Tài liệu Trách nhiệm hình sự của người phạm tội trong tình trạng say do dùng rượu hoặc chất kích thích mạnh khác theo pháp luật hình sự việt nam

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị KhoaLuật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Vũ Quang Bá 2 MỤC LỤC TrangTrang phụbìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từviết tắt MỞĐẦU....................................................................................................................5 Chƣơng 1:CƠ SỞLÝ LUẬN CHUNG VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC.................................13 1.1. TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰVÀ CƠ SỞTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ.....13 1.1.1. Trách nhiệm hình sự....................................................................................13 1.1.2. Cơ sởcủa trách nhiệm hình sự....................................................................15 1.2. CƠ SỞLÝ LUẬN CỦA VIỆC XÁC ĐỊNH TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC....................................19 1.2.1. Khái niệm rƣợu và chất kích thích mạnh khác............................................19 1.2.2. Đặc điểm tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnhError! Bookmark not defined. 1.2.3. Cơ sởxác định trách nhiệm hình sựcủa ngƣời sửdụng rƣợu hoặc các chất kích thích mạnh...................................Error! Bookmark not defined. 1.3. PHÂN BIỆT TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH VỚI CÁC TRƢỜNG HỢP KHÁCError! Bookmark not defined. 1.3.1. Với trƣờng hợp loại trừtrách nhiệm hình sựvà không có trách nhiệm hình sự(không có lỗi)...........................................Error! Bookmark not defined. 1.3.2. Với trƣờng hợp ngƣời phạm tội khi bịép buộc, cƣỡng ép sửdụng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh...........................Error! Bookmark not defined. 1.4. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰMỘT SỐNƢỚC VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC............................................Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................Error! Bookmark not defined. Chƣơng 2:QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH KHÁCError! Bookmark not defined. 2.1. QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HÌNH SỰVIỆT NAM TRƢỚC NĂM 1945 VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC.............................................Error! Bookmark not defined. 2.2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰVIỆT NAM TỪNĂM 1945 ĐẾN TRƢỚC KHI BAN HÀNH BỘLUẬT HÌNH SỰ1999 VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC............................................Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Giai đoạn từ1945 đến trƣớc khi ban hành Bộluật hình sự1985Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Giai đoạn từkhi có Bộluật hình sựnăm 1985 đến trƣớc khi có Bộluật hình sự1999................................................Error! Bookmark not defined. 2.3. QUY ĐỊNH CỦA BỘLUẬT HÌNH SỰVIỆT NAM 1999 VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁCError! Bookmark not defined. 2.4. QUY ĐỊNH CỦA BỘLUẬT HÌNH SỰVIỆT NAM 2015 VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁCError! Bookmark not defined. KẾTLUẬN CHƢƠNG 2..........................................Error! Bookmark not defined. Chƣơng 3:HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘLUẬT HÌNH SỰVIỆT NAM VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC............Error! Bookmark not defined. 3.1. THỰC TIỄN ÁP DỤNG BỘLUẬT HÌNH SỰNĂM 1999 VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁCError! Bookmark not defined. 3.1.1. Một sốthống kê thực tiễn............................Error! Bookmark not defined. 43.1.2. Đánh giá thực tiễn việc áp dụng trách nhiệm hình sựcủa ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khácError! Bookmark not defined. 3.2. MỘT SỐKIẾN NGHỊSỬA ĐỔI, BỔSUNG QUY ĐỊNH CỦA BỘLUẬT HÌNH SỰ1999 VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC........Error! Bookmark not defined. 3.3. MỘT SỐGIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢVIỆC ÁP DỤNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC THEO QUY ĐỊNH BỘLUẬT HÌNH SỰError! Bookmarknot defined. KẾT LUẬN CHƢƠNG 3..........................................Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN..............................................................Error! Bookmark not defined MỞĐẦU 1.Tính cấp thiết của đềtàiHiện nay, trong đời sốngsay rƣợu là một hiện tƣợng bình thƣờng trong xã hội, tuy nhiên nó là một hiện tƣợng tiêu cực và không đƣợc khuyến khích, cần đƣợc kiểm soát trong xã hội. Đối với việc sửdụng các chất kích thích mạnh, hiện nay trong một sốtrƣờng hợp ngƣời sửdụng có thểbịáp dụng biện pháp xửlý vềmặt hành chính nhƣ đƣa vào trung tâm cai nghiện bắtbuộc hoặc xửphạt vi phạm hành chính. Say rƣợu cũng nhƣ việc sửdụng các chất kích thích khác khiến con ngƣời rơi vào trạng thái không thểnhận thức/hạn chếhay điều khiển đƣợc hành vi của bản thân, hay tình trạng ảo giác từđó dẫn đến nhiều hành vi không đúng với chuẩn mực đạo đức, thậm chí cảnhững hành vi vi phạm pháp luật hình sự. Theo quy định luật hình sựViệt Nam thì ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác, vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, hiện nay trên thực tếcó nhiều trƣờng hợp bịngƣời khác ép buộc, cƣỡng bức dùng rƣợu hoặc các chất kích thích mạnh khác dẫn đến không có khảnăng nhận thức và điều khiển hành vi của mình nên đã có hành vi gây thiệt hại cho xã hội, thì rõ ràng ởđây có thểnhận thấy họkhông có lỗi trong việc sửdụng rƣợu hay các chất kích thích mạnh khác dẫn đến tình trạng say do vậy họcần đƣợc loại trừtrách nhiệm hình sựhay không? Hay trên thực tếđã xuất hiện trƣờng hợp “say rƣợu bệnh lý”, tức là đã coi việc say rƣợu trong trƣờng hợp này là một loại bệnh, mà có dẫn đến việc ngƣời say không nhận thức và điều khiển đƣợc hành vi của mình, vậy các nhà làm luật có nên xem đây là trƣờng hợp mất năng lực trách nhiệm hình sự?Bên cạnh đó một trong những khó khăn trong thực tiễn giảiquyết các 6vụán mà ngƣời phạm tội trong tình trạng “say” do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác là việc xác định tại thời điểm phạm thực hiện hành vi phạm tội thì ngƣời phạm tội có đang ởtrong tình trạng say hay không, trên thực tếđiều này rất khó xác định, trừnhững trƣờng hợp ngƣời phạm tội khai hoặc ngƣời bịhại trình bày lại sựviệc hoặc trong trƣờng hợp phạm tội quảtang, hoặc có ngƣời làm chứng. Ngoài ra, trong quá trình áp dụng quy định vềTNHS của ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác còn bộc lộnhiều bất cập, hạn chếcần khắc phục.Vì vậy, có thểnói việc nghiên cứu quy địnhngƣờiphạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác từgóc độkhoa học pháp lýhình sự, lập pháp cũng nhƣ thực tiễn áp dụng pháp luật có vai trò rất quan trọng trong việc hoàn thiện vềmặt kỹthuật lập pháp, vềlý luận cũng nhƣ tháo gỡđƣợc những khó khăn, vƣớng mắc trong quá trình áp dụng. Đồng thời cũng góp phần thực hiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyềnXã hội chủnghĩa nói chung, trong công cuộc cải cách tƣ pháp nói riêng ởnƣớc ta. Với lý do nêu trên, tôi chọn đềtài “Trách nhiệm hình sựcủa ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác theo pháp luật hình sựViệt Nam”làm luậnvăn Thạc sĩ Luật học của mình. 2.Tình hình nghiên cứu của đềtàiDo quy định vềngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác là một chếđịnh quan trọng và cần thiết trong luật hình sự, khi xác định rõ trƣờng hợp mặc dù vềbản chất ngƣời phạm tội đang ởtrong trạng thái mất năng lực TNHS (không làm chủvà điều khiển đƣợc hành vi của mình)nhƣng do họđã có lỗi trong việc tựđặt mình vào trạng thái đó nên vấn đềtrách nhiệm hình sựvẫn đƣợc đặt ra trong trƣờng hợp này. Trên thực tếviệc xác định trách nhiệm hình sựngƣời đang ởtrong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác vẫn còn 7nhiều bất cập, hạn chếnhƣ đã nói ởtrên. Do vậy, chếđịnh này hiện nay đã có một sốcông trình nghiên cứu khoa học ởnhững mức độkhác nhau, những khía cạnh, phƣơng diện khác nhau có liên quan đến chếđịnh này nhƣ các công trình vềtrách nhiệm hình sựvà hình phạt, miễn trách nhiệm hình sự, các trƣờng hợp loại trừtính chất tội phạm của hành vi, hay cảnhững công trình nghiên cứu vềy học, tâm lý học...Ởgóc độnghiên cứu vềtrách nhiệm hình sự, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừtrách nhiệm hình sựmà có liên quan đến chếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác đã có các công trình khoa học nhƣ: Công trình “Tội phạm và trách nhiệm hình sự” của Tiến sĩ Trịnh Tiến Việt –NXB chính trịquốc gia(2013); công trình “Pháp luật hình sựViệt Nam vềmiễn trách nhiệm hình sựvà thực tiễn áp dụng” của TS. Trịnh Tiến Việt –NXB đại học Quốc gia Hà Nội(2013) ; công trình “Chếđịnh loại trừtrách nhiệm hình sựvà những yêu cầu đặt ra khi sửa đổi, bổsung Bộluật hình sựViệt Nam” của tác giảTS. Trịnh Tiến Việt -Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học, Tập 29, số4 (2013); “Giáo trình luật hình sự-Phần Chung” của tác giả...; Công trình “Những vấn đềcơ bản trong khoa học luật hình sự-Phần chung” của tác giảTSKH.PGS. Lê Văn Cảm –NXB ĐHQGHN (2005). Dƣới góc độpháp luật chuyên ngành nghiên cứu trực tiếp vềchếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác có các công trình nghiên cứu sau:Công trình “Phạm tội trong tình trạng say do dùng rượu –một sốvấn đềlý luận” của tác giảTh.s. Phạm Văn Báu đăng trên tạp chí Luật học số8/2009; công trình “Xác định lỗi của người phạm tội trong tình trạng say rượu” của tác giảNguyễn Văn Trƣợng –Tạp chí tòa án nhân dân số08/2001; công trình “Bình luận Bộluật khoa học Bộluật hình sự-phần chung”của tác giảĐinh Văn Quế; bài viết “Say rượu bệnh lý –có thoát tội” của tác giảĐinh 8Văn Quếđăng trên báo pháp luật thành phốHồChí Minh.Trên cơ sởcác công trình nghiên cứu trên có thểthấy, hiện nay các chƣa có nhiều các công trình nghiên cứu độc lập, đánh giá lý luận và tổng kết thực tiễn một cách toàn diện và có hệthống vềchếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác. Hiện nay, chếđịnh này chỉđƣợc nhắc đến hay đƣợc nghiên cứu dƣới một khía cạnh, góc độnào đó trong các công trình nghiên cứu vềcác chếđịnh chung nhƣ Trách nhiệm hình sự; miễn trách nhiệm hình sự; loại trừtrách nhiệm hình sự, hay trong các bài bình luận khoa học BLHS...Nhƣ vậy, tình hình nghiên cứu trên đây lại một lần nữa cho phép khẳng định việc nghiên cứu đềtài “Trách nhiệm hình sựcủa người phạm tội trong tình trạng say do dùng rượu hoặc chất kích thích mạnh khác theo pháp luật hình sựViệt Nam” là đòi hỏi khách quan, cấp thiết, vừa có tính lý luận, vừa có tính thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm. 3.Mục đích, nhiệm vụvà phạm vi nghiên cứu luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứuMục đích của luận văn là nghiên cứu vềmặt lý luận, lập pháp từquy định của pháp luật hình sự, cũng nhƣ quá trình áp dụng thực tiễn chếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác. Từđó luận văn đƣa ra những giải pháp, những đóng góp nhằm hoàn thiện các quy định vềchếđịnh này trong luật hình sựViệt Nam, cũng nhƣ những đềxuất giải pháp nâng cao hiệu quảcủa việc áp dụng chếđịnh này trong thực tiễn. 3.2. Nhiệm vụnghiên cứuTừnhững mụcđích nghiên cứu nêu trên, luận văn có những nhiệm vụchủyếu sau:-Từcơ sởkết quảtổng hợp các quan điểm của các tác giảđã có các công trình nghiên cứu trực tiếp hoặc gián tiếp đềcập đến chếđịnh ngƣời 9phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác, luận văn nghiên cứu làm sáng tỏmột sốvấn đềchung vềchếđịnh này nhƣ: Xác định tình trạng say,khái niệmchất kích thích, rƣợu; đặc điểm của tình trạng say; phân biệt phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác với trƣờng hợp ngƣời phạm tội không có năng lực trách nhiệm hình sự, do bịngƣời khác ép hoặc cƣỡng chếdùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác, chếđịnh lỗi; say rƣợu bệnh lý có đƣợc coi là tình trạng mất năng lực hành vi đểđƣợc loại trừtrách nhiệm hình sựhay không; những tiêu chí đểxác định một ngƣời đang ởtrong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác; kiến nghịđƣa tình tiết phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự; -Khái quát sựphát triển của chếđịnhngƣờiphạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác trong lịch sửpháp luật hình sựởnƣớc ta từnăm 1945 đến nay đểrút ra những nhận xét, đánh giá; -Nghiên cứu, đánhgiá thực tiễn áp dụng các quy định vềchếđịnh này, đồng thời phân tích làm rõ những tồn tại, hạn chếxung quanh việc áp dụng và những nguyên nhân của nó; -Nghiên cứu, đánh giá quy định của pháp luật nƣớc ngoài có liên quan đến chếđịnh này, từđó rút ra những bài học kinh nghiệm; -Từđó đềxuất những định hƣớng và giải pháp hoàn thiện các quy định vềchếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác trong BLHSViệt Nam hiện hành và nâng cao hiệu quảcủa việc áp dụng chếđịnh này trong thực tiễn. 3.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứuLuận văn nghiên cứu và giải quyết những vấn đềxung quanh chếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc các chất kích 10thích mạnh khác theo pháp luật hình sựViệt Nam, kết hợpvới việc nghiên cứu đánh giá tình hình áp dụng chếđịnh này trong thực tiễn xét xửcủa Tòa án các cấp và những nguyên nhân của những tồn tại, hạn chếđểkiến nghịnhững giải pháp hoàn thiện luật thực định và nâng cao hiệu quảáp dụng chếđịnh này trong thực tiễn.Luận văn cũng có tham khảo những bài học kinh nghiệm lập pháp của một sốnƣớc trong khi nghiên cứu chếđịnh này. Vềthời gian: luận văn nghiên cứu thực tiễn áp dụng chếđịnh nàytrong 10 năm (2005-2015). 4.Cơ sởlý luận và các phƣơng pháp nghiên cứu-Cơ sởlý luậnĐềtài đƣợc thực hiện trên cơ sởphƣơng pháp luận chủnghĩa duy vật lịch sửvà chủnghĩa duy vật biện chứng mác –xít, tƣ tƣởng HồChí Minh vềNhà nƣớc và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc ta vềxây dựng Nhà nƣớc pháp quyền, vềchính sách hình sự, vềvấn đềcải cách tƣ pháp đƣợc thểhiện trong các Nghịquyết Đại hội Đảng VIII, IX, X và các Nghịquyết số08/NQ-TW ngày 2/01/2002, Nghịquyết số49/NQ-TW ngày 26/5/2005 vềChiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020 của BộChính trị.Phương pháp nghiên cứuTrong quá trình nghiên cứu đềtài, tác giảluận văn đã sửdụng các phƣơng pháp cụthểvà đặc thù của khoa học luật hình sựnhƣ: phƣơng pháp phân tích và tổng hợp; phƣơng pháp so sánh, đối chiếu; phƣơng pháp diễn dịch; phƣơng pháp quy nạp;phƣơng pháp thống kê, điều tra xã hội học đểtổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đềtƣơng ứng đƣợc nghiên cứu trong luận văn.5.Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 11Việc nghiên cứu luận văn là kết quảnghiên cứu một cách tổng thể, hệthống và toàn diện những vấn đềlý luận, thực tiễn vềtrách nhiệm hình sựtrong trƣờng hợp ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác. Luận văn cũng đƣa ra các ý kiến nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sựhiện hành có liên quan đến chếđịnh này.Luận văn nghiên cứu một sốtrƣờng hợp xác định trách nhiệm hình sự, xác định tình tiết định khung tăng nặng hình phạtđối với ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích khác đểđƣa ra kết luận, có ý nghĩa đối với việc khắc phục những thiếu sót, hạn chếcủa chếđịnh này trong luật hình sựViệt Nam hiện hành.6.Những điểm mới và đóng góp của luận vănKết quảnghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng vềphƣơng diện lý luận và thực tiễn, vì đây là công trình đầu tiên nghiên cứu ởcấp độluận văn Thạc sĩ luật học vềtrách nhiệm hình sựcủa ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc các chất kích thích mạnh khác theo pháp luật hình sựViệt Nam, mà trong đó đã giải quyết đƣợc nhiều vấn đềquan trọng vềlý luận và thực tiễn liên quan tới chếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác. Những điểm mới cơ bản của luận văn là:-Xây dựng nên khái niệm ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác, đảm bảo tính chính xác, khoa học, đồng thời chỉra các đặc điểm cơ bản của chếđịnh này trong mối tƣơng quan với một sốchếđịnh khác; những tiêu chí xác định tình trạng say; tình trạng say rƣợu bệnh lý...-Nghiên cứu chỉra những đặc điểm chủyếu của quá trình hình thành và phát triển của chếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác trong pháp luật hình sựViệt Nam từnăm 1945 đến nay;-Trên cơ sởkết quảnghiên cứu lý luận và thực tiễn áp dụng, luận văn đã đềxuất các định hƣớng và giải pháp hoàn thiện pháp luật thực định và nâng cao hiệu quảáp dụng chếđịnh ngƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác trong giai đoạn xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền và cải cách tƣ pháp hiện nay ởViệt Nam.Nhƣ đã trình bày ởtrên do hiện nay vấn đềnày chƣa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách sâu rộng và toàn diện nên luận văn sẽlà một tài liệu tham khảo cần thiết và bổích dành cho không chỉcác nhà lập pháp mà còn cho các nhà nghiên cứu, các sinh viên thuộc chuyên ngành Tƣ pháp hình sựtại các cơ sởđào tạo luật. Kết quảnghiên cứu và những đềxuất của luận văn còn là tài liệu tham khảo đểcác cơ quan tƣ pháp, các nhà lập pháp trong quá trình giải quyết vụán và kiến nghịsửa đổi, bổsung trong quá trình lập pháp.7.Kết cấu của luận vănNgoài phần Mởđầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 03 chƣơng:Chương 1: Cơ sởlý luận chung vềtrách nhiệm hình sựcủangƣời phạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác.Chương 2:Quy định pháp luậtViệt NamvềTNHS của ngƣờiphạm tội trong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác.Chương 3:Hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quảáp dụng các quy định của Bộluật hình sựViệt Nam vềtrách nhiệm hình sựcủa ngƣời phạm tộitrong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích mạnh khác. 13Chƣơng1CƠ SỞLÝ LUẬN CHUNG VỀTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜIPHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶCCHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC1.1. TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰVÀ CƠ SỞTRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ1.1.1. Trách nhiệm hình sựTrách nhiệm hình sự (TNHS) là biện pháp cƣỡngchế nghiêm khắc nhất của Nhà nƣớc đƣợc áp dụng đối với ngƣời nào đã thực hiện hành vi phạm tội do pháp luật hình sự (PLHS) quy định, đồng thời là một trong những chế định cơ bản và quan trọng nhất của Luật hình sự Việt Nam và đƣợc ghi nhận tại các Điều 2, 8-16 BLHSnăm 1999.Có thể khẳng định rằng cùng với ba chế định khác –tội phạm, hình phạt, đạo luật hình sự, thì TNHS là một chế định trung tâm và chủ yếu, đồng thời là “sợi chỉ đỏ” xuyênsuốt toàn bộ các quy phạm của phần chung và phần các tội phạm của luật hình sự. Mặt khác, tính chất và mức độ thể hiện của các nguyên tắc pháp lý tiến bộ đƣợc thừa nhậnchung của nền văn minh nhân loại và của luật hình sự Việt Nam nhƣ: pháp chế, nhân đạo, tôn trọng và bảo vệ các quyền con ngƣời, v.v... phụ thuộc rất lớn vào việc giải quyết vấn đề TNHS của ngƣời phạm tội[32, tr.1].Trách nhiệm hình sựlà một thuật ngữcủa khoa học luật hình sựthểhiện hậu quảpháp lý của việc thực hiện tội phạm. Theo Đại từđiển tiếng việt, thuật ngữ“trách nhiệm” đƣợc hiểu là “điều phải làm, phải gánh vác hoặc phải nhận lấy vềmình”. Trách nhiệm ởđây đƣợc hiểu là những hậu quảbất lợi đối với ngƣời đã cốý hoặc vô ý thực hiện một trong các hành vi vi phạm bổn phận, trách nhiệm hay nghĩa vụmà pháp luật đã quy định, nay phải chịu những hậu quảbất lợi trƣớc ngƣời khác, trƣớc Nhà nƣớc hay cộng đồng xã hội. 14Hiện nay, trong khoa học luật hìnhsựthì trách nhiệm hình sựvới tƣ cách là một dạng của trách nhiệm pháp lý chứa đựng tính nghiêm khắc nhất, do đó khái niệm trách nhiệm hình sựcòn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau. Theo tác giảGS.TSKH. Lê Cảm thì:Trách nhiệm hình sựlà hậu quảpháp lýcủa việc thực hiện tội phạm và đƣợc thểhiện bằng việc áp dụng đối với ngƣời phạm tội một hoặc nhiều biện pháp cƣỡng chếcủa Nhà nƣớc do luật hình sựquy định[12, tr.122].Đồng quan điểm trên, có tác giảnêu: Trách nhiệm hình sựlà một dạng của trách nhiệm pháp lý và là hậu quảpháp lý bất lợi của việc thực hiện tội phạm và đƣợc thểhiện bằng việc áp dụng một hoặc nhiều biện pháp cƣỡng chếcủa Nhà nƣớc do BLHSquy định đối với ngƣời phạm tội[56, tr.106].Hay tác giảkhác định nghĩa: Trách nhiệm hình sựlà một dạng trách nhiệm pháp lý, là trách nhiệm của ngƣời khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đƣợc quy định trong pháp luật hình sựbằng một hậu quảbất lợi do Tòa án áp dụng tùy thuộc vào tính chất và mức độnguy hiểm của hành vi mà ngƣời đó đã thực hiện [50, tr.14].Có tác giảlại quan niệm: Trách nhiệm hình sựlà hậu quảpháp lý của việc phạm tội, thểhiện ởchỗngƣời đã gây ra tội phải chịu trách nhiệm vềhành vi của mình trƣớc Nhà nƣớc[53, tr.41].Có tác giảcho rằng: Trách nhiệm hình sựlà hậu quảpháp lí của việc thực hiện tội phạm mà ngƣời phạm tội phải chịu trƣớc Nhà nƣớc, thểhiện ởbản án kết tội của tòa án, cũng nhƣ hình phạt mà tòa án quyết định đối với ngƣời bịkết án và dấu hiệu án tích của ngƣời đó [27, tr.27-28]. 15Trách nhiệm hình sựđƣợc đặt ra khi ngƣời nào đó đã đáp ứng đủcác căn cứcủa cơ sởtrách nhiệm hình sự, và đƣợc xem là hậu quảpháp lý của việc phạm tội đƣợc áp dụng đối với ngƣời thực hiện hành vi phạm tội. Thuật ngữ“Trách nhiệm” thƣờng đƣợc hiểu theo hai nghĩa.Thứnhất, trách nhiệm có thểđƣợc hiểu là nghĩa vụ, bổn phận của một ngƣời trƣớc ngƣời khác, trƣớc xã hội hoặc Nhà nƣớc. Ví dụ, trách nhiệm của cha mẹđối với con cái trong việc chăm sóc, nuôi dƣỡng, giáo dục; hay trách nhiệm bảo vệchủquyền lãnh thổđấtnƣớc của công dân v.v...Thứhai, trách nhiệm còn đƣợc hiểu là hậu quảbất lợi mà một ngƣời phải gánh chịu trƣớc ngƣời khác, trƣớc xã hội hoặc Nhà nƣớc do họđã có hành vi vi phạm những nghĩa vụ, bổn phận nào đó. Ví dụ: trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng khi có thiệt hại vềngƣời, vềtài sản. Trách nhiệm khắc phục/bồi thƣờng khi có hành vi hủy hoại tài sản của ngƣời khác v.v...Có tác giảcho rằng trách nhiệm hình sựtheo nghĩa tổng thểphải bao gồm hai mặt: Thực hiện trách nhiệm hình sựtừphía Nhà nƣớc và chịu trách nhiệm hình sựcủa ngƣời phạm tội...Ởđây có thểhiểu rằng chỉkhi nào có việc thực hiện truy cứu trách nhiệm hình sựtừphía Nhà nƣớc thì mới đƣa đến kết quảphải chịu trách nhiệm hình sựcủa ngƣời phạm tội. Vềbản chất thì trách nhiệmhình sựlà nội dung của mối quan hệgiữNhà nƣớc và ngƣời phạm tội và chỉphát sinh từthời điểm tội phạm đ ƣợc thực hiện.Nhƣ vậy, có thểthấy rằng trách nhiệm hình sựđã đƣợc nhiều nhà khoa học, chuyên gia pháp lý...đƣa ra khái niệm. Theo quan điểm của tác giả, thì trách nhiệm hình sựchính là hậu quảpháp lý của việc một hay nhiều ngƣời thực hiện tội phạm. Và nó đƣợc thểhiện thông qua việc Nhà nƣớc áp dụng một hay nhiều các biện pháp cƣỡng chếtheo quy định pháp luật hình sựtới ngƣời phạm tội.1.1.2. Cơsởcủa trách nhiệm hình sựTrách nhiệm hình sựcó mối quan hệtrực tiếp tới các quyền và nghĩa vụcủa công dân trong xã hội. Do đó, cần đảm bảo việc giải quyết một cách rõ 16ràng, dứt khoát và chính xác trách nhiệm hình sựcủa ngƣời phạm tội. Điều này sẽkhông chỉgiúp nâng cao hiệu quảtrong công tác đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm và song song với đó còn góp phần tôn trọng và bảo vệcác lợi ích của Nhà nƣớc, của xã hội, các quyền và lợi ích hợp pháp của tổchức và công dân cũng nhƣ tránh tình trạng án oan, án sai. Đểlàm tốt điều này trƣớc hết cần làm rõ nội dung của trách nhiệm hình sự, và cơ sởtrách nhiệm hình sựchính là nội dung cốt lõi của trách nhiệm hình sự. Bởi lẽ, cơ sởtrách nhiệm hình sựchính là căn cứpháp lý chung quan trọng, mà dựa vào đó, các cơ quan, chủthểcó thẩm quyền của Nhà nƣớc mới đặt ra vấn đềtrách nhiệm hình sựcủa một ngƣời nào đó trên thực tếvì đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà BLHSquy định là tội phạm.Vấn đềcơ sởcủa trách nhiệm hình sựlà một trong nhữngvấn đềtrọng tâm của luật hình sựvà là nội dung của trách nhiệm hình sự, nó là nhữngcăn cứchung mà dựa vào đó Nhà nƣớc thông qua các cơ quan đại diện (các cơ quan tiến hành tốtụng, mà cụthểlà cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) đểxác định một ngƣời nào đó có phải chịu trách nhiệm hình sựvì đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà BLHSquy định là tội phạm.. Do đó, khi quy định và giải quyết đƣợc một cách đúng đắn và nhận thức chính xác cơ sởcủa trách nhiệm hình sựsẽgóp phần triển khai tốt đƣợc chính sách hình sựvà các nguyên tắc của luật hình sựViệt Nam. Bên cạnh đó việc xác định rõ vấn đềcơ sởtrách nhiệm hình sựkhông chỉcó ý nghĩa vềmặt pháp lý mà còn nhằm thực hiện các nguyên tắc của Luật hình sựnhƣ nguyên tắc nhân đạo, nguyên tắc công bằng (công minh), nguyên tắc nhân đạo. Hiện nay, có nhiều các quan điểm khách nhau vềcơ sởcủa trách nhiệm hình sự, theo đó các tác giảdựa trên lỗi, những đặc điểm riêng biệt, cấu thành tội phạm hay căn cứvào việc thực hiện tội phạm. Theo đó, trongkhoa học Luật hình sựLiên Xô trƣớc đây và Cộng hòa Liên bang Nga hiện nay có các quan điểm khác nhau vềcơ sởcủatrách nhiệm hình sự, cụthể: 17Quan điểm 1:Lỗi của ngƣời phạm tội là cơ sởtrách nhiệm hình sựQuan điểm 2: Trong một sốtrƣờng hợp, những đặc điểm riêng biệt của ngƣời phạm tội cũng là cơ sởtrách nhiệm hình sựQuan điểm 3: Cơ sởcủa trách nhiệm hình sựlà cấu thành tội phạm hay hành vi có các dấu hiệu của trách nhiệm hình sự.Quan điểm 4: Cơ sởcủa trách nhiệm hình sựlà việc thực hiện tội phạm[25, tr.16].Vềvấn đềcơ sởcủa trách nhiệm hình sựtrong khoa học luật hình sựViệt Nam cũng có những quan điểm khác nhau, có thểdẫn chứng một sốquan điểm nhƣ:+ Cấu thành tội phạm là cơ sởcủa trách nhiệm hình sự+ Cơ sởcủatrách nhiệm hình sựlà cấu thành tội phạm của một loại tội đƣợc quy định trong luật hình sự+ Những dấu hiệu cấu thành tội phạm là cơ sởcủa trách nhiệm hình sựvà chỉnhững dấu hiệu đó mới là cơ sởcủa trách nhiệm hình sự...Phải khẳng định rằng cơ sởcủatrách nhiệm hình sựlà sựhiện diện của tất cảnhững dấu hiệu do luật định vềtội phạm chứkhông thểthiếu một yếu tốnào.Ngoài ra, cũng có tác giảphân chia cơ sởcủa trách nhiệm hình sựthành hai dạng là cơ sở(hình thức) của trách nhiệm hình sựvà cơ sở(pháp lý) của trách nhiệm hình sự. Trong cuốn sách chuyên khảo những vấn đềcơ bản trong khoa học luật hình sựcủa TSKH.PGS Lê Văn Cảm có nêu cơ sở(hình thức) của TNHS đƣợc hiểu là “căn cứchung, có tính chất bắt buộc và do luật hình sựquy định mà chỉcó và phải dựa vào đó các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền mới có thểđặt ra vấn đềTNHS của người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bịluật hình sựcấm”[13, tr.632].Còn cơ sở(pháp lý) của TNHS là hành vi nguy hiểm cho xã hội có đầy đủcác dấu hiệu của CTTP cụthểtƣơng ứng đƣợc ghi nhận trong PLHS. Tựu chung lại thì có thểthấy rằng cơ sởcủa trách nhiệm hình sựchính là việc đáp ứng đầy đủcác dấu hiệu của cấu thành tội phạm đã đƣợc quy định trong các điều luật trong phần các tội phạm của BLHS. Cấu thành tội phạm cóthểhiểu là “tổng hợp các dấu hiệu pháp lí (khách quan và chủquan) do luật hình sựquy định thểhiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội cụthểlà tội phạm, tức là căn cứvào các dấu hiệu đó một hành vi nguy hiểm cho xã hội bịcoi là tội phạm” [10, tr.18].Hay nói cách, một CTTP cụthểlà tổng hợp các dấu hiệu khách quan và chủquan bắt buộc, mà bằng các dấu hiệu đó nhà làm luật quy định tại quy phạm của Phần các tội phạm BLHS tính chất tội phạm và tính chất bịxửphạt của hành vi nguy hiểm cho xã hội tƣơng ứng bịluật hình sựcấm đồng thời chỉra loại hình phạt nào và trong giới hạn nào nó có thểđƣợc tòa án áp dụng đối với ngƣời có lỗi trong việc thực hiện tội phạm ấy.Có thểthấy rằng sựthểhiện cơ sởpháp lý của trách nhiệm hình sựdƣợc cụthểhóa trong BLHS. Bộluật hình sựViệt Nam cũng nhƣ Bộluật hình sựđa sốcác nƣớc trên thếgiới đều lấy hành vi làm trọng tâm đểđặt ra vấn đềtruy cứu hay không truy cứu trách nhiệm hình sự. Nói một cách khác, trách nhiệm hình sựchỉđƣợc đặt ra đối với hành vi của con ngƣời.Bên cạnh đó tác giảcũng cho rằng tại Điều 2 BLHSđƣợc xem là “Cơ sởcủa trách nhiệm hình sự”. Từnội dung điều luật tác giảđã rút ra bốn đặc điểm cơ bản của cơ sởpháp lý của trách nhiệm hình sự, bao gồm:Một là, chỉngƣời nào phạm một tội đã đƣợc Bộluật hình sựquy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự“ngƣời nào” –chủthểđó là con ngƣời cụthể, có năng lực trách nhiệm hình sựvà đủtuổi chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, hiện nay theo quy định BLHS2015 đã đƣợc Quốc Hội khóa 13 kỳhọp thứ10 thông qua ngày 27/11/2015 đã có quy định vềviệc xác định chủthểcủa tội phạm không chỉlà con ngƣời (cá nhân) mà còn bao gồm cảpháp nhân 19thƣơng mại. Mặc dù theo đúng dựkiến thì BLHS2015 sẽcó hiệu lực thi hành vào ngày 1/7/2015, tuy nhiên vì có một vài thiếu sót trong quá trình soạn thảo nên Quốc Hội đã họp thống nhất tạm hoãn việc thi hành BLHS2015.Hai là, tội phạm duy nhất chỉđƣợc quy định trong Bộluật hình sự, không quy định trong văn bản pháp luật nào khác.Ba là, trách nhiệm hình sựtheoluật hình sựViệt Nam là trách nhiệm cá nhân và chỉđƣợc áp dụng đối với bản thân một ngƣời đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà BLHSquy định là tội phạm, pháp nhân không phải chịu trách nhiệm hình sựvà chịu trách nhiệm hình sựtập thể.Bốn là, đềcập việc thực hiện hành vi phạm tội của một ngƣời nào đó đƣợc mô tảtrong mặt khách quan của cấu thành tội phạm.Nhƣ vậy, bất kỳngƣời nào phạm tội nếu đáp ứng đầy đủcơ cơ và những điều kiện của trách nhiệm hình sựthì đều phải chịu trách nhiệm hình sựtrên những cơ sởchung. Tác giảhoàn toàn đồng ý với khái niệm vềcơ sởtrách nhiệm hình sựđƣợc viện dẫn nhƣ sau: “Cơ sởcủa trách nhiệm hình sựlà việc thực hiện hành vi có đầy đủcác dấu hiệu của cấu thành tội phạm cụthểđược quy định tại điều tương ứng trong phần các tội phạm...”[13, tr.663]1.2. CƠ SỞLÝ LUẬN CỦA VIỆC XÁC ĐỊNH TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰCỦA NGƢỜI PHẠM TỘI TRONG TÌNH TRẠNG SAY DO DÙNG RƢỢU HOẶC CHẤT KÍCH THÍCH MẠNH KHÁC1.2.1. Khái niệm rƣợu và chất kích thích mạnh khácTheo quy định tại khoản 1 Điều 3 Nghịđịnh số94/2012/NĐ-CP ngày 12/11/2012 nghịđịnh vềsản xuất, kinh doanh rƣợu có quy định vềsản phẩm rƣợu, theo đó “sản phẩm rượu được hiểu là đồuống có cồn thực phẩm. Sản phẩm rượu được sản xuất từquá trình lên men (có hoặc không chưng cất) từtinh bột của các loại ngũ cốc, dịch đường của cây và hoa quảhoặc được pha chếtừcồn thực phẩm (Ethanol)”[18, Điều 3]. Theo giải thích trên thì rƣợu 20DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢOII. Tài liệu tiếng Việt1.Phạm Văn Báu (2009), “Phạmtội trong tình trạng say do dùng rƣợu –một sốvấn đềlý luận”,Tạp chí Luật học, (8), tr.11-19.2.Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24 tháng 5 năm 2005 về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướngđến năm 2020, Hà Nội.3.BộCông an -Viện kiểm sát nhân dân tối cao -Tòa án nhân dân tối cao -Bộtƣ pháp (2007), Thông tư liên tịch số17/2007/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC-BTP ngày 24/12/2007 hướng dẫn áp dụng một sốquy định tại Chương XVIII các tội phạm vềma túy của Bộluật hình sựnăm 1999, Hà Nội.4.BộLao động, Thƣơng binh và xã hội -Bộcông an -Viện kiểm sát nhân dân tối cao -Toà án nhân dân tối cao (2006), Thông tư liên tịch số09/2006/TTLT/BLĐTBXH-BCA-VSKNDTC-TANDTC ngày 4/8/2006 hướng dẫnviệc truy cứu TNHS người có hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực xuất khẩu lao động ởnước ngoài, Hà Nội.5.BộTƣ pháp -Bộcông an -Toà án nhân dân tối cao -Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2001), Thông tư liên tịch số01/2001/TTLT-BTP-BCA-TANDTC-VKSNDTC ngày 25/9/2001 hướng dẫn áp dụng các quy định tại chương XV “Các tội xâm phạm chếđộhôn nhân và gia đình” của Bộluật hình sựnăm 1999, Hà Nội.6.BộYtế-Bệnh viện tâm thần trung ƣơng (1980), Tâm thần học, Tài liệu giảm dạy vềpháp y tâm thần, Nxb, Y học, Hà Nội.7.BộY tế(2015), Báo cáo chung tổng quan ngành y tếnăm 2014, Nxb Y học, Hà Nội.8.Lê Cảm -Trịnh Tiến Việt (2005), “Vềtrách nhiệm hình sựvà miễn trách nhiệm hình sự”, Tạp chí khoa học, Đại học Quốc gia Hà Nội, (02). 219.Lê Cảm (1990), “Hoàn thiện các quy phạmvề trách nhiệm hình sự. Một yếu tố cơ bản và quan trọng nhất trong việc bảo vệ con ngƣời bằng pháp luật hình sự”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (3).10.Lê Cảm (2004), “Lí luận cấu thành tội phạm trong khoa học Luật hình sự”, Tạp chí Luật học, tr.18.11.Lê Cảm (2005),Những vấn đềcơ bản trong khoa học Luật hình sự(phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.12.Lê Cảm (Chủbiên) (2000), Các nghiên cứu chuyên khảo vềphần chung Luật hình sự, (Tập III), NxbCông an nhân dân, Hà Nội.13.Lê Cảm (Chủbiên) (2005), Sách chuyên khảo sau đại học: Những vấn đềcơ bản trong khoa học Luật hình sự(phần chung), NxbĐại học Quốc gia Hà Nội.14.Lê Cảm (chủbiên) (2007), Giáo trình Luật hình sựViệt Nam (phần chung), Khoa luật -Đại học Quốc gia Hà Nội.15.Nguyễn Hữu Cảnh (2015), “Bàn vềphạm tộitrong tình trạng say do dùng rƣợu hoặc chất kích thích”, Tạp chí kiểm sát, (04), tr. 49-52.16.Chính phủ(1946), Sắc lệnh số71 ngày 22 tháng 5 năm 1945 vềtrích lục sắc lệnh số71 ngày 22 tháng 05 năm 1946 ấn định quy tắc quân đội quốc gia của chủtịch chính phủViệt nam dân chủcộng hòa, Hà Nội.17.Chính phủ(2010), Nghịđịnh số73/2010/NĐ-CP ngày 12 tháng 7 năm 2010 quy định xửphạt hành chính trong lĩnh vực an ninh và trật tự, an toàn xã hội, Hà Nội.18.Chính phủ(2012),Nghịđịnh số94/2012/NĐ-CP ngày 12 tháng11 năm 2012 vềSản xuất, kinh doanh rượu, Hà Nội.19.Chính phủ(2013), Nghịđịnh 171/2013/NĐ-CP ngày 13/11/2013 quy định xửphạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộvà đường sắt, Hà Nội. 2220.Chủtịch Chính phủViệt Nam dân chủcộng hòa (1945), Sắc lệnh số57 cấm không được sản xuất, tàng trữ, tiêu thụrượu ra chếtạo bằng ngũ cốc của chủtịch chính phủlâm thời số57 ngày 10/11/1945 của Chính tịch Chính phủViệt Nam dân chủcộng hòa, Hà Nội.21.Nguyễn Ngọc Hòa (1991), Tội phạm trong luật hình sựViệt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội.22.Nguyễn Ngọc Hòa (2013), “Chuẩn hóa các thuật ngữvà các định nghĩa khái niệm trong phần chung Bộluật hình sựViệt Nam”, Tạp chí luật học, (9), tr.12.23.Nguyễn Ngọc Hòa (2014), “Vấn đềnăng lực trách nhiệm hình sựtừlý thuyết đến sựthểhiện trong Bộluật hình sựViệt Nam”, Tạp chí Luật học, (04), tr.28-29.24.Hội đồng thẩm phán tòa án nhân dân tối cao (2000), Nghịquyết số01/2000/NQ-HĐTP ngày 04 tháng 08năm 2000 vềhướng dẫn áp dụng một sốquy định trong phần chung của Bộluật hình sựnăm 1999, Hà Nội.25.Phạm Mạnh Hùng (2002), “Cơ sởcủa trách nhiệm hình sự”, Tạp chí Luật học, (06), tr.16.26.Hoàng Văn Hùng (2001), Những tình tiết loại trừtính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi,Luận văn thạc sĩ luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội.27.Phạm Mạnh Hùng (2002), “Khái niệm trách nhiệm hình sự”, Tạp chí Luật học, tr.2728.28.Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội (2003), Giáo trình Luật hình sự(phần chung),NxbĐại học Quốc gia Hà Nội.29.Uông Chu Lƣu (2001), Bình luận khoa học Bộluật hình sự1999 (phần chung), Bộtƣ pháp, Viện nghiên cứu khoa học pháp lý, công trình nghiên cứu khoa học cấp bộ, Hà Nội. 2330.Dƣơng Tuyết Mai (2014), “Hoàn thiện chếđịnh loại trừtrách nhiệm hình sựtrong Bộluật hình sựViệt Nam”, Tạp chí Luật học, (02), tr.17.31.Nguyễn ThịNhuần (2011), Lỗi cốý trong Luật hình sựViệt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật -Đại học Quốc gia Hà Nội.32.Đinh Văn Quế (2011), Các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự liên quan đến nhân thân người phạm tội, website:http://toaan.gov.vn, (ngày 21/9/2011).33.Đinh Văn Quế(2013), “Say rƣợu