Tài liệu Văn hóa chính trị của thanh niên huyện yên lạc, tỉnh vĩnh phúc hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ THẢO VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA THANH NIÊN HUYỆN YÊN LẠC, TỈNH VĨNH PHÚC HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HÀ NỘI, 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ THẢO VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA THANH NIÊN HUYỆN YÊN LẠC, TỈNH VĨNH PHÚC HIỆN NAY Ngành: Chính trị học Mã số: 8310201 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS CAO THU HẰNG HÀ NỘI, 2019 LỜI CAM ĐOAN Đề tài nghiên cứu “Văn hóa chính trị của thanh niên huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay” của luận văn này là kết quả của sự nỗ lực cố gắng, tìm tòi và nghiên cứu của riêng bản thân tôi cùng với sự hướng dẫn tận tình của người hướng dẫn khoa học PGS.TS Cao Thu Hằng. Tôi xin cam đoan, kết quả nghiên cứu này chưa hề được công bố trong bất cứ công trình nào. Nếu có gì sai sót tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, tháng … năm 2019 Học viên Nguyễn Thị Thảo MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1. VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY: ...................................................................................................... 8 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN ........................................................................ 8 1.1. Văn hóa và văn hóa chính trị .................................................................. 8 1.2. Cấu trúc, đặc điểm, chức năng của văn hóa chính trị ........................... 15 1.3. Thanh niên Việt Nam và vai trò của văn hóa chính trị đối với sự phát triển của thanh niên Việt Nam hiện nay ...................................................... 25 Chương 2. VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA THANH NIÊN HUYỆN YÊN LẠC, TỈNH VĨNH PHÚC: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP.................. 32 2.1. Môt số đặc điểm huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc và thanh niên trong huyện ............................................................................................................ 32 2.2. Thực trạng văn hóa chính trị thanh niên huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay ........................................................................................................ 38 2.3. Một số giải pháp cơ bản nâng cao văn hóa chính trị cho thanh niên huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc ................................................................... 57 KẾT LUẬN .................................................................................................... 66 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 68 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VHCT : văn hóa chính trị BTV : Ban Thường vụ TNCS : thanh niên cộng sản CNH: công nghiệp hóa HĐH: hiện đại hóa Nxb: nhà xuất bản XHCN: xã hội chủ nghĩa KT- XH: kinh tế - xã hội KHHGĐ: kế hoạch hóa gia đình ATGT: an toàn giao thông UBND: ủy ban nhân dân ĐVTN: đoàn viên thanh niên GDTX và DN: giáo dục thường xuyên và dạy nghề THPT: trung học phổ thông LLCT: lực lượng chính trị MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng xác định: “Văn hóa vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội” [16- tr 128]. Chính vì vậy, nhận thức đúng đắn về văn hóa là một điều kiện không thể thiếu trong hành trang tri thức tiến về tương lai của mỗi người, đặc biệt là thế hệ thanh niên. Hiện nay, Văn hóa chính trị có vai trò rất to lớn đối với mỗi quốc gia, mỗi dân tộc trong việc tổ chức xã hội, định hướng điều chỉnh các hành vi và quan hệ xã hội. Và văn hóa chính trị còn thúc đẩy hoạt động của giai cấp, của cá nhân, góp phần nâng cao hiệu quả, chất lượng của hoạt động chính trị. Bối cảnh xu thế toàn cầu hóa hiện nay đã mở ra nhiều cơ hội phát triển mọi mặt song cũng tạo ra những thách thức mới cho mỗi quốc gia, mỗi dân tộc. Từ đó sẽ tạo động lực cho sự hòa nhập, phát triển và ổn đinh của đất nước. Do vậy, các quốc gia trên thế giới đã và đang chú trọng nâng cao văn hóa chính cho người dân nói chung, trong đó đặc biệt là thanh niên. Văn hóa chính trị ở nước ta có một quá trình hình thành và phát triển lâu dài, gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, hướng tới mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Điều đó, đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa, thống nhất giữa tính cách mạng và khoa học, truyền thống với hiện đại. Cũng chính từ đó đã tạo nên nét đặc sắc trong văn hóa chính trị ở nước ta. Với vai trò là một tổ chức chính trị xã hội rộng lớn của thanh niên, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đã không ngừng đổi mới về phương thức và tổ chức hoạt động để đáp ứng ngày càng tốt hơn những đòi hỏi của thanh niên cũng như của thực tiễn, góp phần đào tạo con người mới cho đất nước. 1 Tuy nhiên, công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu niên còn nhiều mặt hạn chế; hoạt động của Đoàn còn nhiều lúng túng, hệ thống tổ chức Đoàn trong hệ thống chính trị và các phong trào thanh niên chưa gây được ảnh hưởng sâu rộng; nội dung, phương thức hoạt động chậm được đổi mới, chưa có biện pháp thiết thực để lôi cuốn, tập hợp thanh niên. Tăng cường công tác tập hợp vận động thanh niên, xây dựng tổ chức Đoàn vững mạnh toàn diện là một trong những nội dung quan trọng, cấp bách của cấp bộ Đoàn trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH. Bên cạnh đó, lực lượng thanh niên ngày nay cũng đang phải đối diện với nhiều thách thức và khó khăn cùng sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường. Yên Lạc là một huyện của tỉnh Vĩnh Phúc. Hiện nay, trên địa bàn huyện có 17 xã, thị trấn gồm: Đồng Văn, Tề Lỗ, Tam Hồng, Văn Tiến, Nguyệt Đức, Hồng Phương, Liên Châu, Đại Tự, Trung Nguyên, Thị trấn Yên Lạc, Yên Đồng, Đồng Cương, Trung Hà, Hồng Châu, Yên Phương, Bình Định, Trung Kiên. Đây là một huyện tương đối lớn của Vĩnh Phúc. Nơi đây đang có những bước phát triển vượt bậc nhờ đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa nông thôn. Đây cũng là vùng đất chứa đựng nhiều giá trị văn hóa truyền thống của Vĩnh Phúc nói riêng và của Việt Nam nói chung. Thực tiễn hiện nay cho thấy, văn hóa chính trị của thanh niên Yên Lạc có những điểm tích cực nhất định. Thanh niên Yên Lạc ngày nay đa phần là những bạn có lý tưởng chính trị đúng đắn, có niềm tin vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; luôn đấu tranh chống lại những biểu hiện sai trái của các thế lực thù địch; tham gia nhiệt tình các phong trào xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh đó, còn có một bộ phận thanh niên còn chưa có ý thức chính trị đúng đắn, một số bạn còn đua đòi, dao động, chưa tin tưởng vào các hoạt động của chính quyền, đoàn thể,... Tất cả những điều này ảnh hưởng đến sự phát triển không chỉ của Yên Lạc, mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển chung 2 của tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng, Việt Nam nói chung. Mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, tạo những tiền đề vững chắc đi lên chủ nghĩa xã hội chỉ có thể thành công khi chúng ta xây dựng được một tầng lớp thanh niên có tình cảm, tri thức văn hóa chính trị đúng đắn, có niềm tin vào sự tất yếu về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và cùng tham gia các hoạt động xã hội, chính trị... Trước thực trạng văn hóa chính trị của thanh niên Yên Lạc như đã trình bày trên và trước những nnhiệm vụ, vai trò quan trọng của thanh niên Yên Lạc đối với sự phát triển của địa phương, của đất nước thì việc nâng cao hơn nữa văn hóa chính trị cho thanh niên huyện Yên Lạc là một yêu cầu tất yếu, nhằm đáp ứng những đòi hỏi bức thiết của sự nghiệp xây dựng đất nước. Vì lý do đó tôi chọn đề tài: “Văn hóa chính trị của thanh niên huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc” để triển khai nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Văn hóa chính trị là một trong những vấn đề được giới nghiên cứu đào sâu, tìm hiểu nhiều. Hiện nay, trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, nội dung nói trên được đề cập nhiều ở nhiều các công trình khác nhau, cụ thể: Tác giả Phạm Ngọc Quang đã cho xuất bản cuốn: “Văn hóa chính trị và việc bồi dưỡng đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay” (1995). Trong cuốn này, tác giả đã đi sâu bàn về lý luận văn hóa là gì và văn hóa chính trị là gì. Đồng thời, tác giả còn chỉ ra thực trạng và giải pháp trong việc nâng cao đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Năm 2006, tác giả Lâm Quốc Tuấn đã xuất bản cuốn “Nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo quản lý ở nước ta hiện nay”, (Nxb Văn hóa Thông tin). Công trình đã đề cập đến một số khái niệm văn hóa, văn hóa chính trị, đặc điểm của nó. Công trình cũng đã đánh giá được thực trạng văn 3 hóa chính trị của đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý ở Việt Nam hiện nay và nguyên nhân của chúng; từ đó, đưa ra những phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo quản lý ở nước ta hiện nay. Bên cạnh các công trình nói trên, còn có một số công trình khác bài viết liên quan đến văn hóa chính trị như: Công trình “Vai trò của văn hóa trong hoạt động chính trị của Đảng ta hiện nay” (1996) (GS.TS Trần Văn Bính chủ biên, Nxb Lao động, Hà Nội): trong công trình này, tác giả đã làm rõ được vai trò của văn hóa trong hoạt động chính của Đảng trong thực tiễn và từ đó, tác giả đưa ra các phương hướng cũng như đề xuất một số giải pháp để nâng cao vai trò của văn hóa trong việc tác động đến các hoạt động chính trị của đảng. “Một số cách tiếp cận về văn hóa chính trị” (2008), TS. Lưu Văn Quảng, đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, Viện Chính trị học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội: Trong đề tài, tác giả đã làm rõ được các khái niệm, cấu trúc, đặc điểm cũng như phân loại được các cách tiếp cận về văn hóa chính trị của các nhà nghiên cứu đi trước để từ đó có được những nhận thức về cách tiếp cận văn hóa chính trị một cách hợp lý nhất. “Bước đầu tìm hiểu những giá trị văn hóa chính trị truyền thống Việt Nam” (2009), GS.TS Nguyễn Văn Huyên, PGS.TS. Nguyễn Văn Vĩnh và TS. Nguyễn Hoài Văn (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội): Nội dung cuốn sách phân tích nhiều giá trị cốt lõi của VHCT truyền thống Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế hiện nay. Bài viết của tác giả Hoàng Chí Bảo - “Xây dựng văn hóa trong chính trị, quan niệm và giải pháp thực hiện” (đăng trên Báo điện tử của bộ Xây Dựng năm 2015) cho rằng: xây dựng văn hóa chính trị là làm cho văn hóa thẩm thấu vào chính trị, văn hóa và chính trị phải luôn song hành cùng nhau, có văn hóa khắc sẽ có ý thức chính trị. Văn hóa chính trị là một trong những 4 một những nội dung của nền dân chủ pháp quyền, người dân có quyền làm chủ mọi lĩnh vực trong đời sống xã hội. Tác giả Tạ Thành Chung cũng đi sâu nghiên cứu về văn hóa chính trị thông qua luận án Tiến sĩ “ Văn hóa chính trị của công an nhân dân trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay” năm 2017.Trong luận án, tác giả cũng đi vào trình bày khái niệm, chỉ ra vai trò , đặc điểm , cấu trúc của văn hóa chính của lực lượng công an nhân dân. Từ đó, tác giả đưa ra giải pháp nhằm nâng cao văn hóa chính trị của đội ngũ công an nhân dân trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay. Ngoài ra, còn có một số công trinh khoa học đăng trên tạp chí chuyên ngành: “Văn hóa chính trị, một bình diện hợp thành của đối tượng và nội dung nghiên cứu của chính trị học” của Hoàng Chí Bảo trong “ Một số vấn đề về khoa học chính trị” (1992), Viện Mác – Lênin; “Văn hóa chính trị- một cách nhìn trong thời kỳ đổi mới” (1998) của Trần Đình Huỳnh, Tạp chí Xây dựng Đảng, số 10, 11; “Tiếp cận triết học về VHCT Việt Nam hiện nay” (2005) của Nguyễn Văn Huyên, Thông tin Chính trị học, số 1; “Hệ giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam trong đổi mới và hội nhập” (2009) của Hoàng Chí Bảo, Tạp chí cộng sản số 7/97; “Tư tưởng về một nền chính trị pháp quyền trong VHCT truyền thống Việt Nam” (2010) của Nguyễn Hoài Văn, Tạp chí Lý luận Chính trị, số 3... Các công trình này đều đưa ra cách hiểu của mình về văn hóa chính trị. Dù có sự tiếp cận khác nhau, song các công trình đều khẳng định, văn hóa chính trị là một phương diện của văn hóa, xuất hiện cùng với sự xuất hiện của các giai cấp. Các công trình cũng khẳng định vị trí, vai trò của văn hóa chính trị, văn hóa chính trị truyền thống đối với đời sống xã hội, khẳng định sự cần thiết nâng cao văn hóa chính trị cho các tầng lớp nhân dân. 5 Tuy nhiên, với những điều đã trình bày trên cho thấy, chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu, có hệ thống về văn hóa chính trị của thanh niên huyện Yên Lạc. Song, các công trình khoa học nêu trên đều là những tài liệu tham khảo hữu ích phục vụ công tác nghiên cứu của luận văn của tác giả. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích: Trên cơ sở làm rõ lý luận chung về văn hóa chính trị của thanh niên, thực trạng văn hóa chính trị của thanh niên huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc, luận văn đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao văn hóa chính trị của thanh niên huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay. - Nhiệm vụ: Đề tài tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau: + Làm rõ một số vấn đề lý luận về văn hóa chính trị của thanh niên Việt Nam hiện nay. + Phân tích thực trạng văn hóa chính trị của thanh niên huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay. +Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nâng cao văn hóa chính trị của thanh niên huyện Yên Lạc, Vĩnh Phúc hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: văn hóa chính trị của thanh niên huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc. - Phạm vi nghiên cứu của đề tài là: từ năm 2005ss đến nay. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Cơ sở lý luận của đề tài là sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh những quan điểm cơ bản của Chủ nghĩa Mác Lênin , các quan điểm của Đảng về chính trị, văn hóa, văn hóa chính trị, về thanh niên... - Phương pháp nghiên cứu khoa học: 6 Đề tài sử dụng phương pháp của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử và hệ thống các phương pháp cụ thể như: logic, lịch sử, diễn dịch và quy nạp, phân tích và tổng hợp, so sánh và đối chiếu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn - Ý nghĩa lý luận: góp phần làm sáng tỏ thêm một số vấn đề lý luận về văn hóa chính trị, vai trò của văn hóa chính trị đối với thanh niên Việt Nam hiện nay. - Ý nghĩa thực tiễn: những kết quả nghiên cứu của luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy về những vấn đề liên quan đến văn hóa chính trị, văn hóa chính trị của thanh niên. Kết quả nghiên cứu của luận văn cũng có ý nghĩa khuyến nghị trong việc nâng cao văn hóa chính trị của thanh niên Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng, thanh niên Việt Nam nói chung. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn có phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, và 2 chương, 6 tiết. 7 Chương 1 VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN 1.1. Văn hóa và văn hóa chính trị 1.1.1. Khái niệm văn hóa Ở phương Tây, từ văn hóa xuất hiện vào khoảng thế kỉ III TCN. Văn hóa trong tiếng Latinh bắt nguồn từ chữ “Cultus” có nghĩa gốc là trồng trọt, cày cấy, vun trồng. Vậy xét về nguồn gốc, văn hóa là khái niệm gắn với sự phát triển nông nghiệp. Về sau, thuật ngữ văn hóa mở rộng thành “Cultus animi” và được chuyển nghĩa, đề cập đến sự vun trồng tinh thần, trí tuệ, bồi dưỡng tâm hồn con người. Văn hóa được người Hy Lạp cổ hiểu là một dạng đặc thù của hoạt động con người, là tự nhiên đã được con người cải tạo và qua đó khẳng định mình với tư cách là con người. Lý luận văn hóa Mác -Lênin xem văn hóa là hiện tượng xã hội. Hoạt động văn hóa làm một bộ phận của hoạt động thực tiễn xã hội. Mỗi một hình thái kinh tế xã hội có một kiểu văn hóa xác định. Văn hóa mang tính lịch sử. Văn hóa là dấu hiệu phân biệt giữa con người với động vật. Nó xuất hiện và phát triển cùng với sự phát triển của xã hội loài người. Và tương ứng với hai loại sản xuất vật chất và sản xuất tinh thần, văn hóa cũng được chia thành văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần. Trong đó, văn hóa vật chất là cơ sở, là nền tảng, xét đến cùng có vai trò quyết định đối với sự phát triển của văn hóa tinh thần. Song, ngược lại, văn hóa tinh thần cũng có tính độc lập tương đối, có vai trò đối với sự phát triển xã hội. Ở Việt Nam, có nhiều quan niệm khác nhau về văn hóa :Theo tác giả Phạm Văn Đồng, văn hóa là “hiểu biết, khám phá và sáng tạo”, “văn hóa là quá trình con người và cộng đồng con người ở từng nơi và ở mọi nơi đoàn kết và phấn đấu qua biết bao gian khổ và hy sinh để từng bước, từng phần tự 8 khẳng định mình, từng bước, từng phần thoát khỏi thân phận bị tha hóa, dần dần trở thành con người tự do”.[19- tr.11] Tác giả Đào Duy Anh quan niệm rằng: “Người ta thường cho văn hóa chỉ là những học thuật, tư tưởng của loài người, nhân thế mà xem văn hóa có tính chất cao thượng đặc biệt. Thực ra không phải như vậy. Học thuật, tư tưởng cố nhiên là ở trong phạm vi của văn hóa, nhưng phàm sự sinh hoạt về kinh tế, về chính trị, về xã hội cùng hết thảy các phong tục tập quán tâm thường lại không phải là ở trong phạm vi văn hóa hay sao? Hai tiếng văn hóa chẳng qua là chỉ chúng tất cả các phương diện sinh hoạt của loài người, cho nên có thể nói rằng văn hóa tức là sinh hoạt”[1]. Tác giả Trần Ngọc Thêm đưa ra quan niệm văn hóa như sau: “Văn hóa là một hệ thống hữu cơ có giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội của mình”. [46- tr.20-tr.24] Trong những năm gần đây, một số nhà nghiên cứu ở Việt Nam và kể cả ở nước ngoài khi đề cập đến văn hóa, họ thường vận dụng định nghĩa văn hóa do UNESCO đưa ra vào năm 1994. Theo UNESCO, văn hóa được hiểu theo hai nghĩa: nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng thì “Văn hóa là một phức hệ- tổng hợp các đặc trưng diện mạo về tinh thần, vật chất, tri thức và tình cảm… khắc họa nên bản sắc của một cộng đồng gia đình, xóm làng, vùng, miền, quốc gia, xã hội… Văn hóa không chỉ bao gồm nghệ thuật, văn chương mà còn cả lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống giá trị, những truyền thống, tín ngưỡng…” [8]; còn hiểu theo nghĩa hẹp thì “Văn hóa là tổng thể những hệ thống biểu trưng (ký hiệu) chi phối cách ứng xử và giao tiếp trong cộng đồng, khiến cộng đồng đó có đặc thù riêng” [33- tr.314 ] Từ các cách tiếp cận khác nhau về văn hóa ta có thể đi tới một khái niệm về văn hóa: Văn hóa là trình độ phát triển lịch sử nhất định của xã hội, 9 trình độ phát triển năng lực và khả năng sáng tạo của con người biểu hiện trong các phương thức tổ chức đời sống xã hội và hoạt động của con người cũng như toàn bộ giá trị tinh thần và vật chất do loài người sáng tạo nên trong tiến trình lịch sử vì lẽ sinh tồn và mục đích của cuộc sống. 1.1.2. Văn hóa chính trị Trước khi đề cập đến văn hóa chính trị, cần thiết phải hiểu chính trị là gì. Theo Max Weber, nhà xã hội học Đức đầu thế kỉ XX, chính trị là khát vọng tham gia quyền lực hay ảnh hưởng đến sự phân chia quyền lực giữa các quốc gia, bên trong quốc gia, giữa các tập đoàn trong một quốc gia. Nghĩa là, chính trị chỉ là những mong muốn, khát vọng và những tương tác khách quan, sự ảnh hưởng của cộng đồng người đối với quyền lực, không phải là hoạt động theo đuổi quyền lực. Xuất phát từ quan niệm mang tính chức năng của chính trị, một số học giả khác đã xem khả năng của con người đóng những vai trò khác nhau, hoàn thành những chức năng khác nhau trong khuôn khổ của một thể chế chính trị. Từ đó, họ cho rằng, bản chất chính trị là sự phân chia thẩm quyền và trách nhiệm cũng như đảm bảo hiệu quả của chính trị và sự bền vững của chính thể. Như vậy ở đây, chính trị được hiểu như sự khéo léo, khả năng đạt được sự phân chia chức năng mà vẫn đảm bảo duy trì sự tác động qua lại của chúng. Các quan niệm trên, tuy có chứa một số những nhân tố hợp lý nhất định, nhưng chưa nêu được nội dung cơ bản nhất của phạm trù chính trị, đó là: chính trị là một thực thể tồn tại trong đời sống với những cấp độ khác nhau (cá nhân, cộng đồng, giai cấp, dân tộc, nhân loại), liên quan đến công việc của nhà nước. Từ Nghiên cứu các quan điểm trước đó về chính trị, đồng thời vận dụng một cách khoa học các phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện 10 chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các nhà kinh điển của chủ nghĩa MácLênin đã đề xuất những nhận định đúng đắn về chính trị như sauː “Chính trị là lợi ích, là quan hệ lợi ích, là đấu tranh giai cấp trước hết vì lợi ích giai cấp. Cái căn bản nhất của chính trị là việc tổ chức quyền lực nhà nước, là sự tham gia vào công việc Nhà nước, là định hướng cho nhà nước, xác định hình thức, nội dung, nhiệm vụ của Nhà nước. Chính trị là biểu hiện tập trung của kinh tế. Đồng thời, chính trị không thể không chiếm vị trí hàng đầu so với kinh tế. Chính trị là lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm nhất, liên quan tới vận mệnh hàng triệu người. Giải quyết những vấn đề chính trị vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật. Chính trị là hoạt động trong lĩnh vực quan hệ giữa các giai cấp, cũng như các dân tộc và các quốc gia với vấn đề giành, giữ, tổ chức và sử dụng quyền lực Nhà nước; là sự tham gia của nhân dân vào công việc của Nhà nước và xã hội, là hoạt động chính trị thực tiễn của giai cấp, các đảng phái chính trị, các nhà nước nhằm tìm kiếm những khả năng thực hiện đương lối và những mục tiêu đã đề ra nhằm thỏa mãn lợi ích”.[13- tr.6] Quan điểm của Hồ Chí Minh về chính trị: “giữ vững và phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng. Củng cố và mở rộng Mặt trận dân tộc thống nhất, nòng cốt là liên minh công nhân, nông dân và trí thức, do Đảng cộng sản lãnh đạo; củng cố và tăng cường sức mạnh toàn bộ hệ thống chính trị cũng như từng thành tố của nó”[21- tr72-75] Như vậy, với những điều đã trình bày như trên, có thể xem chính trị là hoạt động trong lĩnh vực quan hệ giữa các dân tộc, giai cấp, cũng như giữa các quốc gia với vấn đề giành, giữ, tổ chức và sử dụng quyền lực nhà nước; là hoạt động chính trị của thực tiễn giai cấp; là sự tham gia của nhân dân vào công việc nhà nước và xã hội;, các đảng phái chính trị, các nhà nước nhằm tìm kiếm những khả năng thực hiện đường lối và những mục tiêu đã đề ra nhằm đạt được lợi ích. 11 Về khái niệm văn hóa chính trị Văn hóa chính trị là một phương diện của văn hóa trong xã hội có giai cấp. Nó thể hiện khả năng, năng lực của con người trong việc giác ngộ lợi ích dân tộc, lợi ích giai cấp, trong việc tổ chức, hoàn thiện hệ thống tổ chức quyên lực, nhằm hiện thực hóa lợi ích của nhân dân hay lợi ích của giai cấp phù hợp với mục tiêu chính trị và sự tiến bộ xã hội. Quan điểm nổi bật nhất và đặc sắc nhất trong tư tưởng VHCT của Hồ Chí Minh là xã hội mới phải có con người mới đại diện cho nó: “Muốn XHCN, phải có: người XHCN. Muốn có người XHCN, phải có tư tưởng XHCN” [32- tr.288 ] . Đối với Hồ Chí Minh, xây dựng thành công con người mới XHCN là xác lập cơ sở bền vững của VHCT mới. Sự lựa chọn con đường kết hợp giải phóng dân tộc với giải phóng giai cấp vô sản là sự lựa chọn mang tính VHCT sâu sắc. Quan điểm về một xã hội mới phải là một xã hội không có áp bức dân tộc, áp bức giai cấp, áp bức con người. Tác giả Lâm Quốc Tuấn trong bài “ Văn hóa chính trị và sự phát triển con người xã hội” định nghĩa : “Văn hóa chính trị là một phương diện của văn hóa trong xã hội có giai cấp nói lên tri thức năng lực sáng tạo trong hoạt động chính trị dựa trên nhận thức sâu sắc các quan hệ chính trị hiện thực để thực hiện lợi ích cơ bản của giai cấp hay của xã hội phù hợp với sự phát triển lịch sử, được phản ánh trong các hình thức, các kiểu tổ chức hoạt động chính trị trong các thiết chế chính trị, trong các giá trị vật chất cũng như tinh thần do chính trị sáng tạo”[48]. Hai nhà chính trị học người Mỹ là G.Almond và S.Verbas, những người đầu tiên đưa ra khái niệm chính trị, đã chú trọng vào việc nghiên cứu hoạt động chính trị và gắn liền quá trình chính trị với hành vi của con người. Theo các ông, hành vi chính trị là một phần của hành vi xã hội, cho nên khi phân tích hành vi chính trị phải gắn chặt với sự xem xét các nhân tố văn hóa, tâm lý của cá nhân và toàn xã hội. Xuất phát từ hành vi chính trị của các cá 12 thể, các ông cho rằng: “Văn hóa chính trị là tập hợp các lập trường và xu hướng cá nhân của những người tham gia một hệ thống nào đó, là lĩnh vực chủ quan làm cơ sở hành động chính trị và làm cho hoạt động chính trị có ý nghĩa”[24-tr.216] Văn hóa chính trị chỉ là một khía cạnh, một lĩnh vực của văn hóa. Hoạt động chính trị được coi là văn hóa thì đều phải có một niềm tin chính trị và một thể chế chính trị. Do vậy, văn hóa chính trị có thể được hiểu là hệ thống các niềm tin về quyền lực, quyền và thẩm quyền - những yếu tố gắn với thiết chế nhà nước. Cũng có thể hiểu rằng, văn hóa chính trị là những định hướng chính trị, thái độ chính trị của chủ thể đối với hệ thống chính trị cũng như đối với vai trò của bản thân chủ thể đó trong hệ thống chính trị. Còn theo Lucian Pye và Sidney Verba - các nhà khoa học người Mỹ, thì “Văn hóa chính trị là một hệ thống các niềm tin được hình thành trong thực tiễn chính trị”[tr25 26] Con người khi tham gia đời sống chính trị, hoạt động chính trị phải có sự hiểu biết nhất định. V.I.Lênin quan niệm: “Người không biết chữ là người đứng ngoài chính trị” [54 – tr.218] . Trên cơ sở sự hiểu biết về chính trị và những tri thức, các chủ thể chính trị mới có thể giác ngộ về lập trường, quan điểm giai cấp đúng đắn, qua đó xác định đúng mục tiêu, thái độ và động cơ chính trị, phát huy lòng quyết tâm, tính tự giác sự sáng tạo cả trong hoạt động thực tiễn cũng như ở hành vi chính trị. Tri thức về chính trị bao gồm tri thức lý luận chính trị và tri thức kinh nghiệm chính trị. Tri thức kinh nghiệm chính trị là sản phẩm của một quá trình quan sát, trải nghiệm, đúc rút tích lũy thông qua hoạt động thực tiễn của các chủ thể chính trị, tạo thành vốn sống, thói quen, linh cảm, sự nhạy bén chính trị, là cơ sở thực tiễn cho bước phát triển thành tri thức lý luận. Tri thức lý luận chính trị là sự hệ thống hóa, khái quát hóa, chỉ ra cái bản chất, cái tất yếu được nâng lên thành lý luận, thành quy tắc từ những kinh nghiệm chính trị thực tiễn. Như vậy, hai cấp độ, hai hệ thống tri thức chính trị có mối quan 13 hệ hữu cơ, bổ sung cho nhau, đòi hỏi trong hoạt động chính trị, các chủ thể chính trị không được coi nhẹ hoặc tuyệt đối hóa mặt nào. Như vậy coi trọng hóa tri thức lý luận, xem nhẹ kinh nghiệm thực tiễn sẽ dẫn đến chủ nghĩa giáo điều và lý luận suông. Ngược lại, coi trọng hóa kinh nghiệm, xem thường lý luận sẽ dẫn đến chủ nghĩa kinh nghiệm, hành động mù quáng, cảm tính. Như vậy, văn hóa chính trị là bộ phận của văn hóa chỉ ra tác động của một loại hình văn hóa xã hội nhất định đối với hành vi chính trị của công dân và đối với hệ thống chính trị. Văn hóa chính trị thể hiện qua sự hiểu biết chính trị, tình cảm chính trị, giá trị chính trị, niềm tin và thái độ chính trị của các công dân đối với các hiện tượng và hệ thống chính trị. Tinh thần cốt lõi của văn hóa chính trị là các giá trị nhân văn trong xử lý chính trị. Chính trị giải phóng con người khỏi sự áp bức bóc lột về phương diện giai cấp, dân tộc và xã hội, phấn đấu để ngày càng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân là chính trị có văn hóa hay xử lý chính trị nhân văn. Như vậy văn hóa chính trị được xây dựng trên nền tảng củatư tưởng Hồ Chí Minh và chủ nghĩa Mác-Lênin . Hiện nay, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa nước ta đòi hỏi việc xây dựng văn hóa chính trị đang đặt ra những yêu cầu mới, như Văn kiện Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng khẳng định: “Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế. Chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và đoàn thể; coi đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh”[16tr.128]. Nghị quyết cũng xác định phải làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống, trong phát triển kinh tế - xã hội, trong tổ chức và hoạt động chính trị, trong lãnh đạo, quản lý điều hành, kiểm tra, giám sát quyền lực của nhân dân, lẫn tham chính chính trị của các cán bộ và công chức, của công dân và mọi người dân. 14 1.2. Cấu trúc, đặc điểm, chức năng của văn hóa chính trị 1.2.1. Cấu trúc của văn hoá chính trị 1.2.1.1. VHCT với tư cách là hệ thống các giá trị Những giá trị chính trị là lí do, là định hướng và lí giải hành động của chủ thể chính trị, thể hiện trạng thái, nhu cầu và triển vọng phát triển của xã hội cũng như của các thành viên, các nhóm trong xã hội. Với ý nghĩa đó, VHCT là kết quả tổng hợp của các giá trị sau. Thứ nhất, tri thức và sự hiểu biết chính trị: Là giá trị nền tảng của VHCT, được định lượng một cách phổ biến bởi tri thức chính trị. Tri thức chính trị là sự hiểu biết của con người về chính trị và trình độ học vấn chính trị. VHCT luôn cần và cần phải có học vấn chính trị. Tuy văn hóa và học vấn là hai khái niệm không đồng nhất với nhau, nhưng lại có mối quan hệ mật thiết với nhau. Trình độ học vấn giúp cho các chủ thể hiểu biết và nhận thức rõ hơn về các giá trị văn hóa, từ đó xác định các nguyên tắc, lý tưởng sống cho bản thân mình, lúc đó trình độ học vấn đã trở thành một khía cạnh của nhân cách văn hóa. Ngược lại, văn hóa lại khẳng định những giá trị xã hội của học vấn, chủ thể nào có trình độ học vấn mà không cống hiến cho xã hội, thậm chí phá hoại xã hội thì học vấn đó đứng ngoài văn hóa. Như vậy Có trình độ học vấn, quần chúng nhân dân đã nâng cao được ý thức và tự giác ,trách nhiệm, tham gia tích cực và có hiệu quả trong thực hiện chủ trương ,đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước. Thứ hai, niềm tin và tình cảm chính trị Muốn xây dựng VHCT tiến tiến, cách mạng - VHCT XHCN thì phải xây dựng được niềm tin trên cơ sở khoa học, chính nghĩa, tiến bộ, phù hợp với xu thế phát triển của nhân loại. Nếu chỉ có tri thức, mà không có tình cảm, không tin vào hệ thống chính trị đương thời thì người ta cũng sẽ không hành động. Chính vì vậy, bên cạnh việc nâng cao trình độ học vấn, đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho các chủ thể chính trị, 15