Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm trong tố tụng hình sự việt n...

Tài liệu Thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm trong tố tụng hình sự việt nam

.PDF
150
2192
59

Mô tả:

Thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm trong tố tụng hình sự việt nam
MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài ........................................................................................................ 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 3 4. Những đóng góp mới của Luận án ................................................................................... 4 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.......................................................................... 4 6. Kết cấu của Luận án ......................................................................................................... 4 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................................................... 6 1. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài ................................................................................. 6 2. Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc ................................................................................ 11 3. Đánh giá tình hình nghiên cứu ....................................................................................... 17 4. Cơ sở lý thuyết và phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................. 20 CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC XÉT HỎI VÀ TRANH LUẬN TẠI PHIÊN TÒA HÌNH SỰ SƠ THẨM 1.1. Khái niệm thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm ....................... 24 1.2. Mục đích và ý nghĩa của thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm .... 33 1.3. Cơ sở xác định thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm ................... 37 1.4. Mối quan hệ giữa thủ tục xét hỏi và thủ tục tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm..... 45 1.5. Mối quan hệ giữa các chủ thể tiến hành tố tụng với nhau và với cả ngƣời tham gia tố tụng trong hoạt động xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm ............................. 48 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG XÉT HỎI, TRANH LUẬN TẠI PHIÊN TÒA HÌNH SỰ SƠ THẨM 2.1. Thực trạng quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên toà hình sự sơ thẩm ............................................................................. 58 2.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự của một số nƣớc trên thế giới về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm và kinh nghiệm đối với Việt Nam .............. 91 2.3. Thực tiễn thực hiện quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên toà hình sự sơ thẩm ...................................................................... 104 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN THỦ TỤC XÉT HỎI VÀ TRANH LUẬN TẠI PHIÊN TÒA HÌNH SỰ SƠ THẨM 3.1. Nhu cầu của việc tiếp tục hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm ........................................................................... 124 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật .................................................................................. 127 3.3. Tăng cƣờng các biện pháp bảo đảm thực hiện quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm ............................ 137 KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 145 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Ở nƣớc ta, trƣớc yêu cầu khách quan của nhu cầu đổi mới kinh tế xã hội- giai đoạn đầu Nhà nƣớc tập trung hoàn thiện pháp luật về kinh tế (đổi mới pháp luật nội dung), về sau chú trọng đến đổi mới thủ tục tố tụng (pháp luật hình thức) để nhằm bảo vệ quyền con ngƣời, quyền công dân và phù hợp với các chuẩn mực chung của quốc tế. Trong bối cảnh cải cách tƣ pháp hiện nay, nhà nƣớc mong muốn đạt đƣợc mục tiêu là hoạt động xét xử đƣợc diễn ra theo hƣớng tranh tụng, công bằng, bảo vệ tốt hơn quyền con ngƣời, quyền công dân trong tố tụng hình sự. Vì lẽ đó, nhu cầu hoàn thiện pháp luật tố tụng và đổi mới phiên tòa hình sự, hoàn thiện thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm trở nên cấp thiết cao. Việc lựa chọn lĩnh vực nghiên cứu với đề tài Luận án tiến sỹ luật học: “Thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam” dựa trên: Một là, sự cần thiết phải làm rõ lý luận khoa học luật tố tụng hình sự về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm: Trong giai đoạn cải cách tƣ pháp đang diễn ra mạnh mẽ ở nƣớc ta, đặt ra cho các nhà khoa học pháp lý trách nhiệm giải quyết thấu đáo về mặt lý luận việc đổi mới phiên tòa hình sự gắn liền với đổi mới thủ tục xét hỏi và tranh luận. Vì thủ tục xét hỏi, tranh luận có vị trí trung tâm trong quá trình tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm; ở đó còn là cơ sở để làm rõ sự thật khách quan của vụ án, bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của công dân và xã hội. Hai là, sự cần thiết phải hoàn thiện thủ tục xét hỏi, tranh luận và nâng cao chất lƣợng xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm: Pháp luật tố tụng hình sự nƣớc ta qua hai lần pháp điển hoá (ra đời Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988 và năm 2003), ở đó nhà lập pháp đã thiết lập thành công một hệ thống thủ tục tố tụng hình sự, là công cụ sắc bén để phòng, chống tội phạm và tăng cƣờng pháp chế. Tuy nhiên mô hình tố tụng hình sự nƣớc ta chƣa tiếp thu nhiều các hạt nhân hợp lý của mô hình tranh tụng, nhiều quy 2 định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 đã trở nên bất cập, trong đó quy định về thủ tục xét hỏi, tranh luận chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu của thực tiễn tranh tụng. Trên thực tế, trong những năm gần đây có sự chuyển biến tích cực về mọi mặt trong hoạt động tƣ pháp hình sự, tuy nhiên chất lƣợng, hiệu quả xét xử vẫn chƣa cao; việc tổ chức phiên tòa hình sự và hoạt động tranh tụng tại phiên tòa còn nhiều bất cập, chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu đổi mới trong xã hội. Về tổ chức phiên toà theo tinh thần cải cách tƣ pháp và vấn đề văn hoá pháp lý cũng có tính thời sự đƣợc dƣ luận quan tâm; thực trạng án bị huỷ, sửa do vi phạm thủ tục tố tụng đáng kể hoặc có trƣờng hợp gây oan, sai xâm phạm đến quyền lợi ích hợp pháp của công dân .v.v. Ba là, yêu cầu cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 và một số văn bản mới đƣợc ban hành: Trƣớc yêu cầu của pháp luật tố tụng hình sự phải khẩn trƣơng cụ thể hóa nguyên tắc tranh tụng, nguyên tắc suy đoán vô tội và các nguyên tắc khác đƣợc Hiến pháp năm 2013 quy định mới và sửa đổi, bổ sung. Đồng thời với việc triển khai, thi hành các luật nhƣ Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân và Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 và các luật quan trọng khác. Theo đó phải thiết lập cơ chế bảo đảm nó cả về mặt quy phạm, cả về mặt thực tiễn. Bên cạnh đó tinh thần Hiến pháp năm 2013 coi trọng bảo vệ quyền con ngƣời, quyền công dân là một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm, trong đó nhiệm vụ bảo vệ quyền con ngƣời trong lĩnh vực tố tụng hình sự phải đƣợc xác định rõ và thực thi có hiệu quả. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu, xây dựng hệ thống lý luận, nghiên cứu và làm rõ thực trạng thủ tục xét hỏi và tranh luận trong TTHS Việt Nam, Luận án đề xuất giải pháp bảo đảm thực hiện thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. - Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt đƣợc mục đích trên, Luận án có nhiệm vụ giải quyết các vấn đề sau: + Làm rõ lý luận về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm; + Nghiên cứu, phân tích, làm rõ những quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST, chỉ ra những bất cập của những quy định này; 3 đồng thời phân tích, đánh giá quy định của pháp luật ở một số nƣớc trên thế giới về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. + Làm rõ thực tiễn thực hiện những quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST, chỉ ra những hạn chế, vƣớng mắc và nguyên nhân của nó. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đối tƣợng nghiên cứu của Luận án là các vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST trong TTHS Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu: Về thời gian: Luận án chủ yếu phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST, mà trọng tâm là theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003; đồng thời so sánh, đánh giá những điểm mới của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 cùng vấn đề này; bên cạnh đó Luận án còn tìm hiểu quá trình hình thành, phát triển của thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST trong nền lập pháp TTHS nƣớc ta từ giai đoạn năm 1945, cũng nhƣ nghiên cứu các quy định của pháp luật TTHS một số nƣớc trên thế giới về vấn đề này. Luận án nghiên cứu thực tiễn thực hiện quy định của pháp luật TTHS về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST ở Việt Nam từ năm 2005 đến 2015. Về không gian: Để bảo đảm tính khái quát cao, Luận án không nghiên cứu bao hàm các khái niệm pháp lý xung quanh thủ tục TTHS và không giàn trải ở các yếu tố liên quan đến tranh tụng khác, mà chỉ biện luận các cơ sở và lý luận cho việc xây dựng khái niệm khoa học về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST và phân tích đặc điểm, ý nghĩa của xét hỏi và tranh luận. Luận án nghiên cứu có giới hạn các yếu tố và cơ sở xác định thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Luận án không nghiên cứu hết các quy định về thủ tục tố tụng tại PTHS mà chỉ chuyên sâu ở các quy định về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Tuy nhiên, để bảo đảm tính hệ thống và hiệu quả của mục tiêu nghiên cứu, thì phân tích, lý giải một số quy định chứa đựng các yếu tố tranh tụng là không thể thiếu đƣợc. Bên 4 cạnh đó là sự lựa chọn nghiên cứu đối với pháp luật của các nƣớc Hoa Kỳ, Pháp và Nhật Bản về quy định thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Luận án chỉ đánh giá thực tiễn thực hiện thủ tục xét hỏi, tranh luận ở cấp xét xử sơ thẩm, cùng với một số vụ án hình sự đã đƣợc xét xử. 4. Những đóng góp mới của Luận án Cho đến nay ở Việt Nam chƣa có một luận án tiến sĩ nào nghiên cứu về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm trong TTHS Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cụ thể của Luận án với những đóng góp mới nhƣ sau: Thứ nhất, Luận án làm rõ, bổ sung và phát triển những vấn đề lý luận về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST trong TTHS Việt Nam. Những vấn đề lý luận này đƣợc tác giả nghiên cứu làm cơ sở cho việc đánh giá thực trạng quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Thứ hai, Luận án làm rõ thực trạng luật thực định Việt Nam về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST; trong đó có so sánh, đánh giá những điểm mới cùng vấn đề theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Bên cạnh đó, Luận án nghiên cứu so sánh quy định về thủ tục xét hỏi, tranh luận ở một số nƣớc trên thế giới và kinh nghiệm đối với Việt Nam. Thứ ba, Luận án phân tích thực tiễn thực hiện quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST; đánh giá những kết quả đạt đƣợc, những hạn chế, vƣớng mắc và nguyên nhân của nó. Thứ tƣ, Luận án đã đề xuất giải pháp bảo đảm thực hiện thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST đáp ứng yêu cầu cải cách tƣ pháp. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Ý nghĩa khoa học: - Luận án góp phần bổ sung, củng cố và phát triển các vấn đề lý luận về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST trong khoa học pháp lý Việt Nam. - Luận án làm rõ thực trạng quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST; đồng thời nghiên cứu so sánh, rút ra kinh nghiệm đối với Việt Nam cùng vấn đề này ở các nƣớc: Mỹ, Pháp và Nhật Bản; Luận án đánh giá sâu thực 5 tiễn thực hiện thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST, giải thích đƣợc nguyên nhân của những hạn chế, vƣớng mắc của nó .v.v. Ý nghĩa thực tiễn: - Các kiến giải trong Luận án đƣợc tiếp thu, vận dụng vào thực tiễn không những góp phần hoàn thiện pháp luật TTHS và đổi mới phiên tòa hình sự, mà còn góp phần bảo vệ quyền con ngƣời trong lĩnh vực tố tụng hình sự. - Kết quả đạt đƣợc của Luận án góp phần tăng cƣờng nhận thức áp dụng pháp luật tố tụng, đặc biệt là sự đổi mới tƣ duy theo hƣớng tích cực hơn trong đội ngũ cán bộ làm công tác thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử. - Luận án là nguồn tài liệu có thể dùng cho việc tham khảo nghiên cứu lập pháp, trong việc học tập, nghiên cứu, giảng dạy, đào tạo của chuyên ngành tƣ pháp hình sự. 6. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, phần tổng quan tình hình nghiên cứu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, Luận án đƣợc chia thành ba chƣơng: Chƣơng 1: Lý luận về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Chƣơng 2: Thực trạng xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Chƣơng 3: Giải pháp bảo đảm thực hiện thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. 6 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài Trên bình diện quốc tế có nhiều công trình nghiên cứu chuyên khảo về thủ tục TTHS, tuy nhiên phạm vi nghiên cứu chỉ dừng lại ở pháp luật nƣớc ngoài mà chƣa nghiên cứu trực tiếp, có hệ thống về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST theo pháp luật TTHS Việt Nam. Ở đây tác giả Luận án chỉ có thể liệt kê các công trình tiêu biểu, có giá trị tham khảo liên quan trực tiếp đến đề tài nghiên cứu. Cụ thể gồm: - Cuốn chuyên khảo “Criminal Procedure A Worldwide Study”1 (Tố tụng hình sựMột nghiên cứu trên toàn thế giới) của tác giả Craig M. Bradley. Cuốn sách chủ yếu phân tích đặc điểm của mô hình TTHS thẩm vấn và mô hình TTHS tranh tụng trên thế giới, phân tích và chứng minh chiều hƣớng chuyển đổi giữa các mô hình tố tụng theo xu thế giao thoa giữa các nền pháp luật khác nhau. Craig M. Bradley nhận diện sự thay đổi của các nền tƣ pháp hình sự ở nhiều nƣớc trên thế giới trong việc hình thành thủ tục xét xử. Bên cạnh đó Craig M. Bradley phân tích, đánh giá kỹ dƣới góc độ mở rộng các quyền cho bị cáo tại PTHSST ở nhiều nƣớc trên thế giới .v.v. - Cuốn chuyên khảo “Criminal evidence and procedure: The Essential Framework”2 (Khung thiết yếu về chứng cứ và thủ tục TTHS) của tác giả Stephen Seabrooke và John Sprack. Cuốn sách cung cấp những lời bình luận rõ ràng và súc tích về chứng cứ tội phạm và thủ tục thu thập chứng cứ trên cơ sở khái quát nhiều đạo luật về tƣ pháp hình sự ở nƣớc Anh và một số nƣớc ở Châu Âu. Theo đó tác giả cuốn sách chủ yếu dành thời lƣợng đánh giá cách thức thu thập và sử dụng chứng cứ của cảnh sát và mức độ, giá trị chứng minh của chứng cứ của cảnh sát tại phiên tòa. Cuốn sách dành nhiều thời lƣợng bình luận và cho ví dụ về: quyền nhận tội hay không của bị cáo trƣớc khi bắt đầu phiên chất vấn chính thức; quyền đƣợc lựa chọn xét xử tóm tắt nếu bị cáo nhận tội và thủ 1 Craig M. Bradley (2007), Criminal Procedure A Worldwide Study, Carolina Academic Press, Durham- North Carolina. 2 Stephen Seabrooke & John Sprack (2004), Criminal Evidence and Procedure: The Essential Framework, BlackStone Press limited. 7 tục thực hiện quyền đƣợc cung cấp thông tin buộc tội tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Nó có mối liên hệ với việc bảo đảm quyền bào chữa- theo đó công tố viên phải thực hiện quyền này theo yêu cầu của bị cáo và ngƣời bào chữa một cách nghiêm ngặt nếu không việc xét xử vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng .v.v. - Cuốn “General Reports to the 10th international congress of comparative law” 3 (Báo cáo tổng quan của Đại hội quốc tế lần thứ 10 về pháp luật so sánh) của các tác giả: Lamm, Vanda, Péteri, Zoltán. Cuốn sách nghiên cứu rộng rãi, chuyên sâu về quyền đƣợc vắng mặt, quyền có mặt của bị cáo và phƣơng pháp cách ly bị cáo tại PTHSST ở 15 quốc gia khác nhau nhƣ Bỉ, Canada, Đức, Anh, Mỹ … Các tác giả bình luận chuyên sâu và nghiên cứu so sánh về thủ tục bị cáo vắng mặt và có mặt tại PTHSST ở nhiều nƣớc trên thế giới. Cuốn sách làm rõ sự ảnh hƣởng tích cực và tiêu cực trong việc bảo đảm các quyền vắng mặt, có mặt của bị cáo tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Trong đó phân tích hậu quả pháp lý đối với bị cáo và trách nhiệm của Tòa án trong việc bảo đảm các quyền đó của bị cáo và về sự vắng mặt của bị cáo ảnh hƣởng đến hiệu quả xét hỏi và tranh luận tại PTHSST nói riêng .v.v. - Cuốn “Judges, legislator and professors: Chapters in European Legal History”4 (Thẩm phán, các nhà lập pháp và các giáo đồ: Những chƣơng trong lịch sử pháp lý Châu Âu) của tác giả R.C. Van Caenegem. Cuốn sách phần lớn trình bày kết quả nghiên cứu chuyên sâu về quá trình hình thành và phát triển cơ chế Bồi thẩm đoàn (jury) tham gia xét xử VAHS ở Châu Âu, đặc biệt là Anh, Pháp và Đức… R.C. Van Caenegem tập trung phân tích các bối cảnh lập pháp khác nhau ảnh hƣởng đến cơ chế tham gia xét xử của Bồi thẩm đoàn, đặt trong mối tƣơng quan với Thẩm phán xét xử và luật sƣ bào chữa. Tác giả của cuốn sách đã nhìn nhận đúng đắn về vai trò của Bồi thẩm đoàn chi phối nhiều đến hoạt động tranh tụng tại phiên tòa, ví dụ nhƣ họ đƣợc đặt câu hỏi trong phần xét hỏi, đƣợc biểu quyết và đƣa ra ý kiến tại phiên tòa; cũng nhƣ đã phát hiện đƣợc vấn đề mang tính tất yếu là các Thẩm phán chuyên nghiệp có xu thế lạm quyền trong quá trình xét xử. 3 Lamm, Vanda, Péteri, Zoltán (1981), Public hearing in the absence of the accused person, “General Reports to the 10th international congress of comparative law” (Edited by Publie’ par), Akademiai Kiado’, Budapest. 4 R.C. Van Caenegem (2000), Judges, Legislators and Professors: Chapters in European Legal History, Cambridge University Press. 8 - Cuốn chuyên khảo“Criminal Procedure: Prosecuting crime”5 (Thủ tục tố tụng: Truy tố hình sự) của tác giả Joshua Dressler và George C. Thomas III. Cuốn sách chủ yếu trình bày vị trí, vai trò, quyền hạn và các hoạt động áp dụng thủ tục TTHS của công tố viên đặt trong nhiều giai đoạn TTHS khác nhau- trƣớc và trong giai đoạn xét xử. Đáng chú ý là Joshua Dressler và George C. Thomas III cho rằng công tố viên có nhiều nguồn lực hơn so với luật sƣ bào chữa trong việc tìm kiếm chứng cứ, vì họ có điều kiện tiếp cận tốt hơn các nạn nhân và ngƣời làm chứng và có thể thúc đẩy các sự kiện dễ dàng hơn. Ở cuốn sách còn đƣa ra đánh giá về vai trò thu thập chứng cứ của các bên buộc tội và bào chữa là bình đẳng và rất quan trọng cho việc chuẩn bị lập luận tại phiên tòa của họ. - Cuốn “Japanese Law”6 (Pháp luật Nhật Bản) của tác giả Hiroshi Oda. Đây là cuốn sách nổi tiếng trên thế giới về luật TTHS Nhật Bản. Những vấn đề liên quan đến thủ tục của phiên thẩm vấn và vấn đề đƣa ra chứng cứ chứng minh của các bên tham gia tranh tụng tại PTHSST ở Nhật Bản đƣợc Hiroshi Oda- là Luật sƣ và là Thành viên của Tòa án Trọng tài Quốc tế ICC (Paris) bình luận sâu sắc trong cuốn này. Vấn đề đáng chú ý nhất trong những lời bình luận của Hiroshi Oda là, ông đã chứng tỏ rằng phiên tranh tụng ở Nhật Bản đã mở rộng quyền phát biểu, trình bày và đánh giá chứng cứ cho các bên, nhƣng việc tranh tụng coi trọng vào chứng cứ, tài liệu đã thu thập đƣợc trong quá trình điều tra hơn là lời khai mới từ ngƣời làm chứng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Vì ở đây rõ ràng nó đã chứng tỏ việc xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa theo mô hình tố tụng thẩm vấn có đan xen các yếu tố tranh tụng. Hơn nữa cuốn sách đã toát lên đƣợc ƣu điểm, giá trị tiến bộ của thủ tục TTHS Nhật Bản, đó là, các quy phạm TTHS đƣợc thiết lập đã toát lên rằng thủ tục xét xử nói chung, đặc biệt là thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST phải bảo đảm quyền cho bị cáo trên thực tế, không đƣợc xâm hại hoặc ảnh hƣởng đến các quyền của bị cáo. 5 Joshua Dressler và George C. Thomas III (2006), Criminal Procedure: Prosecuting crime, Thomson/West, Printed in the USA. 6 Hiroshi Oda (2009), Japanese Law, Oxpord University Press, New York. 9 - Cuốn “An Introduction to the Legal System of the United States”7 (Giới thiệu nền pháp lý Hoa Kỳ) của tác giả E. Allan Farnswarth. Các tác giả đề cập chung đến các lĩnh vực pháp luật của Hoa Kỳ, trong đó có thủ tục TTHS đƣợc khái quát mang tính chất giới thiệu, kể cả thủ tục của một phiên điều trần công khai tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Về thủ tục thƣơng lƣợng nhận tội tại PTHSST ở Hoa Kỳ đƣợc các tác giả quan tâm nhấn mạnh. - Cuốn chuyên khảo “Procédure pénale”8 (Tiến trình tố tụng hình sự) của tác giả Corinne Renault-Brahinsky. Cuốn sách này đƣợc hoàn thiện dần qua 14 lần tái bản, là một trong nhiều cuốn đƣợc Corinne Renault-Brahinsky viết dành cho sinh viên ngành luật. Các vấn đề về thủ tục TTHS ở trong từng giai đoạn tố tụng khác nhau nhƣ điều tra, truy tố, xét xử đƣợc cuốn sách phân tích, dẫn chứng khá chi tiết, dễ hiểu. Hay nói ngắn gọn đó là những tổng hợp rõ ràng về các quy tắc của tiến trình TTHS ở Pháp. Corinne Renault – Brahinsky phân tích các đặc điểm chung cơ bản của phiên tòa, đó là tính công khai, xét xử bằng lời nói và sự đối lập quyền lợi (trang 181) .v.v. Về thủ tục thẩm vấn ở PTHSST của Pháp: đáng lứu ý là công tố viên, ngƣời bào chữa và ngƣời tham gia tố tụng khác muốn đặt câu hỏi phải thông qua đề nghị chủ tọa phiên tòa; quyền hạn của chủ tọa phiên tòa ở Pháp là rất lớn. Điểm hạn chế đó là, Corinne Renault-Brahinsky chỉ phân tích các thủ tục, nhƣng chƣa làm rõ bất lợi của việc không quy định quyền trực tiếp xét hỏi của các bên tranh tụng đối với bị cáo và ngƣời tham gia tố tụng khác nhƣ thế nào. - Cuốn “допрос в советском уголовном судопроизводстве”9 (Thủ tục thẩm vấn trong TTHS Liên Xô), của tác giả Н.и. Порубов. Đây là một trong những cuốn sách đƣợc nhiều học viên và giảng viên ƣa thích, tham khảo, học tập ở Nga. Cuốn sách dành thời lƣợng nhiều về chiến thuật thẩm vấn trong quá điều tra (giai đoạn trƣớc khi xét xử). Thế nhƣng về thủ tục thấm vấn tại PTHSST chỉ dừng lại ở việc khái quát chung, mang tính chất trình bày mà chƣa có lời bình luận chuyên sâu về nó. 7 E. Allan Farnswarth (1963), An Introduction to the Legal System of the United States, Columbia University law, Oceana Publications, New York, (Ấn phẩm của Bộ ngoại giao Hoa Kỳ). 8 Corinne Renault-Brahinsky (2014), Procédure pénale, Gualino éditeur, (14e édition). 9 Н.и. Порубов (1973), допрос в советском уголовном судопроизводстве, Издательство << вышэйшая школа>>Минск; 10 - Cuốn chuyên khảo “Problems in Criminal Procedure”10 (Những vấn đề trong TTHS) của các tác giả: Joseph D. Grano và Leslie W.Abramson. Ở cuốn sách này đa phần phân tích thực tiễn, thông qua phần lớn lấy nhiều ví dụ từ các loại án hình sự trên thực tế, từ đó dẫn chứng thực tiễn đặt câu hỏi và đƣa ra chứng cứ của công tố viên, luật sƣ, bị cáo và kể cả Thẩm phán tại PTHSST; bao gồm cả thủ tục mặc cả thú tội. Đáng chú ý là thủ tục Điều tra viên đƣợc gọi đến phiên tòa để đƣa ra lời khai làm chứng, phục vụ cho nội dung buộc tội của công tố viên, thông qua cơ chế kiểm tra chéo trong phần thẩm vấn hoặc phần bào chữa. - Cuốn chuyên khảo “Principles of Criminal Procedure”11 (Những vấn đề chủ yếu của thủ tục TTHS) của các tác giả: Russell L. Weaver, Leslie W.Abramson, John M. Burkoff và Catherine Hancock. Các tác giả phân tích các thủ tục TTHS nói chung, gồm thủ tục thỏa thuận nhận tội, quy trình tham gia xét xử của Bồi thẩm đoàn, Công tố viên, Thẩm phán và của bị cáo tại phiên tòa .v.v. Nội dung các vấn đề đƣợc bình luận chủ yếu dựa trên quy định của Hiến pháp Hoa Kỳ (cụ thể là các Tu chính án), đặc biệt là đề cập đến các quyền của bị cáo đƣợc hƣởng, nhƣ quyền đƣợc tƣ vấn tại phiên tòa, quyền đƣợc cung cấp thông tin buộc tội, quyền đƣợc xét xử bởi Bồi thẩm đoàn .v.v. Các tác giả đều bình luận về vai trò quan trọng của ngƣời làm chứng trong việc công tố viên và luật sƣ sử dụng họ để đối chất, chất vấn chéo cho mục đích chứng minh của mỗi bên tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. - Cuốn “International Criminal Procedure- A Clash of Legal Cultures”12 (Thủ tục TTHS quốc tế- Sự xung đột văn hóa pháp lý)13 của tác giả Christine Schuon. Cuốn sách chủ yếu đề cập về các thủ tục TTHS để giải quyết một VAHS theo Quy chế Rome về Tòa án hình sự quốc tế (International Criminal Court - ICC). Liên quan đến thủ tục tố tụng tại phiên tòa, cuốn sách trình bày khá cụ thể về nghĩa vụ công bố thông tin truy tố và nghĩa 10 Joseph D. Grano, Leslie W. Abramson (1988), Problems in Criminal Procedure, ST. Paul, minn, West Publishing Co., (second edition). 11 Russell L. Weaver, Leslie W. Abramson, John M. Burkoff & Catherine Hancock (2007), Principles of Criminal Procedure, (second edition), Thomson/West, Printed in the USA. 12 Christine Schuon (2010), International Criminal Procedure- A Clash of Legal Cultures, T-M-C- Asser Press, Printed in the Netherlands. 13 Về Tòa án hình sự quốc tế, tham khảo thêm tác giả: Nguyễn Thị Phƣơng Hoa (2014), Luật hình sự quốc tế với việc đảm bảo quyền con người, NXB Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh. 11 vụ trình bày lời bào chữa trƣớc Tòa án hình sự quốc tế; quyền và nghĩa vụ cung cấp chứng cứ của các bên tại phiên xét xử công khai .v.v. Christine Schuon nêu bật về quyền hạn của Thẩm phán Tòa án hình sự quốc tế trong xét xử là rất lớn, so với các Thẩm phán của tòa hình sự thông thƣờng ở Hoa Kỳ và Châu Âu. Trong phiên xét xử sơ thẩm, Thẩm phán Tòa án hình sự quốc tế có quyền đặt câu hỏi thẩm vấn ngƣời làm chứng để bổ sung cho phần lớn các câu hỏi do các bên buộc tội và bào chữa đã thực hiện; cũng nhƣ quyền đặt câu hỏi đối với các bên tranh tụng, chứ không phải đơn thuần chỉ là thẩm vấn bị cáo. 2. Tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc Các công trình khoa học trong nƣớc liên quan đến đề tài Luận án đa số đề cập ở diện rộng tất cả các thủ tục tố tụng, gồm cả trong giai đoạn xét xử tại PTHSST và phúc thẩm, chƣa có công trình nào nghiên cứu chuyên biệt, toàn diện về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST theo pháp luật tố TTHS Việt Nam. Cụ thể: - Về sách: Ở Việt Nam tài liệu về sách có quan hệ mật thiết đến đề tài nghiên cứu không nhiều. Trong cuốn “Tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm” của tác giả Dƣơng Thanh Biểu, do Nhà xuất bản Tƣ pháp ấn hành năm 2007 đề cập một cách hạn chế về thủ tục tranh luận. Bên cạnh sự thành công trong việc phân tích khá sâu sắc về các kiểu TTHS đƣợc áp dụng ở một số nƣớc trên thế giới, cuốn sách chủ yếu bàn luận về nghiệp vụ kiểm sát nhƣ các kỹ năng về nghiên cứu hồ sơ, đọc cáo trạng, thực hành quyền công tố tại PTHSST và cho ví dụ minh họa từ rất nhiều vụ án, tình huống có thật. Đáng lƣu ý là quan điểm của tác giả Dƣơng Thanh Biểu cho rằng, HĐXX vẫn phải giữ trách nhiệm xét hỏi để kiểm tra, xác định tính khách quan, chân thực của các tài liệu, chứng cứ, để làm rõ các tình tiết của vụ án; còn KSV hỏi để làm rõ thêm các tình tiết buộc tội, gỡ tội14. Vấn đề này khác với chiều hƣớng quan điểm khác là không giao trách nhiệm xét hỏi chính thuộc về Hội đồng xét xử. Ngoài ra còn có các cuốn: “Xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam” của tác giả Võ Thị Kim Oanh, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh năm 2011; cuốn “Trình tự, thủ tục giải quyết vụ án hình sự” của tác giả Mai Thanh Hiếu- Nguyễn Chí 14 Dƣơng Thanh Biểu (2007), Tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm, NXB Tƣ pháp, Hà Nội, tr. 23-27. 12 Công, Nhà xuất bản Lao động- Xã hội năm 2008. Ở đó phần lớn đề cập đến các vấn đề liên quan đến công tác xét xử, nhƣ nêu lý luận chung về các PTHS, các vấn đề về mô hình tố tụng và chức năng cơ bản của TTHS, về thẩm quyền xét xử, các giai đoạn xét xử, các bƣớc tiến hành tố tụng điều tra, truy tố, xét xử .v.v, trong đó đề cập mang tính chất giới thiệu, sơ lƣợc về thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. - Về đề tài nghiên cứu khoa học các cấp: Các đề tài khoa học thực hiện ở các khía cạnh khác nhau liên quan đến khoa học luật TTHS, tiêu biểu gồm có: + Đề tài khoa học cấp bộ: “Những vấn đề lý luận về quyền công tố và việc tổ chức thực hiện quyền công tố ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay”, của VKSNDTC hoàn thành vào năm 1999. Công trình nghiên cứu về quyền công tố và thực hiện quyền công tố ở Việt Nam. Trong đó nổi bật là giải thích cặn kẽ về nội hàm của khái niệm công tố và quyền công tố, và nhiều vấn đề lý luận khác xung quanh bảo đảm quyền công tố đƣợc bình luận; đồng thời phân tích thực trạng thực hiện quyền công tố ở Việt Nam và đƣa ra giải pháp hoàn thiện về vấn đề chức năng buộc tội và thực hành quyền công tố tại PTHSST của Viện kiểm sát nhân dân .v.v. + Đề tài khoa học cấp bộ: “Các giai đoạn của tố tụng hình sự Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn”, của VKSNDTC hoàn thành vào năm 2010. Đề tài đã khá thành công khi giải thích về khái niệm, bản chất pháp lý và vị trí vai trò của các giai đoạn tố tụng, gồm giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố... Qua đó khẳng định những vấn đề cần tăng cƣờng nhận thức, hoàn thiện và áp dụng pháp luật tố TTHS theo hƣớng cải cách tƣ pháp. Về các thủ tục TTHS đƣợc các tác giả của công trình đánh giá mang tính khái quát, không đi sâu làm rõ thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. + Ngoài ra còn có các đề tài: Đề tài độc lập cấp Nhà nƣớc: “Những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc đổi mới thủ tục tố tụng hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp”, của tác giả Lê Hữu Thể hoàn thành vào năm 2010; Đề tài khoa học cấp Nhà nƣớc: “Cải cách các cơ quan tư pháp, hoàn thiện các thủ tục tư pháp, nâng cao hiệu quả và hiệu lực xét xử của Tòa án trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân” của tác giả Uông Chu Lƣu hoàn thành năm 2005; Đề tài “Cải cách hệ thống tư pháp hình 13 sự nhằm bảo vệ các quyền con người”, Đề tài nghiên cứu nhóm B của Đại học Quốc gia Hà Nội trong Dự án của Đan Mạch, do tác giả Lê Văn Cảm (chủ nhiệm) hoàn thành năm 2011; và Đề tài thuộc Dự án nêu trên: "Luật tố tụng hình sự Việt Nam với việc bảo vệ quyền con người" do tác giả Nguyễn Ngọc Chí làm chủ nhiệm. Các công trình nêu trên chủ yếu làm rõ các cơ sở: lý luận, thực tiễn, khoa học, pháp lý của việc đổi mới hoạt động cơ quan tƣ pháp, định hƣớng chung về hoàn thiện pháp luật TTHS theo hƣớng dân chủ, bình đẳng và gần dân hơn đáp ứng yêu cầu cải cách tƣ pháp và xây dựng nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam. - Về tạp chí khoa học chuyên ngành luật: Hoạt động xét hỏi và tranh luận tại PTHSST có tính thời sự đƣợc nhiều nhà khoa học và cán bộ làm công tác chuyên môn quan tâm nghiên cứu, trao đổi trên diễn đàn tạp chí chuyên ngành luật. + Bài báo khoa học quan trọng đầu tiên phải kể đến là, “Hoàn thiện một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về thủ tục phiên tòa sơ thẩm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” của tác giả Hoàng Thị Minh Sơn, đăng trên Tạp chí Luật học số 10 năm 2009. Bài báo đã nêu một số vấn đề cần chú ý: Một là, Điều 206 BLTTHS quy định về thời điểm đọc cáo trạng của KSV trong phần xét hỏi là không hợp lý nên quy định trong phần bắt đầu thủ tục phiên tòa. Hai là, quy định KSV trình bày ý kiến bổ sung cáo trạng: đó là làm rõ thêm nội dung cáo trạng (nếu có), chứ không phải thay đổi hay bổ sung cáo trạng. Tuy nhiên thực tế xét xử cho thấy KSV không những là làm rõ cáo trạng, mà còn thực hiện việc bổ sung cáo trạng. Những vấn đề nêu trên sẽ đƣợc mở rộng nghiên cứu, luận giải theo hƣớng cần phải đƣợc xác lập rõ hơn. + Bài báo khoa học quan trọng thứ hai: “Một số vấn đề hoàn thiện quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về thủ tục xét xử sơ thẩm” của tác giả Trần Văn Độ, đăng trên Tạp chí Kiểm sát số 08 năm 2012. Một số ý tƣởng nghiên cứu đƣợc gợi mở: Cụ thể tại trang 22 tác giả bài báo đã nêu quan điểm: “Thậm chí cần phải đi xa hơn trong vấn đề này, cần cho phép ngƣời tham gia tố tụng có quyền trực tiếp xét hỏi về các tình tiết liên quan đến quyền, lợi ích của mình”. Quả thật cần phải hƣớng tới đánh giá sâu sắc hoạt động, vai trò của các chủ thể tham gia 14 xét hỏi và tranh luận làm cơ sở cho đề xuất mở rộng quyền trực tiếp xét hỏi của ngƣời tham gia tố tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Bên cạnh đó cần thiết phải chú ý đến quan điểm của tác giả bài báo về vấn đề buộc tội của bị hại (trang 23) nhƣ sau: “Trƣờng hợp vụ án đƣợc khởi tố theo yêu cầu của ngƣời bị hại thì ngƣời bị hại phát biểu lời buộc tội, đề nghị Hội đồng xét xử bị cáo về tội gì, khung hình phạt ra sao, đề nghị khung hình phạt nhƣ thế nào…mà không nhất thiết phải phân tích, đánh giá chứng cứ”. Vấn đề buộc tội của bị hại tại PTHSST là vấn đề khó, cần phải nghiên cứu kỹ lƣỡng. Nhƣ vậy hƣớng nghiên cứu đƣợc mở ra là bị hại có nên tự mình buộc tội hay không, hay việc này vẫn do KSV tiến hành? Nếu bị hại tự mình buộc tội tại PTHSST thì trình tự nhƣ thế nào và cần phải có KSV tham gia phiên tòa trong trƣờng hợp này không? Ngoài ra tác giả Trần Văn Độ còn đƣa ra quan điểm là nên gộp phần thủ tục xét hỏi và phần thủ tục tranh luận làm một. Đây là một vấn đề mới cần đƣợc nghiên cứu và làm rõ cơ sở khoa học và thực tiễn của nó trƣớc khi đƣa kết luận về có nên gộp thủ tục xét hỏi và tranh luận làm một hay không. + Liệt kê đến bài “Về thủ tục xét hỏi tại phiên tòa hình sự sơ thẩm” của tác giả Lê Thị Thúy Nga, đăng trên Tạp chí Luật học số 07 năm 2008. Ở bài này tác giả chỉ tiếp cận một số vấn đề cụ thể liên quan đến phƣơng pháp xét hỏi tại PTHSST có giá trị tham khảo cho Luận án, nhƣ vấn đề về thứ tự xét hỏi và cách ly bị cáo tại phiên tòa (nhất là định hƣớng mở rộng quyền xét hỏi của ngƣời giám định theo Điều 215 BLTTHS)- điều đáng tiếc là giải pháp hoàn thiện về mặt quy phạm ở một số vấn đề vừa nêu chỉ ở dạng định hƣớng chung. Ngoài ra còn có nhiều bài báo khoa học thể hiện nhiều vấn đề khác nhau trong khoa học tố tụng hình sự. Trong đó bao gồm các nhóm vấn đề: (1) về vấn đề tranh tụng và nguyên tắc tranh tụng. Tiêu biểu là các bài: “Vai trò, trách nhiệm của Kiểm sát viên và thủ tục tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm”, của tác giả Nguyễn Thái Phúc- Tạp chí Kiểm sát số 09/2003; bài "Bản chất tranh tụng tại phiên tòa" của tác giả Trần Văn Độ- Tạp chí Khoa học pháp lý số 4/2004; bài "Nguyên tắc tranh tụng - giải pháp nâng cao chất lượng xét xử sơ thẩm vụ án hình sự", của tác giả Võ Thị Kim Oanh- Tạp chí Kiểm sát số 15 17/2006; bài “Hoàn thiện một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm” của tác giả Nguyễn Đức Mai- Tạp chí Luật học số 07/2008; bài “Một số vấn đề về hoạt động tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm” của tác giả Võ Thị Hồng Luyến- Tạp chí Kiểm sát số 18/2011. (2) về các nguyên tắc tố tụng, mô hình tố tụng và chức năng tố tụng hình sự. Tiêu biểu là các bài: "Các nguyên tắc của tố tụng hình sự Việt Nam" của tác giả Đào Trí Úc- Tạp chí Khoa học (Luật học), Tập 27, số 1/2011; bài "Các nguyên tắc cơ bản trong Luật tố tụng hình sự- những đề xuất sửa đổi, bổ sung" của tác giả Nguyễn Ngọc Chí-Tạp chí Khoa học (Kinh tế- Luật), Đại học Quốc gia Hà Nội số 24/2008; bài "Các nguyên tắc cơ bản của cải cách tư pháp trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam" của tác giả Lê Cảm- Tạp chí Tòa án nhân dân số 1/2006; bài "Những chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự" của tác giả Nguyễn Thái Phúc- Tạp chí Nhà nƣớc và pháp luật số 12/2005; bài "Tố tụng hình sự Việt Nam cần được đổi mới và hoàn thiện theo hướng nào?" của tác giả Đào Trí Úc- Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 15/2011. Các bài báo nghiên cứu các khía cạnh khác nhau về các yếu tố chi phối thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST và vấn đề bảo đảm chất lƣợng tranh tụng tại phiên tòa hình sự. Đây không phải là các nghiên cứu có hệ thống, chuyên sâu về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. - Về luận án tiến sĩ và luận văn thạc sĩ: Về luận án tiến sĩ: Ở phạm vi trong nƣớc, chƣa có luận án tiến sĩ nào nghiên cứu chuyên biệt về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Chỉ có thể liệt kê đến Luận án của tác giả Lê Tiến Châu “Chức năng xét xử trong tố tụng hình sự Việt Nam” hoàn thành năm 2008 tại Viện Khoa học xã hội Việt Nam. Luận án này tập trung nghiên cứu và giải quyết những vấn đề lý luận và thực tiễn về chức năng xét xử. Điểm nổi bật là công trình làm rõ đƣợc mối quan hệ giữa các chức năng cơ bản trong tố tụng; về các yếu tố về mặt lý luận và thực tiễn bảo đảm cho Tòa án thực hiện đúng chức năng xét xử, bảo đảm hoạt động tranh tụng; đồng thời phát hiện nhiều bất cập của các thủ tục TTHS liên quan đến việc vận dụng chức năng xét xử. 16 Bên cạnh đó là Luận án của tác giả Võ Thị Kim Oanh, “Xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam” hoàn thành năm 2008 tại Viện Nhà nƣớc và Pháp luật- Viện Hàn Lâm khoa học xã hội Việt Nam. Ở đó trình bày kết quả nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến công tác xét xử, nêu các khái niệm về xét xử sơ thẩm, về PTHS, về thẩm quyền xét xử, các giai đoạn xét xử, các bƣớc tiến hành truy tố, xét xử .v.v. Nghiên cứu về hoạt động xét xử sơ thẩm, trong đó làm rõ ở diện rộng các thủ tục tố tụng và khái quát đến thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Về luận văn thạc sĩ: + Luận văn của tác giả Đỗ Văn Thinh, “Thủ tục xét hỏi tại phiên tòa hình sự sơ thẩm” hoàn thành năm 2006 tại Trƣờng đại học luật TP. Hồ Chí Minh. Đây là công trình đầu tiên ở bậc cao học nghiên cứu về thủ tục xét hỏi tại phiên tòa hình sự sơ thẩm. Luận văn đã nhìn nhận khách quan về vấn đề HĐXX tích cực trong việc xét hỏi là không hợp lý; làm rõ đƣợc tính chất, nội dung về thủ tục xét hỏi. Hạn chế chủ yếu là, ở Chƣơng 1 của Luận văn về phần lý luận giàn trải, thiếu tính tập trung khi đã làm rõ ở hàng loạt các vấn đề về giai đoạn xét xử và PTHS, các khái niệm và ý nghĩa xung quanh PTHSST, nêu các điều kiện chung của phiên tòa nhƣ thẩm quyền xét xử .v.v; dành thời lƣợng phân tích tất cả các thủ tục của phiên tòa hình sự sơ thẩm. Ở Chƣơng 2 phần đánh giá luật thực định sa vào bình luận và trích dẫn ý kiến xung quanh vấn đề chứng minh tội phạm tại Điều 10 BLTTHS và vai trò của HĐXX và bị hại trong thủ tục xét hỏi .v.v. Về phần giải pháp đáng chú ý là đề xuất sau năm 2020 bỏ đi quyền xét hỏi của HĐXX nhƣng chƣa lý giải và đƣa ra cơ sở khoa học .v.v. + Luận văn của tác giả Nguyễn Văn Toản, “Tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm” hoàn thành năm 2011 tại Học viện Khoa học xã hội. Điểm hợp lý là Luận văn tiếp cận khái niệm về tranh luận tại PTHSST bắt đầu bằng việc phân tích đặc điểm các kiểu TTHS, nhìn thấy đƣợc ƣu điểm và hạn chế trong đó. Song các vấn đề lý luận khác xung quanh thủ tục tranh luận chƣa đƣợc Luận văn làm rõ. Ở phần đánh giá thực trạng quy định về tranh luận rất sơ sài, chƣa làm nổi bật đƣợc một bức tranh thực tiễn sinh động để tìm hiểu thành tựu và nguyên nhân của nó, để đƣa ra các giải pháp có cơ sở khoa học và có tính khả thi. Đơn cử nhƣ Luận văn không có một giải pháp nào hoàn thiện quy định của 17 BLTTHS về thủ tục tranh luận mà chỉ là hoàn thiện các quy định chung của Bộ luật có liên quan, chi phối đến hoạt động tranh luận .v.v. Ngoài ra còn có các Luận văn thạc sĩ, gồm: Luận văn của tác giả Lê Đức Thọ “Xét hỏi, tranh luận và nâng cao tính tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm”, hoàn thành năm 2008 tại Trƣờng đại học luật TP. Hồ Chí Minh; Luận văn của tác giả Phạm Đình Thanh, “Thủ tục xét hỏi tại phiên tòa hình sự” hoàn thành năm 2011 tại Trƣờng đại học luật Hà Nội; Luận văn của tác giả Đặng Thị Giao, “Thủ tục tranh luận tại phiên tòa hình sự”, hoàn thành năm 2011 tại Trƣờng đại học luật Hà Nội; Luận văn của tác giả Hoàng Thị Thu Minh, “Tranh luận tại phiên tòa hình sự- Lý luận và thực tiễn” hoàn thành năm 2011 tại Trƣờng đại học luật TP. Hồ Chí Minh. Các công trình khoa học này chủ yếu nghiên cứu ở góc độ PTHS nói chung, gồm cả phiên tòa sơ thẩm và phiên tòa phúc thẩm. Hạn chế gặp phải là ở phần lý luận cũng nhƣ đánh giá thực trạng xét hỏi, tranh luận giàn trải, thiếu tập trung hoặc là hời hợt. Rõ nhất là chƣa làm rõ nội hàm hoặc không đảm bảo cơ sở khoa học về khái niệm thủ tục xét hỏi và khái niệm thủ tục tranh luận; cũng nhƣ phần lý luận cơ bản chƣa bảo đảm tính khái quát cao; chƣa làm rõ mối quan hệ giữa thủ tục xét hỏi và thủ tục tranh luận và mối quan hệ giữa các chủ thể tham gia xét hỏi, tranh luận tại PTHSST .v.v. Về đánh giá thực trạng xét hỏi, tranh luận còn hời hợt, thiếu chiều sâu, nhiều vấn đề chƣa đƣợc giải quyết triệt để. Về phần giải pháp còn lặp lại, ít có tính mới hoặc chƣa lý giải thấu đáo cơ sở của việc đƣa ra giải pháp .v.v. 3. Đánh giá tình hình nghiên cứu Qua việc đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong nƣớc và nƣớc ngoài liên quan mật thiết đến đề tài Luận án, tác giả rút ra những vấn đề cần tiếp tục phát triển và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu nhƣ sau: - Đối với các công trình nghiên cứu ở nước ngoài: Một là, các công trình nghiên cứu ở nƣớc ngoài phân tích diện rộng các thủ tục xét xử nói chung, chứng minh sự bình đẳng của các bên tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ 18 thẩm15. Ở đó hoạt động xét hỏi, tranh luận không đƣợc phân chia thành hai phần riêng biệt, nhƣng lại thể hiện đậm nét quan hệ đối tụng và phiên tòa diễn ra dân chủ, sinh động. Đơn cử nhƣ trong thủ tục xét hỏi, tranh luận với thủ tục “chất vấn chéo” trở thành điển hình trong các phiên tòa theo mô hình TTHS tranh tụng. Bên cạnh đó các công trình ở nƣớc ngoài phân tích sâu về vai trò hƣớng dẫn luật và điều khiển phiên tòa của Thẩm phán chủ tọa, về cơ chế Bồi thẩm đoàn tham gia xét xử và hoạt động buộc tội của công tố viên. Đồng thời thủ tục xét xử rất coi trọng vai trò của ngƣời làm chứng- đƣợc hầu hết các tác giả ghi nhận. Hai là, nổi bật là các quyền của bị cáo tại PTHSST đƣợc các học giả nƣớc ngoài quan tâm bàn luận nhiều. Trong đó bình luận có tính thuyết phục về thực tiễn áp dụng quyền thúc đẩy thông tin của ngƣời bị buộc tội. Họ phải đƣợc thông báo lý do bị buộc tội và tội danh bị cáo buộc. Họ còn đƣợc thông báo về quyền đƣợc im lặng, quyền đƣợc tƣ vấn pháp luật trƣớc khi bƣớc vào phiên tranh tụng, nếu không thì phiên xét xử sơ thẩm sẽ bị coi là vi phạm nghiêm trọng, dẫn đến có thể bị cấp phúc thẩm hủy án. Điều này có ý nghĩa tham khảo vì chính trong Công ƣớc quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR) mà Việt Nam gia nhập năm 1982 đã quy định rằng để thực hiện quyền bào chữa, ngƣời bị buộc tội phải đƣợc thông báo về lý do buộc tội (Điều 14/3/a). Ngoài ra, cần lƣu ý đến thủ tục nhận tội của bị cáo quyết định đến phƣơng thức xét xử của Tòa án. Nghĩa là thủ tục xét xử coi trọng sự tự nguyện của bị cáo, có thể là do họ chấp nhận cáo buộc thì Tòa sẽ tuyên án hoặc họ thƣơng lƣợng nhận tội để đổi lấy lợi ích từ phía cơ quan công tố hoặc của bị hại. Ví dụ nhƣ công tố viên sẽ rút lại cáo buộc một phần hoặc toàn bộ, hoặc bị hại giảm yêu cầu bồi thƣờng dân sự. Trong quá trình xét xử, bị cáo còn đƣợc hƣởng quyền không phải tự buộc tội mình, theo đó cho phép bị cáo không cần phải chứng minh là mình vô tội, mà trách nhiệm đó thuộc về công tố viên. Nếu công tố viên không chứng minh đƣợc thì bị cáo sẽ đỗ lỗi và có thể đƣợc tuyên vô tội.v.v. Ở đó chứng tỏ tại PTHSST nguyên tắc tranh tụng đƣợc đề cao và thực thi triệt để; từ phía nhà nƣớc rất chú trọng thiết 15 Quá trình xét hỏi, tranh luận phụ thuộc vào chứng cứ và cách thức đƣa ra chứng cứ nhằm tạo ra hiệu quả của nó trong việc tranh tụng bình đẳng, tránh sự can thiệp của Tòa án. Chứng cứ do các bên đƣa ra tại phiên tòa quyết định đến bản chất của vụ án và can thiệp đến tiến trình tố tụng tiếp theo. 19 lập các quyền cho ngƣời bị buộc tội để họ tự bảo vệ mình, chứ không chỉ là cân bằng quyền lực cho cán bộ tƣ pháp. Ba là, giá trị tham khảo trong việc gợi mở một số luận cứ nghiên cứu và tiếp cận đánh giá, so sánh với luật thực định TTHS Việt Nam là rất cần thiết: Đó là, thủ tục nhận tội của bị cáo tại PTHSST; vấn đề công bố và giải thích cáo trạng tại PTHSST; vấn đề triệu tập ngƣời làm chứng và vai trò của ngƣời làm chứng tại PTHSST; thủ tục cung cấp chứng cứ phục vụ cho hoạt động xét hỏi, tranh luận tại PTHSST; thủ tục xét hỏi và chất vấn chéo tại phiên tranh tụng bảo đảm sự bình đẳng, dân chủ cho ngƣời tham gia tố tụng; vai trò của chủ tọa phiên tọa tại phiên tranh tụng. - Đối với các công trình nghiên cứu ở trong nước: Một là, các công trình ở trong nƣớc chƣa làm rõ nội hàm của khái niệm thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST; nêu khái niệm thủ tục xét hỏi và thủ tục tranh luận tại PTHSST chƣa bảo đảm tính khoa học; chƣa xác định toàn diện, hợp lý về mục đích, ý nghĩa của thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST; chƣa làm rõ mối quan hệ giữa thủ tục xét hỏi và tranh luận tại PTHSST, cũng nhƣ quan hệ giữa các chủ thể tham gia tranh tụng; đánh giá thực trạng về thủ tục xét hỏi, tranh luận tại PTHSST ở nƣớc ta còn thiếu toàn diện; hoạt động tranh tụng tại PTHSST còn nhiều vƣớng mắc, hạn chế nhƣng chƣa làm rõ toàn diện các nguyên nhân của nó .v.v. Hai là, nhiều luận điểm đƣợc nêu ra nhƣng chƣa đƣợc làm rõ hoặc chƣa triệt để. Cụ thể nhƣ luận điểm về sự cần thiết phải mở rộng quyền trực tiếp xét hỏi tại phiên tòa, nhƣng chƣa đƣa ra các cơ sở và giải pháp hoàn thiện; nêu quan điểm cần phải gộp giai đoạn xét hỏi, tranh luận làm một nhƣng chƣa lý giải và đƣa ra kết luận; chƣa giải thích thuyết phục vấn đề KSV tham gia PTHSST (chỉ buộc tội hay bao gồm cả kiểm sát việc tuân theo pháp luật); việc trình bày lời buộc tội của bị hại nhƣ thế nào và có nên quy định quyền đƣợc im lặng của bị cáo tại PTHSST hay không chƣa đƣợc luận giải. Ba là, các công trình ở trong nƣớc chƣa làm rõ về hoạt động tranh tụng ở nƣớc ta phụ thuộc vào chứng cứ đã đƣợc tập hợp trong hồ sơ VAHS và việc triệu tập ngƣời làm chứng do Tòa án quyết định chứ không phải là KSV và ngƣời bào chữa, có bảo đảm bình
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan