Tài liệu Tình hình phát triển và phân bố cây công nghiệp ở tỉnh phú thọ

LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu đề tài “Tình hình phát triển và phân bố cây công nghiệp ở tỉnh phú thọ”, em đã nhận được sự hướng dẫn,giúp đỡ tận tình của cô giáo, Thạc sĩ Đặng Thị Nhuần, người đã trực tiếp hướng dẫn em nghiên cứu khóa luận này. Em xin gửi lời cảm ơn và bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu Trường Đại học Tây Bắc, các phòng ban chức năng cùng ban chủ nhiệm khoa, các thầy cô giáo trong Khoa Sử - Địa đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình nghiên cứu khóa luận này. Đồng thời, em xin gửi lời cảm ơn tới các cô, chú trong Sở Tài nguyên môi trường , Sở Nông nghiệp, Sở Khuyến nông tỉnh Phú Thọ... đã tạo diều kiện giúp đỡ cung cấp cho em về các số liệu để em có thể hoàn thành khóa luận này. Đề tài của em trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu chắc chắn còn nhiều hạn chế, thiếu Sót, em rất mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý của các thầy cô giáo và các bạn sinh viên để khóa luận thêm đầy đủ và hoàn thiện. Em xin chân thành cảm ơn! Ngày 15 tháng 05 năm 2014 Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Thùy Linh DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT GTSX : Giá trị sản xuất GS.TS : Giáo sư, tiến sĩ KH : Kế hoạch NXB : Nhà xuất bản PGS.TS : Phó giáo sư, tiến sĩ QĐ : Quyết định Sở NN và PTNN : Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn TW : Trung ương UBND : Ủy ban nhân dân DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Tên bảng STT 1 2 3 4 5 6 Bảng 3.1: Giá trị sản xuất ngành trồng trọt của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003 - 2010 Bảng 3.2: Giá trị sản xuất cây công nghiệp lâu năm và cây công nghiệp hàng năm giai đoạn 2003 - 2010 Bảng 3.3: Diện tích cây công nghiệp của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003- 2010 Bảng 3.4: Diện tích chè của tỉnh Phú Thọ phân theo huyện/thị giai đoạn 2003 - 2010 Bảng 3.5: Diện tích, năng suất và sản lượng đậu tương tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003 – 2010 Bảng 3.6: Diện tích,năng suất và sản lượng mía của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003 - 2010 Trang 39 41 44 48 57 59 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Tên biểu STT 1 2 3 4 5 6 7 8 Hình 3.1: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt tỉnh Phú Thọ theo giá trị thực tế giai đoạn 2003 - 2010 Hình 3.2: Cơ cấu giá trị sản xuất cây công nghiệp của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003 - 2010 Hình 3.3: Diện tích, sản lượng chè của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003 - 2010 Hình 3.4: Diện tích, sản lượng cây sơn của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003 - 2010 Hình 3.5: Cơ cấu diện tích một số cây công nghiệp hàng năm của tỉnh Phú Thọ năm 2010 Hình 3.6: Diện tích, sản lượng lạc tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003 - 2010 Hình 3.7: Diện tích, sản lượng mía của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003 - 2010 Hình 3.8: Diện tích, sản lượng vừng của tỉnh Phú Thọ giai đoạn năm 2003 - 2010 Trang 40 42 46 50 52 54 60 62 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1.1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................... 2 1.2.1. Mục tiêu ................................................................................................... 2 1.2.2. Nhiệm vụ ................................................................................................. 2 1.3. Đối tượng và giới hạn nghiên cứu .............................................................. 2 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 2 1.3.2 .Giới hạn nghiên cứu................................................................................. 3 1.4. Lịch sử nghiên cứu ..................................................................................... 3 1.5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ..................................................... 5 1.5.1. Quan điểm nghiên cứu ............................................................................. 5 1.5.1.1. Quan điểm lãnh thổ ............................................................................... 5 1.5.1.2. Quan điểm hệ thống .............................................................................. 5 1.5.1.3. Quan điểm tổng hợp.............................................................................. 5 1.5.1.4. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh .............................................................. 6 1.5.2. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 6 1.5.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu và xử lí số liệu ....................................... 6 1.5.2.2. Phương pháp phân tích - tổng hợp - so sánh ......................................... 6 1.5.2.3. Phương pháp khảo sát thực địa ............................................................. 6 1.5.2.4. Phương pháp bản đồ, biểu đồ ................................................................ 7 1.5.2.5. Phương pháp toán học .......................................................................... 7 1.5. Đóng góp của đề tài .................................................................................... 7 1.6. Cấu trúc của đề tài ...................................................................................... 7 NỘI DUNG ..................................................................................................... 10 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÂY CÔNG NGHIỆP ......................................................................................................... 10 1.1. Cơ sở lí luận.............................................................................................. 10 1.1.1. Khái niệm cây công nghiệp ................................................................... 10 1.1.2. Vai trò của cây công nghiệp .................................................................. 10 1.1.2.1. Cây công nghiệp có vai trò quan trọng trong đời sống của con người 10 1.1.2.2. Cây công nghiệp góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế của một quốc gia .................................................................................................................... 10 1.1.2.3. Phát triển cây công nghiệp có vai trò quan trọng đối với xã hội, môi trường và an ninh quốc phòng ......................................................................... 12 1.1.3. Phân loại cây công nghiệp ..................................................................... 13 1.1.4. Đặc điểm của ngành trồng cây công nghiệp .......................................... 13 1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố cây công nghiệp ... 15 1.1.5.1. Vị trí địa lí .......................................................................................... 15 1.1.5.2. Nhóm nhân tố tự nhiên ....................................................................... 15 1.1.5.3. Nhóm nhân tố kinh tế - xã hội ............................................................ 17 1.2. Cơ sở thực tiễn .......................................................................................... 19 1.2.1. Tình hình phát triển và phân bố cây công nghiệp trên thế giới và ở Việt Nam ................................................................................................................. 19 1.2.2. Tình hình phát triển và phân bố cây công nghiệp ở vùng Trung du miền núi Bắc Bộ ....................................................................................................... 23 CHƢƠNG 2. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN VÀ PHÂN BỐ CÂY CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ..... 25 2.1. Vị trí địa lí ................................................................................................ 25 2.2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ........................................... 26 2.2.1. Địa hình ................................................................................................. 26 2.2.2. Đất đai ................................................................................................... 27 2.2.3. Khí hậu .................................................................................................. 29 2.2.4. Thủy văn ................................................................................................ 31 2.3. Điều kiện kinh tế - xã hội ......................................................................... 32 2.3.1. Dân cư và nguồn lao động ..................................................................... 32 2.3.2. Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ phát triển ngành trồng cây công nghiệp ............................................................................................... 33 2.3.2.1. Giao thông vận tải ............................................................................... 33 2.3.2.2. Thông tin liên lạc ................................................................................ 34 2.3.2.3. Các cơ sở hạ tầng khác ....................................................................... 35 2.3.3. Thị trường tiêu thụ ................................................................................. 35 2.3.4. Đường lối chính sách ............................................................................. 36 2.4. Thuận lợi và khó khăn chủ yếu đối với sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh tỉnh Phú Thọ .............................................................. 37 CHƢƠNG 3. TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN, PHÂN BỐ CÂY CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ............................................. 39 3.1. Khái quát sự phát triển cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ......... 39 3.1.1. Vị trí của cây công nghiệp trong cơ cấu ngành trồng trọt của tỉnh Phú Thọ................................................................................................................... 39 3.1.2. Cơ cấu cây công nghiệp ......................................................................... 41 3.2. Tình hình phát triển và phân bố một số cây công nghiệp chủ lực và quan trọng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ....................................................................... 44 3.2.1. Cây công nghiệp lâu năm ....................................................................... 44 3.2.1.1. Khái quát chung .................................................................................. 44 3.2.1.2. Hiện trạng phát triển và phân bố ......................................................... 45 3.2.2. Cây công nghiệp hàng năm .................................................................... 51 3.2.2.1. Khái quát chung .................................................................................. 51 3.2.2.2. Tình hình phát triển và phân bố .......................................................... 53 3.2.3. Nhận xét về sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh 64 3.2.3.1. Sự phát triển ........................................................................................ 64 CHƢƠNG 4: ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN CÂY CÔNG NGHIỆP Ở TỈN PHÚ THỌ .................................................... 68 4.1. Giải pháp về giống cây trồng .................................................................... 68 4.2. Giải pháp về kĩ thuật trồng và chăm sóc ................................................... 69 4.3. Giải pháp đào tạo nguồn nhân lực ............................................................ 69 4.4. Giải pháp về chế biến ............................................................................... 70 4.5. Xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường ......................................... 70 4.6. Giải pháp về đất đai .................................................................................. 70 4.7. Giải pháp về phát triển cơ sở hạ tầng ....................................................... 71 4.8. Giải pháp về đường lối chính sách ............................................................ 72 KẾT LUẬN .................................................................................................... 73 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 1 MỞ ĐẦU 1.1. Lí do chọn đề tài Trong giai đoạn hiện nay, công nghiệp và dịch vụ đã và đang tạo nên sự thay đổi mạnh mẽ cho xã hội loài người. Tuy nhiên nông nghiệp vẫn là ngành kinh tế quan trọng, được khẳng định bởi khả năng cung cấp những sản phẩm về lương thực, thực phẩm và các sản phẩm khác mà không ngành kinh tế nào thay thế được. Trong nông nghiệp, bên cạnh cây lương thực, việc phát triển cây công nghiệp đóng vai trò quan trọng ở nhiều quốc gia trên thế giới, nhất là ở những nước đang phát triển. Việt Nam là một quốc gia có nhiều tiềm năng để phát triển nông nghiệp với cơ cấu ngành đa dạng. Đặc biệt, với nguồn đất đai, khí hậu của nước ta đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành và phát triển của nhiều loại cây công nghiệp, trong đó có nhiều loại có giá trị xuất khẩu cao. Việc phát triển cây công nghiệp có ý nghĩa to lớn trong việc sử dụng hợp lí tài nguyên, sử dụng lao động nông thôn, cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp và nguồn hàng cho xuất khẩu. Nước ta đã hình thành nên một số vùng chuyên canh cây công nghiệp góp phần phân bố lại dân cư và lao động giữa các vùng, phát triển kinh tế - xã hội của các vùng núi, trung du và cao nguyên, đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế của đất nước. Nhiều mặt hàng được sản xuất từ cây công nghiệp đã có thương hiệu trên thế giới và được đông đảo khách hàng ưa chuộng như sản phẩm được chế biến từ cây cà phê, cao su, chè, hồ tiêu, hạt điều. Phú Thọ là tỉnh nằm ở khu vực trung du miền núi phía Bắc, có nhiều điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển cây công nghiệp. Địa hình chủ yếu là đồi núi thấp, khí hậu nhiệt đới gió mùa có một mùa đông lạnh, đất đai chủ yếu là đất feralit đỏ vàng (chiếm tới 66,79%) đất thường có độ cao trên 100m, độ dốc lớn, tầng đất dày, mùn khá. Trong nhiều năm qua, việc phát triển cây công nghiệp giữ vai trò quan trọng trong nông nghiệp của tỉnh. Khai thác hiệu quả các tiềm năng về tự nhiên và kinh tế - xã hội tạo điều kiện cho người dân Phú Thọ làm giàu. Tuy nhiên, việc phát triển cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh hiện nay còn 1 gặp nhiều khó khăn về nguồn vốn, kĩ thuật trồng và chế biến, sự biến động của thị trường cũng như hạn chế trong việc tìm đầu ra cho sản phẩm. Nghiên cứu những điều kiện phát triển, sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ là vấn đề có tính thực tiễn cao nhằm tìm ra những giải pháp nâng cao hơn nữa giá trị kinh tế và phát triển hợp lí cây công nghiệp của tỉnh Phú Thọ. Vì vậy, tôi lựa chọn đề tài “Tình hình phát triển cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ” làm khóa luận tốt nghiệp nhằm đóng góp một phần nhỏ bé cho sự phát triển ngành trồng cây công nghiệp của tỉnh nhà. 1.2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu Vận dụng cơ sở lí luận và thực tiễn về tình hình phát triển, phân bố cây công nghiệp trên thế giới cũng như trong nước đề tài tập trung nghiên cứu về tiềm năng, hiện trạng phát triển, phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Qua quá trình nghiên cứu, đề tài nhằm tìm ra những khó khăn hạn chế trong việc phát triển cây công nghiệp, từ đó đề xuất những giải pháp để nâng cao hiệu quả kinh tế và phát triển hợp lí của các cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 1.2.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục tiêu trên, đề tài đặt ra những nhiệm vụ phải giải quyết sau: - Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn về cây công nghiệp. - Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, tìm ra những thuận lợi và khó khăn của nguồn lực đó. - Phân tích tình hình phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ - Đề xuất một số giải pháp cho sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trong thời gian tới trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 1.3. Đối tƣợng và giới hạn nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu 2 Đề tài lấy cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ làm đối tượng nghiên cứu. Từ đây đề tài nghiên cứu theo hai khía cạnh chủ yếu là sự phát triển và sự phân bố theo không gian của cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 1.3.2 .Giới hạn nghiên cứu Đề tài được giới hạn trong phạm vi như sau: Giới hạn về không gian: Đề tài nghiên cứu cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, bao gồm Việt Trì, Phú Thọ, Đoan Hùng, Hạ Hòa, Thanh Ba, Phù Ninh, Yên Lập, Cẩm Khê, Tam Nông, Lâm Thao, Thanh Sơn,Thanh Thủy, Tân Sơn. Giới hạn về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu các nguồn lực chủ yếu, hiện trạng phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh. Giới hạn về thời gian: Đề tài nghiên cứu trong giai đoạn 2003 - 2010. 1.4. Lịch sử nghiên cứu Trong nông nghiệp, phát triển cây công nghiệp đóng vai trò quan trọng, nhất là những nước ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt. Bởi vậy, sự phát triển và phân bố cây công nghiệp cũng được đề cập trong nhiều công trình nghiên cứu. Trên thế giới, có nhiều công trình nghiên cứu về các vấn đề có liên quan đến cây công nghiệp, có thể kể đến là “Sản xuất chè Đông Dương” của tác giả Dupas quier; “Sản xuất đậu tương ở vùng nhiệt đới” (1990) của Hinson.K, Hartwig E.E. Từ rất sớm cây chè ở Việt Nam đã được tác giả người nước ngoài nghiên cứu trong tác phẩm “Cây chè miền Bắc Việt Nam” (1976) của tác giả Djemukhatze. K.M. Việt Nam là một nước có tiềm năng lớn cho sự phát triển cây công nghiệp. Việc phát triển cây công nghiệp được chú trọng ngay từ buổi đầu phát triển. Có nhiều lĩnh vực khoa học tham gia nghiên cứu về cây công nghiệp như khoa học Địa lí, khoa học Nông nghiệp… Trong lĩnh vực về cây công nghiệp, có nhiều giáo trình đề cập đến giống cây và thời vụ gieo trồng, đến phân bón cho cây trồng, kĩ thuật chăm sóc… của các tác giả Nguyễn Như Hà, Trần Đình Long, Andrew Jame, Quách Ngọc Tuyền… Dưới góc độ nông nghiệp, cây công nghiệp được nghiên cứu nhiều và được viết thành giáo trình dùng để dạy trong các trường cao đẳng, đại học. 3 “Giáo trình cây công nghiệp” của tác giả Đoàn Thị Thanh Nhàn và các cộng sự đã khái quát được sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trên thế giới và ở Việt Nam, đồng thời phân tích được đặc điểm sinh trưởng và phát triển của từng loại cây. Bên cạnh đó còn có nhiều giáo trình về các cây cụ thể như “Giáo trình cây chè” của Nguyễn Ngọc Kính (1978); “Giáo trình cây lạc” của Lê Song Dự, Nguyễn Thế Côn; “Cây đậu tương” của Ngô Thế Dân… Dưới góc độ Địa lí, nghiên cứu về cây công nghiệp có “Địa lí kinh tế - xã hội đại cương”của PGS.TS Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên) với chương Địa lí nông nghiệp đã làm rõ vai trò, đặc điểm và khái quát được sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trên thế giới. Giáo trình “Địa lí kinh tế - xã hội Việt Nam” của GS.TS Đỗ Minh Đức (chủ biên) và giáo trình cùng tên của GS.TS Lê Thông đã đề cập đến tình hình phát triển và phân bố ngành trồng cây công nghiệp ở nước ta. Cục trồng trọt, Tổng cục thống kê và Viện khoa học thống kê hàng năm cũng đưa ra những số liệu, báo cáo tổng kết năm, giai đoạn về tình hình phát triển chung của ngành. Đối với tỉnh Phú Thọ, hàng năm Cục thống kê tỉnh kết hợp với sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn đã thống kê số liệu về diện tích, năng suất và sản lượng của các loại cây công nghiệp từng huyện và cả tỉnh. Việc tìm hiểu về cây công nghiệp của tỉnh nhìn chung chỉ dừng lại ở các báo cáo, tổng kết, bài báo hoặc tiểu luận. Trong “Báo cáo rà soát quy hoạch nông - lâm nghiệp của tỉnh Phú Thọ năm 2010, định hướng đến năm 2020” (2005) của Sở NN và PTNT đã nói đến tình hình phát triển cây công nghiệp của tỉnh. Liên quan đến cây công nghiệp còn nhiều báo cáo khác như “Đánh giá kết quả thực hiện quy hoạch phát triển chè giai đoạn 2001 - 2005. Kế hoạch phát triển chè tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2010”; “Chương trình phát triển chè giai đoạn 2011 - 2015” của UBND tỉnh Phú Thọ. Ngoài ra, có một số những đề tài nghiên cứu về một số loại cây công nghiệp như: cây chè, cây sơn, cây lạc… nhưng những đề tài này chỉ tập trung nghiên cứu sự thích nghi cũng như triển vọng phát triển một số cây mà chưa có công trình nào nghiên cứu một cách cụ thể, chi tiết về hiện trạng phát triển, phân bố cây công nghiệp của tỉnh. 4 Đề tài được chọn mang tính khái quát hơn, tổng hợp hơn về sự phát triển của các loại cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh và là tài liệu quan trọng cho các công trình nghiên cứu cây công nghiệp của tỉnh sau này. Để thực hiện được mục đích và nhiệm vụ đặt ra, đề tài đã dựa trên những quan điểm và phương pháp nghiên cứu sau: 1.5. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 1.5.1. Quan điểm nghiên cứu 1.5.1.1. Quan điểm lãnh thổ Bất cứ một đối tượng kinh tế - xã hội nào mà địa lí nghiên cứu đều diễn ra trên một lãnh thổ nhất định. Lãnh thổ đó lại nằm trong một hệ thống lãnh thổ lớn hơn nên vừa mang đặc điểm chung lại vừa có đặc điểm riêng biệt, tuy nhiên chúng có mối quan hệ gắn bó với nhau trong chừng mực nhất định. Cũng vậy cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ vừa mang những đặc điểm chung của vùng trung du miền núi phía Bắc và của cả nước, nhưng đồng thời có nét đặc thù riêng không giống bất cứ đâu. Trên cơ sở phân tích, nghiên cứu đối tượng sẽ tìm ra nguyên nhân của sự khác biệt, từ đó tìm ra phương hướng phát triển phù hợp với lãnh thổ nghiên cứu. 1.5.1.2. Quan điểm hệ thống Địa lí của một tỉnh là hệ thống với nhiều thành phần khác nhau, các thành phần này có những đặc trưng riêng và có mối quan hệ tương tác lẫn nhau làm cho chúng thống nhất với nhau thành một hệ thống hoàn chỉnh. Theo đó, cây công nghiệp là một hệ thống nhỏ nằm trong hệ thống chung của cả nước đồng thời là một bộ phận nhỏ trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh. Bên cạnh đó, cây công nghiệp phát triển dựa vào nhiều yếu tố như: tự nhiên, kinh tế - xã hội, chính sách… khi nghiên cứu về cây công nghiệp của tỉnh Phú Thọ cần phải đặt trong mối quan hệ với các ngành kinh tế khác. 1.5.1.3. Quan điểm tổng hợp Nghiên cứu địa lí thường dựa trên mối quan hệ giữa các nhân tố tự nhiên và kinh tế xã hội để thấy được sự tác động qua lại giữa chúng. Trong đề tài này 5 đó là sự liên kết mật thiết giữa các nguồn lực tự nhiên, kinh tế - xã hội, với tình hình phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 1.5.1.4. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Mỗi đối tượng địa lí đều có nguồn gốc phát sinh, phát triển. Các biến động đều diễn ra trong những điều kiện địa lí nhất định và trong thời gian nhất định với những xu thế nhất định từ quá khứ, hiện tại để đi đến tương lai và đều có mối quan hệ nhân quả diễn ra trong những chu trình khép kín. Đề tài vận dụng quan điểm này để nghiên cứu sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trong suốt quá trình từ quá khứ đến hiện tại và tương lai. Từ đó thấy được nguyên nhân của sự biến đổi và xu hướng phát triển của nó một cách sâu sắc và toàn diện. 1.5.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài, tôi sử dụng các phương pháp chủ yếu sau: 1.5.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu và xử lí số liệu Tìm hiểu về hiện trạng phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ là đề tài rộng, tương đối phức tạp. Để thực hiện được đề tài này đòi hỏi cần phải thu thập tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau: các số liệu thống kê, các báo cáo tổng kết, giáo trình, mạng Internet… Sau đó chọn lọc các thông tin, sắp xếp theo trật tự hợp lí và chọn ra những thông tin chính xác cho đề tài. 1.5.2.2. Phương pháp phân tích - tổng hợp - so sánh Đây là phương pháp cần thiết và quan trọng để tìm hiểu và phát hiện ra vấn đề mới. Thông qua việc phân tích các mối quan hệ giữa không gian và thời gian, giữa tiềm năng và thực trạng trong phát triển và phân bố cây công nghiệp, với sự biến động theo thời gian, so sánh đối chiếu với các vùng khác trong cả nước để rút ra những kết luận tối ưu, sâu sắc nhất cho hiện trạng phát triển cây công nghiệp ở đây. 1.5.2.3. Phương pháp khảo sát thực địa Đề tài được thực hiện trên địa bàn tỉnh Phú Thọ vì vậy dựa vào phương pháp này sẽ tìm hiểu các vấn đề liên quan đến việc phát triển cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ với 13 huyện, thành phố. 6 1.5.2.4. Phương pháp bản đồ, biểu đồ Là phương pháp được sử dụng phổ biến trong quá trình nghiên cứu đề tài. Trên cơ sở các số liệu thống kê, tác giả xây dựng hệ thống những biểu đồ để có cái nhìn trực quan hơn về đối tượng nghiên cứu. Đồng thời, bản đồ là hình ảnh thu nhỏ của đối tượng địa lí trên thực địa, giúp cho việc nghiên cứu một cách khoa học, trực quan và dễ dàng. Vì vậy tác giả xây dựng các bản đồ để thể hiện rõ sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 1.5.2.5. Phương pháp toán học Đây là phương pháp không thể thiếu sau khi đã thu thập số liệu cần thiết cho đề tài. Các số liệu thu thập được theo phương pháp này có tính đồng bộ cao và giảm bớt thời gian đi thực địa. Các số liệu nghiên cứu và đánh giá của cây công nghiệp bao gồm: quy mô, cơ cấu các loại cây, tốc độ tăng trưởng, giá trị sản xuất… Sau khi thu thập số liệu và điều tra thực địa, dùng phương pháp thống kê toán học để xử lí số liệu phù hợp với nội dung nghiên cứu của đề tài. 1.5. Đóng góp của đề tài - Đề tài sẽ là tư liệu hữu ích để chúng ta tìm hiểu về tình hình phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. - Ngoài ra đề tài sẽ giúp cho người đọc hiểu một cách sâu sắc về thực trạng và định hướng phát triển kinh tế nông nghiệp, đặc biệt là việc chú trọng phát triển cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. - Thông qua quá trình nghiên cứu đề tài còn giúp cho bản thân Tác giả hiểu được nguồn lợi kinh tế do cây công nghiệp mang lại từ đó đề xuất định hướng phát triển cây công nghiệp. - Cuối cùng đề tài là tư liệu hữu ích cho những ai quan tâm đến việc đầu tư, xây dựng và phát triển kinh tế của tỉnh Phú Thọ 1.6. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo đề tài được cấu trúc gồm 4 chương như sau: 7 Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về cây công nghiệp. Chương 2: Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Chương 3: Tình hình phát triển, phân bố cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.. Chương 4: Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 8 9 NỘI DUNG CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÂY CÔNG NGHIỆP 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Khái niệm cây công nghiệp Hiện nay vẫn chưa có khái niệm cụ thể nào về cây công nghiệp. Xuất phát từ chỗ cây công nghiệp cho sản phẩm dùng để làm nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến nên quan niệm về cây công nghiệp được dùng phổ biến trong các giáo trình là: Cây công nghiệp là các loại cây trồng cung cấp các sản phẩm làm nguyên liệu cho các ngành công nghiệp. 1.1.2. Vai trò của cây công nghiệp Cây công nghiệp có vai trò quan trọng trên rất nhiều lĩnh vực như đời sống con người, kinh tế, xã hội, môi trường và an ninh quốc phòng. 1.1.2.1. Cây công nghiệp có vai trò quan trọng trong đời sống của con người Cây công nghiệp có thể tạo ra những sản phẩm rất cần thiết cho nhu cầu của con người từ trong bữa ăn, thức uống đến những sản phẩm tiêu dùng hàng ngày. Các sản phẩm cây công nghiệp sau khi qua chế biến tạo ra đường, dầu thực vật đáp ứng nhu cầu hàng ngày của nhân dân. Dầu thực vật được lấy từ các cây công nghiệp hàng năm (lạc, đậu tương, hướng dương, vừng…) và cây công nghiệp lâu năm (ôliu, cọ dầu, dừa…). Như vậy có thể thấy rằng cây công nghiệp có vai trò không thể thiếu trong đời sống của con người. Nó đáp ứng nhu cầu cho bữa ăn, thức uống, tăng cường sức khỏe, đồng thời tạo ra nhiều loại hàng hóa thông dụng phục vụ cho cuộc sống của mọi tầng lớp nhân dân. 1.1.2.2. Cây công nghiệp góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế của một quốc gia * Cây công nghiệp phát triển cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến Cây công nghiệp cho sản phẩm dùng để làm nguyên liệu cho công nghiệp chế biến, đặc biệt là công nghiệp nhẹ và công nghiệp chế biến thực phẩm. Nguồn nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến bao gồm các sản phẩm từ 10 cây công nghiệp như thân cây, búp lá (mía, chè, đay, gai…), quả (cà phê, dừa, đậu tương, bông, lạc…), củ (củ cải đường…) và mủ cây (thông, sơn, cao su…) Cây công nghiệp cung cấp nguyên liệu quan trọng cho ngành chế biến thực phẩm như ngành công nghiệp mía đường, công nghiệp chế biến chè, cà phê, công nghiệp chế biến dầu thực vật, đồng thời là nguyên liệu quan trọng cho ngành công nghiệp dệt may, sản xuất hàng tiêu dùng. Sau khi qua chế biến, giá trị sản phẩm từ cây công nghiệp sẽ tăng lên nhiều lần. Vì thế, trong vùng trồng cây công nghiệp thường xuất hiện những xí nghiệp chế biến. * Phát triển cây công nghiệp góp phần quan trọng tăng trưởng ngành nông nghiệp Cây công nghiệp phát triển tạo ra nhiều giá trị thặng dư, thúc đẩy sự tăng trưởng của ngành nông nghiệp. Ở những nước vùng nhiệt đới, có nhiều điều kiện thuận lợi, cây công nghiệp đóng góp phần lớn trong sự phát triển nền nông nghiệp của đất nước. Ở nước ta, trong những năm qua tỉ trọng đóng góp của khu vực nông nghiệp vào tốc độ tăng trưởng nền kinh tế đất nước khá cao (năm 2007 là 20,3%) trong đó có sự đóng góp rất lớn của cây công nghiệp. * Cây công nghiệp tham gia vào xuất khẩu, thu ngoại tệ cho đất nước Ở những nước đang phát triển thuộc vùng nhiệt đới và cận nhiệt, sản phẩm cây công nghiệp trở thành mặt hàng xuất khẩu quan trọng, mang lại nguồn thu lớn về ngoại tệ, tăng đầu tư mở rộng sản xuất. Sở dĩ cây công nghiệp có khả năng tham gia vào xuất khẩu là do sản phẩm của cây công nghiệp rất phong phú, đa dạng, có thể chế biến thành nhiều sản phẩm khác nhau có giá trị rất lớn. Mặt khác, nhu cầu về các sản phẩm của cây công nghiệp trên thế giới ngày càng tăng. Ở nước ta, các sản phẩm từ cây cà phê, chè, cao su đã trở thành một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của đất nước. Tuy nhiên, để đảm bảo xuất khẩu sản phẩm cây công nghiệp mang lại hiệu quả kinh tế cao thì việc gắn kết giữa yêu cầu của thị trường với thực tiễn sản xuất kinh doanh chế biến là hết sức quan trọng. Đồng thời, cần có sự gắn kết khâu chế 11 biến xuất khẩu với khâu trồng, chăm sóc, khai thác, bảo quản sản phẩm; gắn kết khâu chế biến xuất khẩu với khâu chế biến phục vụ nhu cầu nội địa. Đẩy mạnh chế biến và xuất khẩu cây công nghiệp còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp thu khoa học công nghệ hiện đại và kinh nghiệm quản lí tiên tiến, chuyên môn hóa sản xuất ngày càng cao, thúc đẩy sự phân công lao động sản xuất theo lãnh thổ trên phạm vi cả nước. 1.1.2.3. Phát triển cây công nghiệp có vai trò quan trọng đối với xã hội, môi trường và an ninh quốc phòng * Với xã hội Phát triển cây công nghiệp thu hút lực lượng lao động khá lớn, góp phần giải quyết việc làm, đặc biệt là lao động vùng nông thôn, miền núi. Ở vùng nông thôn, miền núi phát triển cây công nghiệp theo hướng hàng hóa sẽ góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện cuộc sống, xóa đói giảm nghèo cho người dân. Thực tế cho thấy nhiều hộ gia đình đã làm giàu nhờ vào phát triển cây công nghiệp. * Với môi trường Cây công nghiệp là sinh vật sống, phát triển dựa vào nền tảng của hệ sinh thái nên có sự phụ thuộc chặt chẽ vào môi trường. Ngược lại những tác động của cây công nghiệp đến môi trường là rất lớn, sự phát triển hợp lí cây công nghiệp trên lãnh thổ sẽ khai thác có hiệu quả các nguồn lực tự nhiên như tận dụng tài nguyên đất, bảo vệ đất, chống xói mòn rửa trôi, điều hòa khí hậu và góp phần quan trọng bảo vệ môi trường. * Với an ninh quốc phòng Cây công nghiệp phát triển góp phần quan trọng trong việc giải quyết việc làm cho người lao động, giúp cho người dân có cuộc sống no đủ, đảm bảo an ninh quốc phòng. Phát triển cây công nghiệp ở miền núi, vùng sâu vùng xa còn có ý nghĩa lớn trong việc đảm bảo chủ quyền quốc gia. Như vậy, phát triển cây công nghiệp có vai trò to lớn đối với đời sống, kinh tế, xã hội, môi trường và an ninh quốc phòng của một quốc gia. 12 1.1.3. Phân loại cây công nghiệp Trên thế giới có rất nhiều loại cây công nghiệp khác nhau. Để phân loại, người ta dựa vào một số dấu hiệu nhất định. * Cách thứ nhất: Dựa vào giá trị sử dụng kinh tế. Đây là cách phân loại quan trọng và phổ biến nhất, theo đó cây công nghiệp được phân chia thành các nhóm sau: - Các cây lấy đường: mía, củ cải đường, thốt lốt… - Các cây lấy sợi: bông, đay, gai, lanh, dứa sợi… - Các cây lấy dầu: dừa, lạc, đậu tương, cọ dầu, hướng dương, ôliu… - Cây lấy nhựa: cao su, thông, sơn, cánh kiến trắng… - Cây cho chất kích thích: chè, cà phê, ca cao, thuốc lá… * Cách thứ hai: Dựa vào thời gian sinh trưởng và phát triển cây công nghiệp được chia thành: - Cây công nghiệp ngắn ngày (hay nhóm cây công nghiệp hàng năm) là nhóm cây công nghiệp có thời gian sinh trưởng, phát triển và cho thu hoạch trong thời gian dưới một năm như lạc, đậu tương, củ cải đường, … - Cây công nghiệp dài ngày (hay nhóm cây công nghiệp lâu năm) có chu kì kinh doanh dài. Trồng một lần cho thu hoạch (nhựa, lá, quả) nhiều năm như chè, cà phê, cao su, thông, sơn, ca cao, hồi,… Chu kì kinh doanh của cây công nghiệp lâu năm được chia thành 2 phân kì: phân kì kiến thiết cơ bản (từ lúc trồng cho tới trước lúc cho sản phẩm) và phân kì kinh doanh (từ khi cho sản phẩm trở đi). 1.1.4. Đặc điểm của ngành trồng cây công nghiệp Ngành trồng cây công nghiệp là một bộ phận của ngành trồng trọt nói riêng và là bộ phận của ngành nông nghiệp nói chung. Vì vậy, ngành trồng cây công nghiệp mang nhiều đặc điểm chung của ngành nông nghiệp và một số đặc điểm, đặc trưng riêng biệt về kinh tế, kĩ thuật và môi trường. Thứ nhất, đối tượng sản xuất của ngành trồng cây công nghiệp là các cơ thể sống (cây trồng) 13