MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ..............................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: TRƯỜNG PHÁI PHÁP GIA – TƯ TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ .....4
1.1. Cơ sở lý luận xã hội và sự hoàn thiện của tư tưởng Pháp gia trong giai đoạn
Hàn Phi Tử ( 280 – 233 TCN) ....................................................................................4
1.1.1. Cơ sở xã hội của tư tưởng Pháp gia ..........................................................4
1.1.2. Sự hoàn thiện của tư tưởng Pháp gia trong giai đoạn Hàn Phi Tử
(280 – 233 TCN) .......................................................................................5
1.2. Nội dung cơ bản của Pháp gia Hàn Phi Tử ................................................................6
1.2.1. Pháp .........................................................................................................6
1.2.2. Thế ...........................................................................................................7
1.2.3. Thuật ........................................................................................................8
CHƯƠNG 2: HỌC THUYẾT PHÁP TRỊ TRONG SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN
THỦY HOÀNG .........................................................................................................................10
2.1. Tần Thủy Hoàng (246 – 209 TCN) ......................................................................10
2.2. Thời đại mới với nhiều thay đổi – Cần đến một quan niệm Quốc trị mới ............11
2.3. Tần Thủy Hoàng với triết lý Pháp gia trong sự nghiệp trị quốc . ............................12
2.3.1. Trọng tài dùng người - thâu tóm lục quốc .................. ............................12
2.3.2. Xây dựng một nhà nước tập quyền trung ương ........... ............................14
2.3.3. Thực hiện củng cố chế độ trung ương tập quyền ........ ............................17
KẾT LUẬN.................................................................................................................................20
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................................24
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong mỗi quốc gia, để đảm bảo cho một nền chính trị ổn định, một nền kinh
tế phát triển và một xã hội công bằng, thì pháp luật chính là công cụ tối ưu nhất.
Nhưng, chỉ có luật pháp không thì chưa đủ, mà cần có sự vận dụng nó một cách
đúng đắn mới phát huy được hiệu quả tối đa. Điều này được thể hiện một cách rõ
ràng trong học thuyết pháp trị của trường phái Pháp gia.
Pháp gia là trường phái triết học được ra đời tại Trung Hoa. Trong lịch sử thế
giới nói chung và lịch sử Trung Hoa nói riêng, Pháp gia của Hàn Phi Tử được coi là
trường phái triết học đầu tiên chủ trương dùng phép trị để trị nước, là những bản
chép đầu tiên về pháp luật. Và vị vua đầu tiên của lịch sử đã áp dụng tư tưởng này
một cách triệt để, có hiệu quả trong việc trị nước chính là Tần Thủy Hoàng. Tần
Thủy Hoàng thâu tóm lục quốc, thống nhất Trung Hoa và xây dựng Nhà nước tập
quyền Trung ương đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc. Từ những thành công to lớn
này đã khẳng định được vai trò quan trọng của học thuyết pháp trị trong việc ổn
định chính trị và phát triển xã hội. Đồng thời, từ việc nghiên cứu những giá trị của
học thuyết pháp trị sẽ tạo điều kiện cho chúng ta có cái nhìn đúng đắn hơn về công
và tội của Hoàng đế Tần Thủy Hoàng.
Bên cạnh đó ta nhận thấy nghiên cứu về pháp trị và pháp luật mang tính thời
sự rất cao. Bởi qua bao nghìn năm phát triển, pháp luật và pháp trị không có thay
đổi, mà nhìn chung nó chỉ cải tiến, và hoàn thiện mình trước sự thay đổi của thời
đại, để phù hợp hơn với thực tiễn xã hội. Và nó không còn là riêng một quốc gia
hay dân tộc nào nữa, mà giờ đây nó hiện diện trong từng quốc gia, trong nhiều tổ
chức Quốc tế.
Chính vì những thực tiễn trên mà tôi đã chọn đề tài tiểu luận “Học thuyết
Hàn Phi Tử - sự nghiệp trị quốc của Tần Thủy Hoàng”.
Page 1
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài
Học thuyết pháp trị của Hàn Phi Tử đã được nhiều tác giả nghiên cứu ở
nhiều góc độ khác nhau như:
Vấn đề con người trong quan niệm pháp trị của Hàn Phi của 2 tác giả:
Triệu Quang Minh, và Trần Thị Lan Hương, được đăng trên Tạp chí
triết học năm 2009.
Tư tưởng pháp trị của Hàn Phi của tác giả Nguyễn Tài Đông, được
đăng trên Tạp chí triết học năm 2006.
Tư tưởng trị nước của Pháp gia và vai trò của nó trong lịch sử của tác
giả Nguyễn Thị Kim Bình, được đăng trên Tạp chí khoa học và công
nghệ, đại học Đà Nẵng năm 2008.
Luận bàn về tính thiện ác trong học thuyết Tuân Tử - Hàn Phi của tác
giả Phạm Việt Hưng.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu hoàn cảnh ra đời và sự hoàn thiện của tư tưởng Pháp gia.
Nghiên cứu nội dung cơ bản học thuyết pháp trị của Hàn Phi Tử.
Vai trò của học thuyết pháp trị trong sự nghiệp trị quốc của Tần Thủy
Hoàng.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện đề tài tôi xin sử dụng phương pháp phân tích, tổng
hợp, đối chiếu, so sánh … để làm rõ mối liên hệ giữa chính sách chính trị của Tần
Thủy Hoàng với sách lược pháp trị của Hàn Phi Tử.
5. Ý nghĩa của đề tài
Từ việc nghiên cứu đề tài này, tôi hi vọng phần nào lí giải được tầm quan
trọng của pháp luật trong việc ổn đình chính trị, và phát triển xã hội, có vai trò vô
cùng to lớn trong việc quản lý, và điều hành tốt bộ máy Nhà nước. Đặc biệt, góp
phần nghiên cứu về nguồn gốc của tư tưởng pháp gia và có cái nhìn đúng đắn hơn
về công và tội của hoàng đế Tần Thủy Hoàng.
Page 2
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
6. Kết cấu bài tiểu luận
Bài tiểu luận bao gồm hai nội dung chính, được chia làm hai chương, mỗi
phần được tìm hiểu trong vòng 15 tiết, và phần kết luận:
Chương 1: Trường phái Pháp gia – Tư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử
Chương 2: Học thuyết pháp trị trong sự nghiệp trị quốc của Tần Thủy
Hoàng
Kết luận
Page 3
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
CHƯƠNG 1
TRƯỜNG PHÁI PHÁP GIA - TƯ TƯỞNG PHÁP TRỊ CỦA HÀN PHI TỬ
1.1. Cơ sở lý luận xã hội và sự hoàn thiện của tư tưởng Pháp gia trong giai
đoạn Hàn Phi Tử ( 280 – 233 TCN)
1.1.1. Cơ sở xã hội của tư tưởng Pháp gia
Trường phái Pháp gia được xuất hiện vào thời Xuân – Thu chiến quốc (770 –
221 TCN). Đây là thời kỳ xã hội Trung Quốc có rất nhiều biến động, trật tự xã hội
bị đảo lộn “Lễ”, “nhạc” không còn được giữ gìn như trước nữa. Những cuộc nội
chiến liên tục diễn ra dai dẳng, dường như không có sự chấm dứt. Ngũ Bá (Tề, Sở,
Tần, Tấn, Tống) vẫn tiếp tục dùng bạo lực để thôn tính lẫn nhau. Chiến tranh diễn
ra triền miên đã làm cho xã hội càng thêm suy tàn, kinh tế lạc hậu, người dân nghèo
đói trong một nền kinh tế tự bất ổn định. Trước tình hình đó, trong thời kì này đã có
nhiều học thuyết chính trị ra đời với mục đích ổn định lại nền chính trị. Tiêu biểu có
bốn trường phái lớn là Nho gia - Mặc gia - Đạo gia và Pháp gia với đại diện là bốn
nhà tư tưởng lớn: Khổng Tử - Mặc Tử- Lão Tử và Hàn Phi Tử. Nhưng để xây dựng
một nền chính trị ổn định, không phải là bằng chủ trương dùng nhân để trị nước của
Khổng Tử bởi “thực chất của đức trị, nhân trị mà đạo Nho chủ trương chẳng qua là
duy trì sự phân biệt giữa người sang kẻ hèn, bắt kẻ hèn chịu ơn, sợ hãi uy lực người
sang”, song Hàn Phi Tử đã tiếp thu tư tưởng nhân trị của Khổng Tử và chủ trương
Lễ trị của thầy Tuân Tử, và những lý thuyết pháp gia có từ trước để hoàn thiện tư
tưởng pháp trị của mình, đưa Hàn Phi Tử trở thành người tiêu biểu cho tư tưởng
Pháp gia.
Hàn Phi Tử (280 - 233 TCN), ông xuất thân quí tộc, là công tử của vua Công
nước Hàn, nhưng ông không phải là người kế vị ngôi vua. Chính vì vậy, ngay từ
nhỏ ông đã nhìn thấy rõ các quan hệ giữa vua tôi và cách trị nước. Tuy nhiên, Hàn
Phi là người có tật nói lắp, do đó ông không giỏi biện luận và ông đã tập trung sức
lực để viết sách trình bày các luận thuyết của mình. Cùng với Lý Tư, Hàn Phi là học
trò của thầy Tuân Tử, nhà sử gia lớn nhất lúc bấy giờ. Do đó, ông đã tiếp thu và
thông thạo những tư tưởng quốc trị của các bậc tiền bối đi trước (Nho gia, Đạo gia,
Page 4
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
Mặc gia…) Hàn Phi còn được coi là đại diện xuất sắc nhất của trường phái Pháp
gia, là người chủ trương dùng pháp chế để cai trị Đất nước. Khi thấy nước Hàn suy
yếu, ông đã nhiều lần viết thư dâng lên can vua Hàn nhưng vua Hàn không nghe.
Khi Tần đánh Hàn, ông đã bị phái đi sứ nước Tần. Tại đây ông có cơ hội nói lên tư
tưởng pháp trị của mình và Tần Thủy Hoàng rất thích tư tưởng đó. Sau này, bởi sự
ganh ghét đố kị của người bạn học cũ Lý Tư, ông đã bị bức tử trong ngục (buộc
phải uống thuốc độc tự tử). Song tư tưởng pháp trị của ông đã được Tần Thủy
Hoàng thực hiện một cách triệt để.
1.1.2. Sự hoàn thiện của tư tưởng Pháp gia trong giai đoạn Hàn Phi Tử
(280 – 233 TCN)
Hàn Phi Tử không phải là người khởi xướng của trường phái Pháp gia, mà
người khởi xướng đầu tiên là Quản Trọng (trong thời Xuân Thu), tiếp đến là
Thương Ưởng và Thân Bất Hại…, song lý thuyết Pháp gia của Quản Trọng,
Thương Ưởng, Thân Bất Hại vẫn chỉ mới là “Phép tắc”, nó còn thiếu một linh hồn
để trở nên sinh động, uyển chuyển áp dụng trong vô vàn trường hợp khác nhau. Hàn
Phi thấy điều đó ở đạo Lão và đã đưa đạo Lão vào để cải thiện cái học thuyết vốn dĩ
khô khan thành một học thuyết đầy sức sống. Nếu Quản Trọng, Thương Ưởng mới
chỉ thấy cái quan trọng của phép tắc, Thân Bất Hại thấy thêm được cái “Thế” của
bậc Đế vương thì với Hàn Phi, trị nước còn cần có “Thuật” để người cai trị sử dụng
mà ứng phó với mọi trường hợp. Còn với thầy Tuân Tử, ông không xem trọng sách
lược pháp trị, mà ngược lại rất trọng lễ, nhưng sự cách biệt giữa lễ và pháp luật thì
rất khiêm nhường và đôi lúc lại không rõ ràng. Chính sự cách biệt thiếu rõ ràng giữa
“lễ” với “pháp” và quan niệm bản tính ác bẩm sinh của thầy Tuân Tử, đã mở đường
cho học trò Hàn Phi đưa ra chủ trương pháp chế nhằm kìm hãm ác tính của con
người. Do đó, Hàn Phi là đại diện lớn nhất cho trường phái Pháp gia, với sự kết hợp
nhuần nhuyễn giữa Pháp - Thế - Thuật để hình thành tư tưởng pháp trị trong việc
cai trị đất nước.
Page 5
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
1.2. Nội dung cơ bản của Pháp gia Hàn Phi Tử
Lịch sử loài người là sự phát triển theo dân số, nếu cứ dùng những quy luật,
pháp luật - như thời Nghiêu Thuấn áp dụng cho một thời điểm nào đó thì sẽ không
phù hợp, do đó luật pháp luôn được biến đổi theo lịch sử. Trên cơ sở này Hàn Phi
Tử càng vững vàng đề ra chủ trương dùng Pháp chế để cai trị đất nước.
Kế thừa tư tưởng của thầy Tuân Tử, Hàn Phi Tử cũng cho rằng con người
sinh ra là mang bản tính ác, là tự tư tự lợi, sinh ra là đã tránh hại cầu lợi. Do đó nếu
cai trị bằng nhân nghĩa thì chỉ trị được số ít, không trị được số đông. Còn cai trị
bằng cách đặt ra những luật pháp, những hình phạt thì sẽ trị được số đông. Hơn nữa,
luật pháp có đặc điểm đặc biệt mà các nhà triết học phương Đông cho rằng đặc
điểm này còn hơn cả chuẩn mực đạo đức, đó là “thời biến thì pháp biến”, và ta thấy
đạo đức bao giờ cũng phát triển chậm hơn thời thế. Do đó, ông cho rằng không có
pháp luật luôn luôn đúng, có nghĩa là pháp luật luôn mang tính lịch sử.
Khi mới hình thành tư tưởng Pháp gia chỉ có “pháp” tức là đề cao việc cai trị
của pháp luật, sau có “thế” là để đề cao việc cai trị của người cầm quyền, cụ thể là
sự cai trị của Vua. Đến Hàn Phi Tử ông đề ra “thuật” là đề cao thủ thuật trị nước
của Vua. Hàn Phi Tử thống nhất cả ba nhóm tư tưởng đó, và tư tưởng pháp trị của
ông được thực hiện thịnh nhất vào thời Tần Thủy Hoàng.
1.2.1. Pháp
Hàn Phi Tử cho rằng, Pháp là luật lệ, là những quy tắc, những quy định, dán
nơi công đường để trăm họ phải đọc khiến pháp luật phải thành cái quy cũ, được đề
ra để cho mọi người trong xã hội biết mà làm theo, khi đó xã hội sẽ được ổn định và
đi vào trật tự, nó điều chỉnh xã hội từ loạn mà trở nên thái bình. Do vậy, ông nói
“hình pháp là cái gốc của thiên hạ, nó ngăn ngừa việc bạo ngược, làm cho con
người ta biết ghét bỏ điều ác, ngăn những việc ác chưa xảy ra”. Hiểu một cách rộng
hơn “Pháp” là đại diện cho một thể chế, một chế độ chính trị.
“Pháp” thực sự là căn cứ khách quan, là tiêu chuẩn đặt rõ phải trái, tốt xấu
mà không bị ảnh hưởng và chi phối bởi tâm lý con người. Thông qua “Pháp”, con
Page 6
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
người biết được vai trò bổn phận của mình, biết được những điều nên làm và không
nên làm. Bên cạnh đó, vì vốn bản tính là tránh hại cầu lợi, nên “Pháp” đặt ra sẽ luôn
luôn trị được số đông, có thưởng có phạt, khích lệ con người làm theo pháp luật.
Hàn Phi Tử cũng đã cho rằng, ở đời này không cần thợ may, thợ mộc giỏi mà
chỉ cần người thợ trung bình và có cái thước chuẩn. Trong cai trị xã hội cũng vậy,
không cần ông vua giỏi, chỉ cần ông vua trung bình nhưng ông vua ấy phải có cái
thước chuẩn là pháp luật. Pháp luật phải thống nhất ổn định, dễ hiểu, như cái thước
không được cong vênh và công khai để mọi người hiểu rõ. Pháp luật phải được thi
hành triệt để, không ai nằm ngoài pháp luật, từ vua đến dân, từ trên xuống dưới đều
phải tuân theo pháp luật.
Hàn Phi Tử cũng cho rằng, trời không vì vật nào mà thay đổi bốn mùa, thánh
nhân cũng không vì vật nào mà thay đổi luật pháp, vì vậy các pháp gia đòi hỏi nhà
cầm quyền phải nêu gương pháp luật.
Ta nhận thấy một điều rằng pháp là do nhà vua đề ra, và như thế luật pháp
còn thấp hơn cả vị thế nhà vua. Thi hành “pháp” thì phải nghiêm minh, không được
tự tư cá nhân, không được tự tư tự lợi, không được tùy tiện, tự động thay đổi
“pháp”. Không phân biệt đẳng cấp khi luận tội, và thưởng phạt phải công bằng,
nghiêm minh.
1.2.2.Thế
Hàn Phi Tử cho rằng thế là địa vị, là thế lực và quyền uy của người đứng đầu
chính thể, mà cụ thể là địa vị, quyền uy và thế lực của Vua.
Hàn Phi Tử đề cao Tôn – Quân – Quyền tức là độc tôn quyền của vua, mọi
người phải tuân phục quyền của ông vua. Vua phải giữ cho mình một cái quyền thế
và ranh giới rõ ràng tránh các quan tiếm quyền. Hàn Phi Tử cũng đề cập đến “khi
làm kẻ thuộc hạ mà giáo dục dân chúng không nghe, nhưng đến khi quay mặt về
hướng nam làm vương thiên hạ thì lệnh ban ra được thi hành điều ngăn cấm bắt
người ta thôi, do đó tài giỏi khôn ngoan không đủ để làm dân chúng phục theo mà
Page 7
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
cái “thế” và địa vị đủ làm cho người hiền giả cũng phải khuất phục vậy”. Như vậy,
cái quyền uy thế mạnh này thay được cả hiền nhân.
Do đó ta thấy “Thế” là một hệ quả tất yếu khi mà đã đề ra “Pháp”. Có pháp
rồi thì phải có quyền uy, có thế lực để ban bố và bảo đảm cho pháp được thực hiện
đúng.
Ông cho rằng thế còn có thể thay thế quyền lực của thánh quyền, thay thế
cho bậc thánh nhân (bậc thánh nhân là quan điểm của Nho giáo). Như vậy Hàn Phi
Tử coi trọng pháp luật hơn đạo đức.
1.2.3.Thuật
Ngoài “pháp” và “thế” thì rất cần đến “thuật”. “Thuật” cái dấu ở trong lòng,
để nắm giữ quyền thần, là những phương pháp, những thủ thuật, là mưu lược để
điều khiển và giải quyết công việc, là phương pháp cách thức dùng người khiến
người ta thi hành triệt để pháp luật, khiến cho người ta tận trung tận lực.
“Thuật” bao gồm ba mặt: “bổ nhiệm”, “khảo hạch” và “thưởng phạt”. “Thuật
bổ nhiệm” là phương pháp chọn quan lại: chỉ căn cứ vào tài năng, không cần đến
đức hạnh, dòng dõi. “Thuật khảo hạch” và “thuật thưởng phạt” là căn cứ theo trách
nhiệm để kiểm tra hiệu quả công tác, làm tốt thì thưởng rất hậu, làm không tốt thì
phạt rất nặng.
Thuật không ban bố như “pháp”, “thế”, “thuật” là của riêng nhà vua. Pháp để
trị dân do quan nắm giữ, còn thuật là để trị quan và chỉ mình vua nắm giữ.
Hàn Phi Tử cho rằng vua phải luôn luôn có “thuật”, và thuật phải luôn đi
cùng “pháp”, cùng “thế”. Khi đó vua sẽ có bề tôi tận trung, có tài và tận lực. Và vua
thì không được chia sẻ quyền lực với ai, không được tin ai, không yêu riêng ai,
không ghét riêng ai, không được để bề tôi khinh nhờn, và đặc biệt không được sùng
bái quỉ thần… nếu làm ngược lại, thì thuật bị lộ và không cai trị được nước, được
dân.
Page 8
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
Đối với văn hoá Thế Giới nói chung và văn hoá Trung Quốc nói riêng, tư
tưởng triết học Pháp gia của Hàn Phi Từ là một sản phẩm lịch sử vô cùng vĩ đại. Về
mặt chính trị, nó là công trình quan trọng nhất của chính trị học Trung Hoa, và là
một trong những công trình đầu tiên của chính trị học thế giới. Về mặt tư tưởng nó
xác định trường phái Pháp gia, là một trong bốn trường phái lớn nhất của tư tưởng
Trung Quốc (Nho gia - Mặc gia - Lão gia - Pháp gia). Khi tìm hiểu về Pháp gia, một
tác phẩm của cách đây hơn 2300 năm, ta chợt giật mình bởi tính thời sự của nó. Ta
cảm tưởng rằng tác giả là người hiện nay, nói với ngôn ngữ và cách lý luận hôm nay
về các quan hệ giữa người với người, không chỉ ở Trung Hoa mà ở cả thế giới,
trong đó ta bắt buộc phải thừa nhận rằng con người viết ra nó thực sự là một thiên
tài toàn diện, một đầu óc lỗi lạc bậc nhất của Trung Hoa và của loài người, là người
Trung Hoa đầu tiên dám nhìn thẳng vào sự thật với tất cả cái tàn nhẫn của nó, để
tìm cách đưa đến một cuộc sống yên ổn cho dân thường trong khuôn khổ thời đại
quân chủ.
Ta nhận thấy rằng, phái Pháp gia chủ trương dùng pháp luật để trị nước là vô
cùng đúng đắn. Nhờ vậy, nước Tần đã trở nên hùng mạnh và thống nhất được
Trung Quốc. Nhưng mặt khác, phái này quá nhấn mạnh biện pháp trừng phạt nặng
nề, phủ nhận đạo đức, tình cảm, thủ tiêu văn hoá giáo dục là đi ngược với sự phát
triển của văn minh và làm cho mâu thuẫn xã hội thêm gay gắt.
Tần Thủy Hoàng là người đầu tiên thực hiện Pháp trị của Hàn Phi Tử, chủ
trương cai trị bằng pháp chế đã mang lại cho Tần Thủy Hoàng những thành công to
lớn trong việc cai trị đất nước, thâu tóm lục quốc, thu giang sơn về một mối, xây
dựng và phát triển một nhà nước tập quyền trung ương đầu tiên của Trung Quốc.
Song cũng bởi chính sách cai trị khắc nghiệt mà Nhà Tần đoản mệnh chỉ tồn tại
được trong 15 năm, và Tần Thủy Hoàng bị coi là một hôn quân, bạo chúa.
Page 9
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
CHƯƠNG 2
HỌC THUYẾT PHÁP TRỊ TRONG SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC
CỦA TẦN THỦY HOÀNG
2.1. Tần Thủy Hoàng (246 – 209 TCN).
Tần Thủy Hoàng (246 - 209 TCN) là con của Trang Tương Vương nước
Tần, ông họ Doanh tên Chính. Do cha Trang Tương Vương làm con tin ở nước
Triệu, Trang Tương Vương đã lấy người thiếp của Lã Bất Vi là Triệu Cơ nên Tần
Thủy Hoàng đã được sinh tại Hàm Đan vào tháng giêng năm thứ 48 đời Tần Chiêu
Vương.
Sau khi trở về nước, Trang Tương Vương được phong vua và Doanh Chính
được phong làm Thái tử. Năm 147 TCN, Tần Trang Vương chết và Thái tử Doanh
Chính lên ngôi Hoàng đế năm 13 tuổi, song mọi quyền lực đều tập trung ở trong tay
Tướng quốc Lã Bất Vi. Năm 233-TCN là năm thứ 9 vương triều Tần, Doanh Chính
đã 22 tuổi, lúc đó mới thực sự cầm quyền điều hành đất nước. Năm sau Doanh
Chính bãi miễn chức Tướng quốc của Lã Bất Vi, thế vị trí đó là Lý Tư và tập trung
quyền lực vào tay mình. Tần Doanh Chính bắt đầu sự nghiệp trị quốc của mình.
Ngay từ lúc còn nhỏ, Doanh Chính đã được tiếp thu những tư tưởng trị nước
của Nho gia, Mặc gia và Đạo gia, Doanh Chính đã có tư tưởng cởi mở và biết trọng
những kiến nghị của tri thức đương thời. Đây là một nguồn tri thức cho sự nghiệp
Quốc trị của Tần Thủy Hoàng sau này. Song Doanh Chính cũng sớm bộc lộ bản
tính độc ác và độc đoán của mình.
Sau khi nắm quyền điều hành Đất Nước, Tần Doanh Chính đã thực sự tiếp
thu một cách sâu sắc tư tưởng dùng pháp chế để trị quốc của Hàn Phi Tử. Có thể coi
Hàn Phi Tử là một tư tưởng gia xuất sắc với tư tưởng pháp trị, và Tần Thủy Hoàng
là người đã biến tư tưởng Pháp trị ấy thành hiện thực.
Ông cho rằng thời đại của mình là một thời đại mới, và rất cần đến một quan
niệm Quốc trị mới, và dùng pháp trị để trị quốc là một điều tất yếu. Với tư tưởng
Pháp trị, Tần Thủy Hoàng đã dần thâu tóm lục quốc, thống nhất Trung Hoa, xây
dựng nhà nước tập quyền Trung ương tuyệt đối, và là nhà nước phong kiến đầu tiên
Page 10
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
trong lịch sử Trung Quốc. Ông đã đưa Tần quốc trở thành một cường quốc vững
mạnh với nền chính trị thống nhất, với một xã hội phát triển. Chính những thành
công đó, cùng với sự cai trị độc ác của Tần Thủy Hoàng, mà ông được coi là một vị
“thiên cổ nhất đế”.
2.2. Thời đại mới với nhiều thay đổi – Cần đến một quan niệm Quốc trị mới
Trong lịch sử Trung Quốc, thời Xuân Thu náo loạn đi qua, nhưng thời Chiến
Quốc (479 - 221 TCN) lại đến, vì thế nội chiến Trung Quốc vẫn không chấm dứt.
Ngũ Bá (Tề Hoàng Công, Sở Trang Công, Tần Mục Công, Tần Văn Công, và Tống
Tương Công) tiếp tục dùng bạo lực để thôn tín lẫn nhau dẫn đến Ngũ Bá hoá thành
Thất Hùng : Tần, Sở, Yên, Tề, Triệu, Hàn và Ngụy tranh giành quyền lực. Năm 221
TCN, Tần Vương Chính chinh phục được sáu tiểu quốc gia kia, và tấn bình phong
Chu Triệu để thành lập chế độ quân chủ chuyên chế.
Trước khi thống nhất thiên hạ, Tần Vương Chính có nhu cầu tập trung sức
mạnh quốc phòng để tiêu diệt các đối thủ chính trị (thống nhất chính trị), cũng như
các tư tưởng đối chọi (thống nhất văn hoá) cho nên cần đến một sách lược quốc trị
mới, khác với đường lối nhân trị của Khổng Tử hay vô trị của Lão Tử. Cùng với bối
cảnh lịch sử lúc đó (“Thất hùng tranh bá triền miên, mà không có được sự thống
nhất tập trung cao nhất) thì sách lược pháp trị của Hàn Phi Tử là vô cùng đúng đắn
và hiệu quả để Tần Vương Chính - Tần Thủy Hoàng thống nhất thiên hạ. Tần
Vương Chính đã sớm nhận ra và đã áp dụng triệt để sách lược pháp trị này, và chỉ
có Tần Thủy Hoàng mới có đủ tài trí, đủ độc ác để sử dụng pháp trị thống nhất thiên
hạ.
Ta đã biết, Hàn Phi Tử là người có công lớn nhất khi đề ra tư tưởng dùng
“Pháp” để “trị” và với người bạn học cũ Lý Tư, ông được coi là người có công lớn
hơn khi cống hiến tư tưởng quốc trị mới cho Tần quốc, nhưng Lý Tư lại là người
trực tiếp tham chính, và đại diện cho hành pháp vào thời Tần Thủy Hoàng (bởi Hàn
Phi do đã bị bức tử quá sớm nên danh tiếng của ông chỉ gắn liền với triết lý pháp
gia thay vì chính trị Pháp gia). Như vậy, Hàn Phi là người đã hệ thống hoá sách
Page 11
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
lược, áp dụng pháp thuật vào việc trị quốc, sách lược này hình thành là phù hợp với
quy luật của lịch sử, là đáp ứng được nhu cầu của lịch sử, và nó cũng chính là sản
phẩm tất yếu của lịch sử. Tần Thủy Hoàng cùng vị Tể tướng Lý Tư mưu tài đã cụ
thể hóa và thực hiện sách lược này vào việc cai trị Đất nước. Qua những thành công
mà Tần quốc đạt được, thì đã thể hiện được triết lý pháp gia của Hàn Phi mà Tần
Thủy Hoàng đã sử dụng, và khẳng định được rằng, người sử dụng triệt để nhất, hiệu
quả nhất triết lý pháp gia vào việc trị quốc chỉ có thể là Tần Thủy Hoàng.
2.3. Tần Thủy Hoàng với triết lý Pháp gia trong sự nghiệp trị quốc
Như ta đã biết, Pháp gia của Hàn Phi Tử gồm ba nội dung chính là Pháp, Thế
và Thuật. Song ba phạm trù này không tách rời riêng biệt, mà nó có quan hệ móc
xích lẫn nhau, và phát triển cho nhau. Chính vì thế khi thực hiện “Pháp gia” là sự
kết hợp nhuần nhuyễn giữa Pháp - Thế - Thuật. Như thế, tư tưởng pháp trị mới được
thực sự thực hiện. Trong mỗi chính sách cai trị Đất nước của Tần Thủy Hoàng, ta
đều thấy rõ có sự kết hợp chặt chẽ giữa ba phạm trù đó. Cũng như trong mỗi sự phát
triển của nước Tần, đều có những sách lược pháp trị đúng đắn của Tần Thủy Hoàng.
Thâu tóm lục quốc, thống nhất thiên hạ là thành công đầu tiên thể hiện rõ triết lý
pháp gia của Hàn Phi Tử trong nghiệp trị quốc của Tần Thủy Hoàng, tiếp sau đó là
xây dựng nhà nước tập quyền Trung ương, và thực hiện củng cố chế độ trung ương
tập quyền. Đưa Tần Thủy Hoàng trở thành đại diện lớn nhất, đưa pháp gia lần đầu
tiên được áp dụng và phát triển cao nhất trong lịch sử Trung Quốc.
2.3.1. Trọng tài dùng người - thâu tóm lục quốc
Sau khi Tần Vương Chính chính thức nắm quyền thì, các nước Hàn, Triệu,
Nguỵ, Yên, Tề đang trong tình trạng hèn yếu. Nhưng các nước đó vẫn một mực liên
kết với nhau chống lại nước Tần hùng mạnh. Nhiệm vụ nặng nề của Tần Vương
Chính là làm gì để thống nhất thiên hạ. Đứng trước nhiệm vụ lịch sử nặng nề,
TầnVương Chính cảm thấy khó khăn vô cùng, chưa biết phải làm gì và làm như thế
nào để thống nhất Đất nước. Nhưng cuối cùng Tần Vương Chính cũng hoàn thành
Page 12
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
được sứ mệnh đó. Vậy là do đâu? Có thể nói đó là “thuật” dùng người của ông:
trọng người tài giỏi và dùng họ vào đúng mục, đích đúng vai trò và đúng hoàn cảnh
lịch sử.
Ví như chuyện nước Hàn cử Trịnh Quốc vào Tần giúp làm thủy lợi, danh
nghĩa là thế nhưng trong bụng họ muốn Tần hao tốn tiền của và nhân lực. Hay như
việc đưa Lý Tư (cũng là người nước Hàn) lên làm Tể tướng thay Lã Bất Vi… đã
làm cho các bậc quần thần bất mãn đòi phải “tống cổ hết lũ tàn khách nước ngoài”
bởi họ sợ lại có những tập đoàn hoành hành, thao túng như tập đoàn Lao, Lã trước
đây. Tần Vương Chính đã có “lệnh đuổi khách” nhưng ông đã thu hồi lại lệnh đó
sau khi nghe lời can ngăn của Lý Tư. Trên thực tế, Tần Vương Chính đã nhận thấy
Trịnh Quốc là một nhà xây dựng giỏi, việc xây dựng và tu sửa các công trình thuỷ
lợi cho nhà Tần, càng làm cho kinh tế nước Tần phát triển hơn, và đó sẽ là cơ sở để
nước Tần thống nhất Trung Nguyên.
Ví như chuyện sau khi Tần Vương Chính thu hồi lệnh đuổi khách, ông đã
tiếp thu ý kiến của một nhân vật trụ cột ở nước Ngụy là Liễu về tình thế trước mắt.
Rằng với thực lực của mình, nước Tần tiêu diệt sáu nước phía Đông là chuyện
không khó, nhưng các nước chư hầu hợp lực cùng nhau chống Tần sẽ là trở ngại lớn
nhất cho việc thống nhất Đất nước. Từ đây ông đã nhận thấy cần phải phá vỡ mối
liên minh này, bằng cách phải li gián quân vương các nước, và cử tướng giỏi áp
cảnh tiêu diệt các nước. Tần Vương Chính đã để cho Liễu làm thái uý thống lĩnh
binh quyền, và Lý Tư lập phương pháp thi hành cụ thể, cuối cùng kế hoạch của Tần
Thuỷ Hoàng đã được thực hiện ngay.
Như vậy, ta nhận thấy rằng, “thuật” trị quốc của Tần Thủy Hoàng không chỉ
là biết dùng người tài trí, mà ông còn có một trí lược, mưu lược thâm cao. Một mặt
ông trực tiếp tấn công các nước chư hầu, mặt khác ông cử thuyết khách đến các
nước hoạt động. Tần Vương còn có những hành động quân sự kèm theo làm áp lực.
Tần Thủy Hoàng năm thứ 13 (234 TCN) tiến đánh Hàn không chỉ mong thu phục
Hàn mà mục đích là muốn có được Hàn Phi Tử - người đã mang sách lược pháp trị
đến cho ông.
Page 13
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
Đối với đời sống chính trị trong nước, ông cũng luôn biết lắng nghe ý kiến
của những bậc cao nhân, hiểu biết: như kế sách lấy vàng ngàn cân để phá hoại liên
minh bốn nước Yên - Triệu - Ngô - Sở của Diệu Cơ, hoặc giả phải căn cứ vào tài
năng mà dùng người, đừng nên “cầu toàn trách bị”. Đặc biệt là tư tưởng Pháp trị của
Hàn Phi.
Như vậy với thuật dụng người tài trí và mưu lược thâm cao, mà trong suốt
mười năm, từ Tần Thuỷ Hoàng năm thứ 16 đến năm thứ 26 (230 - 221 TCN). Tần
Vương Chính đã cất quân tấn công các nước chư hầu, thống nhất Đất nước. Trong
vòng mười năm, bằng tài mưu lược của mình, Tần Vương Chính đã kết thúc cục
diện phong kiến cát cứ hàng bảy - tám trăm năm kể từ thời Tây Chu - Xuân Thu Chiến Quốc. Lần đầu tiên nước Trung Hoa được thống nhất thu về một mối.
TầnVương Chính thuận theo yêu cầu phát triển của lịch sử, hoàn thành thống nhất
Đất nước với một sứ mệnh nặng nề mà lịch sử giao phó, lập nên kì tích bất hủ trong
sự phát triển của lịch sử. Tần Thuỷ Hoàng đã thể hiện được cái uy cái “thế” của một
bậc quân vương.
Sau khi thống nhất Đất Nước, Tần Thủy Hoàng xây dựng một nhà nước tập
quyền trung ương, lúc này “pháp” là một phương tiện vô cùng quan trọng để cai trị
Đất nước và cũng từ đấy, “thế” và “thuật” của ông được đưa lên vị trí cao nhất.
2.3.2. Xây dựng một nhà nước tập quyền trung ương
Tần Vương Chính thâu tóm lục quốc, thống nhất thiên hạ, xây dựng một
quốc gia rộng lớn, Hàm Dương làm kinh đô, đất đai chạy dài phía đông đến biển,
phía tây đến Lâm Thao Khương Trung (cao nguyên Cam Thanh), phía nam đến
miếu cửa nhà quay mặt về hướng Bắc, phía bắc lấy Hoàng Hà làm biên giới, nam
theo Âm Sơn đến tận Liêu Đông. Lịch sử đã viết sang trang mới, nhưng xây dựng
một nhà nước như thế nào cho phù hợp với một thời thế mới, là một điều rất quan
trọng. Trong các đại thần đã có rất nhiều ý kiến khác nhau. Thừa tướng Vương
Quán cho rằng nên theo chế độ phân phong, Đình úy Lý Tư chủ trương xây dựng
một nhà nước có nhiều quận, huyện, trung ương tập quyền. Đứng về mặt lịch sử,
Page 14
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
Tần Vương Chính thấy rõ căn bệnh cổ hữu của phân phong là chính quyền phân tán,
cát cứ từng vùng gây ra chiến tranh liên miên, lập các nước chư hầu là lại đi theo lối
cũ, là như gieo mầm hậu hoạ. Trên cơ sở nước Tần, Tần Vương chính quyết định
xây dựng một nhà nước trung ương tập quyền. Từ đây, ông xác lập vị trí cao nhất
cho địa vị, thế lực và uy quyền của mình. Điều này là phù hợp với “Thế” của tư
tưởng pháp gia, và sách lược pháp trị của Hàn Phi Tử.
Việc đầu tiên ông làm là đổi vương hiệu thành Hoàng đế. Ông cho rằng, lúc
này, sáu tiểu vương đã bị diệt, thiên hạ nhất tôn. Hơn nữa hiệu Vương từ thời Ân,
Chu đến nay không còn xứng đáng với công lao cao quý của mình, bởi vậy cần phải
thay đổi danh hiệu, xác lập uy quyền tuyệt đối của người thống trị cao nhất. Cuối
cùng đã đổi “mệnh” thành “chế” (mệnh lệnh của vua ban ra gọi là chế thư)
đổi“lệnh” thành “chiếu” (chiếu thư), từ này thiên tử tự xưng là “trẫm” để biểu thị sự
độc tôn vô nhị. Còn như đế hiệu, tần vương Chính tự nhận mình “đức” bằng cả Tam
Hoàng, càng cao hơn ngũ đế, từ trước tới nay chưa có bậc đế vương nào có công
đức ấy, bởi vậy là nguyên thủ quốc gia, ông lấy hiệu là “Hoàng Đế”, và trở thành vị
Hoàng Đế đầu tiên trong lịch sử Trung Hoa. Từ đây, ông phế bỏ việc đặt “Pháp
thụy” cho mỗi bậc quân vương sau khi qua đời, ông tự xưng là “Thủy Hoàng đế”,
các triều sau cứ theo số mà tính : Nhị thế - Tam thế đến vạn thế truyền mãi mãi như
vậy Tần Thuỷ Hoàng đã tiếp thu tư tưởng “Thế” trong pháp gia, xác lập vị thế cao
nhất cho mình, thể hiện cái uy quyền tuyệt đối trong những ngày đầu cai trị đất
nước.
Thứ đến là ông kiện toàn tổ chức Trung ương tập quyền. Người thống trị cao
nhất của đất nước là Hoàng Đế. Dưới Hoàng đế là cơ cấu chính quyền trung ương,
do “Tam công” phân quản. Thừa tướng đứng đầu trăm quan, giúp Hoàng đế xử lý
đại sự quốc gia, Thái uý đương đầu các quan võ, nắm giữ việc quan; Ngự sử đại phu
phò tá Thừa tướng nắm giữ sổ sách tấu chương, giám sát quan lại các cấp. Dưới
“tam công” có “cửu khanh”, là người trông coi cụ thể mọi công việc của các quan
lại (…). Song Hoàng đế trực tiếp phụ trách tam công, cửu khanh, và là người quyết
định mọi việc quan trọng nhất của đất nước. Rõ ràng, Tần Thủy Hoàng đã xác lập vị
Page 15
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
thế cao nhất cho mình, là người có quyền lực tập trung cao nhất, nó làm nên đặc
điểm nổi bật nhất của chế độ trung ương tập quyền.
Tiếp đến là kiện toàn cơ cấu hành chính các cấp ở địa phương. Bãi bỏ chế độ
phân phong, tiếp tục kiện toàn cơ cấu hành chính hai cấp quận, huyện, và đứng đầu
quận huyện là quan lại. Hoàng đế trực tiếp bổ nhiệm hoặc bãi miễn các quan lại
trong cơ cấu chính quyền từ Trung ương đến quận huyện. Quan lại được hưởng
bổng lộc khi làm tốt vai trò của mình và sẽ bị phạt khi không làm tốt trách nhiệm
của mình. Thông qua bộ máy quan quân đó, quyền uy của Hoàng đế đến tận các địa
phương, thực hiện sự thống trị nhất quán từ trên xuống dưới trong cả nước.
Tần Thủy Hoàng cho tăng cường xây dựng quân đội, ông xác định đây là lực
lượng chính để bảo vệ đất nước, là bộ phận chủ yếu của chính quyền một nước. Tần
Thủy Hoàng qui định con trai 23 tuổi trở đi phải làm binh dịch hai năm, một năm
canh giữ kinh thành, một năm trấn thủ biên cương. Quân đội có cả bộ binh và thủy
quân. Hoàng đế cũng nắm cả quân đội.
Đặc biệt, Tần Thủy Hoàng đã cho soạn thảo pháp luật. Để duy trì đặc quyền
của giai cấp địa chủ, nhà nước đã soạn thảo pháp luật với nhiều hình phạt, có hơn ba
mươi điều, như “điều luật”, “quân tước luật”, “tư không luật”, “công luật”,
“đạo”,“tặc”, “liên tọa pháp” bao gồm các luật pháp về chính trị, kinh tế, quân sự. Về
hình phạt thì lấy trọng hình làm chính, gồm có tị, cung, hình, khí thị, yêu, trảm. Chủ
trương dùng những hình phạt nặng nề, tàn khốc để trấn át nhân dân, (…). Được tiếp
thu tư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử, Tần Thủy Hoàng thấy rõ sự đúng đắn và hiệu
quả khi dùng pháp luật cai trị đất nước. Từ những quy định mang tính chất đơn giản
trong chính trị, kinh tế, Tần Thủy Hoàng đã cho phát triển thành những điều luật
pháp luật, nó được ban bố rộng rãi và bắt buộc mọi người phải làm theo (trừ vua).
Để pháp luật thực hiện thì Tần Thủy Hoàng đã đặt ra những chế độ khen thưởng
cũng như những hình phạt. Song ta đã biết những hình phạt ấy vô cùng độc ác, một
mặt những hình phạt nặng nề như thế sẽ buộc người dân phải thực hiện pháp luật,
như thế mới có một xã hội ổn định để phát triển”, tránh cho con người ta làm điều
ác, một mặt sự tàn khốc của hình phạt khiến họ chỉ vì sợ mà làm theo, trong tư
Page 16
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
tưởng thì luôn chống lại, đây chính là cơ sở cho những cuộc nổi loạn chống lại triều
đình. Song ban bố pháp luật và dùng hình phạt để pháp luật có hiệu lực đó là một
điều phù hợp với quy luật xã hội, và phù hợp với chính sách pháp trị của Hàn Phi
Tử. Bên cạnh đó, nó đã giúp Tần Thủy Hoàng đưa triều Tần trở thành một Vương
triều hưng thịnh, phát triển và ổn định nhất trong lịch sử Trung Hoa thời kì đó cho
dù triều Tần cũng chỉ tồn tại được 15 năm (221 – 206TCN).
Sau khi xây dựng nhà nước tập truyền Trung ương, Tần Thủy Hoàng ra sức
thực hiện và củng cố chế độ trung ương tập quyền đó. Qua đây, thế thuật trị nước
của tần Thủy Hoàng được thể hiện rất rõ.
2.3.3. Thực hiện củng cố chế độ trung ương tập quyền
Khi diệt trừ xong tình trạng phân phong, và cục diện phong kiến cát cứ hang
mấy trăm năm, Tần Thủy Hoàng mới xác lập lên chế độ trung ương tập quyền.
Đứng trước thế lực mới, bọn quý tộc cũ, bọn thư sinh thủ cựu ở sáu nước từng bị
tiêu diệt, vẫn có thái độ thù địch và bất mãn. Bởi vậy cần phải cứng rắn hơn nữa với
các thế lực truyền thống cũ kĩ này. Cần có nhiều biện pháp thúc đẩy chính quyền
mới phát triển, cần phải có nhiều “thuật” củng cố nền chính quyền mới, và giải
quyết các nhân tố thù địch bất lợi với chế độ trung ương pháp quyền.
Việc trước tiên cần làm là tiêu diệt những thế lực cát cứ còn rơi rớt lại. Đầu
tiên, ông cho dời các nhà quý tộc bọn hào phú khắp trong thiên hạ về Hàm Dương.
Như vậy họ phải rời bỏ quê hương, ảnh hưởng chính trị và tiềm lực kinh tế bị giảm
sút, không còn điều kiện để ngóc đầu dậy phản kháng, và đặc biệt, nhà nước trung
ương tập quyền trực tiếp khống chế giám sát họ. Sau đó ông cho đốt thành tiêu trừ
địa bàn cát cứ, loại trừ mọi địa ban hoạt động của các thế lực phản động. Từ nay
giao thông thuỷ lợi cũng trở nên thuận lợi hơn. Và cuối cùng, để tiêu diệt hết các thế
lực cát cứ, ông cho tiêu huỷ binh khí. Đây là những binh khí còn lại trong tay bọn
quý tộc cũ, ông cho thu lại nhân lúc cho dời dân về Hàm Dương. Từ những “thuật”
cai trị đó,Tần Thuỷ Hoàng đã diệt được sự nổi loạn của bọn quí tộc cũ và ngăn ngừa
được sự phản kháng của nhân dân.
Page 17
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
Việc tiếp theo Tần Thuỷ Hoàng làm để củng cố chế độ trung ương là “đốt
sách, chôn sống nhà nho”, người đưa ra ý tưởng này là Lý Tư, ông cho rằng bọn bác
sĩ, nho sinh không nhìn thấy rõ chính quyền mới, họ chủ trương phân phong, khôi
phục Lễ trị, căn cứ vào Nho gia kinh điển như thế không có lợi cho chính quyền
trung ương tập quyền, làm nảy sinh trong dân chúng những ý nghĩ bậy bạ… Do
đó,cho đốt hết các sách sử hiện có ở các nước chư hầu, trừ sách sử của nước Tần;
ngoài những người làm bác sĩ, ai mà còn giữ “kinh thi”, “kinh thư” đều phải đốt hết
; những ai bàn luận về “Thi”, “thư”, các trước tác nho gia kinh điển thì đem ra chém
giữa chợ, lấy đời xưa mà chê đời nay thì giết cả họ, và những sách không bỏ là sách
thuốc sách bói, sách trồng trọt, cấm mở trường tư… Tần Thủy Hoàng đồng ý, đã
cho đốt sách và chôn sống nhà Nho. Trong lĩnh vực văn hoá, ông đã thực hiện chính
sách chuyên chế về văn hoá, với mục đích tăng cường thống trị, củng cố trung ương
tập quyền ngay từ mặt ý thức, “để thiên hạ hết lấy đời xưa mà chê đời nay”. Nhưng
mặt khác lại là sự huỷ diệt một nền văn hoá cổ đại, là một tổn thất nặng nề nhất cho
nền văn hoá Trung Quốc, và Tần Thủy Hoàng trở thành kẻ chống lại sự phát triển
của văn hoá.
Việc kế tiếp, Tần Thủy Hoàng cho thống nhất các loại chế độ. Lấy chế độ
của nước Tần (trước đây), làm tiêu chuẩn, chỉnh đốn lại chế độ mọi mặt văn hoá,
chính trị, kinh tế. Ông mệnh lệnh cho mọi người cày ruộng phải báo số lượng đất
đai của mình để pháp luật thừa nhận quyền tư hữu ruộng đất, song buộc nông dân
với đất đai, ổn định trật tự phong kiến và đặt ra thuế má. Ông thống nhất tiền tệ, đó
là một loại tiền xu hình tròn, có lỗ vuông ở giữa, điều này thuận tiện cho giao lưu
hàng hoá, kinh tế phát triển.
Tần Thủy Hoàng còn cho thống nhất đơn vị đo lường đấu, thăng, hợp… và
thống nhất văn tự, lấy chữ nước Tần làm cơ sở (chữ triện). Những sự thống nhất đó,
Tần Thủy Hoàng đã đưa kinh tế nước Tần phát triển rất nhanh và đặc biệt chính là
thống nhất được quyền lực tập trung.
Page 18
HỌC THUYẾT HÀN PHI TỬ - SỰ NGHIỆP TRỊ QUỐC CỦA TẦN THỦY HOÀNG
Đảm bảo cho chế độ tập quyền trung ương vững mạnh, Tần Thủy Hoàng
đánh lũ Hung Nô phía Bắc, xây dựng trường thành… “Bách bình”, “Bách việt”,
nam thú Ngũ linh ở phía Nam, và mở rộng bờ cõi.
Tần Thủy Hoàng được đánh giá là một nhà chính trị có nhiều cống hiến to
lớn vào sự phát triển của lịch sử, và là một bậc đế vương phong kiến có công lao
kiệt xuất. Ông đã kế thừa tư tưởng pháp trị của Hàn Phi Tử, và sử dụng nó một cách
hiệu quả trong việc cai trị đất nước mình, ông đã đưa triều Tần phát triển đến độ rực
rỡ, và đưa mình lên bậc đế vương thiên hạ với “pháp” mạnh, “thế” cao và “thuật”
sâu…song đồng thời Tần Thủy Hoàng cũng là một tên tội phạm ngăn cản bước tiến
của lịch sử, biến vương triều Tần thành vương triều đen tối và tàn khốc. Ông là một
người có công và cũng là kẻ có tội.
Page 19
- Xem thêm -
.PDF 
25 
109 
126 
