Tài liệu Thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề ở các tỉnh đồng bằng sông hồng việt nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN TRẦN ĐIỆN THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ B¶O VÖ M¤I TR¦êNG LµNG NGHÒ ë C¸C TØNH §åNG B»NG S¤NG HåNG VIÖT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HÀ NỘI - 2016 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN TRẦN ĐIỆN THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ B¶O VÖ M¤I TR¦êNG LµNG NGHÒ ë C¸C TØNH §åNG B»NG S¤NG HåNG VIÖT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT Mã số: 62 38 01 01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM VĂN LỢI HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu của luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Nguyễn Trần Điện MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước có liên quan đến đề tài 1.2. Các công trình nghiên cứu của nước ngoài có liên quan đến đề tài 1.3. Những nhận xét đánh giá và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ Ở VIỆT NAM 2.1. Khái niệm làng nghề, pháp luật bảo vệ môi trường làng nghề và thực hiện pháp luật bảo vệ môi trường làng nghề 2.2. Chủ thể, nội dung, hình thức thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề 2.3. Vai trò và điều kiện bảo đảm việc thực hiện pháp luật bảo vệ môi trường làng nghề 2.4. Thực hiện pháp luật bảo vệ môi trường của một số nước trên thế giới và kinh nghiệm có thể vận dụng ở các làng nghề Việt Nam Chương 3: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ Ở CÁC TỈNH ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội, sự phát triển về làng nghề và tình hình ô nhiễm về môi trường làng nghề ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng 3.2. Những kết quả đạt được trong thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng và nguyên nhân 3.3. Những hạn chế trong thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng và nguyên nhân Chương 4: DỰ BÁO, QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ Ở CÁC TỈNH ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 4.1. Dự báo và quan điểm thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng 4.2. Một số giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật bảo vệ môi trường làng nghề ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng KẾT LUẬN DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC VÀ ĐỀ TÀI CỦA TÁC GIẢ Đà ĐƯỢC CÔNG BỐ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 6 6 14 17 20 20 26 39 45 54 54 63 90 118 118 123 154 156 157 171 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTNMT Bộ Tài nguyên và Môi trường BVMT Bảo vệ môi trường CBLTTP Chế biến lương thực thực phẩm CNH Công nghiệp hóa CTR Chất thải rắn DTLS Di tích lịch sử ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ĐTM Đánh giá tác động môi trường HĐH Hiện đại hóa HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã KHCN Khoa học và Công nghệ LNTT Làng nghề truyền thống MTLN Môi trường làng nghề ONKK Ô nhiễm không khí ONMT Ô nhiễm môi trường PTBV Phát triển bền vững QCKT Quy chuẩn kỹ thuật QPPL Quy phạm pháp luật SXLN Sản xuất làng nghề TCCP Tiêu chuẩn cho phép TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam THPL Thực hiện pháp luật TTCN Tiểu thủ công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau khi Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 36/CT-TW ngày 25/6/1998 về tăng cường công tác bảo vệ môi trường (BVMT) trong thời kỳ công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) đất nước [6], Đảng ta đã nhận thức được vai trò, tầm quan trọng của BVMT, đó là “Bảo vệ môi trường là một vấn đề sống còn của đất nước, của nhân loại; là nhiệm vụ có tính xã hội sâu sắc”. Làng nghề là một trong những nét đặc thù của nông thôn Việt Nam, nhất là ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng (ĐBSH), bởi đây là vùng đất có lịch sử tồn tại từ hàng trăm năm nay, tập trung nhiều nhất các làng nghề ở Việt Nam và hoạt động hầu hết ở các ngành kinh tế chủ yếu. Trong những năm qua, hoạt động làng nghề ở làng nghề ĐBSH đã có bước nhảy vọt lớn, sôi động chưa từng thấy. Các làng nghề đã góp phần rất lớn trong việc giải quyết công ăn việc làm cho nhân dân trong tỉnh, giảm tỷ lệ đói nghèo trong vùng, góp phần đáng kể trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn. Gần đây, số hộ sản xuất và cơ sở ngành nghề nông thôn đang ngày một tăng lên trong khi trang thiết bị, công nghệ cũ kỹ, lạc hậu đã gây ra ô nhiễm môi trường (ONMT) làng nghề trầm trọng. Từ đó, Đảng ta đã đề ra nhiều chủ trương, đường lối về những vấn đề liên quan đến quản lý việc thực hiện pháp luật (THPL) về BVMT nói chung, THPL về BVMT làng nghề nói riêng, đáng chú ý là Nghị quyết số 41-NQ/TƯ ngày 15/11/2004 của Bộ Chính trị về “Bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” trong đó đã xác định một trong các nhiệm vụ cụ thể là: “Khắc phục cơ bản nạn ONMT làng nghề, các cơ sở công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp đi đôi với hình thành các cụm công nghiệp bảo đảm các điều kiện về xử lý môi trường; chủ động có kế hoạch thu gom và xử lý khối lượng rác thải ngày càng tăng lên”. Đây là cơ sở để các cơ quan nhà nước cụ thể hóa bằng việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) và tổ chức THPL về BVMT làng nghề, đồng thời cũng là cơ sở để Đảng bộ ở các tỉnh ĐBSH có sự chỉ đạo cụ thể, sát và đúng với điều kiện địa phương mình. Việc THPL về BVMT làng nghề có vai trò vô cùng quan trọng, cụ thể là: góp phần đưa pháp luật vào đời sống thực tiễn và ngăn ngừa, hạn chế các vi phạm pháp luật về môi trường làng nghề (MTLN); góp phần phổ biến giáo dục pháp luật, xây dựng thói quen sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật; đảm bảo quyền con người được sống trong môi trường lành mạnh; đảm bảo sự phát triển bền vững (PTBV). Việc THPL về BVMT làng nghề vì vậy phải quán triệt theo đường lối, chủ trương của Đảng và các nghị quyết của Đảng bộ ở các tỉnh ĐBSH, phải gắn với PTBV làng nghề và là 2 trách nhiệm chung của chính quyền ở Trung ương; địa phương, cộng đồng sản xuất, kinh doanh và của cộng đồng dân cư làng nghề ở các tỉnh ĐBSH. Trong những năm qua, Đảng, Nhà nước ta đã triển khai thực hiện nhiều giải pháp nhằm nâng cao công tác THPL về BVMT làng nghề, do đó đã và đang làm chuyển biến đáng kể nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền, mặt trận Tổ quốc, đoàn thể, nhân dân và các cơ sở, hộ gia đình sản xuất làng nghề ở các tỉnh ĐBSH về vai trò, tầm quan trọng của việc THPL về BVMT làng nghề, góp phần tích cực vào việc giảm thiểu ONMT ở các làng nghề vùng ĐBSH. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc THPL về BVMT làng nghề trên phạm vi cả nước nói chung, ở các tỉnh ĐBSH nói riêng còn bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập trên nhiều phương diện: pháp luật - chính sách, cán bộ, thể chế và bộ máy, đầu tư,... do nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc tuân thủ các văn bản QPPL về BVMT trong hoạt động sản xuất làng nghề chỉ dừng lại ở mức độ rất khiêm tốn. Kết quả là vẫn còn nhiều bất cập trong việc quán triệt và triển khai các văn bản QPPL của các cán bộ làm công tác môi trường các cấp từ Trung ương đến các tỉnh ĐBSH; các đơn vị, cá nhân thi hành luật còn nhiều lúng túng, gây nên nhiều hiện tượng tiêu cực, làm ngơ trước pháp luật của một số bộ phận người dân trong làng nghề cũng như cán bộ quản lý. Công tác thanh tra, kiểm tra của các cơ quan quản lý Nhà nước ở Trung ương và các tỉnh ĐBSH về môi trường cũng như thanh tra việc thi hành luật tại các làng nghề chưa được thường xuyên và triệt để, tạo ra những khe hở trong việc thực hiện luật BVMT. Các cơ sở trong làng nghề tại các tỉnh ĐBSH không thực hiện các hồ sơ, thủ tục về môi trường; không phân loại, xử lý chất thải; trốn tránh nghĩa vụ, trách nhiệm với xã hội, cộng đồng. Công tác xử lý vi phạm pháp luật các cơ sở trong làng nghề tại các tỉnh ĐBSH cũng gần như bị “bỏ trống” trong khi các hành vi vi phạm lại rất phổ biến. Hình thức xử lý chủ yếu là nhắc nhở, chưa xử lý hành chính cũng như áp dụng các hình thức xử phạt bổ sung khác. Điều đó dẫn đến việc hầu hết các cơ sở sản xuất làng nghề đều xem nhẹ công tác an toàn vệ sinh lao động và THPL về BVMT làng nghề. Thực trạng trên đây đã và đang gây ra những khó khăn cho việc tiếp tục triển khai thực hiện có hiệu quả THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH, tác động tiêu cực tới sức khỏe của cộng đồng, tới tiến trình PTBV làng nghề mà Đảng và Nhà nước ta đã chủ trương xây dựng. Trước thực trạng đó, từ nhiều năm nay đã có nhiều các công trình nghiên cứu về làng nghề, về ONMT làng nghề, nhưng chưa có một công trình nào phân tích và đánh giá một cách toàn diện, có hệ thống về thực trạng THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH từ góc độ lý luận, chỉ ra những hạn chế, bất cập trong quá 3 trình THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH, đồng thời đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật về BVMT làng nghề. Từ những lý do trên cho thấy, việc củng cố, phát triển các vấn đề lý luận về THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH, đánh giá thực trạng, nguyên nhân để từ đó đề ra các giải pháp bảo đảm THPL về BVMT làng nghề vùng ĐBSH là một vấn đề có tầm quan trọng và mang tính cấp thiết. Đó cũng là lý do tác giả chọn vấn đề “Thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng Việt Nam” làm đề tài luận án Tiến sỹ luật học. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án phân tích làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về THPL về BVMT làng nghề; phân tích đánh giá thực trạng THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH và đưa ra dự báo, đề xuất các quan điểm, giải pháp nhằm bảo đảm việc THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận án có những nhiệm vụ sau: Một là, xây dựng các khái niệm về làng nghề; pháp luật BVMT làng nghề và THPL về BVMT làng nghề; xác định chủ thể, các nội dung và hình thức THPL về BVMT làng nghề; luận giải vai trò của việc THPL về BVMT làng nghề và các điều kiện bảo đảm việc THPL về BVMT làng nghề; nghiên cứu việc THPL về BVMT làng nghề ở một số nước trên thế giới và những kinh nghiệm có thể vận dụng cho việc THPL về BVMT làng nghề ở Việt Nam, trong đó có ĐBSH. Hai là, phân tích, làm rõ tình hình ONMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH; phân tích, đánh giá những kết quả đạt được và hạn chế, bất cập trong việc THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH, rút ra các nguyên nhân khách quan và chủ quan của những kết quả đạt được và hạn chế, bất cập. Ba là, dự báo và xây dựng các quan điểm về THPL về BVMT ở các tỉnh ĐBSH; Luận giải và đề xuất hai nhóm giải pháp, với nhiều giải pháp cụ thể có tính khả thi đảm bảo THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận về THPL về BVMT làng nghề ở Việt Nam trong đó có các tỉnh ĐBSH (gồm 11 tỉnh vùng ĐBSH) và quá trình THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH. 4 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: luận án nghiên cứu, đánh giá thực trạng THPL về BVMT làng nghề ở các cấp: tỉnh, thành phố, quận, huyện, xã, phường, thôn trên địa bàn 11 tỉnh vùng ĐBSH bao gồm: Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Hà Nam, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Quảng Ninh. - Về thời gian: luận án nghiên cứu pháp luật và đánh giá thực trạng THPL về BVMT làng nghề từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 ra đời đến nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về nhà nước và pháp luật, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, quan điểm của Đảng ta về Nhà nước và pháp luật nói chung và quan điểm BVMT làng nghề nói riêng. Bên cạnh đó, luận án cũng kế thừa và tiếp thu quan điểm, kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn về BVMT và THPL về BVMT nói chung; BVMT làng nghề và THPL về BVMT làng nghề nói riêng của các nhà nghiên cứu đi trước. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện dựa trên cơ sở phép duy vật biện chứng, duy vật lịch sử kết hợp các phương pháp nghiên cứu: phân tích - tổng hợp, lịch sử - cụ thể, logic, thống kê - so sánh. Các phương pháp nghiên cứu nói trên được sử dụng cụ thể trong các chương của luận án như sau: Trong Chương 1, tác giả sử dụng phương pháp thống kê, so sánh, phân tích tài liệu thứ cấp nhằm tham khảo, đánh giá và chọn lọc kế thừa các công trình nghiên cứu, bài viết liên quan đến lĩnh vực đề cập; đồng thời xác định được những vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu của luận án. Trong Chương 2, tác giả chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích - tổng hợp, lịch sử - cụ thể, phương pháp logic và so sánh để nghiên cứu và làm sáng tỏ cơ sở lý luận của luận án; nghiên cứu vấn đề THPL về BVMT làng nghề và kinh nghiệm một số nước trên thế giới, từ đó chỉ ra những giá trị tham khảo cho các tỉnh ĐBSH. Trong Chương 3, tác giả sử dụng phương pháp so sánh - thống kê, phân tích tổng hợp, lịch sử - cụ thể để phân tích hiện trạng ONMT làng nghề; đánh giá, phân tích những kết quả, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH. Trong Chương 4, tác giả sử dụng phương pháp phân tích - tổng hợp, lịch sử - cụ thể, logic, để phân tích và làm sáng tỏ các quan điểm và giải pháp nhằm đảm bảo THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH. 5 Có thể nói Luận án đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu và đã kết hợp, sử dụng linh hoạt nhiều phương phương pháp trong các chương để giải quyết các vấn đề trong Luận án một cách khách quan toàn diện. 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án Dưới góc độ lý luận chung về Nhà nước và pháp luật, Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH Việt Nam. Luận án có những đóng góp về mặt khoa học đó là: Thứ nhất, luận án đã xây dựng được khái niệm pháp luật BVMT làng nghề và khái niệm THPL về BVMT làng nghề; phân tích làm rõ chủ thể, nội dung, hình thức, vai trò, các điều kiện đảm bảo THPL về BVMT làng nghề; phân tích làm rõ việc THPL về BVMT làng nghề một số nước trên thế giới và những kinh nghiệm có thể vận dụng. Thứ hai, luận án đã chỉ rõ tình trạng ô nhiễm làng nghề ở các tỉnh ĐBSH; nghiên cứu, phân tích, đánh giá một cách hệ thống thực trạng THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH, nêu lên những kết quả đạt được, những hạn chế bất cập, nguyên nhân của những kết quả đạt được cũng như của những hạn chế, bất cập đó. Thứ ba, luận án nêu lên được các quan điểm và đề xuất giải pháp có tính khả thi về bảo đảm THPL về BVMT làng nghề ở các tỉnh ĐBSH, nhằm bảo vệ môi trường trong các làng nghề ở các tỉnh ĐBSH Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Về mặt lý luận, kết quả và đóng góp mới của luận án góp phần làm sáng tỏ và phong phú thêm những vấn đề lý luận THPL về BVMT làng nghề trên cả nước nói chung và vùng ĐBSH nói riêng. Về mặt thực tiễn, luận án là tài liệu có giá trị tham khảo cho cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền nhằm nâng cao chất lượng công tác THPL về BVMT làng nghề nói chung, đặc biệt phục vụ cho các cơ quan quản lý nhà nước ở các tỉnh ĐBSH trong công tác THPL về BVMT làng nghề của tỉnh trong thời gian tới. Luận án cũng là tài liệu bổ ích trong nghiên cứu và giảng dạy của các cơ sở đào tạo luật và cho những ai quan tâm đến vấn đề này. 7. Kết cấu của luận án Ngoài lời mở đầu, kết luận, danh mục công trình khoa học và đề tài của tác giả đã được công bố, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án được kết cấu thành 4 chương, 12 tiết. 6 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về môi trường làng nghề Hiện nay có nhiều đề tài nghiên cứu khoa học các cấp, các luận án, luận văn hay các bài viết được công bố trên các trang báo, báo điện tử, các tạp chí hay các phương tiện thông tin đại chúng,... về vấn đề làng nghề và ONMT do các hoạt động của làng nghề gây ra. Có thể nhận thấy các công trình nghiên cứu về lĩnh vực này rất phong phú và đa dạng, liên quan đến đề tài luận án tiêu biểu có các công trình: * Về đề tài nghiên cứu: Điển hình trong các nghiên cứu về ONMT làng nghề là “Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn nhằm xây dựng các chính sách và giải pháp cải thiện môi trường các làng nghề nông thôn Việt Nam" của Đặng Kim Chi [38]. Đề tài đã tập trung nghiên cứu định hướng các chính sách nhằm PTBV làng nghề phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam và đề xuất các nhóm giải pháp cải thiện môi trường ở các làng nghề Việt Nam như: giải pháp công nghệ xử lý môi trường cho các làng nghề chế biến nông sản thực phẩm, làng nghề tái chế kim loại; các giải pháp sản xuất sạch hơn cho làng nghề tái chế kim loại đem lại hiệu quả to lớn về mặt sinh thái, môi trường và xã hội. Đề tài nghiên cứu cũng đã thiết kế xây dựng phần mềm cơ sở dữ liệu và website MTLN, băng hình, áp phích,... giúp cho công tác quản lý môi trường ở làng nghề hiệu quả hơn, góp phần cung cấp thông tin, tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức của cộng đồng về BVMT làng nghề. “Những giải pháp nhằm phát triển làng nghề ở một số tỉnh đồng bằng sông Hồng” của Nguyễn Trí Dĩnh [69], đã chỉ ra rằng môi trường ở các làng nghề vùng ĐBSH ngày càng bị ô nhiễm nặng nề do các hộ sản xuất nghề thiếu ý thức BVMT và hạn chế về điều kiện vốn, kỹ thuật, thiếu quy hoạch tổng thể và hầu như không đầu tư xử lý chất thải, vi phạm nghiêm trọng Luật BVMT; từ đó đề xuất các giải pháp BVMT làng nghề như: cần xây dựng và hoàn thiện chính sách ngăn ngừa ONMT đồng bộ; quy hoạch và xây dựng khu, cụm công nghiệp làng nghề đạt tiêu chuẩn môi trường; kiện toàn các cơ quan quản lý môi trường ở tỉnh và huyện đủ mạnh để thực thi các nhiệm vụ BVMT nói chung và MTLN nói riêng; tăng cường công tác giáo dục, đào tạo, nâng cao nhận thức của người dân nói chung và ở làng nghề nói riêng về môi trường; chú trọng đầu tư cho công tác BVMT làng nghề một cách thỏa đáng. “Khôi phục và phát triển làng nghề ở vùng đồng bằng sông Hồng nước ta hiện nay” của Đỗ Thị Thạch [106], đã chỉ ra rằng môi trường đất, nước, không khí ở các làng 7 nghề vùng ĐBSH đang bị ô nhiễm trầm trọng, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe của người dân nơi đây. Nguyên nhân là do: sự phát triển mạnh mẽ của làng nghề chưa đồng bộ với các biện pháp xử lý, BVMT; các làng nghề chưa có thói quen quan tâm đến môi trường khi sản xuất, ít đầu tư chi phí cho BVMT. Tác giả đã đưa ra một số giải pháp phát triển làng nghề vùng ĐBSH, trong đó có ‘Phát huy tốt vai trò của cấp chính quyền, đoàn thể cấp xã trong việc xử lý phạt những người gây ô nhiễm trong các làng nghề; dành thêm kinh phí hoạt động môi trường cho cấp xã để họ có điều kiện theo dõi sát sao hơn, có trách nhiệm hơn đối với môi trường địa phương và trong các làng nghề’. “Nghiên cứu phát triển làng nghề tỉnh Quảng Ngãi” của Hồ Kỳ Minh [91], đã chỉ ra rằng nguồn nước, không khí tại 10 làng nghề tỉnh Quảng Ngãi được khảo sát đang bị ô nhiễm và mức độ ô nhiễm ngày càng gia tăng. Tác giả đã đưa ra một số giải pháp khắc phục và cải thiện tình trạng ONMT tại các làng nghề nơi đây như: tăng cường công tác tuyên truyền Luật BVMT và các văn bản chỉ đạo của các cơ quan ban ngành nhằm nâng cao nhận thức trách nhiệm cộng đồng về công tác BVMT, tuân thủ việc lập báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) hoặc cam kết BVMT tùy theo quy mô sản xuất; tuân thủ quy trình xử lý khí thải, nước thải và thu gom rác thải, chất rắn trong làng nghề; đưa các quy định cụ thể về môi trường vào hương ước, chỉ tiêu xây dựng Làng văn hoá để mọi người thực hiện. Đối với cơ quan quản lý MTLN: thực hiện quy hoạch và xây dựng các cụm công nghiệp làng nghề; giám sát chất lượng môi trường, đồng thời tăng cường công tác kiểm tra việc thực hiện Luật BVMT, các quy định về môi trường; có chính sách hỗ trợ kinh phí cho các hoạt động di dời và các dự án cải tạo, xử lý ONMT ở các làng nghề,… * Về sách: “Làng nghề Việt Nam và môi trường” của Đặng Kim Chi [37] là công trình nghiên cứu tổng quát nhất về vấn đề làng nghề và thực trạng ONMT các làng nghề hiện nay. Tác giả nêu rõ từ lịch sử phát triển, phân loại, các đặc điểm cơ bản làng nghề, hiện trạng kinh tế, xã hội của các làng nghề Việt Nam hiện nay. Cùng với đó là hiện trạng môi trường các làng nghề (có phân loại cụ thể 5 nhóm ngành nghề chính). Qua đó cũng nêu rõ các tồn tại ảnh hưởng tới phát triển kinh tế và BVMT của làng nghề, nêu dự báo phát triển và mức độ ô nhiễm đến năm 2010, một số định hướng xây dựng chính sách đảm bảo phát triển làng nghề bền vững và đề xuất các giải pháp cải thiện môi trường cho từng loại hình làng nghề của Việt Nam. * Về luận văn, luận án: “Phát triển bền vững làng nghề truyền thống vùng kinh tế trọng điểm Bắc bộ" của Bạch Thị Lan Anh [2] đã chỉ ra thách thức từ vấn đề ONMT do sự phát triển tự phát, thiếu quy hoạch của các làng nghề, trên cơ sở phân tích, đưa ra một số giải pháp 8 khắc phục trong đó có giải pháp quy hoạch gắn với BVMT và đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng trong các LNTT: tập trung phát triển hệ thống xử lý chất thải, hệ thống thoát nước, có kế hoạch di dời các ngành nghề sản xuất gây ô nhiễm ra khỏi cộng đồng dân cư; nhà nước đặt hàng các trung tâm khoa học nghiên cứu chuyển giao công nghệ thích hợp và cải tiến công nghệ sản xuất phù hợp từng loại hình sản xuất, đổi mới trang thiết bị,.. để hạn chế ONMT; tăng cường tuyên truyền cho người dân trong khu vực làng nghề về Luật BVMT và các phương pháp giảm thiểu ONMT; xây dựng hương ước trong việc đảm bảo môi trường xanh, sạch, đẹp nhằm giảm ONMT và PTBV… “Nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý sử dụng đất tại các làng nghề tỉnh Bắc Ninh theo quan điểm phát triển bền vững" của Nguyễn Thị Ngọc Lanh [88], đã tiến hành đánh giá tác động của hoạt động sản xuất làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh đến môi trường và kết quả cho thấy các hoạt động sản xuất làng nghề ở đây đã gây ra ONMT đất, nước, không khí, môi trường sinh thái- cảnh quan. Tác giả đã đề xuất một số giải pháp quản lý, sử dụng đất đai tại các làng nghề tỉnh Bắc Ninh theo quan điểm PTBV, trong đó có nhóm giải pháp về BVMT làng nghề: quy hoạch lại không gian làng nghề; bố trí, sắp xếp lại đất đai trong làng nghề, bố trí đất để xây dựng hệ thống xử lý nước thải, chất thải, xử lý, chôn lấp rác thải; quan tâm đến môi trường lao động, cải tiến công nghệ sản xuất, tuyên truyền phổ biến pháp luật về môi trường và chính sách kèm theo; quản lý môi trường thông qua hương ước làng xã. “Nghiên cứu phát triển làng nghề gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Bắc Ninh" của Lê Xuân Tâm [104], đã tiến hành đánh giá thực trạng phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, trong đó hiện trạng ONMT nước, đất, CTR ở các làng nghề có xu hướng ngày càng gia tăng mức độ trầm trọng mặc dù các ban ngành địa phương đã triển khai một số biện pháp BVMT. Một số nguyên nhân được chỉ ra trong đó có việc chức năng, nhiệm vụ BVMT còn chồng chéo và không rõ ràng giữa các bộ, ngành, địa phương; máy móc thiết bị cũ kĩ, chắp vá, tỷ lệ tự chế rất cao, công nghệ sản xuất lạc hậu; sản xuất mang tính cá thể là phổ biến, chủ yếu là sản xuất nhỏ lẻ, manh mún; trình độ học vấn, năng lực quản lý của người chủ sản xuất hạn chế, chủ yếu dựa vào kinh nghiệm; thiếu mặt bằng sản xuất và vốn đầu tư còn hạn hẹp,…Cuối cùng, tác giả đề xuất một số giải pháp phát triển làng nghề Bắc Ninh gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới đến năm 2020 của tỉnh. “Làng nghề truyền thống phục vụ du lịch ở tỉnh Thừa Thiên Huế" của Nguyễn Lê Thu Hiền [76], đã nêu lên thực trạng môi trường sinh thái ở một số LNTT phục vụ du lịch ngày càng xuống cấp, ô nhiễm trầm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe của con người và đến quá trình phát triển du lịch nơi đây. Trong số các giải pháp cơ bản mà tác giả đề xuất nhằm phát triển LNTT phục vụ du lịch ở tỉnh Thừa Thiên Huế, bao gồm cả nhóm 9 giải pháp ‘phát triển LNTT phục vụ du lịch bền vững gắn với BVMT’, cụ thể: xây dựng quy hoạch không gian LNTT hợp lý; trang bị các thiết bị thu gom phế thải, thay thế các công nghệ cũ, lạc hậu, xây dựng mương thu gom nước thải kiên cố; trồng cây xanh; giáo dục ý thức vệ sinh môi trường cho toàn bộ nhân viên,… “Đánh giá thiệt hại kinh tế do chất thải phát sinh từ hoạt động sản xuất tại làng nghề chế biến nông sản vùng đồng bằng sông Hồng" của Trần Văn Thể [110], đã phân tích các đặc điểm sản xuất ở làng nghề chế biến nông sản làm phát sinh chất thải, từ đó lựa chọn các phương pháp phù hợp để đánh giá thiệt hại kinh tế do chất thải phát sinh tại các làng nghề này. Trên cơ sở rà soát những vướng mắc, bất cập về công tác quản lý kết hợp với hiện trạng về ONMT và thiệt hại kinh tế, luận án đã đề xuất một số giải pháp có tính khả thi, thực tiễn để quản lý làng nghề theo hướng giảm thiểu thiệt hại kinh tế hướng tới PTBV và BVMT làng nghề. “Phát triển bền vững làng nghề ở Bắc Ninh” của Nguyễn Thị Mai Hương [83], đã đánh giá thực trạng của PTBV làng nghề trong những năm gần đây ở Bắc Ninh và đề xuất phương hướng, giải pháp cơ bản nhằm thúc đẩy PTBV làng nghề, trong đó có nhóm giải pháp để cải thiện môi trường như: có các biện pháp hữu hiệu để giảm thiểu ONMT; có kế hoạch, lộ trình để từng bước tiến tới thực hiện triệt để việc tách khu sản xuất ra khỏi khu dân cư, quy hoạch các LNTT và xây dựng hợp lý khu công nghiệp làng nghề mới và có kế hoạch quản lý tốt môi trường; triển khai áp dụng các tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất để nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm lượng chất thải; tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức và trách nhiệm BVMT cho các chủ sản xuất, người lao động và nhân dân, kết hợp với thanh tra xử phạt thích đáng đối với những trường hợp vi phạm các quy định về MTLN. * Về các bài báo, tạp chí: “Môi trường làng nghề với việc phát triển du lịch bền vững” của Lê Hải [74] đã đề một số giải pháp giảm thiểu ONMT làng nghề có tính khả thi và có hiệu quả trong điều kiện của Việt Nam hiện nay đó là giải pháp có sự tham gia của cộng đồng và phát triển làng nghề gắn với phát triển du lịch. “Phát triển làng nghề và vấn đề bảo vệ môi trường trước hết là nước sạch” của Ngô Thái Hà [73] đã chỉ rõ vai trò ích lợi của sự phát triển làng nghề; vấn đề kiểm soát và xử lý rác thải môi trường hiện nay ở các làng nghề; chỉ ra các nguyên nhân gây ô nhiễm trong làng nghề và đề xuất các giải pháp cải thiện tình hình ONMT ở các làng nghề như: tập trung các làng nghề theo hướng chuyên môn hóa để xử lý ô nhiễm; đề cao vai trò giám sát của chính quyền cơ sở và Nhà nước và giải pháp quy hoạch cụm công nghiệp làng nghề. 10 “Làng nghề và bảo vệ môi trường làng nghề theo hướng phát triển bền vững” của Chu Thái Thành [108] đã chỉ ra những thách thức trong sự phát triển làng nghề hiện nay đó là hiện trạng ONMT gây ra bởi các hoạt động sản xuất làng nghề. Để giải quyết hậu quả ô nhiễm, tác giả đề xuất giải pháp: chú trọng chính sách PTBV làng nghề; quy hoạch không gian làng nghề; tăng cường quản lý môi trường tại các làng nghề; phát hiện và xử lý làng nghề gây ô nhiễm; tổ chức thí điểm triển khai áp dụng sản xuất sạch tại các làng nghề. “Hiện trạng và các giải pháp bảo vệ môi trường làng nghề trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa” của Tạ Hoàng Tùng Bắc [5] đã chỉ ra rằng hầu hết các làng nghề trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa đều chưa có biện pháp thu gom, xử lý khí thải tập trung, chưa được đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung, nước thải chưa được thu gom xử lý hoặc chưa qua xử lý thải trực tiếp ra môi trường; chất thải rắn phát sinh từ quá trình sản xuất chưa được xử lý hoặc xử lý không triệt để,… đã và đang nảy sinh nhiều vấn đề ONMT nông thôn, tác động xấu đến môi trường đất, nước, không khí và sức khỏe của người dân trong các làng nghề. Tác giả đã đề xuất một số giải pháp giảm thiểu ONMT làng nghề đối với cơ quan quản lý nhà nước và các cơ sở sản xuất trong làng nghề. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về thực hiện pháp luật bảo vệ môi trường làng nghề Thứ nhất là, nhóm các công trình nghiên cứu về THPL nói chung: là một trong những nội dung quan trọng của khoa học Lý luận và Lịch sử Nhà nước và pháp luật. Nội dung này được các nhà Luật học, các nhà lý luận đề cập, nghiên cứu, bàn luận phân tích trên nhiều diễn đàn, song chủ yếu nhất là trong các cuốn giáo trình, sách giáo khoa, sách chuyên khảo của các cơ sở chuyên ngành luật ở nước ta. Có thể kể một vài công trình tiêu biểu như: * Về sách: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện pháp luật”, của Nguyễn Văn Mạnh [90] đã nêu lên những điểm hạn chế trong lý luận về THPL mà các giáo trình hiện đang sử dụng trong các trường học, trên cơ sở đó đã chỉ ra những bất cập, hạn chế trong việc THPL và nêu lên những điểm cần bổ sung, những định hướng đổi mới, hoàn thiện hoạt động THPL. Bên cạnh đó, các tác giả cũng nêu lên thực trạng THPL trong một số lĩnh vực của Quốc hội với việc quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước; THPL của HĐND trong việc thực hiện chức năng giám sát, ban hành Nghị quyết và việc UBND các tổ chức thực hiện các Nghị quyết HĐND đã ban hành. “Thực hiện và áp dụng pháp luật ở Việt Nam”, của Nguyễn Minh Đoan [71], gồm 05 chương bàn sâu về THPL. Chương 1 được tác giả dành nghiên cứu về khái niệm, 11 mục đích, ý nghĩa và các hình thức THPL như: Tuân thủ pháp luật, thi hành pháp luật, sử dụng pháp luật và áp dụng pháp luật. Chương 2 đi sâu nghiên cứu về áp dụng pháp luật, những trường hợp cần áp dụng pháp luật, đặc điểm và các nguyên tắc cơ bản của áp dụng pháp luật, quyết định áp dụng pháp luật. Chương 3 nghiên cứu về quy trình thực hiện và áp dụng pháp luật. Chương 4 được dành để phân tích một số yếu tố và điều kiện cơ bản bảo đảm THPL. Chương 5 nghiên cứu về các tiêu chí đánh giá hiệu quả THPL, thực trạng THPL ở Việt Nam và một số giải pháp nâng cao hiệu quả THPL ở Việt Nam. “Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật” của Trường Đại học Luật Hà Nội. Nội dung giáo trình đã dành chương X “Thực hiện pháp luật, áp dụng pháp luật và giải thích pháp luật” [117, tr.181-208] để nghiên cứu về THPL và áp dụng pháp luật. Giáo trình đã nêu lên THPL là hành vi thực tế hợp pháp, có mục đích của các chủ thể nhằm hiện thực hoá các quy định của pháp luật, làm cho chúng đi vào cuộc sống. Giáo trình cũng đã nêu lên 04 hình thức THPL đó là, tuân thủ pháp luật, thi hành (chấp hành) pháp luật, sử dụng pháp luật và áp dụng pháp luật. Trong đó áp dụng pháp luật là một hình thức của THPL song nó có đặc điểm riêng so với các hình thức khác nên các tác giả dành nhiều trang sách để viết về vấn đề này [117, tr.184-204]. Thứ hai là, Nhóm các công trình nghiên cứu về THPL về BVMT: xuất phát từ thực tiễn, đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề môi trường dưới góc độ quản lý kinh tế môi trường và pháp luật về môi trường như: * Về đề tài nghiên cứu: “Xây dựng thí điểm mô hình quản lý môi trường cộng đồng” của Cục môi trường - Bộ Khoa học công nghệ và Môi trường [67] trên 07 điểm thuộc ba miền. Kết quả nghiên cứu đến nhiều khía cạnh liên quan đến môi trường như hiện trạng sản xuất, hiện trạng môi trường, nguyên nhân gây ô nhiễm, ảnh hưởng của các chất ô nhiễm đến đời sống cộng đồng, việc BVMT tại các làng nghề. Tuy nhiên, nghiên cứu triển khai trên quy mô rộng trong thời gian ngắn nên tính định lượng, định tính thấp, thiên về nghiên cứu kĩ thuật môi trường. “Nghiên cứu hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp môi trường” của Cục Môi trường đã chỉ ra những mâu thuẫn tồn tại trong môi trường và hướng giải quyết các tranh chấp môi trường [66]. “Crafting sustainability: managing water pollution in Vietnam’s craft villages” (Phát triển bền vững nghề: quản lý ô nhiễm nguồn nước ở các làng nghề Việt Nam) của Sango Mahanty và cộng sự [153], đề cập đến sự phát triển nhanh chóng của 2.790 làng nghề nông thôn Việt Nam kể từ năm 1980, khi Việt Nam thông qua chính sách “đổi mới", đã đe dọa tới môi trường và sức khỏe con người. Bản chất quy mô nhỏ và 12 phân tán của sản xuất thủ công đã thách thức Nhà nước trong việc kiểm soát ONMT và mức độ ô nhiễm ở các làng nghề vẫn gia tăng một cách đáng báo động. Các dự án PTBV có thể là phương pháp tiếp cận tốt hơn để giải quyết các vấn đề ONMT nan giải. Ngoài ra, công trình này đã tổng hợp những kết quả nghiên cứu và đưa ra các khuyến nghị cho việc xây dựng chính sách tương lai về kiểm soát ô nhiễm ở các làng nghề. * Về luận án, luận văn: “Xậy dựng và hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực bảo vệ môi trường tại Việt Nam” của Vũ Thu Hạnh [75] đã trình bày những vấn đề lý luận về tranh chấp môi trường và phân tích một cách toàn diện về cơ chế giải quyết tranh chấp môi trường ở Việt Nam, những đòi hỏi riêng của việc giải quyết tranh chấp môi trường, từ đó tìm kiếm cách thức giải quyết hợp lý những xung đột lợi ích trong lĩnh vực này. “Pháp luật kiểm soát ONMT do các hoạt động của làng nghề gây ra ở Việt Nam hiện nay” của Lê Kim Nguyệt [93] đã đi sâu nghiên cứu về kiểm soát ONMT làng nghề, một khía cạnh trong THPL về BVMT làng nghề. Luận án đã nêu lên những nội dung cơ bản của pháp luật kiểm soát ONMT do các hoạt động của làng nghề gây ra ở Việt Nam; các nhân tố tác động đến pháp luật kiểm soát ONMT ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay; phân tích những điểm đã đạt được cũng như những hạn chế, vướng mắc của thực trạng pháp luật kiểm soát ONMT do các hoạt động của làng nghề gây ra ở Việt Nam, chỉ ra nguyên nhân của những ưu khuyết điểm đó; phân tích và đưa ra những bình luận về một số quan điểm hoàn thiện pháp luật kiểm soát ONMT do các hoạt động của làng nghề gây ra ở Việt Nam. Cuối cùng tác giả phân tích những quan điểm đề xuất và những giải pháp hoàn thiện pháp luật kiểm soát ONMT do các hoạt động của làng nghề gây ra ở Việt Nam. “Quản lý nhà nước bằng pháp luật về môi trường” của Nguyễn Duy Hà [72], đã làm sáng tỏ vấn đề Quản lý nhà nước bằng pháp luật về môi trường, một lĩnh vực còn mới so với các lĩnh vực khác; xây dựng và làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò quản lý nhà nước bằng pháp luật về môi trường; nêu những kết quả đạt được; những mặt hạn chế; chỉ ra nguyên nhân đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý nhà nước bằng pháp luật về môi trường ở địa phương Bình Thuận trong thời gian tới. “Thực hiện pháp luật môi trường ở tỉnh Nam Định” của Nguyễn Thị Thu Hường [84], bước đầu đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận của THPL môi trường, những yếu tố tác động đến THPL môi trường góp phần ngăn ngừa hạn chế các vi phạm pháp luật môi trường ở tỉnh Nam Định; đánh giá thực trạng, việc THPL môi trường và đưa ra một số giải pháp ở tỉnh Nam Định. “Thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường ở các khu công nghiệp tỉnh Hải Dương” của Phạm Thị Thanh Xuân [144], đã phân tích, đưa ra khái niệm về pháp luật 13 và THPL về BVMT ở các khu công nghiệp. Đánh giá thực trạng, nâng cao nhận thức và trách nhiệm THPL về BVMT ở các khu công nghiệp tỉnh Hải Dương và đưa ra một số giải pháp. “Pháp luật về quản lý chất thải rắn thông thường tại Việt Nam” của Lưu Việt Hùng [82], đã làm sáng tỏ các khái niệm cơ bản về CTR thông thường; nghiên cứu nhu cầu điều chỉnh pháp luật, các yếu tố tác động đến hoạt động quản lý chất thải; phân tích, đánh giá thực tiễn THPL để tìm ra những sai sót, vướng mắc, những vấn đề phát sinh, các vi phạm pháp luật để từ đó phân tích nguyên nhân của tình trạng này; đề xuất phương hướng và các giải pháp hoàn thiện, cơ chế THPL về quản lý CTR thông thường. * Về các bài báo, tạp chí: “Environmental Management for Traditional Craft Villages in Viet Nam” (Quản lý môi trường ở các làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam) của Viện nghiên cứu môi trường Hàn Quốc và Ngân hàng thế giới [149] cho biết: 1450 làng nghề thủ công ở Việt Nam đã gây ra ONMT nghiêm trọng và lãng phí tài nguyên. Các làng nghề này thường thải trực tiếp các khí thải vào không khí, các chất chưa qua xử lý ra sông hồ với lượng chất ô nhiễm khổng lồ và mức độ ONMT ở vùng nông thôn không giảm mà ngày càng trở nên trầm trọng. Mặc dù nhà nước và chính quyền địa phương cũng đã quan tâm đến vấn đề này, tuy nhiên vẫn còn những khó khăn về khả năng quản lý hành chính, con người cũng như nguồn lực tài chính. Bài viết này cũng nhìn thẳng vào những thách thức về môi trường mà các LNTT Việt Nam đang phải đương đầu và đề ra những kiến nghị, cũng như gợi ý cho việc xây dựng pháp luật về quản lý môi trường ở vùng nông thôn Việt Nam dựa trên kinh nghiệm của Hàn Quốc. “Rà soát thực hiện luật môi trường tại các làng nghề” của Phương Thanh [107] báo cáo tình hình thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế, khu công nghiệp và làng nghề của Ủy ban Thường vụ Quốc hội từ cuối năm 2010 đến đầu năm 2011, chất thải từ các làng nghề đa phần không nhiều nhưng việc thải bỏ không đúng có thể dẫn đến mất mỹ quan, văn hóa và gây ONMT nghiêm trọng. Bài viết cũng đưa ra những kiến nghị với Bộ TNMT về “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề” “Ô nhiễm môi trường làng nghề: Cần có chế tài đủ mạnh” của Linh Lan [87] cho rằng để các làng nghề PTBV và giảm thiểu ONMT, các Bộ, ngành chức năng cần sớm hoàn thiện các văn bản hướng dẫn các địa phương gắn phát triển làng nghề với giữ gìn môi trường; vận động các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất đầu tư công nghệ hiện đại, kết hợp xây dựng hệ thống xử lý nước thải, chất thải. Bên cạnh đó, các địa phương cần tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân làng nghề để BVMT và đặc biệt phải có chế tài xử phạt đủ mạnh để ngăn chặn các hành vị gây tổn hại MTLN. 14 “Thực trạng thực thi pháp luật bảo vệ môi trường tại các làng nghề ở Việt Nam” của Lê Kim Nguyệt [92] đã nêu lên hiện trạng ONMT tại các làng nghề ở Việt Nam, nguyên nhân và đề xuất một số giải pháp khắc phục như: hoàn thiện hệ thống văn bản QPPL BVMT đối với các làng nghề; nhà nước cần tiến hành quy hoạch, tổ chức, phân bố lại sản xuất tại các làng nghề cho phù hợp với tính chất đặc thù của từng loại hình làng nghề; kết hợp sản xuất hàng hóa của các làng nghề với việc truyền bá văn hóa, phát triển du lịch; tăng cường đầu tư, hỗ trợ về tài chính để các làng nghề sản xuất đổi mới trang thiết bị phục vụ sản xuất, thay thế dần công cụ thủ công lạc hậu; tăng cường công tác phổ biến, giáo dục, tuyên truyền vận động đến tận hộ sản xuất cá thể và tổ chức sản xuất nhằm nâng cao ý thức BVMT của người dân. 1.2. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA NƯỚC NGOÀI CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.2.1. Các công trình nghiên cứu của nước ngoài về ô nhiễm môi trường làng nghề Năm 1964, Hội đồng Quốc tế về nghề thủ công thế giới (World crafts council International) được thành lập, hoạt động phi lợi nhuận vì lợi ích chung của các quốc gia có nghề thủ công truyền thống [89]. Trên thế giới, từ những năm đầu của thế kỷ XX đã có một số công trình nghiên cứu có liên quan đến ONMT làng nghề như: * Về sách: “The costs of soil erosion on Java” (Chi phí do tác động của xói mòn đất ở Java) của William và Arens [152] đã chỉ ra rằng ONMT do hoạt động sản xuất tiểu thủ công nghiệp và làng nghề ở nông thôn đã gây thiệt hại khoảng 411,2 triệu đô la Mỹ/năm, tương đương 4% GDP ngành nông nghiệp của Java, In-đô-nê-xi-a (315 triệu đô la Mỹ đối với vùng sản xuất nông nghiệp bị ảnh hưởng trực tiếp và 96,2 triệu đô la Mỹ đối với các vùng sản xuất nông nghiệp lân cận) và khuyến cáo cần có giải pháp chia sẻ lợi ích giữa hộ làm nghề và hộ bị ảnh hưởng bởi chất thải phát sinh từ làng nghề và các khu vực phụ cận làng nghề. “Conservation or conversion of mangrove in Fiji: an ecological economic analysis” (Bảo tồn hay chuyển đổi rừng ngập mặn ở Fiji: phân tích kinh tế sinh thái) của Lal [150] đã chỉ ra rằng ONMT do các hoạt động sản xuất ngành nghề nông thôn gây thiệt hại kinh tế nuôi trồng thủy sản tại chỗ là 9 đô la Mỹ/ha nhưng lại gây thiệt hại 150 đô la Mỹ/ha cho hoạt động thủy sản ở các vùng phụ cận ở đảo Fiji. * Về tạp chí, báo cáo tham luận: “An assessment of paper mill wastewater impacts and treatment options in Vientiane Capital City, Lao" (Đánh giá tác động của nước thải nhà máy giấy và các giải pháp xử lý ở thủ đô Viêng Chăn, Lào) của Kaisorn và Phousavanh [148] đã chỉ ra 15 rằng chi phí phòng ngừa rủi ro do ONMT ở các làng nghề chế biến bột giấy tại Viêng Chăn, Lào là từ 60 đến 90 USD/kilogam độc chất ô nhiễm BOD. “Marginal Opportunity Cost Pricing for Wastewater Disposal: A case study of Wuxi, China" (Chi phí cơ hội ngoài lề để xử lý nước thải: nghiên cứu trường hợp của Vô Tích, Trung Quốc) của Fan [147] tại hội nghị các báo cáo khoa học của tổ chức EEPSEA đã ước tính tổng lượng nước tiêu tốn cho hoạt động sản xuất làng nghề và tiểu thủ công nghiệp là khoảng 59,04 ngàn km3 nước/ngày và thải ra môi trường khoảng 34,09 km3 nước thải/ngày, gây thiệt hại kinh tế cho Trung Quốc khoảng 27,7 triệu đô la/ngày, tương đương 8,8 tỷ đô la/năm. 1.2.2. Các công trình nghiên cứu của nước ngoài về thực hiện pháp luật bảo vệ môi trường Thứ nhất là, Nhóm các công trình nghiên cứu về THPL nói chung: Pháp luật được ban hành, có hiệu lực pháp lý nhưng có được đảm bảo thi hành trong thực tiễn đời sống xã hội hay không lại là vấn đề mà tất cả các nước phải quan tâm. Chính vì vậy, có nhiều công trình nghiên cứu về THPL dưới nhiều góc độ khác nhau, được đưa vào giáo trình giảng dạy về nhà nước và pháp luật tại các trường đại học, sách giáo khoa, sách chuyên khảo của các chuyên ngành luật. Đáng chú ý có các công trình sau: * Về sách: “Lý luận về nhà nước và pháp luật” (tiếng Nga) của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp Liên Xô [165] đã dành chương XIII - Áp dụng QPPL xã hội chủ nghĩa (trang 558-568) - để đề cập, phân tích nội dung các hình thức THPL. Theo đó, các hình thức THPL thực chất là những hành vi pháp luật được các chủ thể thực hiện, bao gồm các hình thức: tuân thủ pháp luật, chấp hành pháp luật, sử dụng pháp luật và áp dụng pháp luật. Áp dụng pháp luật là hình thức THPL đặc biệt. Ngoài ra, cuốn sách còn đưa ra những yêu cầu đối với văn bản áp dụng pháp luật, trong văn bản phải chỉ rõ: cơ quan ban hành, ngày, tháng, năm ban hành, đối tượng thực hiện, quyết định giải quyết vấn đề gì, căn cứ thực tế và căn cứ pháp lý để ra quyết định, người ký văn bản, các giai đoạn của quá trình áp dụng pháp luật… “Cơ sở xã hội học pháp luật” của Kulcsar Kalman [86], đã đề cập những khía cạnh xã hội của việc thi hành pháp luật để nghiên cứu về vấn đề tuân theo pháp luật, chính trị và sự áp dụng pháp luật, chuẩn mực pháp luật, quyết định áp dụng pháp luật, vai trò của các nhân tố chủ quan trong quyết định áp dụng pháp luật, ra quyết định và tính hiệu lực của pháp luật. “Lý luận nhà nước và pháp luật” (tiếng Nga) [166] đã dành chuyên đề 20 (trang 453-477) để bàn về THPL. Theo quan niệm của tác giả, THPL là việc hiện thực hóa những yêu cầu, quy định của pháp luật bằng những hành động thực tế của các chủ thể