Tài liệu Vốn mạo hiểm kênh huy động vốn cho doanh nghiệp việt nam giai đoạn hậu khủng hoảng tài chính

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ÕÕÕÕÕ NGUYỄN NGHIÊM THÁI MINH VỐN MẠO HIỂM – KÊNH HUY ĐỘNG VỐN CHO DOANH NGHIỆP VIỆT NAM GIAI ĐOẠN HẬU KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 60.31.12 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS PHAN THỊ BÍCH NGUYỆT TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011 1 L IăCAMă OAN Tôi xin cam đoan n i dung lu n án là k t qu nghiên c u c a cá nhân d a trên nh ng ngu n t li u tham kh o đáng tin c y. Tôi hoàn toàn ch u trách nhi m v n i dung đư trình bày trong lu n án. Nguy năNghiêmăTháiăMinh PH N M U tv nđ i. V i m c tiêu phát tri n kinh t cùng s nghi p công nghi p hóa hi n đ i hóa đ t n c, xã h i c n nhi u h n v v n. n c ta, vai trò chính trong vi c cung ng v n cho n n kinh t là ngân hàng, v n d khá b o th , h n nhiên m c c u v v n đã không th đ c đáp ng m t cách th a đáng. nh ng doanh nhân kh i s đang trên đ ýt c bi t đ i v i nh ng DN tr , ng tìm ngu n tài tr cho vi c th c hi n ng sáng t o ti m n ng, thì kh n ng ti p nh n v n t ngân hàng là r t khó kh n. Thành ph n KTTN mà đa ph n là DNNVV đã đ c Nhà n c ta kh ng đ nh v trí, vai trò quan tr ng trong n n kinh t . S l ng DNNVV ngày càng t ng làm cho nhu c u v n ngày càng c p bách h n. góp ph n đáp ng nhu c u đó, VMH là m t gi i pháp. các n c phát tri n và nh ng n n kinh t n ng đ ng, VMH đóng vai trò quan tr ng cho m c tiêu t ng tr phát tri n khá m nh tr ng m i n i n đ ng. VMH và ho t đ ng các n TMH đã hình thành và c phát tri n nh M , Châu Âu, và m t s th Châu Á. S thành công c a công ngh s (ch ng h n nh M , ) v i minh ch ng là nh ng th ng hi u r t n i ti ng trong l nh v c này c ghi nh n là có s tham gia đóng góp c a VMH. V i tính ch t là TMH, các đ nh ch tài chính khác s r t dè d t trong vi c nh n c p v n – tài tr cho nh ng d án m o hi m, nhi u r i ro. B ng ý t ch t/phi v t ch t, đ ng kinh doanh s n ph m v t c đánh giá là ti m n ng t ng tr ngu n v n đáng tin c y b ng l n, thì VMH s là nó đã h n ch nh ng rào c n c a vi c th m đ nh d án và yêu c u v tài s n th ch p. T n m 2005, hi p h i đ u t m o hi m c a M (NVCA) đã d báo s có nhi u c h i cho đ u t m o hi m, xu h ng đ u t ra h i ngo i c ng đang d n tr nên ph bi n. S tìm ki m c h i đ u t t i các qu c gia đang phát tri n – n i có c h i đ u t ti m n ng t ng tr ng cao nh ng ch a đ c khám phá - c a các nhà TMH, t o ra c h i ti p nh n/thu hút VMH c a các qu c gia này. Vi t Nam, v n gián ti p (vào th i gian đó đ t đ u th p niên 90 – còn r t tr so v i các n c nh n di n là VMH) đã có m t c khác – đ n nay c ng d n th hi n nh ng đi m khác bi t c a mình trong vai trò là kênh d n v n cho doanh 2 nghi p nói riêng, n n kinh t nói chung. Ho t đ ng c a h đã đóng góp nh t đ nh vào s phát tri n n n kinh t nói chung thông qua vi c đ u t vào các công ty, DN và tác đ ng tích c c đ n s phát tri n c a TTCK. Tuy nhiên ho t đ ng c a các qu c ng nh lo i hình đ u t m i này hi n v n còn nhi u h n ch . Trong giai đo n hi n nay, yêu c u phát tri n đã đ t ra nhu c u v v n cho các doanh nghi p và v n đ này ngày càng tr nên c p thi t. VMH là ngu n v n đ c xem là m i trong th tr ng tài chính, góp ph n th c hi n vai trò cung ng v n cho n n kinh t và các DN c ng mong đ i r ng s có th ti p nh n ngu n v n này m t cách thu n l i. Tuy nhiên, th c t Vi t Nam cho th y, nh ng hi u bi t c n thi t v lo i hình đ u t c ng nh nh ng đi m khác bi t c a ngu n v n này còn khá h n ch . Vì v y, r t c n có nh ng ki n th c và cách ti p nh n đúng đ n v v n m o hi m đ xác đ nh đ c v trí vai trò c ng nh nh ng ti n ích mà nó mang l i so v i các ngu n v n khác. Th tr ng Vi t nam còn r t non tr v i lo i hình đ u t m o hi m nh ng v n m o hi m đ c d đoán là có ti m n ng phát tri n m nh m . H n n a, đ hi n th c hoá ti n trình CNH-H H đ t n c, đ c bi t trong b i c nh h u kh ng ho ng tài chính hi n nay, s v n c n đ u t là không nh , càng thôi thúc có nhi u ngu n cung v n v i quy mô l n h n, và quan tr ng là ngu n cung này ph i “g p” đ c c u. Trên th c t , Vi t Nam v n nhi u khó kh n, rào c n trong vi c ti p nh n, v n hành thông su t dòng v n này trong n n kinh t , ngay c “cái nhìn” v nó c ng ch a th c s rõ ràng và còn nhi u e ng i. Vì v y, r t c n thi t ph i nh n di n đ y đ tính hai m t c a VMH, nh ng thu n l i và thách th c đ i v i ho t đ ng TMH và dòng l u chuy n VMH t i Vi t Nam, tình hình huy đ ng VMH c a doanh nghi p, t đó v ch ra h và có hi u qu đ i v i dòng v n này. Nghiên c u đ ng ti p nh n phù h p ng d ng m t cách nghiêm túc và có hi u qu , đó là lý do tác gi ch n đ tài “V n m o hi m – kênh huy đ ng v n cho doanh nghi p Vi t Nam giai đo n h u kh ng ho ng tài chính”. ii. M c tiêu và câu h i nghiên c u 3 ánh giá th c tr ng l u chuy n dòng v n m o hi m t i Vi t Nam, th c - tr ng nhu c u v n và vi c huy đ ng t v n m o hi m; phân tích nguyên nhân d n đ n thành công và nh ng h n ch c a v n m o hi m Vi t Nam. - Kh ng đ nh quan đi m duy trì và phát tri n v n m o hi m và ho t đ ng đ u t m o hi m đúng b n ch t, t đó đ xu t gi i pháp đ v n m o hi m v n hành, ho t đ ng t t Vi t Nam, phát huy vai trò là kênh huy đ ng v n cho các doanh nghi p, đáp ng m c tiêu phát tri n kinh t đ t n c. Câu h i nghiên c u: 1. V n m o hi m Vi t Nam th i gian qua đã hình thành và phát tri n nh th nào? Có nh ng thành công và h n ch gì? 2. Y u t nào nh h m o hi m ng đ n th tr ng v n m o hi m và ho t đ ng đ u t Vi t Nam? Tình hình huy đ ng v n m o hi m c a doanh nghi p Vi t Nam hi n nay nh th nào? 3. Gi i pháp gì đ v n m o hi m th c s là kênh huy đ ng v n cho các doanh nghi p, đ c bi t là doanh nghi p nh và v a, giai đo n h u kh ng ho ng tài chính? iii. Ph  Ph - Ph ng pháp, d li u và thi t k nghiên c u ng pháp nghiên c u ng pháp đ nh tính: Nghiên c u lý lu n và th c ti n liên quan đ n v n m o hi m và ho t đ ng đ u t m o hi m t nh ng nghiên c u tr c đây đ hoàn thi n ki n th c lý thuy t t ng quan, xác đ nh các y u t tác đ ng chính y u, làm c s cho vi c nghiên c u đ nh l - Ph ng. ng pháp th ng kê mô t : Thông qua ti n hành đi u tra kh o sát t các doanh nghi p, ngân hàng, thu th p d li u, phân tích, t ng h p, th ng kê mô t và so sánh, đánh giá thông tin.  D li u nghiên c u: - D li u th c p: Thu th p t T ng c c Th ng kê, Phòng Th ng m i và Công nghi p Vi t Nam, B k ho ch và đ u t , báo chí, t p chí chuyên ngành, internet và thông tin c a các t ch c nghiên c u liên quan; d li u 4 th c p thu th p t th p niên 90 đ n tháng 9/2010, bao g m ho t đ ng c a qu đ u t n c ngoài có m t t i Vi t Nam. D li u s c p: Thu th p ý ki n t các doanh nghi p, ngân hàng b ng - ph ng pháp đi u tra b ng phi u h i ý ki n (phi u đi u tra kh o sát)  Thi t k nghiên c u Giai đo n 1: Nghiên c u đ nh tính - Nghiên c u d a trên ngu n thông tin th c p thông qua các nghiên c u đã công b trong các t p chí khoa h c trong và ngoài n c, m t s trang web đ làm rõ các khái ni m có liên quan, các y u t tác đ ng đ n s v n hành và phát tri n c a dòng v n m o hi m t i m t qu c gia, đ c bi t đ i v i v n m o hi m ngo i. Giai đo n này c ng giúp tác gi xác đ nh, hi u ch nh n i dung b ng câu h i và xây d ng thang đo phù h p. K t qu c a giai đo n này đ c ghi nh n, t ng h p. Giai đo n 2: Th ng kê mô t - S d ng phi u h i ý ki n đ c thi t k đ tr c ti p đi u tra kh o sát ý ki n c a các doanh nghi p, ngân hàng nh m đánh giá th c tr ng v ki n th c, s hi u bi t v kênh v n m o hi m c a doanh nghi p Vi t Nam trong th i gian qua, kh n ng và xu h ng ti p c n v n nói chung, v n m o hi m nói riêng; nh ng thu n l i, khó kh n và h n ch trong quá trình đó. iv. it ng và ph m vi nghiên c u Các qu đ u t m o hi m; các doanh nghi p - đ c bi t là doanh nghi p v a và nh , doanh nghi p ho t đ ng trong l nh v c công ngh t i Vi t Nam tính đ n tháng 9/2010 V n m o hi m, các qu đ u t m o hi m t i Vi t Nam: th c tr ng và nh ng đánh giá, t p trung vào các qu chuyên v đ u t m o hi m, không bao g m các qu đ u t khác nh qu đ u t chuyên v ch ng khoán, chuyên v b t đ ng s n... V n m o hi m t i m t s qu c gia – có tính ch t tham kh o, làm c s cho vi c rút ra bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam. v. Nh ng v n đ nghiên c u có liên quan ã có m t s tài li u ngoài n c trình bày và kh ng đ nh vai trò và tác đ ng to l n c a dòng v n m o hi m đ i v i vi c phát tri n các ngành công ngh cao nói 5 riêng và t ng tr ng kinh t nói chung. M c dù v y, đo l ng m t cách c th hi u qu tác đ ng c a v n m o hi m đ i v i n n kinh t hay thúc đ y phát tri n kh i doanh nghi p (th ng là doanh nghi p nh - SMEs) v n còn là v n đ ph c t p, ch a th ng nh t v ph ng th c đo l ng và câu tr l i. T i Vi t Nam, đã có m t s bài báo v đ tài này đ ng trên t p chí trong n c. M t s nghiên c u v v n m o hi m, nghiên c u đ v n d ng và phát tri n (Nguy n Nghiêm Thái Minh 2004), nghiên c u thành l p qu đ u t m o hi m c a Vi t Nam (MPDF 2000), Huy đ ng và m r ng quy mô v n m o hi m n i đi t i Vi t Nam (Nguy n Nh Ánh 2004), Hoàn thi n và h tr cho qu đ u t m o hi m công ngh cao Vi t Nam (Tr n V n Hoàng 2005), M t s gi i pháp nh m thu hút và phát huy hi u qu v n đ u t m o hi m Vi t Nam (Nguy n Xuân Ti n 2008)… đã trình bày b n ch t c a v n m o hi m, tham kh o kinh nghi m m t s qu c gia và đ u có đ ng kh ng đ nh gi i pháp phát tri n v n m o hi m là tác đ ng tích c c vào th tr ng ch ng khoán. Tuy nhiên, v n còn hai v n đ chính c n gi i quy t: th nh t, vi c tham kh o kinh nghi m c a m t s n c ch a đi sâu phân tích y u t thành công l n th t b i làm c s cho vi c đúc rút bài h c kinh nghi m; th hai, vi c gi i quy t quan h cung – c u v n m o hi m t i th tr ng Vi t Nam ch a tri t đ , ch a th kh i thông dòng l u chuy n v n này. Do đó, trên c s đ tài nghiên c u tr c đây (2004), tác gi ti p t c th c hi n nghiên c u ti p theo nh m kh i thông dòng v n m o hi m th c th t i th tr ng Vi t Nam. Có 3 bài báo c a tác gi : [1] Nguy n Nghiêm Thái Minh (2005), “V n m o hi m và vai trò cung ng v n cho m c tiêu phát tri n c a Vi t Nam, T p chí phát tri n kinh t (S 173), tr 48-50. [2] Nguy n Nghiêm Thái Minh (2008), “Tác đ ng c a th tr ng ch ng khoán đ n ho t đ ng c a các qu đ u t m o hi m t i Vi t Nam”, T p chí phát tri n kinh t (S 218), tr 38-43. [3] Nguy n Nghiêm Thái Minh (2008), “Operations of Investment companies in Vietnam”, Economic Development Review (Number 171), p 21-27. 6 vi. Nh ng đi m m i c a lu n án ánh giá th c tr ng v dòng v n m o hi m Vi t Nam, nh ng y u t là th m nh và y u t làm h n ch vi c phát tri n VMH th c th - đúng b n ch t. Qua đó có th nh n th y: t i Vi t Nam ch a có qu đ u t m o hi m đúng b n ch t – m c dù có tên qu và đ nh h ng đ u t m o hi m – nh ng v n ch a th c s m o hi m. Dòng v n này t i Vi t Nam thu c v v n đ u t gián ti p. Kh ng đ nh quan đi m ch n l c phát tri n v n m o hi m đúng b n ch t; đ xu t gi i pháp giúp doanh nghi p có thêm m t kênh huy đ ng v n mang tính hi n th c và kh thi, dòng v n m o hi m có th luân chuy n m t cách thu n l i giai đo n h u kh ng ho ng tài chính, t đó có th ng d ng vào th c ti n nh m xây d ng ngành công nghi p đ u t m o hi m hi u qu , đóng góp cho ho t đ ng phát minh sáng ch và t ng tr ng kinh t . vii. K t c u c a lu n án K t c u lu n án g m 159 trang, 22 hình, 12 b ng, ph n m đ u, k t lu n và 3 ch ng: Ch ng 1. Lý lu n t ng quan v v n m o hi m; Ch v n m o hi m t i Vi t Nam; Ch ng 2. Th c tr ng ng 3. Gi i pháp phát tri n kênh huy đ ng v n m o hi m cho doanh nghi p nh và v a Vi t Nam giai đo n h u kh ng ho ng tài chính. Ch ng 1 Lụ LU N T NG QUAN V V N M O HI M Gi i thi u khái quát v v n m o hi m, ph ng th c đ u t m o hi m, phân tích tính hai m t c a v n m o hi m v i n n kinh t nói chung. ng th i ph n này c ng khái quát kinh nghi m phát tri n ho t đ ng đ u t m o hi m c a m t s qu c gia, nh ng thành công, th t b i và nguyên nhân làm c s rút ra bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam. 1.1. V n m o hi m: Có m t đ nh ngh a v VMH đ c ch p nh n r ng rãi là: “VMH là kho n đ u t do nh ng t ch c chuyên môn th c hi n đ i v i nh ng doanh nghi p t ng tr ng cao, r i ro cao và th ng là có công ngh cao đang c n v n c ph n đ tài tr cho phát tri n s n ph m ho c t ng tr ng”. 7 1.2. Qu đ u t m o hi m 1.2.1. Khái ni m TMH là m t đ nh ch tài chính trung gian chuyên đ u t vào các doanh Qu nghi p m i kh i s , doanh nghi p có ti m n ng t ng tr ng cao nh m đ t đ c m t s gia t ng thu nh p cao h n m c bình quân đ bù đ p r i ro c a kho n đ u t có m c đ r i ro cao h n m c bình quân. 1.2.2. Phân lo i qu đ u t m o hi m 1.2.3. Các ch th tham gia vào quá trình v n hành c a VMH đ đ u t m o hi m: nhà đ u t , nhà t b n m o hi m, đ i t c c p b i qu ng nh n đ u t 1.2.4. C ch ho t đ ng c a qu đ u t m o hi m: g m các giai đo n – huy đ ng v n – th c hi n đ u t – thoái v n 1.3. c đi m v n m o hi m 1.4. u th c a v n m o hi m so v i các ngu n c p v n khác - Công ty nh / công ty kh i nghi p đ - Công ty đ b - c đ u t nh n đ c sang giai đo n t ng tr c ti p nh n v n đ u t cs t v n c p chi n l c, h ng d n h ng k ti p. Nhà TMH đ ng hành cùng doanh nghi p 1.5. Tính hai m t c a v n m o hi m 1.5.1. Vai trò c a VMH đ i v i phát tri n doanh nghi p và t ng tr ng kinh t 1.5.2. M t trái c a VMH 1.6. Quy trình c p v n m o hi m cho doanh nghi p 1.6.1. i u ki n tài tr c a VMH 1.6.2. Quy trình c p VMH cho doanh nghi p: g m 4 b B c 1: L p b n k ho ch kinh doanh B c 2: H i ngh B c 3: Th m đ nh chi ti t B c 4: i u ki n và tài tr c sau 1.7. Nghiên c u v n m o hi m m t s qu c gia và bài h c kinh nghi m đ i v i Vi t Nam 1.7.1. T ng quan quá trình phát tri n VMH trên th gi i 8 1.7.2. Nghiên c u VMH m t s qu c gia 1.7.3. M t hình m u v VMH thành công Ti n l Ng i sáng l p ng Lãi trên v n C ng ty v n m o hi m t ch c nh h p danh h u h n 2 -3 phí hàng n m 20 30 lãi su t Phí qu n lý 1-5 t ng giá tr kho n đ u t Qu đ u t m o hi m t ch c nh h p danh h u h n Chi tr m t l n b ng ti n ho c ch ng khoán Ti n Thành viên h p danh h uh n Hình 1.5. C c u t ch c ho t đ ng VMH M (Ngu n: Note on “Venture Capital”, 2000, BRIE Working Paper 142 ) [29] 1.7.4. Bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam: 4 n i dung 1.8. K t lu n ch ng 1 Vi c đ y m nh và phát tri n trong ho t đ ng c a các đ nh ch tài chính phi ngân hàng là m t th c t c p bách v i m c tiêu phát tri n th tr ng tài chính. T i m t nu c đang phát tri n nh Vi t Nam, nhu c u v n cho n n kinh t là r t l n nh ng h u nh “gánh n ng” này đè lên vai c a ngân hàng. Vi c quá ph thu c vào ngân hàng c ng mang đ n không ít r i ro n u m t ngân hàng trong toàn b h th ng có tr c tr c. H n n a, vai trò và ch c n ng chính c a t ch c ngân hàng là đ y m nh công c thanh toán nhi u h n là cung c p tín d ng. Do đó, r t 9 c n đ đ a ngân hàng tr l i đúng v trí c a mình. Và nh v y, s ph i có m t đ it ng khác thay th : đ nh ch tài chính phi ngân hàng. VMH có tác d ng l p đ y ch khuy t v kênh c p v n cho doanh nghi p tr . VMH ngày nay đã kh ng đ nh vai trò c a mình trong vi c tài tr cho doanh nghi p và phát tri n các ngành công nghi p m i. Ch ng 2 TH C TR NG V N M O HI M T I VI T NAM Ch ng này trình bày t ng quan quá trình hình thành và nh ng th ng tr m c a dòng v n m o hi m t i Vi t Nam; phân tích tính hai m t c a v n m o hi m tác đ ng đ n n n kinh t Vi t Nam; đánh giá kh n ng ti p nh n v n m o hi m c a doanh nghi p Vi t Nam và nh ng thu n l i, khó kh n v môi tr ng ho t đ ng c a v n m o hi m t i Vi t Nam. 2.1. Th c tr ng v n m o hi m và ho t đ ng đ u t m o hi m Vi t Nam 2.1.1. V n m o hi m t i Vi t Nam 500 485 485 450 410 410 400 350 318 303 300 276 292 247 250 280 258 230 230 200 157 150 131 114 130 100 50 12 22 0 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Hình 2.1: V n gián ti p, v n m o hi m t i Vi t Nam giai đo n 1991-2009 ( vt: tri u USD) (Ngu n: Venture in APEC economies và tính toán c a tác gi ) * Giai đo n tr V ph c n m 1998 ng th c đ u t : khá đa d ng – tr c ti p và gián ti p V b n ch t dòng v n: Có th xác đ nh, trong t ng v n gián ti p đ c th ng kê nh trên thì t tr ng VMH đúng b n ch t (hi u theo ngh a h p) là b ng không. * Giai đo n 1998-2005 10 Các qu đ u t giai đo n này đã có nh ng b hi n c a mình t i th tr c đi th n tr ng h n cho s xu t ng Vi t Nam. Tuy nhiên, VMH Vi t Nam giai đo n này v n ch a th c s m o hi m, ch a th hi n đúng b n ch t c a TMH. * Giai đo n t sau n m 2005 Vi c phân lo i qu theo ch c n ng ho t đ ng chính đã xác l p và kh ng đ nh tính ch t, ch c n ng ho t đ ng c a t ng lo i qu , qu TMH. Tuy nhiên, b n ch t TMH c a hai qu này v n ch a th hi n rõ ràng. 2.1.2. M t s đ c đi m c a qu đ u t m o hi m t i Vi t Nam: Ngu n c p v n; Vòng c p v n; Thoái v n. 2.1.3. T ng quan môi tr ng ho t đ ng c a v n m o hi m t i Vi t Nam B ng 2.4: Trích m t s ch tiêu x p h ng y u c a Vi t Nam n m 2008, 2010 Ch tiêu y u c a Vi t Nam N m 2008 N m 2010 M c đ b o v nhà đ u t 123 133 Tr ng i cho s h u n c ngoài 104 114 ng tài chính 106 65 106 119 Trình đ c a th tr Chu n m c báo cáo và ki m toán Gánh n ng v quy ch nhà n c 105 120 (Ngu n: Báo cáo n ng l c c nh tranh toàn c u 2008, 2010)[3] B ng 2.5: Trích m t s ch tiêu m nh c a Vi t Nam n m 2008, 2010 Ch tiêu m nh c a Vi t Nam Huy đ ng v n trong n c t c phi u N m 2008 N m 2010 35 5 Tham gia c a lao đ ng n 10 20 Hi u qu gi a l 17 4 28 17 29 29 i n tho i c đ nh 37 35 N ng l c sáng t o 41 49 ng và n ng su t T l ti t ki m trong n Th tr ng n c c ngoài 39 Qui mô th tr ng trong n c 42 (Ngu n: Báo cáo n ng l c c nh tranh toàn c u 2008, 2010)[3] Các y u t nh h ng đ n vi c t o l p môi tr ng ho t đ ng cho VMH bao g m: h th ng giáo d c, công ngh thông tin và truy n thông, th tr chính, h th ng ngân hàng và TTCK c a Vi t Nam. ng tài 11 * H th ng giáo d c còn y u h n so v i các n c trong khu v c * Công ngh thông tin và truy n thông B ng 2.6: Tóm t t m t s ch tiêu th hi n v trí c a CNTT Vi t Nam so v i các n c trên th gi i n m 2008 T ch c Tiêu chí Th h ng/ S n c 96/140 73/127 Chênh l ch so 2007 +3 +9 Kinh t tri th c (KI/KEI) World Band Networked Readiness World Economic Index (NRI) Forum E-Readiness Ranking EIU 65/70 E-Government Index UNPAN 91/182 +16 T l vi ph m b n quy n BSA&IDC 10/108 +5 (Ngu n: Tham lu n “V trí Vi t Nam trên b n đ công ngh thông tin th gi i”, Lê Tr * Th tr ng Tùng)[11] ng tài chính Vi t Nam 2.2. Tính hai m t và tác đ ng c a v n m o hi m đ n n n kinh t 2.2.1.Tác đ ng thúc đ y tích c c * Cung ng v n, đáp ng nhu c u phát tri n đ i v i n n kinh t c a n phát tri n Vi t Nam 45 40 34.6 35 32.4 32.8 34.2 35.4 37.4 39 40.7 40.9 41 40.4 41.3 42.8 30 25 20 15 10 5 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Hình 2.4: T l v n đ u t so v i GDP giai đo n 1997-2009 (Ngu n: T ng c c th ng kê)[51] * y m nh phát tri n doanh nghi p, đ c bi t là kh i DNVVN, DN CNC * Phát tri n các sáng ki n, phát minh đóng góp vào t ng tr Th i k 1993-1997 Th i k 1998-2007 ng kinh t c đang 12 óng góp c a v n 16 20 óng góp c a n ng su t các nhân t t ng h p (TFP) 15 Hình 2.5: T ng tr 57.5 22.5 óng góp c a lao đ ng 69 ng kinh t Vi t Nam giai đo n 1993-1997 và 1998-2007 (Ngu n: Kinh t 2007-2008 Vi t Nam và th gi i)[15] 2.2.1.4. Góp ph n hoàn thi n th tr ng tài chính 2.2.2. M t trái c a VMH và m c tác đ ng c a nó t i Vi t Nam * S đ o chi u c a dòng v n * Tính nh y c m cho n n kinh t , nguy c ti m n cho kh ng ho ng tài chính Nh n đ nh v kh n ng dòng v n gián ti p - trong đó có VMH, s có th đ o chi u nhanh chóng t i Vi t Nam: khá h n ch . Tuy nhiên, c ng không th ch quan mà c n ph i ki m soát hi u qu dòng v n h n là ch thu hút v n. * So sánh tác đ ng m t trái c a dòng v n gián ti p n c ngoài và VMH (VMH ho t đ ng đúng b n ch t) 2.3. ánh giá v m i tr ng ho t đ ng c a v n m o hi m t i Vi t Nam 2.3.1. Thu n l i * Ch tr ng, chính sách c a Chính ph đ i v i vi c l u chuy n v n m o hi m và ho t đ ng đ u t m o hi m: Vi t Nam đã có nh n th c và đ nh h TMH. ây đ * Th tr ng cho c xem là m t đ ng thái tích c c. ng ch ng khoán 300 250 200 150 260 209 100 156 93 50 0 5 2000 Hình 2.6: S l 7 23 2002 25 27 2004 122 35 2006 2008 Tháng 8/2010 ng các lo i c phi u niêm y t giai đo n 2000 ậ tháng 8/2010 (Ngu n: www.vse.org.vn)[51] 13 1,000,000 100,000 10,000 T ng giá tr giao d ch (t VND) 1,000 c phi u (t VND) 100 10 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 1 Hình 2.7: Giá tr giao d ch ch ng khoán giai đo n 2000 ậ cu i tháng 7/2010 (Ngu n: www.vse.org.vn)[51] C n có nh ng tác đ ng thích h p đ phát tri n TTCK m t cách b n v ng trong đi u ki n còn t n t i nhi u y u t không ch c ch n trong s tr TTCK, qua đó, t o đi u ki n ho t đ ng t t đ n các qu ng thành c a TMH – m t ngu n tài tr khá m i đ i v i các DN Vi t Nam. * Hành lang pháp lý: H th ng pháp lu t, chính sách liên quan đ n kinh t đ ban hành và nghiên c u h * S l n m nh v s l ng d n, b sung, ch nh s a r t tích c c. ng doanh nghi p v a và nh , doanh nghi p ho t đ ng trong l nh v c công ngh cao 2.3.2. Khó kh n * Nh ng khó kh n thu c v y u t “pháp lý” * Nh ng khó kh n thu c v y u t “th tr ng ch ng khoán” 2009 2008 2007 T c đ t ng tr ng giá tr GDCP (l n) N m 2006 2005 T c đ t ng tr VMH (l n) 2004 ng 2003 2002 2001 0 c 5 10 15 L n Hình 2.8: T c đ t ng quy m VMH, t c đ t ng giá tr giao d ch ch ng khoán giai đo n 2000 ậ 2009) (Ngu n: Tính toán c a tác gi ) 14 TTCK không có s nh h ng m nh đ n VMH nh đi u h ng mong đ i ban đ u khi m i đi vào ho t đ ng. * V n đ b o v nhà đ u t : Benchmarking-corporate governance EAST ASIA-compared with global best practice Strength of Investor protection Index (0-10) 1.7 Lao PDR 2.7 VietNam 3.7 Phillipines 4 Timor-Leste 4.3 Brunei 5 China Taiw an 5.3 Cambodia 5.3 Indonesia 5.7 6 Thailand Mongolia 6.3 8.7 Malaysia HongKong 9 9.3 Singapore New Zealand 9.7 0 2 4 Hình 2.9: Ch s b o v nhà đ u t 6 8 10 12 thang đi m 0-10, 10 là m c cao nh t (Ngu n: Doing Business Database)[50] * S thi u v ng các công ty t v n đ n ng l c * ánh giá nh ng khó kh n t phía các qu - Th c t TMH Vi t Nam, ch a có qu /công ty TMH đúng ngh a. - TMH không th c hi n đ u t nh . 2.4. ánh giá nhu c u và kh n ng ti p nh n v n m o hi m c a các doanh nghi p nh và v a Vi t Nam 2.4.1. T ng quan v doanh nghi p nh và v a Vi t Nam 450,000 400,000 350,000 300,000 250,000 412,000 200,000 150,000 100,000 50,000 35,004 44,314 55,237 64,526 2000 2001 2002 2003 84,003 105,167 123,392 147,316 172,000 0 Hình 2.10: S l 2004 2005 2006 ng doanh nghi p ngoài Nhà n 2007 2008 2009 c giai đo n 2000-2009) (Ngu n: T ng c c Th ng kê)[51] 15 2.4.2. Nhu c u v n c a doanh nghi p nh và v a, doanh nghi p công ngh cao Vi t Nam và tình hình huy đ ng v n * Nhu c u v n c a DN NVV, doanh nghi p CNC Vi t Nam 8.00 6.67 7.00 5.90 6.00 5.68 5.25 5.00 5.00 4.00 3.41 2.88 3.00 2.39 2.00 2.38 1.79 1.44 2.58 2.18 1.74 1.70 1.04 1.00 0.00 2004 2005 T p th T 2006 nhân 2007 Công ty h p danh Công ty TNHH Hình 2.13: V n ho t đ ng bình quân m t DN ngoài nhà n c giai đo n (2004-2007 vt: t đ ng (Ngu n: T ng c c th ng kê và tính toán c a tác gi ) 100% 90% 80% Khu v c có v n TNN 70% 60% Khu v c ngoài qu c doanh 50% 40% Khu v c nhà n 30% c 20% 10% 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 0% Hình 2.14: C c u v n đ u t theo thành ph n kinh t giai đo n 1997-2009 (Ngu n: T ng c c th ng kê)[51] * Tình hình huy đ ng v n c a DNNVV, doanh nghi p CNC Qu đ u t m o hi m 3.86 Phát hành trái phi u 3.5 Phát hành c phi u m i Vay m ng 3.34 n b n bè, i thân 2.8 Huy đ ng t đ i tác, doanh nghi p khác 2.75 Vay ngân hàng, các t ch c tín d ng 1.2 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 16 Hình 2.15. Ch s v các ngu n huy đ ng v n c a doanh nghi p thang đi m 1-4, v i 1 là m c u tiên cao nh t, 4 là m c u tiên th p nh t (Ngu n: K t qu kh o sát) - Tình hình huy đ ng v n c a DNNVV, DN CNC + T ngân hàng, các t ch c tín d ng: Theo V Tín d ng Ngân hàng Nhà n Vi t Nam, có kho ng 50 c DNNVV có quan h tín d ng v i ngân hàng và t tr ng v n vay ngân hàng c a các DN này chi m 45,31 trong t ng ngu n v n ho t đ ng c a h . Tuy nhiên, v n t n t i m t th c t là ngân hàng và DN, đ c bi t là kh i DNNVV v n còn r t khó g p nhau. 2.91 Còn t n t i s phân bi t đ i v i công ty t nhân 2.56 Th m đ nh v tình hình tài chính, k t qu ho t đ ng c a công ty 2.4 Lãi su t ngân hàng khá cao 1.58 Tài s n th ch p 0 0.5 Hình 2.16. Ch s v nh ng khó kh n DN th 1 1.5 2 2.5 3 ng g p khi huy đ ng v n thang đi m 1-4, v i 1 là m c u tiên cao nh t, 4 là m c u tiên th p nh t (Ngu n: K t qu kh o sát) + Th tr ng ch ng khoán: Rào c n đ i v i DN khi huy đ ng v n trên TTCK là b n thân DN không đ đi u ki n đ đ a ch ng khoán ra công chúng. TTCK ch a th c s là kênh huy đ ng v n trung và dài h n cho n n kinh t nói chung, DN nói riêng. + Huy đ ng v n t các qu Trong s các kênh (ph TMH ng án) huy đ ng v n trình bày trên phi u kh o sát, k t qu cho th y u tiên nh t v n là huy đ ng qua kênh c p v n truy n th ng – ngân hàng, còn qua các qu TMH là l a ch n cu i cùng. i u đó cho th y vi c huy đ ng VMH c a các DN v n r t h n ch . Có nhi u nguyên nhân, mà có 17 th ch vì ki n th c v VMH c a các DN ch a nhi u nên ngay c vi c tìm đ n các qu TMH c ng ch a t ng đ c đi m và xu h - c ngh đ n. ng TMH giai đo n h u kh ng ho ng tài chính 2.4.3. Kh n ng ti p nh n v n m o hi m c a các doanh nghi p 100 89.7 90 79.3 79.3 80 75.9 70 60 54 50 35.6 40 28.7 30 23 26.4 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Hình 2.17. T l Ủ ki n đ ng Ủ v nguyên nhân DN khó ti p c n VMH (%) (Ngu n: k t qu kh o sát) Chú thích: Mư s Nguyên nhân doanh nghi p khó ti p c n v n m o hi m 1 Thi u d án, ý t qu kinh t cao ng kinh doanh/s n ph m/sáng ki n mang l i hi u 2 Ch a hi u bi t v v n m o hi m, qu đ u t m o hi m 3 Thi u thông tin v qu đ u t m o hi m 4 Không tin c y 5 S m t quy n “làm ch ” 6 Không bi t cách trình bày d án/ý t 7 i ng qu n lý, ph đ u t m o hi m 8 Quy mô doanh nghi p là nh , không đáp ng tiêu chu n 9 Doanh nghi p ch a có thành công n i b t ng m t cách hi u qu ng th c qu n tr ch a đáp ng yêu c u c a qu Tuy nhu c u v v n r t cao nh ng kh n ng ti p nh n v n m o hi m c a các DN, DNNVV Vi t Nam còn khá h n ch . i u này làm kho ng cách gi a cung – c u VMH càng n i r ng ra. Vi c đáp ng v n cho doanh nghi p thông qua 18 kênh huy đ ng t VMH đòi h i các gi i pháp nh m rút ng n kho ng cách này. 2.5. K t lu n ch V n ng 2 TMH đã t o ra m t kênh huy đ ng m i cho các DN, đ c bi t là kh i DNNVV, các DN ho t đ ng trong l nh v c công ngh . Nó có th khai thác m i ngu n l c tài chính c trong và ngoài n m t s qu c gia đ c. T l VMH đ u t ra ngoài n cc a c xem là trung tâm VMH (M là m t ví d ) ngày càng cao và h v n đang n l c khám phá nh ng vùng đ t đ u t m i. Nh v y, cùng v i xu th h i nh p kinh t qu c t , v t qua c n bão kh ng ho ng tài chính toàn c u, DN Vi t Nam càng có nhi u c h i l a ch n ngu n tài tr cho các d án c a mình. H n ch hi n nay c a n có n ng l c v c ta là ch a có nhi u các DN công ngh cao, DN tr t tr i, ch a có nhi u v n m t o công ngh ; đ ng th i thi u h th ng pháp lu t đ y đ , rõ ràng và h th ng các chính sách h tr phát tri n TMH, cùng v i TTCK còn y u, ch a hình thành và v n hành th tr đúng ngh a. Do đó, v n đ hình thành và phát tri n DN n c ta trong giai đo n tr đã có các y u t th tr ng v n TMH m t cách đ y đ c m t ch a có đi u ki n thu n l i nh các n c ng m nh m h n. Trong b i c nh nh v y, nh ng can thi p t Chính ph giúp DN có th v t qua khó kh n là đi u c n thi t; m i kh n ng nh m l p đ y ch khuy t v v n đ u c nđ c t n d ng, trong s đó là ho t đ ng TMH. Ch ng 3 GI I PHÁP PHÁT TRI N KểNH HUY CHO DOANH NGHI P NH NG V N M O HI M VÀ V A VI T NAM GIAI O N H U KH NG HO NG TÀI CHệNH Ch ng này kh ng đ nh quan đi m phát tri n v n m o hi m (v n m o hi m đúng b n ch t) và đ xu t các gi i pháp nh m xác l p kênh d n v n cho nghi p, đ c bi t là kh i doanh nghi p v a và nh giai đo n h u kh ng ho ng tài chính. 3.1. Quan đi m phát tri n v n m o hi m và ho t đ ng đ u t m o hi m t i Vi t Nam