Tài liệu Thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn và thực tiễn áp dụng tại các tòa án nhân dân ở tỉnh sơn la

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƢ PHÁP TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI ĐINH THỊ KIM TUYẾN THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU CÔNG NHẬN THUẬN TÌNH LY HÔN VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI CÁC TÒA ÁN NHÂN DÂN Ở TỈNH SƠN LA LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NỘI - NĂM 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƢ PHÁP TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI ĐINH THỊ KIM TUYẾN THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU CÔNG NHẬN THUẬN TÌNH LY HÔN VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI CÁC TÒA ÁN NHÂN DÂN Ở TỈNH SƠN LA LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Chuyên ngành: Luật dân sự và tố tụng dân sự Mã số: 8380103 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Quang Thái NỘI - NĂM 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn này đảm bảo tính chính xác và trung thực. Những nội dung trong luận văn có sử dụng tài liệu tham khảo đều được trích dẫn nguồn đầy đủ và chính xác. Đề tài không trùng với bất cứ đề tài nghiên cứu khoa học nào khác. Tác giả luận văn DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLDS : Bộ luật Dân sự BLTTDS : Bộ luật Tố tụng dân sự BTP : Bộ Tư pháp CP : Chính phủ HĐXX : Hội đồng xét xử HĐXXPT : Hội đồng xét xử phúc thẩm LHN&GĐ : Luật Hôn nhân và gia đình NĐ : Nghị định TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao TT : Thông tư VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Công tác giải quyết số việc yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn sơ thẩm tại TAND cấp tỉnh Bảng 2.2. Công tác giải quyết số việc yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn tại TAND cấp huyện. Bảng 2.3: Về công tác hòa giải các việc hôn nhân và gia đình tại TAND cấp tỉnh Bảng 2.4: Về công tác hòa giải các việc hôn nhân và gia đình tại TAND cấp huyện Bảng 2.5. Các quyết định sơ thẩm về việc giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn tại các TAND tỉnh Sơn La MỤC LỤC TRANG BÌA PHỤ LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ NỘI DUNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU CÔNG NHẬN THUẬN TÌNH LY HÔN ............................................ 9 1.1. Một số vấn đề lý luận về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn ........................................................................................................ 9 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn .................................................................................... 9 1.1.2. Cơ sở khoa học của việc pháp luật quy định thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn .................................................................. 18 1.2. Quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn.................................................................. 21 1.2.1. Nộp đơn và thụ lý đơn yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn ........... 21 1.2.2. Chuẩn bị xét đơn yêu cầu và hòa giải yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn............................................................................................................... 24 1.2.3. Ra các quyết định ................................................................................. 26 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 30 Chƣơng 2. THỰC TIỄN THỰC HIỆN THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU CÔNG NHẬN THUẬN TÌNH LY HÔN TẠI CÁC TÒA ÁN NHÂN DÂN Ở TỈNH SƠN LA VÀ GIẢI PHÁP ................................................... 32 2.1. Thực tiễn giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn tại các Tòa án nhân dân tỉnh Sơn La .............................................................................. 32 2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội có liên quan trực tiếp đến yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn tại các Tòa án tỉnh Sơn la ...................................... 32 2.1.2. Kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế và nguyên nhân cuả việc thực hiện thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn tại các Tòa án nhân dân tỉnh Sơn La ....................................................................... 34 2.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn. .......................................................................................... 55 2.2.1. Giải pháp chung ................................................................................... 55 2.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật trong thực tiễn giải quyết công nhận thuận tình ly hôn đối với tỉnh Sơn La .............................. 60 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 62 KẾT LUẬN .................................................................................................... 63 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Từ lâu, gia đình Việt Nam đã mang truyền thống tốt đẹp với những giá trị của tinh hoa văn hóa dân tộc. Trong quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế bao cấp sang nền kinh tế thị trường, cùng lúc kéo theo những biến đổi trong văn hóa, đạo đức xã hội, làm giá trị đạo đức truyền thống trong mỗi gia đình cũng đang dần bị phá vỡ; tình trạng ly thân, ly hôn có xu hướng tăng cao trong những năm gần đây. Xuất phát từ tầm quan trọng của gia đình đối với xã hội vì thế mà ngay từ khi Nhà nước ra đời đã quan tâm xây dựng hệ thống pháp luật điều chỉnh đối với lĩnh vực này. Ngày nay lĩnh vực này được điều chỉnh bởi một ngành luật chuyên ngành là Luật hôn nhân và gia đình, ban đầu là Luật hôn nhân và gia đình năm 1959, sau đó sửa đổi vào năm 1986 và hiện nay đang có hiệu lực là Luật hôn nhân và gia đình năm 2014. Nội dung của ngành luật này tập trung điều chỉnh tất cả các vấn đề phát sinh trong đời sống hôn nhân và gia đình. Để bảo vệ hạnh phúc gia đình được bền vững và sự tiến bộ trong xã hội các quy định của luật không chỉ điều chỉnh các điều kiện kết hôn mà còn đưa ra những quy phạm nhằm điều chỉnh việc ly hôn khi mà hôn nhân đã tan vỡ. Trong đó pháp luật quy định việc yêu cầu ly hôn của đương sự phải dựa trên những căn cứ nhất định và những căn cứ này được quy định trong luật là cơ sở pháp lý để cho các thẩm phán phụ trách giải quyết vụ việc tránh sự tùy tiện trong việc áp dụng pháp luật. Hiện nay thì vấn đề ly hôn đang có sự gia tăng đáng kể ở các quốc gia trên thế giới cũng như ở nước ta những nguyên nhân, lý do ly hôn cũng rất đa dạng phức tạp. Vì vậy, muốn giải quyết việc ly hôn được chính xác, bảo đảm quyền tự do ly hôn chính đáng của vợ chồng, vừa bảo đảm lợi ích của gia đình và xã hội đòi hỏi thẩm phán giải quyết cần phải nắm vững các quy định của pháp luật, điều tra, tìm hiểu kỹ lưỡng các nguyên nhân dẫn đến mâu thuẫn vợ chồng, tâm tư tình cảm, nguyện vọng của 2 đương sự khi giải quyết vụ việc. Tuy vậy, quá trình tìm hiểu trên của thẩm phán khi giải quyết vụ việc mới chỉ là cơ sở cho việc giải quyết việc ly hôn của đương sự. Ngoài việc tìm hiểu các nguyên nhân, lý do ly hôn thì theo quy định của pháp luật thẩm phán phụ trách chỉ giải quyết cho ly hôn khi vụ việc đó có đầy đủ căn cứ của pháp luật và nó được quy định trong luật – là căn cứ chung duy nhất để giải quyết việc ly hôn. Trong thời kỳ đổi mới, pháp luật ly hôn thay đổi đáng kể trên toàn thế giới nhưng trong hầu hết các nước, nó đòi hỏi phải có phán xử của Tòa án hoặc cơ quan có thẩm quyền khác theo một thủ tục pháp lý nhất định. Ở Việt Nam, Tòa án là cơ quan duy nhất có trách nhiệm ra phán quyết chấm dứt quan hệ hôn nhân của vợ chồng. Do vậy, việc nâng cao chất lượng hoạt động xét xử, giải quyết các vụ việc của Tòa án được Đảng và Nhà nước ngày một quan tâm hơn. Thực tế hoạt động xét xử, giải quyết các loại vụ việc dân sự của ngành Tòa án nhân dân (TAND) cho thấy số lượng vụ việc về ly hôn ngày càng tăng, đa dạng và phức tạp. Tỉnh Sơn La là một tỉnh miền núi, vùng cao có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, tỷ lệ người dân tộc thiểu số chiếm hơn 82% dân số toàn tỉnh, đồng bào các dân tộc thiểu số sinh sống trên khắp địa bàn 12 huyện, thành phố, do trình độ canh tác, sản xuất còn hạn chế cộng với tập quán sinh hoạt nên vùng đồng bào dân tộc thiểu số nhìn chung còn khó khăn, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, vùng có điều kiện kinh tế đặc biệt khó khăn. Những yếu tố đó cũng tác động không nhỏ đến hoạt động giải quyết các loại vụ việc ly hôn của ngành Tòa án trong những năm vừa qua. Bên cạnh những kết quả đã đạt được vẫn còn nhiều điểm bất cập, hạn chế trong việc giải quyết, xét xử các vụ, việc hôn nhân gia đình của ngành Tòa án nói chung trong đó các TAND ở tỉnh Sơn La cũng không ngoại lệ. Trong tình hình đó, việc tiếp tục nghiên cứu làm rõ các vấn đề liên quan đến thủ tục giải quyết việc ly hôn nói chung và thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn nói riêng là cần thiết. Vì vậy, học viên đã chọn đề tài: “Thủ tục giải 3 quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn và thực tiễn áp dụng tại các Tòa án nhân dân ở tỉnh Sơn La” nghiên cứu làm luận văn thạc sĩ nhằm góp phần khắc phục những bất cập, nâng cao hiệu quả giải quyết yêu cầi công nhận thuận tình ly hôn của Tòa án và đồng thời sẽ có giá trị khoa học trong giai đoạn hiện nay . 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua, từ sau khi BLTTDS được ban hành đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về thủ tục giải quyết việc dân sự trong đó có đề cập tới những vấn đề liên quan đến thủ tục giải quyết việc thuận tình ly hôn như: Đề tài cấp cơ sở “Việc dân sự và thủ tục giải quyết việc dân sự tại Tòa án nhân dân”, do tiến sĩ Bùi Thị Huyền làm chủ nhiệm đề tài và thực hiện tại Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2008; Đề tài cấp bộ "Vấn đề xây dựng thủ tục tố tụng dân sự rút gọn theo yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay - Thực trạng và giải pháp" do tiến sĩ Trần Anh Tuấn chủ nhiệm, thực hiện tại Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2014; Giáo trình Luật Tố tụng dân sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội, do Nhà xuất bản Tư pháp xuất bản năm 2012; Bài “Một số quy định chung về thủ tục giải quyết việc dân sự” của tác giả Tưởng Duy Lượng đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC) số 6/2005; Bài “Thủ tục giải quyết việc dân sự theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự” của tác giả Lê Thu Hà đăng trên Tạp chí TANDTC, số 12/2006; Luận văn thạc sĩ luật học "Hoà giải vụ án hôn nhân và gia đình" của tác giả Nguyễn Thị Hương, bảo vệ tại Khoa Luật trực thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2011; Luận văn thạc sĩ luật học "Chế định giải quyết việc dân sự trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam" của tác giả Khuất Thị Thu Hiền, bảo vệ tại Khoa Luật trực thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2014 v.v... 4 Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu một cách chuyên sâu, đầy đủ và có hệ thống về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn và thực tiễn áp dụng tại các Tòa án nhân dân ở tỉnh Sơn La. Như vậy, đề tài: “Thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn và thực tiễn áp dụng tại các Tòa án nhân dân ở tỉnh Sơn La” là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống về thủ tục giải quyết việc thuận tình ly hôn trong TTDS Việt Nam áp dụng tại các tòa án nhân dân tỉnh Sơn La. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài Đối tượng nghiên cứu của đề tài: - Quy định của pháp luật hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn được Tòa án thụ lý giải quyết theo thủ tục giải quyết việc dân sự. - Thực tiễn áp dụng pháp luật hiện hành để giải quyết yêu cầu thuận tình ly hôn tại các Tòa án nhân dân ở tỉnh Sơn La. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu làm rõ các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 và các văn bản pháp lý liên quan về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn được Tòa án nhân dân thụ lý giải quyết theo thủ tục giải quyết việc dân sự. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về thủ tục giải quyết việc thuận tình ly hôn tại các Tòa án nhân dân ở tỉnh Sơn La trong những năm gần đây (từ năm 2015 đến 6 tháng đầu năm 2018). 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu đề tài Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu nói trên, việc nghiên cứu được tiến hành dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta 5 về quản lý Nhà nước, quản lý xã hội cũng như chủ trương, quan điểm về việc xây dựng BLTTDS. Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu như phương pháp phân tích, tổng hợp, logic, lịch sử, quy nạp, khảo sát thăm dò lấy ý kiến trong phạm vi những người làm công tác thực tiễn... nhằm làm sáng tỏ các vấn đề trong nội dung luận văn. Trong đó : - Phương pháp phân tích và bình luận được sử dụng để đem lại góc nhìn đa chiều và làm rõ các quy định về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn trong pháp luật TTDS hiện hành; - Phương pháp so sánh được sử dụng để chỉ ra những điểm khác biệt trong các BLTTDS về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn; sự khác biệt giữa thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn theo thủ tục giải quyết vụ án dân sự và theo thủ tục giải quyết việc dân sự; làm rõ những điểm tiến bộ và hạn chế của quy định pháp luật hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn trong TTDS; - Phương pháp nghiên cứu học thuyết pháp lý (một phương pháp nghiên cứu luật học truyền thống) được sử dụng để nghiên cứu chuyên sâu về nội dung các quy định về thủ tục giải quyết, từ đó dùng làm cơ sở vững chắc trong việc kiến nghị hoàn thiện pháp luật; - Phương pháp diễn dịch, quy nạp và tổng hợp được tác giả sử dụng để khái quát các ý chính trong từng vấn đề cụ thể, giúp cho các ý tưởng trong luận văn được sáng rõ. Ngoài ra, học viên sử dụng đan xen giữa các phương pháp trên để tạo tính mạch lạc, dễ hiểu, dễ tiếp cận trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. 6 5. Mục đích và nhiệm vụ của việc nghiên cứu đề tài Việc nghiên cứu đề tài nhằm thực hiện các mục đích : Một là, làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận, nội dung các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn và đánh giá đúng thực trạng thực hiện các quy định này. Hai là, tìm hiểu về thực tiễn thực hiện các quy định này trong hoạt động giải quyết việc thuận tình ly hôn của các Tòa án ở tỉnh Sơn La. Mặt khác, tìm ra những hạn chế, bất cập của các quy định pháp luật về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn và vướng mắc trong việc thực tiễn thực hiện chúng từ đó đề xuất các giải pháp nhằm khắc phục hạn chế, bất cập và vướng mắc để nâng cao hiệu quả giải quyết các việc thuận tình ly hôn tại các Tòa án. Để thực hiện những mục tiêu ở trên, luận văn phải hoàn thành một số nhiệm vụ sau : - Nghiên cứu và phân tích khái niệm, bản chất, đặc điểm, cơ sở của việc pháp luật tố tụng Việt Nam ghi nhận về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn để làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản về thủ tục này trong pháp luật tố tụng Việt Nam; - Tìm hiểu một cách đầy đủ và có hệ thống quy định của pháp luật tố tụng dân sự về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn. - Phân tích làm rõ nội dung các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn; - Khảo sát thực tiễn áp dụng các quy định này trong hoạt động giải quyết các việc thuận tình ly hôn của các Tòa án nhân dân ở tỉnh Sơn La trong những năm gần đây; đánh giá được những ưu điểm, hạn chế và những nguyên nhân của những hạn chế đó đồng thời tìm ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong giải quyết các việc thuận tình ly hôn tại Tòa án. 7 6. Những đóng góp về khoa học của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học đầu tiên nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn và thực tiễn giải quyết tại các Tòa án nhân dân ở tỉnh Sơn La. Vì vậy, luận văn có những đóng góp cho khoa học chuyên ngành luật dân sự ở những điểm sau: - Luận văn là công trình đầu tiên trình bày được khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của thủ tục giải quyết việc thuận tình ly hôn; Thông qua việc nghiên cứu đề tài này luận văn góp phần làm sáng tỏ và khẳng định rõ hơn một số vấn đề lý luận cơ bản, về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn. - Luận văn đã làm rõ nội dung các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về thủ tục giải quyết việc thuận tình ly hôn; - Đánh giá đúng thực trạng thực hiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn tại các Tòa án nhân dân ở tỉnh Sơn La đồng thời chỉ ra được những hạn chế, bất cập của các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành và thực tiễn thực hiện chúng cũng như những nguyên nhân của những hạn chế, bất cập đó. - Đề xuất được một số kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và mục lục, nội dung cụ thể của luận văn được kết cấu thành 2 chương : Chương 1: Một số vấn đề lý luận và nội dung quy định của pháp luật hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn. 8 Chương 2: Thực tiễn thực hiện thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn tại các Tòa án nhân dân tỉnh Sơn La và giải pháp. 9 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ NỘI DUNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU CÔNG NHẬN THUẬN TÌNH LY HÔN 1.1. Một số vấn đề lý luận về thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn 1.1.1.1. Khái niệm thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn Nếu như việc xác lập quan hệ hôn nhân hợp pháp được thực hiện bởi một thủ tục hành chính tại Ủy ban nhân dân có thẩm quyền theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình (Luật HN&GĐ) thì việc chấm dứt quan hệ hôn nhân giữa vợ và chồng lại là một thủ tục tư pháp được thực hiện tại Tòa án nhân dân (TAND) theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự. Theo đó, khái niệm “thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn” được cấu thành bởi các thành tố đó là “thủ tục” và “yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn”. Do đó, để làm rõ được khái niệm “thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn” tác giả sẽ lần lượt phân tích làm rõ nội hàm của hai khái niệm cấu thành nêu trên. Thứ nhất, đối với khái niệm “thủ tục”. Theo Từ điển tiếng Việt, thủ tục là “cách thức tiến hành một công việc với nội dung, trình tự nhất định, theo quy định của cơ quan nhà nước” hoặc “là những việc phải làm theo một trật tự quy định, để tiến hành một công việc có tính chất chính thức”1. Còn theo Từ điển Luật học, thủ tục tố tụng là cách 1 Viện Ngôn ngữ học (2003), Từ Điển tiếng Việt, NXb Đà Nẵng – Trung tâm Từ điển học, Hà Nội – Đà Nẵng tr. 1596 10 thức, trình tự và nghi thức tiến hành xem xét một vụ việc hoặc giải quyết một vụ án đã được thụ lý hoặc khởi tố theo quy định của pháp luật.2 Trước khi BLTTDS năm 2004 được ban hành, các văn bản quy phạm pháp luật quy định về thủ tục tố tụng dân sự gồm có Pháp lệnh thủ tục giải quyết vụ án dân sự năm 1989, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế năm 1994, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động năm 1996, Pháp lệnh công nhận và thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài năm 1993, Pháp lệnh công nhận và thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của trọng tài nước ngoài năm 1995 đều mới chỉ đề cập đến thuật ngữ “vụ án dân sự”, chưa hề có thuật ngữ “việc dân sự”. Tất cả các vụ việc dân sự, hôn nhân gia đình, kinh doanh, thương mại và lao động thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án, dù các bên có tranh chấp hay không có tranh chấp đều được gọi chung là vụ án. Cho đến khi BLTTDS năm 2004 được ban hành, lần đầu tiên thuật ngữ “việc dân sự” được ghi nhận trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam, tách biệt với khái niệm vụ án dân sự. Điều này tiếp tục được quy định trong BLTTDS năm 2015. Theo đó, quá trình giải quyết vụ án dân sự và việc dân sự sẽ được thực hiện theo hai thủ tục pháp lý khác nhau. Theo quy định của BLTTDS, các loại việc dân sự thuộc thẩm quyền của Tòa án bao gồm những yêu cầu về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động được quy định cụ thể tại các Điều 26, Điều 28, Điều 30 và Điều 32 BLTTDS năm 2004 và các điều 27, 29, 31 và 33 của BLTTDS năm 2015. Trong đó, yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn được quy định tại khoản 2 Điều 28 BLTTDS năm 2004 và khoản 2 Điều 29 BLTTDS 2 Viện Khoa học pháp lý Bộ Tư pháp (2006), Từ điển Luật học, Nxb Từ điển Bách khoa và Nxb Tư pháp, Hà Nội, tr.729 11 năm 2015 với tư cách là một trong số những loại việc hôn nhân và gia đình thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án. Theo quy định của BLTTDS, yêu cầu thuận tình ly hôn là một loại việc dân sự nên việc giải quyết yêu cầu này cũng được thực hiện theo thủ tục giải quyết việc dân sự. Tuy nhiên, việc yêu cầu thuận tình ly hôn có điểm khác biệt so với việc dân sự khác là các đương sự yêu cầu Tòa án xác định những sự kiện pháp lý mà quan hệ hôn nhân giữa họ phụ thuộc vào nó và thông qua đó quyết định chấm dứt quan hệ hôn nhân giữa họ. Vì vậy, bên cạnh việc giải quyết theo quy định chung về giải quyết việc dân sự cũng cần có những quy định riêng về thủ tục giải quyết loại việc này. Thứ hai, đối với khái niệm “yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn”: Khi kết hôn, cả hai bên vợ và chồng đều mong muốn cùng nhau xây dựng một cuộc sống chung hạnh phúc, lâu bền. Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân khác nhau mà mục đích của hôn nhân không đạt được và đi vào bế tắc; và một cách để có thể tìm “lối thoát” cho cuộc hôn nhân này đó là hai bên vợ và chồng có thể cùng thỏa thuận về vấn đề ly hôn để chấm dứt quan hệ hôn nhân đã xác lập. Theo khoản 14, Điều 3 Luật HN&GĐ năm 2014 quy định: “Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng theo bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án”. Như vậy, ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng trên cơ sở tự nguyện của ít nhất một bên chủ thể và trên cơ sở đó, Tòa án sẽ xem xét giải quyết cho vợ chồng ly hôn hay không ly hôn. Thuận tình là sự tự nguyện của các bên, cùng thống nhất về một vấn đề nào đó. Theo từ điển Luật học, thuận tình ly hôn là vợ chồng cùng yêu cầu Tòa án nhân dân cho phép họ được ly hôn. Tại Điều 55 Luật HN&GĐ năm 2014 quy định về thuận tình ly hôn như sau: “Trong trường hợp vợ chồng cùng yêu cầu ly hôn, nếu xét thấy hai bên thật sự tự nguyện ly hôn và đã thỏa thuận về việc chia tài sản, việc trông nom, 12 nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con trên cơ sở bảo đảm quyền lợi chính đáng của vợ và con thì Tòa án công nhận thuận tình ly hôn; nếu không thỏa thuận được hoặc có thỏa thuận nhưng không bảo đảm quyền lợi chính đáng của vợ và con thì Tòa án giải quyết việc ly hôn”. Từ đó có thể hiểu, thuận tình ly hôn là việc hai vợ chồng cùng yêu cầu chấm dứt quan hệ hôn nhân (được thể hiện bằng đơn thuận tình ly hôn của vợ chồng) và cùng thỏa thuận giải quyết được các mối quan hệ về hôn nhân, tài sản và con cái. Yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn với tư cách là một loại việc dân sự sẽ có những đặc điểm cơ bản của việc dân sự như sau: Một là, các đương sự trong việc dân sự yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn không có tranh chấp với nhau về quyền và nghĩa vụ mà chỉ yêu cầu Tòa án công nhận hặc không công nhận một sự kiện pháp lý về Hôn nhân và gia đình. Đây là một trong những đặc điểm cơ bản của việc dân sự để giúp phân việt giữa việc dân sự và vụ án dân sự. Trong vụ án dân sự, các đương sự có tranh chấp với nhau về quyền và lợi ích còn việc dân sự thì không. Sở dĩ việc dân sự không có tranh chấp giữa các đương sự là do các đương sự đã tự thỏa thuận được với nhau về các tình tiết trong sự việc, những quyền và lợi ích giữa các đương sự và họ cùng yêu cầu Tòa án công nhận sự thỏa thuận đó. Hai là, việc dân sự yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn không có nguyên đơn và bị đơn như trong vụ án ly hôn vì không có tranh chấp mà chỉ có người yêu cầu Tòa án công nhận thuận tình ly hôn. Ba là, từ yêu cầu của đương sự, Tòa án sẽ công nhận hoặc không công nhận yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn và từ đó làm phát sinh quyền và nghĩa vụ cho các đương sự. Từ những vấn đề nêu trên có thể rút ra kết luận như sau: “Thủ tục giải quyết việc thuận tình ly hôn là những công việc do Tòa án có thẩm quyền tiến hành theo trình tự do pháp luật tố tụng dân sự quy định để xem xét, chấp nhận hay không chấp nhận yêu cầu công nhận thuận tình ly 13 hôn của vợ chồng từ giai đoạn thụ lý đơn yêu cầu đến khi quyết định công nhận thuận tình ly hôn có hiệu lực pháp luật”. 1.1.1.2. Đặc điểm của thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn Theo quy định của BLTTDS năm 2015 thì sẽ có hai trường hợp Tòa án ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự: (1) Trường hợp một, ban đầu vợ hoặc chồng khởi kiện vụ án ly hôn, trong quá trình giải quyết vụ án Tòa án tiến hành hòa giải đoàn tụ hoặc để các đương sự tự thỏa thuận về việc giải quyết tranh chấp; nếu các đương sự không đoàn tụ và tự thỏa thuận được về việc giải quyết toàn bộ nội dung vụ án theo hướng thuận tình ly hôn. Theo quy định tại Điều 212 BLTTDS năm 2015 thì Tòa án ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự về việc ly hôn thuận tình (Quyết định công nhận thuận tình ly hôn và sự thỏa thuận của các đương sự). (2) Trường hợp hai, vợ và chồng cùng nộp đơn yêu cầu hoặc ký vào đơn có nội dung yêu cầu Tòa án công nhận thuận tình ly hôn, thỏa thuận nuôi con, chia tài sản chung thì thụ lý theo trình tự việc dân sự, trong trình tự giải quyết việc dân sự Tòa án hòa giải cho các đương sự đoàn tụ nhưng không thành và các đương sự vẫn giữ quan điểm theo yêu cầu; Theo quy định tại Điều 397 BLTTDS năm 2015 thì Tòa án ra quyết định công nhận thuận tình ly hôn và sự thỏa thuận của các đương sự. Về thủ tục tố tụng, quyết định công nhận thuận tình ly hôn ở trường hợp một là kết quả của thủ tục giải quyết vụ án dân sự của Tòa án; còn quyết định công nhận thuận tình ly hôn ở trường hợp hai lại là kết quả của thủ tục giải quyết việc dân sự của Tòa án. Theo như giới hạn trong phạm vi nghiên cứu đề tài, thủ tục giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn được Tòa án thụ lý giải quyết theo thủ tục giải quyết việc dân sự sẽ có những đặc điểm pháp lý cơ bản sau đây: Thứ nhất, về nguyên tắc áp dụng pháp luật trong thủ tục giải quyết việc thuận tình ly hôn.