Tài liệu Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị vào các doanh nghiệp việt nam

BQ GIAO DI)C VA DAO Tl.\0 Dl:\1 HOC QUOC GIA THANH PHD HO CH[ MINH · TRUONG D~l HOC KINH TE -----·-000----- PHI:\M VAN DUOC PHIIO'NG HllcJNG xAY DI/NG NOI DUNG VA TO CHUC VAN .. DUNG . KE TOAN QUAN TRI VAO cAt DOANH NGHIEP VIET NAM • • . _,. . ,. . CllUYEN NGANH: Kif TOAN 1'A1 vv Mii sl{ ? ... vA PIIAN TiCHliO~ T DONG TaNJJ TE : 5.02.11 LU!N AN PH6 Tn1N si KHOA HOC KINH TE Ngtfoi I-htong Dfin Khoa H<,)c: 1. PGS-PTS. DAO vAN TAl 0T..-.? (j/) ._. u011ff t.7rJWIJt h~.l. tf!_r· o/, .1:. 7 r. f!t~ I , (jjU ~I ;, ._..? n;//.__ ; ;._.r C?U (T?UU vuen e.nuuz u~ 2 PGS-PTS. UNG BlfU -----~------. !:•."1 . •· ·., ~. '. :' .. ·'· f.: lATH HCr·1 ,:.:_::,.':,·.; '>' w.:C.III'~H1E Tha.nh ph6 IIo Chi J\Ainh - 1997 - =---------==-~·=--==-~~=-=-==============-~==-=·-==;]· /!k£ xin cu~Yn dotiJJ't itay Ia colng; liu'n/t 11ffhie1't ctiu c~la iie'11f!lot. (/J, A./ /•A /A'/._? -'1 /; / A , /;~ /1 /-/. ' f!JllC 00 Uf3tly Ret fjtlf~ IJ'tetl f/l(JiJ1fl Ulf{/J't (l!J't tU VtflJJlfl t!Uf"C 1Pll clu£a ltr/ny dt4fc ui co1w biJ" limt? 6allr1) n'I{JY co11ff /Ju'n/t 1ul~ lr/tlic. ~-=-=-=-===============================~-~~~=--==== ---~~~==== MUC LUC • • ..... ? ""' LOI MO DAU ...................................................................... 1 CHLJONG 1 v L LU~N CHUNG v'E KE lOAN vA KE loAN auAN lRI 1.1·. TH(>NG TIN CUA Kfi TOAN V(JI BOAT DQNG SAN xuKr KINH I>OANI-1 ............................................................................................................. 3 I . 7. I . Kh at'. m~m . va m~tc lteu cua Aw toan ...................................................i A ' • A ? A' , 7.1.2. Cac nguyen tdc ke' to(zn chunf? (htr;c thil'a nh(in ............................... 7 1.1.3. 7hong tin ke'toan cl1n cho nhilng Jl/i tu{/nf? sitd~ng khac nhau .... JO 1.1.4. Cac lfnh v~tc chur.en ngimh Clla ke' to an ........................................ 12 1.2. T ve"' xay " d{tn.g · 3. 1. 2. Quan d zem " . cIung IUJl .................................................. o0 5 3.1.3. Quan dilm v(? to? clu:Cr: v(ln df:lng ................................... ~ ................ 86 3.2. XAY Dl}NG NQI ))tJNG KE TOAN QUAN TRl .......................................... 87 3.2.1. Phan tfch chi ph{ - Doanh thu - Lqi nhu(ln va qua trinh ra quyPI tlinh kinh doanh ............................................................................ 88 3.2.2. Phuong phdp li)p df! toan san xutit ldnh doanh ............................ 107 3.2.3. Phuong phap kiim Ira vd danh gia th~:rc hifn .............................. I 19 3~3. PHtfdNG tttJdNG ' td cu(fc · v!N 1>\JNG KE tO AN QUAN TRl DOANlt NGH11!;P...........•.........•...................•..•........•.................................. 131 3.3.1. T6 chac xay df!ng thong tin choke' toan quan trj ........................ 131 3.3.2. Xac l(ip mo h1nh ke' toan quan trj doanh nghi?p .......................... 144 3.3.3. Cac gidi phap cl1n C(J di to? chac v(ln d~ng ke' toan quan tri trong doanh nghi?p .... ..... ....................... ..................................... ......... I 49 I KET lU~N ..................................................................... 155 DANH MIJC TAl U~U THAM KHAO PHI) li)C -1- ,(' ,(' ? ...... ' 1. TfNH CAP TlllET CUA BE T AI Qua trlnh ddi moi cd che" quan ly kinh te" d nuoc ta thco huong chuySn W cd chS hoa t~p trung, sang cd chS thi trtiong co slf qmln ly cua Nha nu'oc b~ng phap ]u~t va cac cong qt khac. N~n kinh tS thi trtiong d mtoc ta trong nhung nam qua da d~rra yeu diu d(p bach la phai ddi moi cd che" quan ly va h<$ th6ng quan ly kinh te', trong do kc" toan Ia mOt cong . 7 1" x tat '• san va O•'teu A h'anh 1lOl';lt 0"Qng san xuat x cl) quan trQng d e;t quan ,y von kinh doanh cii"a ban than doanh nghi<$p, d'6ng thoi la tai li<$u tin c~y ciS Nha mfoc di~u hanh vi mo n~n kinh te"; kiSm tra; kiSm soat va danh gia hol';lt d<)ng kinh doanh cua cac nganh, cac linh vlfc kinh te". Chlnh vl v~y, vi<$c ddi moi va hoan thi<$n khong ngung cong tac ke" toan cis thich nghi voi yeu diu, va n<)i dung c16i mdi hi<$n nay la m<)t vfin d'S hue thie"t. ? ' ? Vi<$c chfnh thuc ap dvng h<$ th6ng ke' toan trong cac doanh nghi<$p <"J Vi<$t Nam vao d'au nam 1996 la b~ng chung kh!ng djnh vai tro quan trQng cua ke" toan trong qua tdnh quan ly doanh nghi<$p. v~ n<)i dung, yeu diu ctia kc" toan da co nhflng thay ddi can ban so vdi h<$ th6ng ke' toan trtioc day, nhting n6 cung chi mdi thoa man phfin ldn nhu diu th<')ng tin theo quy djnh B<) Tai chinh nh~m dap ling yeu cfiu quan ly ciia Nha nude d6i vdi hol';lt d<)ng ke" toan-tai chlnh ctia doanh nghi<$p. nuoc co n~n kinh te" thi truong, ke" toan dti~i hQC tren kh~p ccic quO'c gia. Vai tro cua ke' toan ]a g) trong mO'i quan h~ giua nglfoi voi moi tt·lfong cua hQ ? Vai tro cila ke' toan b~t dllu h1nh thanh, khi con nglfoi chu y c1e'n ho~t d()ng thudng m~i. Trong IDQi hlnh thai Xa hQi, IDQi nglfoi thlfc hi<$11 cac quye't dinh kinh tS rna kJH?Jj dllu b~ng trao d6i tai san theo gia th<)a thu~n. 86 thoa thu~n gia, c'an phili c6 m()t ddn vj do llfong ho~c m()t v~t trao d6i trung gian c6 tinh ph6 hiSn do'i voi mQi thanh vien trong xa h()i. Qua m()t qua trinh dai h1nh thanh va phat tri€n cung voi slf phat triSn cua xa hOi, v~t trao c16i trung gian cuo'i cung dui"Su 1<$ t6 chile kS toan Nha nu'oc Vi<$t Nam da djnh nghia "KS toan la cong vi<$c ghi chep, tinh loan bhng con s6 duoi hlnh thuc gia tri. hi<$n v~t va thoi gian lao d(.)ng, diu ye'u dudi hlnh thuc gia tri de phan anh kiSm tra t1nh hlnh v~n d(.)ng cua cac lol:li tai san, qua tdnh va ke'"t qua hol:lt d(.)ng kinh doanh, stl' dvng v6n va kinh phi Nha nu'oc, cfing nhu' tirng t6 chuc, xi nghi<$p". H(.)i ke' toan Hoa Ky (AAA) dtia ra khai ni~m vao nam 1966 la "kC' tdan la rri(.)t qua trlnh nh~n cli<$n, t6ng hcjp, do lu'ong va truy'en dl;lt th<)ng tin kinh te'" de giup cho nhung ngtioi su' dt,mg cac thong tin d6 danh gia va ra quyC't djnh ". D-"h'"' :i kx' cl' ue tell uticjc e toan, mng ta p1?'}'"' 1a1 11eu d· ticjc b.,an chxat va'l"' t wng ]"''Y cua qua trlnh do Iuong va truy"Sn dl;lt, cac thu(.)c tinh cua thong tin kinh tC', ly thuye't va thvc hanh cua qua tdnh ra quye't d1nh, va pluH c6 g~ng nh~n d~~n nhung d6i tuo'i tu'cjng chung cua cac mon khoa kinh te' la qua trlnh tai san xuftt mo r(.)ng xa h(.)i, trong do m6i mon khoa Iwc nghicn CUll dS khai thac m<)t g6c d<) rieng. KS tm1n nhti m(.)t mon khoa hQC UQC ]~p voi cac mon khoa hQC kinh te' khac. DS nghien CUll qua trlnh tai san xua't. kc" toan ngh ic n CUll "Sv hlnh thanh va tlnh hlnh sU' dt,mg tai san vao qua trlnh ho~lt d(>ng -5- kinh doanh trong lliQt ddn vj C\1 th€, nh~m qm\n Jy Va khai thac m{)t each c6 hi~u qua nhfft cac lo~i tai san theo ph~m vi sU' dt;tng nha't c1jnh. Cac doanh nghi~p muo'n tie"n hanh ldnh doanh th1 tnioc hC't din p1u1i c6 tai san. Tai san la toan b<) ti'em nang kinh t€ cua doanh nghi~p, n6 biSu hi~n cac nguan tai tr9 va Iqi tuc do sii' dvng cac ngu'&n <16 trong ho~t d<)ng san xufft kinh doanh mang I~i. EHty ]a tai slm thu<)c quy'en S(?j hfi'u va c6 gia trf thlfc tC' d6i voi tung ddn vj ... Xet v'e ngu6n h1nh thanh (tai trq), thl toan b<) tai san CtJa doanh nghi~p dtt<;fc h!nh thanh tu ngu6n vo'n cua chu s(j huu va ngu6n 11<} phai B . ..,.. tra. ao gom: ? Vo'n chu sd hii'u = Cong n9 ph::H tra + V6n gop = Uii clnta phan pho'i Yay dai Iwn + V6n chi'1 sd huu khac + Xct v'e m~t gia trj va tinh cha't elm chuySn cua tai san, th1 toan b<) tai san cua doanh nghi~p dti<;fc chia lam 2 lo~i sau: Tai san lttu d<)ng va Tai san c6 djnh. Tai san lttu d<)ng Tai san c6 dinh = Tai san Ittu dOng san xuat + Tai san htu d<)ng lttu thong Tai san c6 djnh huu h!nh + Tai san c6 djnh vo h1nh ? = "" Xet v'e m~t gia tr~ tai san va ngu'On hlnh thanh tai san th1 m()t Jo~ i t~ti >t ' . tTQ t' 1 •'>-. nguon ..,.. kh" 1 N gu'<;fc I~1,. rn<}t san co th e;t utf<;fc tal u mQt h ay nueu . ac n1au. . ,. co/ the;t tham g1a . t~o nen mQt 11ay n1ueu ...... I0~1. tat ' . san. Xet " vc . ,. rn~tt ~ nguon ltt<;fng, th! t6ng gia tri tai san luon luon b~ng t6ng ngu'On hlnh tha nh. Tlnh din b~ng nay dttqc duy td d mQi th<)i c1iSm, mQi doanh nghi~p, trong mqi qua tdnh ho~t d<)ng kinh doanh. ? / A A A A ? Tinh din b~ng nguBn hlnh thanh cua tai san c1ttqc bi~u hi~n qua d~ng thuc sau: -6- Gic d(>c l~p vOi nhau ci'Jng trong m()t h<$ th6ng ke'" toan. Nghien cuu d6i tti<;Jng cua ke' toan tai chinh va ke' toan qui'w trj 1a c16 xac djnh 11Qi dung rna ke" tmin cung cfi"p cho 2 d{)j ttf<;Jng St( d\Jilg thkh h<;lp. D6i tti<;Jng cua ke' toan t~ti chlnh va ke" toan quan trj t]uf<)ng dti(;}c hiSu chung nha't la : Ke" toan tai chlnh nghien CUll slj hlnh thanh va chu chuy~n cac lo9 j v6n sll' dt,mg trong m()t ddn vi c1,1 the. Ne"u dung tren g6c d() cua ke'" tmin tEd chlnh, thl d6i tti<;ing cua kG toan dtiQC bi~U hi~n C\1 th~ ]a c{tc lo~i tai san va cac ]o~i nguf>n vO'n t90 nen lo~i tai san cfing nhti slf v~n d()ng thay d6i ciia chung trong qua tr1nh ho~t d()ng cua ddn vi. Ke" toan quan tri nghien cuu khai thac qua trlnh h1nh thanh va SIJ' d1,lng cac lo~i v6n htfong de'n cac nwc tieu kinh doanh trong m()t ddn vj C\J th~. NC'u dung g6c d() cua ke' toan quan tri th1 d6i tttqng cila kG toan c1ti<.Jc bicSu hi~n C\J th~ )a cac qua trlnh khai thac S1,( h)nh thanh VU phat sinh cac lo~i chi phi khac nhau nh~m htfong dGn t]nfc hi~n cac m1,1c tieu dtf<}c x{tc dinh, trong qua trlnh ho~t d()ng san xufft kinh doanh cua ddn vj. 1.1.1.3. M11-c tieu CTia kt toan KC' toan c6 2 m1,1c tieu chu ye'u. -7- MQt Ia, phan loc.ti, t6ng h<;Jp, thie"t kC' va truy~n d~t thong tin v'c tai ch1nh ciia m()t t6 chuc. Hai !a, cung d(p thong tin huu kh cho vi~c ra quye"t djnh cua mt)t t6 chuc va diSn d~t tn'ich nhi~m va cttcJng vi qmin ly ciia tUng dip. Mvc tieu cd ban cua kC' toan la cung d(p thong tin v~ tai eh1nh eua m()t t6 chue kinh te". Thc)ng tin v~ tai chinh rna kS toan cung cfip kh6ng nhung din thie"t cho nhung ngtfoi ra quye"t djnh trong qua trlnh l~p ke" ho~eh va gh1m sat ho~t d()ng cua doanh nghi~p, rna con din eho ea eae ea nhan ho~c t6 chuc o ben ngofti doanh nghi~p nhu cae c6 dong, nga n hang, nha cung cfip, cd quan thuC'... I.l.l. Cac nguren tAc fte foon chung. du'Qc- thira nh(ln ( ;, Cac nguyen tile kS toan chung du<;Je thua nh~n (GAAP) nay la nhung chu§'n mljc, nhung quy tile va nhfi'ng huang dfin cd so cho vi¢e 1~ r cac bao cao tai chlnh, dam bao d() tin c~y, chlnh xac efing nhu vi¢c so s:inh, aanh gia cac bao cao tai chinh UU(,1C d6 clang. f)f~ a~t ducje tlnh trung thljc va khach quan ct1a thong tin do kC' toa 11 cuhg ca'p , kS tm1n phai duqc xay d\fng tren ccJ sd cac nguyen tf.c ehung nay. KS toan cac nuck duqc xay dlfng dtla tren ed sd m()t s6 nguyen tf.c ke'· toan chung du<,Jc thua nh~n. a " t.tae c1m yeu: r(' " 1'a mQ t·sor(' nguyen Sau day 1\ ? 1.1.2.1. Nguyen tile dun vi kinlt doanlt Cac t6 chuc ho~t d()ng kinh doanh c6 tu .each phap nhan rieng gQi la ddn vi kinh doanh, cae ddn vj kinh doanh d~u phai t6 chuc eong tac kC' tm1n o ddn vi. 1.1.2.2. Nguyen tile ho{lt dQng lien t{le N()i dung cua nguyen tile nay; luon gia dinh ho~t d()ng eLla doanh nghi¢p la m()t ho~t d()ng tie'"p di6n, thc'Ji gian e6 the' la vo lwn, h~t d'ftu 1u khi thanh l~p. Nguyen ti{c nay ycu diu doanh nghi~p phai l~p hao eao ta i chfnh theo chuffn mlfc va chS d() ehung. Toan h() tai san, cong ncj, ngu"On -8- v.o'n de duy trl ho~t d9ng kinh doanh, trong di~t.J ki~n ho~t d9ng b!nh thuong, phiH phan anh theo nguyen t~c ghi g6c, ngo~i tn)' tnfong h<;Jp s~p pha san ho~c giai the phai l~p bao cao tai chinh theo quy dinh rieng. 1.1.2.3. Nguyen tile ky kt toan Theo nguyen t~c ky ke' toan thoi gian du<;Jc phan chia thatth nhung thoi ky b~ng nhaU (thang, nam, quy) nh~m lli\J.C clich }~p cac bao cao ati chinh theo dfnh ky, lam cd sd cho q~a tdnh so sanh danh gia tlnh hlnh ho~t d9ng kinh doanh ciia doanh nghf~p. 1.1.2.4. Ngtiye1t tile dmz vj tinh toan Theo nguyen t~c nay th1 cac nghi~p Vt} kinh te' phat sinh phai dtf<;Jc tinh toan b~ng thu'oc do gia tri (ti~n t~) nh~m ghi chep, danh gia cac nghi~p Vl) kinh te' trong s6 sach Va tren cac bao CaO kS toan dU'QC theo ril9t ddn vi ti~n t~ tho'ng nhift. 1.1.2.5. Nguyen tile tttdilg xtlng Nguyen t~c tu'dng xung (phu h<;Jp) yeu diu chi phi phat sinh phai du'<;Jc xac dinh tu'dng xung voi doanh thu do chung t~o ra nghia la chi phi t~o ra doanh thu ciia ky nao phai du'<;Jc xac dinh vao doanh thu ciia ky d6, chi phi khong c6 lien quan de'n vi~c t~o ra doanh thu trong m9t ky bao cao nao d6 khong du<;Jc tinh vao doanh thtt ciia ky bao cao d6. 1.1.2.6. Nguyen tile xae dj1th gia plti Theo nguyen t~c nay th1 toan b9 tai san, cong n<;J va vo'n ciia chii sd huu d'eu phai du<;Jc ghi theo gia go'c. Doanh nghi~p tie"p nh~n tai san theo gia nao thl phai phan anh theo dung gia d6 tren sB sach ke' toan. Ke' toart phai dlfa vao gia go'c v) gia tai san treh thi tnfong se bie'n d9ng thtfong xuyen. 1.1.2.7. Nguyen tile ghi nlzl.jn doanh tlut Nguyen t~c ghi nh~n doanh thu yeu diu doanh thu ban hang du(jc ghi nh~n khi hoan thanh vi~c giao hang ho~c hoan tha nh djch VIJ cung -9- lf t~i thoi diSm giao hang, doanh thu duqc gQi la do~rih thu thvc hi~n. Thong thuong, thoi diSm xac dinh doanh thu trung vdi thoi diSm hang h6a, dich vv duqc chuySn quy'en sd huu hay du'qc thlfc hi<$n vdi nguoi mua. cKp cho khach hang. d 1.1.2.8. Nguyen tdc lthfft qufuz Nguyen t~c nha't quan doi h<)i vi~c sit dt.mg cac phttdng phap ke' tm1n phiH nha't quan giua cac ky ke' toan, khi thay d6i ba't ky phudng phap ke' toan nao cfing phiH trlnh bay ro nguyen nhan va anh hu'ong ciia slf thay d6i d6 de'n cac khoan lli\}C tren cac bao cao Uti chlnh. 1.1.2.9. Nguyen tdc thljn trt)llg Nguyen tAc th~n trQng yeu diu vi<$c ghi tang v6n chu so huu du'<;1c g~1i nh~n khi c6 chung cu chAc chAn, vi<$c ghi giam v6n chu sn. Tht!c hi~n 11gUyen t~c nay phil h<,ip voi nguyen t~c phil he c6 dtfng cua nhung t6 chuc nay khong phai nh~m mt.Ic tieu l<;1i nhu~n. Cac t6 chrrc nay cUng din sii' dv.ng thong tin cua kS toan nlni cac t6 chrrc kinh doanh VI kC' toan giup l~p dlf toan kinh phi ho~t d(>ng, t6ng h<;Jp chi phi ho~t <1(>ng va danh gia ke"t qua ho~t d(>ng trong m6i quan h~ v<1i kinh phi da bora ... Sd d'o 1: KHAI QUAT NHU CAU THONG TIN KQ; TOAN CUA TUNG NH(>M 061 Vdl TUNG LOI}.I QUYftT DlNH ' NHOM stf Dt)NG -QUYET HJNH CO NHU CAU THONG TIN co dong Mua, ban ho~c nftm gift cO phie'u Chi'1 n<;J Tang, gii'un ho~c giu nguyen m(tc tin dvng va n<;J Nhiin vien E>~ trl~1h yeu Chinh quy~n Tinh time', danh gia t1ic d()ng ella DN de'n moi tntong "kinh doanh" Khach hang Mua san phffm ella doanh nghi~p Nha qulm td Xac djnh trlnh de) va hi9u qua d~ di~u hanh ho~t d()ng kinh doanh Cong chtlng Danh gia Hie d()ng v'c kinh te' va xa h(>i ella doanh nghi9p dtu tang lu"dng, thay dOi vi~c lam -- Nhtt v~y, ro tartg 11hung nguoi din ta cac quyst ctinh khac rthau 1uon 1uo11 c6 nhu diu thong tin khong gio'hg nhau. Vi dv: thong tin cho bitt v~ vi~c doanh nghi~p khong chffp hftnh ah toan hio d(.)hg theo q_uy dblh c6 the anh httdng den cac quyet djnh ctia nhan vien, nhurtg 1~i khong dlfoi khi ke' toatl chl phi con dtt<;Jc gqi 1a ks toan qhan trj v1 no cung cffp thong tin phlJc vv tho chtfc hang quan trj, trong do chu ytu cho chitc nang kiem soat va darth gia dH phi. 1.1.4.3. Kt toan quilrl tri (KTQT) Ke' toan quan tri d~t trqng tam giai quyst cac vffrt d~ quan trj d doa:tih nghi~p. Do v~yke' toan quart ttj thitt ke' thong tin ke' toan nhAm cung cffp cho cac nha qJan td dung vao vi~c <'ii~u hanh, ho~ch djnh va ra cac qt1y8t dtnh kinh doanh. -13- 1.1.4.4. Cdc chuyen nganh khdc cria kt loatt Ki8m tm1n chu tr9ng vao vi~c thlfc hanh cua k€ toan vien cong chling trong linh vlfc kiS'm tra mOt each dOc l~p cac bao cao tai chlnh ctia doanh nghi~p, va ttong vi~c trlnh bay y kiSn chuyen mon v'e tinh c6 din eli h<;Jp 1y cua cac bao cao nay. KS toan cong cOng thttong chu tn;mg vao nhung dich V\1 kiS'm toan, dich V\1 tu' va'n quan ly thuS. KiSm tra kS toan, c6 nhi~m V\1 di'eu tra, thanh tra, xac minh cac tai li~u ke' toan, nhttm phat hi~n slf gian l~n va slf c6 y lam sai ch€ dO ch!nh sach Nha ntioc. 1.2. TO clt(fc THONG TIN I - Xem thêm -