ban hành) [30] ................................................................................................................. 54 5T 2.3.Xây dựng tiến trình dạy học chương “Động lực học chất điểm” theo mô hình dạy – 5T tự học với sự hỗ trợ của website ........................................................................................ 56 5T 2.3.4. Bài 19: Lực đàn hồi .......................................................................................................... 80 5T 5T CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................................... 90 5T T 5 3.1.Mục đích của thực nghiệm sư phạm ........................................................................... 90 5T T 5 3.2.Đối tượng và nội dung của thực nghiệm sư phạm ...................................................... 90 5T T 5 3.2.1.Đối tượng thực nghiệm sư phạm ....................................................................................... 90 5T 5T 3.2.2.Nội dung thực nghiệm sư phạm ........................................................................................ 90 5T 5T 3.3.Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 93 5T T 5 3.3.1.Đánh giá qua “phiếu điều tra” ........................................................................................... 93 5T 5T 3.3.2.Đánh giá qua so sánh quá trình học tập của lớp thực nghiệm trước và sau khi áp dụng mô 5T hình “dạy–tự học với sự hỗ trợ của website”.............................................................................. 95 T 5 3.3.3.Đánh giá bằng phương pháp “Kiểm định thống kê” .......................................................... 97 5T T 5 3.4.Kết luận chương III ............................................................................................................ 105 5T 5T KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 107 5T T 5 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 110 5T 5T PHỤ LỤC ......................................................................................................................... 113 5T T 5 Phụ lục 1: Tiến trình dạy học một số bài .................................................................................. 113 5T T 5 Bài 15: Định luật II Niu-tơn ..................................................................................................... 113 5T 5T Phụ lục 2: Phiếu học tập ở nhà của HS (phiếu chuẩn bị bài mới) ............................................. 161 5T T 5 Phụ lục 3: Bài kiểm tra ............................................................................................................ 162 5T 5T Phụ lục 4: Hình ảnh thực nghiệm sư phạm............................................................................... 166 5T T 5 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Công nghệ thông tin : CNTT Đối chứng : ĐC Giáo viên : GV Học sinh : HS Kiến thức : KT Kỹ năng : KN Nhà xuất bản : NXB Nhiệm vụ : NV Sách giáo khoa : SGK Thành phố Hồ Chí Minh : Tp.HCM Thực nghiệm : TN Trung học phổ thông : THPT DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1.So sánh vai trò của thầy trong mô hình dạy-tự học với mô hình truyền thống Bảng 2.1.Chuẩn kiến thức và nội dung chương “Động lực học chất điểm” ............ 62 Bảng 3.1. Phiếu theo dõi công việc ở nhà của học sinh. ....................................... 107 Bảng 3.2. Phiếu ghi điểm trên lớp của giáo viên (Theo sơ đồ chỗ ngồi của HS). . 108 Bảng 3.3.Đánh giá mức độ cần thiết của website cho việc tự học của HS ............ 110 Bảng 3.4.Đánh giá nội dung của website bổ trợ cho việc tự học của HS .............. 111 Bảng 3.5.Đánh giá sự hứng thú học tập mà website mang lại .............................. 112 Bảng 3.6.Thống kê các điểm số x i của bài kiểm tra ............................................. 115 R R Bảng 3.7.Phân bố tần suất ................................................................................... 116 Bảng 3.8.Phân bố tần suất tích lũy ....................................................................... 116 Bảng 3.9.Thống kê điểm của lớp TN và ĐC ........................................................ 117 Bảng 3.10.Tham số thống kê của lớp TN............................................................. 118 Bảng 3.11.Tham số thống kê của lớp ĐC ............................................................ 119 24 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1.Đánh giá mức độ cần thiết của website cho việc tự học của HS ........ 110 Biểu đồ 3.2.Đánh giá nội dung của website bổ trợ cho việc tự học của HS .......... 111 Biểu đồ 3.3.Đánh giá sự hứng thú học tập mà website mang lại .......................... 112 Biểu đồ 3.4.Phân bố điểm số của nhóm TN và ĐC .............................................. 115 Biểu đồ 3.5.Phân bố tần suất ............................................................................... 116 Biểu đồ 3.6.Phân bố tần suất tích lũy ................................................................... 117 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 1.1.Chu trình tự học ...................................................................................... 19 Hình 1.2.Chu trình dạy học ................................................................................... 21 Hình 1.3.Tri thức qua thời 1 .................................................................................. 22 Hình 1.4.Tri thức qua thời 2 .................................................................................. 22 Hình 1.5.Tri thức qua thời 3 .................................................................................. 23 Hình 1.6.Chu trình dạy-tự học ............................................................................... 23 Hình 1.7.Site trang chủ .......................................................................................... 32 Hình 1.8.Site bài giảng .......................................................................................... 34 Hình 1.9 Site kiến thức trọng tâm .......................................................................... 36 Hình 1.10.Site Hỏi đáp vật lí ................................................................................. 37 Hình 1.11.Site Hướng dẫn giải bài tập ................................................................... 39 Hình 1.12.Site Bài tập tự luận................................................................................ 40 Hình 1.13.Site Trắc nghiệm trực tuyến .................................................................. 41 Hình 1.14.Site Lịch sử vật lí .................................................................................. 43 Hình 1.15.Site Thí nghiệm vật lí ............................................................................ 44 Hình 1.16.Site Vật lí lí thú..................................................................................... 46 Hình 2.1.Sơ đồ các kiến thức trong chương “Động lực học chất điểm” ................. 61 MỞ ĐẦU 1.Lí do chọn đề tài “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia” (Thân Nhân Trung). Muốn có hiền tài thì nền giáo dục phải tốt. Giáo dục là nền tảng của xã hội, là cơ sở tiền đề để quyết định sự phồn vinh của đất nước. Giáo dục cung cấp những hiểu biết về kho tàng tri thức của nhân loại cho biết bao thế hệ. Mặt khác giáo dục còn góp phần hình thành và bồi dưỡng nhân cách tốt đẹp cho học sinh. Tuy nhiên, do nước ta hiện còn nghèo, đầu tư cho giáo dục bình quân đầu người còn rất hạn chế so với mức bình quân của thế giới. Phải làm gì để đầu tư ít mà hiệu quả cao? Đó là một thách thức lớn của ngành giáo dục nói riêng và xã hội nói chung. Khơi dậy nội lực, đó là câu trả lời chung. Trong giáo dục, thì nội lực trước hết là nội lực ở người học; Khơi dậy được nội lực này thì sẽ khơi dậy được nhiều nội lực khác trong ngành và trong xã hội. Chính vì vậy, vấn đề phát huy tính tự học của học sinh đã và đang được xã hội nói chung và ngành giáo dục nói riêng rất quan tâm. Chỉ thị của bộ trưởng bộ giáo dục Nguyễn Thiện Nhân về việc phát động phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” trong các trường phổ thông giai đoạn 20082013 đã đưa ra nội dung về việc dạy và học: -Thầy, cô giáo có phương pháp dạy, giáo dục và hướng dẫn học sinh học tập nhằm khuyến khích sự chuyên cần, tích cực, chủ động, sáng tạo và ý thức vươn lên; góp phần hình thành khả năng tự học của học sinh. -Học sinh được khuyến khích đề xuất sáng kiến và cùng các thầy cô giáo thực hiện các giải pháp để việc dạy và học có hiệu quả ngày càng cao. [29] Như vậy, xu hướng chủ đạo trong sự đổi mới phương pháp giáo dục là chuyển sang dạy học tích cực mà ý tưởng cốt lõi là giúp cho học sinh tự học, tự giáo dục. Để giáo dục có hiệu quả và đạt chất lượng cao, trong quá trình giảng dạy chúng ta cần biết lựa chọn phương pháp dạy tối ưu nhất, phù hợp với phương pháp đổi mới, phù hợp với mục tiêu và nội dung của bài học mà ở đó giáo viên không chỉ là người truyền thụ kiến thức mà quan trọng hơn là chỉ ra con đường và phương pháp tự học cho học sinh.Trước tình hình hiện nay kiến thức gia tăng, bùng nổ cả về khối lượng và chất lượng, cả về tốc độ và phạm vi lĩnh vực, việc dạy - học chủ yếu dựa vào những phương tiện dạy học truyền thống sẽ khó đáp ứng để nâng cao chất lượng. Do đó, từng bước áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và các phương tiện hiện đại vào quá trình dạy – học sẽ bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh. Đối với Việt Nam, thế kỉ 21 là thế kỷ của tin học, hầu hết các học sinh THPT đặc biệt là các học sinh ở thành phố rất thông thạo về vi tính, kỹ năng truy cập và tra cứu tài liệu,…Về phương diện giáo dục, CNTT đã và đang được ứng dụng rất mạnh mẽ, nó là phương tiện hữu ích hỗ trợ đắc lực cho việc tìm kiếm, lưu trữ, xử lí, trao đổi, xuất bản thông tin,…Với những tính năng ưu việt đó, CNTT là phương tiện không thể thiếu trong mô hình dạy – tự học hiện nay. Từ thực tiễn nói trên, với mong muốn đóng góp một phần nhỏ bé để tìm giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học, chúng tôi đã chọn đề tài: “Áp dụng mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của Website vào dạy học chương “Động lực học chất điểm ” lớp 10 THPT nâng cao”. 2. Mục đích nghiên cứu Áp dụng mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website vào dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 nâng cao nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Quá trình dạy học vật lí lớp 10 nâng cao tại trường THPT chuyên Trần Hưng Đạo Tp. Phan Thiết – Tỉnh Bình Thuận. 4. Giả thuyết khoa học Nếu sử dụng mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website một cách hợp lý sẽ nâng cao được hiệu quả của việc dạy học. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu -Nghiên cứu, tìm hiểu về mô hình dạy – tự học và website nói chung, từ đó xây dựng mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. -Nghiên cứu thực trạng: +Tìm hiểu về nội dung, chương trình SGK. +Những khó khăn, thuận lợi của giáo viên khi dạy chương “Động lực học chất điểm”. +Khả năng, thói quen của học sinh khi học chương “Động lực học chất điểm”. -Nghiên cứu vận dụng cơ sở lý luận để xây dựng một website có đầy đủ những đặc tính riêng hướng đến phục vụ cho mô hình dạy – tự học. -Nghiên cứu xây dựng các tiến trình dạy học theo mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website cho chương “Động lực học chất điểm”. -Thực nghiệm các tiến trình đã xây dựng vào dạy học ở trường THPT nhằm: +Hoàn thiện mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website, từ đó điều chỉnh để có quá trình vận dụng phù hợp. +Đánh giá, kiểm tra giả thuyết của đề tài. 6. Phương pháp nghiên cứu -Phương pháp nghiên cứu lý luận. -Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm sư phạm. -Thống kê toán học. -Phương pháp điều tra, phỏng vấn. 7. Bố cục của luận văn. Luận văn gồm: -Mở đầu. -Chương I: Mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website. -Chương II: Xây dựng các tiến trình dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 nâng cao theo mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của website. -Chương III: Thực nghiệm sư phạm. -Kết luận. -Tài liệu tham khảo. -Phụ lục. 8.Tổng quan ♦Một số đề tài về sử dụng công nghệ thông tin phục vụ cho dạy học đã thực hiện trước đây: +Phạm Duy Phượng Chi, TS. Phạm Thế Dân (hướng dẫn), Trường ĐHSP Tp.HCM, 2009, Xây dựng website dạy một số bài học của chương "các dụng cụ quang học" lớp 11 - nâng cao trên cơ sở vận dụng phương pháp dạy học chương trình hóa nhằm phát huy tính tích cực, tự lực học tập của học sinh, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Vũ Quốc Dũng, TS.Phạm Thế Dân (hướng dẫn), Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2008, Xây dựng bản đồ khái niệm và vận dụng thiết kế Website hỗ trợ dạy học chương "Dòng điện trong các môi trường" lớp 11 Ban cơ bản, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Trần Khánh Duy, PGS. TS. Lê Công Triêm (hướng dẫn), Trường ĐHSP Tp. HCM, 2008, Khai thác và sử dụng Internet trong dạy học phần "Từ trường và cảm ứng điện từ" Vật lí lớp 11, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Võ Văn Dễ, PGS. TS. Lê Phước Lộc (hướng dẫn), Trường ĐHSP Tp.HCM, 2009, Xây dựng Website hỗ trợ phương pháp dạy học theo vấn đề (PROBLEM BASED LEARNING) để dạy phần mặt trời và các hành tinh cho sinh viên vật lý, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Trần Văn Hữu, TS. Lê Thị Thanh Thảo(hướng dẫn), Trường ĐHSP Tp.HCM, 2005, Dạy học theo chủ đề và sự vận dụng nó vào giảng dạy phần kiến thức "Các định luật bảo toàn" vật lý lớp 10 THPT với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin. Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Lưu Thanh Tú, TS. Mai Văn Trinh(hướng dẫn), Trường ĐHSP Tp.HCM, 2006, Thiết kế Website hỗ trợ dạy học chương "Tính chất sóng của ánh sáng" vật lý lớp 12 THPT, Chuyên ngành lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Trần Thị Thanh Tâm, TSKH. Lê Văn Hoàng (hướng dẫn) Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2009, Xây dựng website www.thuvienvatly.com hỗ trợ dạy và học vật lý ở trường phổ thông, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Huỳnh Thị Kim Thoa, TS.Phạm Thế Dân(hướng dẫn), Trường ĐHSP Tp.HCM, 2006, Phát huy tính tích cực, tự lực của sinh viên trong dạy học chương trình "dòng điện trong các môi trường" thuộc chương trình vật lý cao đẳng Sư phạm thông qua việc thiết kế và sử dụng website hỗ trợ dạy học, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Nghiêm Minh Uyên, PGS. TS. Mai Văn Trinh (hướng dẫn), Trường ĐHSP Tp. HCM, 2009, Thiết kế Website hỗ trợ dạy học theo chủ đề chương "dòng điện trong các môi trường" lớp 11 THPT ban nâng cao, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Đinh Thị Phương Thanh, PGS. TS. Mai Văn Trinh (hướng dẫn) Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2009, Thiết kế webside hỗ trợ dạy học hai chương "Từ trường" và "Cảm ứng điện từ" lớp 11 (cơ bản) nhằm nâng cao tính tích cực, tự lực và sáng tạo cho học sinh, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. Các đề tài trên đều đề cập đến việc xây dựng website dạy học nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Tuy nhiên chưa có website nào được xây dựng để hỗ trợ mô hình dạy-tự học. Mục tiêu của nghiên cứu này là dùng website dạy học nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh, do đó phải kết hợp website với một phương pháp dạy học thích hợp thì mới có thể đạt được mục đích đó. Việc sử dụng website lồng ghép vào một phương pháp dạy tự học là một vấn đề mới mà chưa có đề tài nào thực hiện. Chính vì vậy, tác giả đã mạnh dạn khai thác vấn đề này như một giải pháp để nâng cao hiệu quả dạy học. ♦Một số đề tài dạy học chương “Động lực học chất điểm” đã thực hiện trước đây : +Phạm Thị Thu Hằng, TS. Nguyễn Mạnh Hùng (hướng dẫn) Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2009, Tổ chức dạy học chương động lực học chất điểm vật lý 10 ban cơ bản gắn với thực tiễn nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh và nâng cao hiệu quả của việc dạy học, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Vũ Thị Ngọc Hằng; TS. Lê Thị Thanh Thảo (hướng dẫn) Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2008, Xây dựng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan giúp học sinh tự kiểm tra - đánh giá kết quả học tập trên máy tính chương động học chất điểm và chương động lực học chất điểm (Thuộc chương trình vật lý lớp 10 - Ban cơ bản), Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Nguyễn Thị Ngọc Phượng, TS. Đỗ Xuân Hội (hướng dẫn) Trường ĐHSP Tp. HCM, 2009, Xây dựng lớp học vật lý trực tuyến nhằm hỗ trợ học sinh tự học chương: " động lực học chất điểm" (vật lý 10 nâng cao), Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Lại Thùy Phương, PGS. TS. Đỗ Hương Trà (hướng dẫn) Đại học sư phạm Tp.HCM, 2009, Vận dụng dạy học dự án vào tổ chức hoạt động ngoại khóa kiến thức chương "Động lực học chất điểm" sách giáo khoa lớp 10 nâng cao, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Nguyễn Ngọc Thắng, TS. Lê Thị Thanh Thảo (hướng dẫn) Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2007, Xây dựng bộ câu hỏi định hướng cho việc dạy và học chương "Động lực học chất điểm" chương trình lớp 10 ban cơ bản, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Trần Thị Loan, TS. Phạm Thế Dân (hướng dẫn) Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2006, Vận dụng quan điểm dạy học tích cực của Robert Marzano vào quá trình giảng dạy về "các lực cơ học" trong chương trình vật lý 10-THPT, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. +Trương Thị Minh Uyên, TS. Nguyễn Văn Hoa (hướng dẫn) Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2009, Ứng dụng chiến lược PBL (problem - based learning) giảng dạy một số bài trong chương động lực học chất điểm, Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn vật lý. “Động lực học chất điểm” là một chương quan trọng về mặt kiến thức trong chương trình vật lí 10. Những đề tài nêu trên đã sử dụng rất nhiều phương pháp dạy học mới nhằm nâng cao hiệu quả dạy học nhưng chưa thấy đề tài nào đề cập đến việc dạy học dựa trên mô hình “dạy- tự học”. Phát huy năng lực tự học, khả năng sáng tạo cho học sinh là mục tiêu quan trọng trong giáo dục hiện nay. Dạy học theo mô hình “dạy-tự học” là một giải pháp để thực hiện được mục tiêu trên. Tóm lại, khác với các đề tài nêu trên, trong đề tài này tác giả đã sử dụng website như một phương tiện trong mô hình dạy – tự học để phát huy tác dụng của mô hình dạy học này nhằm nâng cao hiệu quả cho việc dạy học. CHƯƠNG 1: MÔ HÌNH DẠY – TỰ HỌC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA WEBSITE 1.1.Những vấn đề chung về mô hình dạy – tự học 1.1.1.Cơ sở lí thuyết của tự học 1.1.1.1.Khái niệm về tự học Theo từ điển Giáo dục học – NXB Từ điển Bách khoa 2001: “…tự học là quá trình tự mình hoạt động lĩnh hội tri thức khoa học và rèn luyện kỹ năng thực hành…” Theo GS.TS Nguyễn Cảnh Toàn: “Tự học là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp,…) và có khi cả cơ bắp (khi phải sử dụng công cụ), cùng các phẩm chất của mình, rồi cả động cơ, tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới quan (như trung thực, khách quan, có chí tiến thủ, không ngại khó ngại khổ, kiên trì, nhẫn nại, lòng say mê khoa học, ý muốn thi đỗ, biết biến khó khăn thành thuận lợi,…) để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình”.[7] Tiến sĩ Võ Quang Phúc cho rằng: “Tự học là một bộ phận của học, nó cũng được hình thành bởi những thao tác, cử chỉ, ngôn ngữ, hành động của người học trong hệ thống tương tác của hoạt động dạy học. Tự học phản ánh rõ nhất nhu cầu bức xúc về học tập của người học, phản ánh tính tự giác và sự nỗ lực của người học, phản ánh năng lực tổ chức và tự điều khiển của người học nhằm đạt được kết quả nhất định trong hoàn cảnh nhất định với nồng độ học tập nhất định”[15] Tự học thể hiện bằng cách tự đọc tài liệu giáo khoa, sách báo các loại, nghe radio, truyền hình, nghe nói chuyện, báo cáo, tham quan bảo tàng, triển lãm, xem phim, kịch, giao tiếp với những người có học, với các chuyên gia và những người hoạt động thực tiễn trong các lĩnh vực khác nhau. Người tự học phải biết cách lựa chọn tài liệu, tìm ra những điểm chính, điểm quan trọng trong các tài liệu đã đọc, đã nghe, phải biết cách ghi chép những điều cần thiết, biết viết tóm tắt và làm đề cương, biết cách tra cứu từ điển và sách tham khảo, biết cách làm việc trong thư viện…Đối với học sinh, tự học còn thể hiện bằng cách tự làm các bài tập chuyên môn, các câu lạc bộ, các nhóm thực nghiệm và các hoạt động ngoại khóa khác. Tự học đòi hỏi phải có tính độc lập, tự chủ, tự giác và kiên trì cao. 1.1.1.2.Các hình thức của tự học Tự học có 3 hình thức cơ bản:[6] - Tự học không có hướng dẫn: Người học tự tìm lấy tài liệu để đọc, hiểu, vận dụng các kiến thức trong đó. Cách học này sẽ đem lại rất nhiều khó khăn cho người học, đòi hỏi khả năng tự học rất cao. - Tự học có hướng dẫn: Có giáo viên ở xa hướng dẫn người học bằng tài liệu hoặc bằng các phương tiện thông tin khác. - Tự học có hướng dẫn trực tiếp: Có tài liệu và giáp mặt với giáo viên một số tiết trong ngày, trong tuần, được thầy hướng dẫn giảng giải sau đó về nhà tự học. 1.1.1.3. Vai trò của tự học Tự học là một giải pháp khoa học giúp giải quyết mâu thuẫn giữa khối lượng kiến thức đồ sộ với quỹ thời gian ít ỏi ở nhà trường. Nó giúp khắc phục nghịch lý: học vấn thì vô hạn mà tuổi học đường và thời gian học trên lớp có giới hạn. Tự học là giúp tạo ra tri thức bền vững cho mỗi người bởi lẽ nó là kết quả của sự hứng thú, sự tìm tòi, nghiên cứu và lựa chọn. Có phương pháp tự học tốt sẽ đem lại kết quả học tập cao hơn. Khi học sinh biết cách tự học, học sinh sẽ “có ý thức và xây dựng thời gian tự học, tự nghiên cứu giáo trình, tài liệu, gắn lý thuyết với thực hành, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo”. Tự học của học sinh THPT còn có vai trò quan trọng đối với yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng đào tạo tại các trường phổ thông. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa người học sẽ phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học trong việc lĩnh hội tri thức khoa học. Vì vậy, tự học chính là con đường phát triển phù hợp với quy luật tiến hóa của nhân loại và là biện pháp sư phạm đúng đắn cần được phát huy ở các trường phổ thông. Theo phương châm học suốt đời thì việc “tự học” lại càng có ý nghĩa đặc biệt đối với học sinh THPT. Vì nếu không có khả năng và phương pháp tự học, tự nghiên cứu thì khi lên đến các bậc học cao hơn như đại học, cao đẳng… học sinh sẽ khó thích ứng, do đó khó có thể thu được một kết quả học tập tốt. Hơn thế nữa, nếu không có khả năng tự học thì chúng ta không thể đáp ứng được phương châm “Học suốt đời” mà Hội đồng quốc tế về giáo dục đã đề ra vào tháng 4 năm 1996. Tuy nhiên, tự học trong nhà trường không có nghĩa là giao phó toàn bộ cho học sinh làm hết mà phải có sự hỗ trợ hướng dẫn hợp lí của người thầy. Chất lượng giáo dục đạt trình độ cao nhất khi tác động dạy của thầy cộng hưởng với năng lực tự học của trò. Sau đây, mô hình dạy – tự học sẽ nói rõ hơn về vấn đề này. 1.1.2. Mô hình dạy – tự học [7,17,18,20] 1.1.2.1.Chu trình dạy – tự học của Nguyễn Kỳ [7] Chu trình dạy – tự học bao gồm chu trình tự học của trò dưới tác động của chu trình dạy của thầy nhằm biến tri thức kho tàng văn hoá khoa học của nhân loại thành học vấn riêng của bản thân người học. ♦Chu trình tự học của trò. Chu trình tự học của trò là một chu trình ba thời: Tự nghiên cứu; Tự thể hiện; Tự kiểm tra, tự điều chỉnh. Thời một (1): Tự nghiên cứu: Người học tự tìm tòi, quan sát, mô tả, giải thích, phát hiện vấn đề, định hướng giải quyết vấn đề, giải quyết vấn đề, tự tìm ra kiến thức mới (chỉ mới đối với người học) và tạo ra sản phẩm ban đầu hay sản phẩm thô có tính chất cá nhân. Thời hai (2): Tự thể hiện Người học tự thể hiện mình bằng văn bản, bằng lời nói, tự sắm vai trong các tình huống, vấn đề, tự trình bày, bảo vệ kiến thức hay sản phẩm cá nhân ban đầu của mình, tự thể hiện qua sự hợp tác, trao đổi, đối thoại, giao tiếp với các bạn và thầy, tạo ra sản phẩm có tính chất xã hội của cộng đồng lớp học. Thời ba (3): Tự kiểm tra, tự điều chỉnh Sau khi tự thể hiện mình qua sự hợp tác trao đổi với các bạn và thầy, sau khi thầy kết luận, người học tự kiểm tra, tự đánh giá sản phẩm ban đầu của mình, tự sửa sai, tự điều chỉnh thành sản phẩm khoa học (tri thức). (1) Tự nghiên cứu (3) (2) Tự kiểm tra TỰ HỌC Tự điều chỉnh Tự thể hiện Chu trình tự học Hình 1.1. Chu trình tự học Chu trình tự nghiên cứu → tự thể hiện → tự kiểm tra, tự điều chỉnh, thực chất cũng là con đường “phát hiện vấn đề, định hướng giải quyết, và giải quyết vấn đề” của nghiên cứu khoa học, dẫn dắt người học đến tri thức khoa học, đến chân lý mới và chỉ có thể diễn ra dưới tác động hợp lí của chu trình dạy của thầy. ♦Chu trình dạy của thầy: Chu trình dạy của thầy nhằm tác động hợp lý, phù hợp và cộng hưởng với chu trình tự học của trò, cũng là chu trình ba thời tương ứng với chu trình tự học ba thời của trò: Hướng dẫn; Tổ chức; Trọng tài, cố vấn, kết luận, kiểm tra. Thầy – tác nhân → Trò - chủ thể (1) Hướng dẫn → Tự nghiên cứu (2) Tổ chức → Tự thể hiện (3) Trọng tài, cố vấn, → Tự kiểm tra kết luận, kiểm tra → Tự điều chỉnh Thời một (1): Hướng dẫn. Thầy hướng dẫn cho từng cá nhân học sinh về các tình huống học, về các vấn đề cần giải quyết, về các nhiệm vụ phải thực hiện trong tập thể học sinh.