Tài liệu Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của hai loài sâm vũ diệp (panax bipinnatifidus seem.) và sâm việt nam (panax vietnamensis ha et grushv.) ở việt nam

MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 3 1.1. Giới thiệu về Chi Panax ...................................................................................... 3 1.1.1. Vị trí phân loại và phân bố .............................................................................. 3 1.1.2. Đặc điểm thực vật ............................................................................................ 4 1.1.3. Nghiên cứu về thành phần hóa học ................................................................. 5 1.1.4. Nguyên cứu về hoạt tính sinh học .................................................................... 8 1.2. Giới thiệu về Sâm vũ diệp ............................................................................. 11 1.2.1. Tên khoa học .................................................................................................. 11 1.2.2. Đặc điểm thực vật .......................................................................................... 11 1.2.3. Phân bố và sinh thái ...................................................................................... 12 1.2.4. Nghiên cứu về thành phần hóa học của Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) ..... 13 1.2.5. Nguyên cứu về hoạt tính sinh học của Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) ........ 16 1.3. Giới thiệu về Sâm việt nam .......................................................................... 18 1.3.1. Tên khoa học .................................................................................................. 18 1.3.2. Đặc điểm thực vật .......................................................................................... 18 1.3.3. Phân bố và sinh thái ...................................................................................... 19 1.3.4. Nghiên cứu về thành phần hóa học của Sâm việt nam (P. vietnamensis) ..... 20 1.3.5. Nguyên cứu về hoạt tính sinh học của Sâm việt nam (P. vietnamensis) ....... 33 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................. 38 2.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 38 2.1.1. Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) .................................................... 38 2.1.2. Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) ...................................... 38 2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 39 2.2.1. Phương pháp phân lập chất ........................................................................... 39 2.2.2. Phương pháp xác định cấu trúc hóa học các chất ......................................... 39 2.2.2.1. Góc quay cực riêng ............................................................................ 39 2.2.2.2. Phổ khối lượng (MS) ................................................................................... 39 2.2.2.3. Phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) ........................................................... 39 2.2.3. Phương pháp nghiên cứu sinh học ................................................................. 40 2.2.3.1. Đánh giá tác dụng gây độc tế bào ............................................................... 40 2.2.3.1. Đánh giá hoạt tính ức chế sự sản sinh NO .................................................. 42 2.2.3.3. Đánh giá hoạt tính ức chế enzyme α- glucosidase ...................................... 45 2.2.4. Phương pháp xác định cấu hình đường bằng thủy phân acid ....................... 40 iii CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM ............................................................................. 47 3.1. Phân lập các hợp chất từ Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) ............................. 47 3.1.1. Quy trình phân lập các chất ........................................................................... 47 3.1.2. Hằng số vật lý và dữ liệu phổ của các hợp chất phân lập từ Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus)........................................................................................................... 49 3.1.2.1. Hợp chất SVD-1: Panabipinoside A (Hợp chất mới) ................................. 49 3.1.2.2. Hợp chất SVD-2: Panabipinoside B (Hợp chất mới) ................................. 49 3.1.2.3. Hợp chất SVD-3: Ginsenoside Ro .............................................................. 49 3.1.2.4. Hợp chất SVD-4: Kalopanax-saponins E ................................................... 49 3.1.2.5. Hợp chất SVD-5: Spinasaponin A 28-O-glucoside .................................... 50 3.1.2.6. Hợp chất SVD-6: Stipuleanoside R1 ........................................................... 50 3.1.2.7. Hợp chất SVD-7: Stipuleanoside R2 ........................................................... 50 3.1.2.8. Hợp chất SVD-8: Araloside A ..................................................................... 50 3.1.2.9. Hợp chất SVD-9: 20(S)-Ginsenoside Rg3 ................................................... 50 3.12.10. Hợp chất SVD-10: Chikusetsusaponin VI .................................................. 50 3.2. Phân lập các hợp chất từ loài Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha & et Grushv.) .................................................................................................................... 51 3.2.1. Quy trình phân lập các chất ........................................................................... 51 3.2.2. Hằng số vật lý và dữ liệu phổ của các hợp chất phân lập từ Sâm việt nam (P. vietnamensis) ............................................................................................................ 53 3.2.2.1. Hợp chất SVN-1: Notoginsenoside E.......................................................... 53 3.2.2.2. Hợp chất SVN-2: Ginsenoside Rd .............................................................. 53 3.2.2.3. Hợp chất SVN-3: Pseudoginsenoside-RS1 .................................................. 53 3.2.2.4. Hợp chất SVN-4: Ginsenoside Rg1 ............................................................. 53 3.2.2.5. Hợp chất SVN-5: Ginsenoside Rb1 ............................................................. 53 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ........................................................ 54 4.1. Các hợp chất phân lập từ Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) ............................ 54 4.1.1. Hợp chất SVD-1: Panabipinoside A (chất mới) ............................................ 54 4.1.2. Hợp chất SVD-2: Panabipinoside B (Chất mới) .......................................... 62 4.1.3. Hợp chất SVD-3: Ginsenoside Ro ................................................................. 68 4.1.4. Hợp chất SVD-4: Kalopanax-saponins E ...................................................... 71 4.1.5. Hợp chất SVD-5: Spinasaponin A 28-O-glucoside........................................ 74 4.1.6. Hợp chất SVD-6: Stipuleanoside R1 .............................................................. 77 4.1.7. Hợp chất SVD-7: Stipuleanoside R2 .............................................................. 80 4.1.8. Hợp chất SVD-8: Araloside A ........................................................................ 83 4.1.9. Hợp chất SVD-9: 20(S)-ginsenoside Rg3 ....................................................... 86 4.1.10. Hợp chất SVD-10: Chikusetsusaponin VI .................................................... 89 iv 4.2. Các hợp chất phân lập từ Sâm việt nam.......................................................... 95 4.2.1. Hợp chất SVN-1: Notoginsenoside E............................................................. 95 4.2.2. Hợp chất SVN-2: Ginsenoside Rd ................................................................. 98 4.2.3. Hợp chất SVN-3: Pseudoginsenoside-RS1 ................................................... 100 4.2.4. Hợp chất SVN-4: Ginsenoside Rg1 .............................................................. 103 4.2.5. Hợp chất SVN-5: Ginsenoside Rb1 .............................................................. 106 4.3. Đánh giá hoạt tính sinh học của các hợp chất phân lập được .................... 110 4.3.1. Kết quả thử hoạt tính sinh học của các hợp chất phân lập từ Sâm vũ diệp . 110 4.3.1.1 Kết quả đánh giá tác dụng gây độc tế bào ................................................. 110 4.3.1.2. Kết quả đánh giá tác dụng ức chế sản sinh NO ........................................ 111 4.3.1.3. Kết quả đánh giá tác dụng ức chế enzym α-glucosidase........................... 113 4.3.2. Kết quả thử hoạt tính sinh học của các hợp chất phân lập từ Sâm việt nam .... 114 4.3.2.1. Kết quả đánh giá tác dụng ức chế sản sinh NO ........................................ 114 4.4. Bàn luận về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của các hợp chất phân lập được ........................................................................................................ 115 4.4.1. Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) .................................................................... 115 4.4.1.1. Hợp chất SVD-1 panabipinoside A (chất mới), SVD-2 panabipinoside B (chất mới)................................................................................................................ 116 4.4.1.2. Hợp chất SVD-3: Ginsenoside Ro ............................................................ 117 4.4.1.3. Hợp chất SVD-4: Kalopanax-saponins E ................................................. 118 4.4.1.4. Hợp chất SVD-5: Spinasaponin A 28-O-glucoside .................................. 118 4.4.1.5. Hợp chất SVD-6: Stipuleanoside R1 ......................................................... 118 4.4.1.6. Hợp chất SVD-7: Stipuleanoside R2 ......................................................... 119 4.4.1.7. Hợp chất SVD-8: Araloside A ................................................................... 119 4.4.1.8. Hợp chất SVD-9: 20(S)-ginsenoside Rg3 .................................................. 120 4.4.1.9. Hợp chất SVD-10: Chikusetsusaponin VI ................................................. 120 4.4.2. Sâm việt nam (P. vietnamensis) .................................................................... 121 4.4.2.1. Hợp chất SVN-1: Notoginsenoside E........................................................ 121 4.4.2.2. Hợp chất SVN-2: Ginsenoside Rd ............................................................ 122 4.4.2.3. Hợp chất SVN-3: Pseudoginsenoside-RS1 ................................................ 122 4.4.1.4. Hợp chất SVN-4: Ginsenoside Rg1 ........................................................... 122 4.4.1.5. Hợp chất SVN-5: Ginsenoside Rb1 ........................................................... 123 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 125 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA LUẬN ÁN ............. 127 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 128 v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Kí hiệu Tiếng Anh Tiếng Việt  Các phương pháp sắc ký: CC Column chromatography Sắc ký cột YMC RP18 Reversed – phase C18 Sắc ký cột pha đảo C18 TLC Thin-layer chromatography Sắc ký lớp mỏng  Các phương pháp phổ: HR-ESI-MS High resolution electrospray Phổ khối lượng phân giải cao ionization - mass spectroscopy phun mù điện tử IR Infrared spectroscopy Phổ hồng ngoại 1 H-NMR Proton nuclear magnetic Phổ cộng hưởng từ hạt nhân resonance spectroscopy proton 13 C-NMR Carbon-13 nuclear magnetic Phổ cộng hưởng từ hạt nhân resonance spectroscopy carbon-13 COSY Correlation spectroscopy Phổ tương tác 2 chiều đồng hạt nhân 1H-1H HSQC Heteronuclear single quantum Phổ tương tác hai chiều trực tiếp correlation dị hạt nhân 1H-13C HMQC Heteronuclear multipe quantum Phổ tương tác hai chiều liên kết coherence đa lượng tử dị hạt nhân 1H-13C HMBC Heteronuclear multipe bond Phổ tương tác hai chiều đa liên correlation kết dị hạt nhân 1H-13C δH Proton chemical shift Độ chuyển dịch hóa học của proton δC Carbon chemical shift Độ chuyển dịch hóa học của carbon δ (ppm) Chemical shift (parts per Độ chuyển dịch hóa học (phần million) triệu) J (Hz) Coupling constant (Hertz) Hằng số tương tác (Hertz) s singlet br broad d doublet dd double-doublet t triplet dt double-triplet q quartet dq double-quartet m multiplet  Thử hoạt tính sinh học: MIC Minimum inhibitory Nồng độ ức chế tối thiểu concentration NO Nitric oxide Oxit nitric OD Optical density Mật độ quang học IC50 Half maximal inhibitory Nồng độ ức chế 50% đối tượng concentration thử HL-60 Human hepatocellular Dòng tế bào ung thư máu tủy carcinoma cell line sống cấp tính vi FBS RPMI 1640 Fetal bovine serum Huyết thanh phôi bò Roswell park memorial institute Môi trường nuôi cấy tế bào RPMI 1640 ATCC American type culture collection Ngân hàng chủng chuẩn Hoa Kỳ DMEM Dulbecco's Modified Eagle Môi trường nuôi cấy tế bào Medium DMEM MTT 3-[4,5-dimethylthiazol-2-yl]Thuốc thử MTT 2,5-Diphenyltetrazolium bromide RAW264.7 Macerophage cell line Dòng đại thực bào ở chuột LPS Lipopolysaccharide  Các hóa chất, dung môi (tên của các hợp chất được viết theo nguyên bản Tiếng Anh): DMSO Dimethyl sulfoxide EtOAc Ethyl acetate DPPH 2,2-diphenyl-1-picryhydrazine SRB Sulforhodamine B MeOH Methanol TMS Tetramethylsilane EtOH Ethanol Glc β-D-glucopyranosyl n-BuOH n-Butanol Xyl β-D-xylopyranosyl Ara(p) α-L-arabinopyranosyl Ara(f) α-L-arabinofuranosyl GluA β-D-glucuronopyranosyl Me Methyl MeCN Acetonitrile  Các ký hiệu khác: VAST Vietnam Aademy of Science Viện Hàn lâm Khoa học và Công and Technology nghệ Việt Nam nd not determined Không xác định vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1.1: Phân bố một số loài Panax trên thế giới ......................................................... 3 Bảng 1.1.3.1: Một số saponin dẫn xuất của 20(S)-protopanaxadiol trong chi Panax ........ 5 Bảng 1.1.3.2: Một số saponin dẫn xuất của acid oleanolic trong chi Panax...................... 6 Bảng 1.1.3.3: Một số saponin khung dammarane khác trong chi Panax............................ 6 Bảng 1.1.3.4: Một số Saponin khung ocotillol trong chi Panax ......................................... 7 Bảng 1.1.3.5: Một số hợp chất polyacetylene trong chi Panax........................................... 7 Bảng 1.2.4.1: Các hợp chất saponin đã phân lập từ Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) ...... 14 Bảng 1.2.4.2: Một số amino acid của Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) ............................. 15 Bảng 1.2.4.3: Một số lipid của Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) ....................................... 16 Bảng 1.2.4.4: Một số nguyên tố đa lượng và vi lượng của Sâm vũ diệp ........................... 16 Bảng 1.3.4.1: Thành phần saponin của phần dưới mặt đất của một số loài Panax ......... 23 Bảng 1.3.4.2: Các ginsenoside khung protopanaxadiol ở phần dưới mặt đất của Sâm việt nam (P. vietnamensis) ....................................................................................................... 24 Bảng 1.3.4.3: Các ginsenoside khung protopanaxatriol ở phần dưới mặt đất của Sâm việt nam (P. vietnamensis) ....................................................................................................... 25 Bảng 1.3.4.4: Các ginsenoside khung ocotillol ở phần dưới mặt đất của ........................ 27 Bảng 1.3.4.5: Các ginsenoside khung oleanane ở phần dưới mặt đất của ....................... 27 Bảng 1.3.4. 6: Các saponin dẫn chất của 20(S)-protopanaxadiol ở phần trên mặt đất của Sâm việt nam (P. vietnamensis) ......................................................................................... 28 Bảng 1.3.4. 7: Các saponin dẫn chất của 20(S)-protopanaxatriol ở phần trên mặt đất của Sâm việt nam (P. vietnamensis) ......................................................................................... 29 Bảng 1.3.4. 8: Các saponin có cấu trúc ocotillol ở phần trên mặt đất của....................... 30 Bảng 1.3.4.9: Các hợp chất polyacetylene của Sâm việt nam (P. vietnamensis) .............. 30 Bảng 1.3.4.10: Các hợp chất amino acid của Sâm việt nam (P. vietnamensis) ................ 31 Bảng 1.3.4.11: Các hợp chất acid béo của Sâm việt nam (P. vietnamensis) .................... 32 Bảng 1.3.4.12: Các nguyên tố vi lượng của Sâm việt nam (P. vietnamensis) ................... 32 Bảng 1.3.5.1: Tổng hợp các tác dụng dược lý chính của Sâm việt nam ........................... 36 Bảng 4.1.1: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-1 và hợp chất tham khảo ................... 60 Bảng 4.1.2: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-1, SVD-2 ............................................ 66 Bảng 4.1.3: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-3 và hợp chất tham khảo ................... 69 Bảng 4.1.4: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-4 và hợp chất tham khảo ................... 72 Bảng 4.1.5: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-5 và hợp chất tham khảo ................... 75 viii Bảng 4.1.6: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-6 với hợp chất tham khảo .................. 78 Bảng 4.1.7: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-7 và hợp chất tham khảo ................... 81 Bảng 4.1.8: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-8 với hợp chất tham khảo .................. 84 Bảng 4.1.9: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-9 và hợp chất tham khảo ................... 87 Bảng 4.1.10: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVD-10 và hợp chất tham khảo ............... 90 Bảng 4.2. 1: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVN-1 và hợp chất tham khảo .................. 96 Bảng 4.2.2: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVN-2 và hợp chất tham khảo ................... 99 Bảng 4.2.3: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVN-3 và hợp chất tham khảo ................. 101 Bảng 4.2.4: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVN-4 và hợp chất tham khảo ................. 104 Bảng 4.2.5: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất SVN-5 và hợp chất tham khảo ................. 107 Bảng 4.3.1.1: Tác dụng của phân đoạn cao chiết tổng và phân đoạn giàu saponin của Sâm vũ diệp trên tỷ lệ tế bào sống của dòng tế bào ung thư máu HL-60................................ 110 Bảng 4.3.1.2: Ảnh hưởng của dịch chiết tổng ethanol và stipuleanoside đối với việc ức chế quá trình sản xuất NO do LPS gây ra trên tế bào RAW 264,7 ........................................ 111 Bảng 4.3.1.3: Tác dụng ức chế sự sản sinh NO trong tế bào RAW 264.7 khi bị kích thích bởi LPS của các chất SVD 1-5, 9, 10 (20 µg/mL) ........................................................... 112 Bảng 4.3.1.4: Giá trị IC50 hoạt tính ức chế sản sinh NO trong tế bào RAW 264.7 khi bị kích thích bởi LPS của các chất SVD 2-5,10 .......................................................................... 113 Bảng 4.3.1.5: Tác dụng ức chế enzym α-glucosidase của các hợp chất SVD-4, SVD-6, SVD-7, SVD-8, Cao EtOH của Sâm vũ diệp (P. bipinnatifidus) .................................... 113 Bảng 4.3.2.1: Tác dụng gây độc tế bào RAW 264.7 khi bị kích thích bởi LPS của các chất SVN 1-5 ........................................................................................................................... 114 Bảng 4.3.2 2: Tác dụng ức chế sản sinh NO trong tế bào RAW 264.7 khi bị kích thích bởi LPS của các chất SVN 1-5 .............................................................................................. 115 ix DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 1.2.1.1: Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) ................................................. 11 Hình 1.3.2.1: Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) .................................... 18 Hình 2.1.1: Mẫu tiêu bản Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) .............................. 38 Hình 2.1.2: Mẫu tiêu bản Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) ................. 38 Hình 3.1. 1: Sơ đồ chiết và phân lập các hợp chất sạch từ Sâm vũ diệp .......................... 48 Hình 3.1.2: Sơ đồ chiết và phân lập các hợp chất sạch từ Sâm việt nam ......................... 52 Hình 4.1.1.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC, COSY chính của ........................... 54 Hình 4.1.1.2: Phổ HR-ESI-MS của hợp chất SVD-1 ........................................................ 54 Hình 4.1.1.3: Phổ IR của hợp chất SVD-1 ........................................................................ 55 Hình 4.1.1.4: Phổ 1H-NMR của hợp chất SVD-1 ............................................................. 56 Hình 4.1.1.5: Phổ 1H-NMR giãn rộng của hợp chất SVD-1 ............................................. 57 Hình 4.1.1.6: Phổ 13C-NMR giãn rộng của hợp chất SVD-1 ............................................ 57 Hình 4.1.1.7: Phổ HMBC của hợp chất SVD-1 ................................................................ 58 Hình 4.1.1.8: Phổ COSY của hợp chất SVD-1 .................................................................. 58 Hình 4.1.1.9: Phổ HSQC của hợp chất SVD-1 ................................................................. 59 Hình 4.1.1.10: Cấu trúc hóa học của hợp chất erythrodiol .............................................. 60 Hình 4.1.2.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC, COSY chính của ........................... 62 Hình 4.1.2.2: Phổ HR-ESI-MS của hợp chất SVD-2 ........................................................ 63 Hình 4.1.2.3: Phổ IR của hợp chất SVD-2 ........................................................................ 63 Hình 4.1.2.4: Phổ 1H-NMR của hợp chất SVD-2 ............................................................. 64 Hình 4.1.2.5: Phổ 13C-NMR của hợp chất SVD-2 ............................................................ 65 Hình 4.1.2.6: Phổ HMBC giãn rộng của hợp chất SVD-2 ............................................... 65 Hình 4.1.3.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC, COSY chính .................................. 68 Hình 4.1.4.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVD-4 ............ 71 Hình 4.1.5.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVD-5 ............ 74 Hình 4.1.6.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVD-6 ............ 77 Hình 4.1.7.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVD-7 ............ 80 Hình 4.1.8.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVD-8 ............ 83 Hình 4.1.9.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVD-9 ............ 86 Hình 4.1.10.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVD-10 ........ 89 Hình 4.2.1.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVN-1 ............ 95 x Hình 4.2.2.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVN-2 ............ 98 Hình 4.2.3.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVN-3 .......... 100 Hình 4.2.4.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVN-4 .......... 103 Hình 4.2.5.1: Cấu trúc hóa học và tương tác HMBC chính của hợp chất SVN-5 .......... 106 xi LỜI MỞ ĐẦU Từ xa xưa, ông cha ta đã sử dụng các loại thảo mộc để làm thuốc chữa bệnh cứu người. Công dụng của các loài thảo dược đó được lưu truyền qua nhiều thế hệ và đến tận ngày nay, người dân vẫn có thói quen sử dụng cây cỏ phổ biến để điều trị một số bệnh thông thường như dùng nhọ nồi để hạ sốt, cam thảo để thanh nhiệt, giải độc cơ thể. Do có nguồn gốc từ thực vật tự nhiên, nên các sản phẩm dược liệu có độc tính thấp, phù hợp với quy luật sinh lý của cơ thể và thân thiện với môi trường. Vì thế, việc nghiên cứu và tìm kiếm các hợp chất tự nhiên có hoạt tính sinh học để làm thuốc và thực phẩm chức năng đang là xu hướng phát triển của ngành hóa học, dược phẩm và thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học trên thế giới. Bên cạnh đó, Việt Nam được thiên nhiên ưu đãi với khí hậu nhiệt đới nóng ẩm cùng một hệ sinh thái phong phú, đa dạng, trong đó có rất nhiều loại thực vật có thể dùng làm dược liệu. Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển nguồn dược liệu phục vụ nhu cầu sản xuất trong nước cũng như xuất khẩu sang thị trường thế giới. Tuy nhiên, nhiều loài dược liệu quý chưa được nghiên cứu một cách hệ thống, bài bản mà chỉ dừng lại ở việc đúc kết kinh nghiệm mà cha ông để lại. Việc nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học các loài thực vật không chỉ giúp việc sử dụng dược liệu một cách hiệu quả hơn mà còn là cơ sở khoa học để tiến hành tổng hợp hoặc bán tổng hợp các hoạt chất mới có hoạt tính sinh học tốt nhưng ít tác dụng phụ khi sử dụng. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với việc phát triền nền công nghiệp hóa học và dược phẩm hiện nay. Ở trên thế giới cũng như ở Việt Nam, các loài thuộc chi Panax được sử dụng phổ biến làm thuốc bổ và là thành phần trong một số bài thuốc y học cổ truyền của dân tộc. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng saponin và polyacetylen là thành phần hóa học chính của chi Panax. Các saponin được phân lập từ chi này được chứng minh là có tác dụng lên thần kinh trung ương, chống ung thư, kháng viêm, cầm máu, chống oxi hóa, bảo vệ tim mạch, huyết áp [1,2,3]. Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) là một trong ba loài thuộc chi Panax mọc tự nhiên tại Việt Nam. Đây là cây thuốc quý được sử dụng trong nhiều bài thuốc dân gian có tác dụng giảm stress, tăng cường tính đề kháng, chống ung thư, chống thổ huyết [3,4,5]. Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) được phát hiện lần đầu tiên trong tự nhiên ở vùng núi Ngọc Linh, Kon 1 Tum và được định danh thực vật vào năm 1985. Sâm việt nam được biết tới là loài thảo mộc quý có giá trị kinh tế cao, có tác dụng bổ dưỡng, tăng cường sức khỏe, kích thích miễn dịch, chống ung thư, bảo vệ gan [1,6,7]. Hai loài Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) và Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) được sử dụng trong dân gian từ rất lâu, tuy nhiên qua tìm hiểu cho thấy rằng nghiên cứu về mặt hóa học cũng như hoạt tính sinh học của hai loài này còn hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng. Chính vì vậy, việc nghiên cứu một cách toàn diện về Sâm vũ diệp và Sâm việt nam là rất cần thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao, góp phần hoàn thiện cơ sở dữ liệu hóa thực vật. Và để góp phần nghiên cứu và khẳng định lại tác dụng của Sâm vũ diệp và Sâm việt nam, luận án đã được chọn với đề tài: “Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của hai loài Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) và Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) ở Việt Nam”. Mục tiêu của luận án: 1. Nghiên cứu thành phần hóa học của củ Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) và lá Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) thu hái tại Việt Nam. 2. Đánh giá một số hoạt tính sinh học của các hợp chất phân lập được để tìm kiếm các hợp chất có hoạt tính sinh học, làm cơ sở khoa học cho những nghiên cứu tiếp theo để tạo ra sản phẩm chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng và góp phần giải thích tác dụng chữa bệnh từ các loài này. Nội dung luận án bao gồm: 1. Nghiên cứu phân lập các hợp chất từ củ Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) và lá Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) ở Việt Nam bằng các phương pháp sắc ký kết hợp. 2. Xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất phân lập được. 3. Đánh giá hoạt tính gây độc tế bào, hoạt tính ức chế sản sinh NO và hoạt tính ức chế enzyme α-glucosidase của các chất phân lập được nhằm tìm kiếm các hoạt tính mới từ 2 loài thực vật này. 2 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Giới thiệu về Chi Panax 1.1.1. Vị trí phân loại và phân bố Trong hệ thống phân loại thực vật của Takhtajan (1987), vị trí của chi Panax L., họ Ngũ gia bì (Araliaceae) [8]. Ngành Ngọc lan (Magnoliophyta) Lớp Ngọc lan (Magnoliopsida) Phân lớp Hoa hồng (Rosidae) Bộ Hoa tán (Apiales) Họ Ngũ gia bì (Araliaceae) Chi Sâm (Panax L.) Còn có nhiều quan điểm khác nhau về số lượng loài Panax L. trên thế giới, những nghiên cứu được cập nhật gần đây thì số lượng loài của chi Panax L. cũng có sự thay đổi. Theo Phan Kế Long (2014) [9] và Nguyễn Văn Đạt (2017) [10], trên thế giới chi Panax L. có 8 loài. Còn theo Lu Liu (2020) [11] thì chi Panax L. có 13 loài và 5 thứ. Ở Việt Nam, số lượng loài của chi Panax L. cũng có những quan điểm khác nhau từ 4-6 loài, theo Phạm Hoàng Hộ (1999) [12], chi Sâm có 4 loài gồm Sâm hai lần kép (Panax bipinnatifidus Seem.), Sâm Nhật (P. japonica (Nees) Mayer), Sâm (Panax pseudoginseng Wall.), Sâm việt nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv.). Còn theo Nguyễn Tiến Bân (2003) [13] chi Panax L. có các loài như Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.), Sâm ngọc linh (Panax vietnamensis Ha et Grushv.), tam thất hoang (Panax stipuleanatus H.T. Tsai et K.M. Feng), tam thất (Panax pseudoginseng Wall.). Theo Nguyễn Phương Đạt thì chi Panax L. ở Việt Nam có 6 loài gồm các loài đã nêu cùng 1 số loài nhập nội như Panax notoginseng và Panax japonica [10]. Hiện nay có 3 loài Sâm được ghi trong sách đỏ Việt Nam là Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.), Tam thất hoang (Panax stipuleanatus H.T. Tsai et K.M. Feng) và Sâm ngọc linh (Panax vietnamensis Ha et Grushv.) [14]. Bảng 1.1.1: Phân bố một số loài Panax trên thế giới [11] STT 1 Tên khoa học Tên thông thường Phân bố Panax bipinnatifidus Nhân sâm Hymalaya Phía Nam Trung Quốc, Seem. (Himalayan gingseng) Phía Bắc Việt Nam 3 2 3 4 5 6 7 Panax ginseng Nhân sâm Đông Bắc Á: Hàn Quốc, C.A.Meyer (Korean ginseng) Triều Tiên, Trung Quốc Panax japonicus Nhân sâm Nhật bản Nhật Bản C.A.Meyer (Japanese ginseng) Phía Nam Trung Quốc Panax notoginseng Tam thất (Chinese Trung Quốc (Vân Nam) F.H.Chen ginseng, Sanchi ginseng) Panax pseudoginseng Giả nhân sâm Nepal, phía Đông dãy núi Wall. (Nepal ginseng) Himalaya Panax quinquefolius L. Sâm Mỹ Phía Bắc Hoa Kỳ, (American ginseng) Phía Nam Canada Phía Đông dãy Himalaya Panax sokpayensis Shiva K.Sharma & Pandit 8 9 Panax stipuleanatus Bái tử Phía Bắc Việt Nam H.T.Tsai et K.M.Feng (Ye-sanchi ginseng) Panax trifolius L. Sâm lùn Nova Scotia đến Wincosin, (Dwarf, Peanut ginseng) phía Nam Hoa Kỳ 10 11 Panax vietnamensis Ha Sâm ngọc linh Việt Nam et Grushv. (Vietnamese ginseng) Panax wangianus (Wang’s Sanqi) Trung Quốc Panax zingiberensis Sâm gừng Phía Nam Trung Quốc C.Y.Wu et Feng (Ginger ginseng) S.C.Sun 12 13 Phía Đông dãy Himalaya Panax assamicus R.N. Banerjee 1.1.2. Đặc điểm thực vật Cây thảo sống lâu năm, có thân rễ mập, thân không gai, có vẩy ở gốc. Cây chỉ có hoa lưỡng tính hoặc cây có cả hoa lưỡng tính hoặc hoa đực. Lá kép chân vịt, mọc vòng 3-5 lá, lá chét nguyên đến có răng nhỏ, có răng hay có thùy lông chim, lá kèm nhỏ. Cụm hoa đơn độc, ở đỉnh cành, dạng tán. Cuống hoa có khớp dưới hoa lưỡng tính, không có khớp dưới hoa đực. Đài có 5 răng ngắn. Tràng 5, rời, xếp lớp. Nhị 5, chỉ nhị dài bằng hoặc dài hơn cánh tràng, chỉ nhị xếp xen kẽ với cánh tràng. Bầu 2 lá noãn, vòi nhụy 2, rời hay hợp ở gốc. Quả hạch, hình cầu đôi khi hơi dẹt hoặc có 3 gốc. Hạt thường dẹt một bên, số lượng hạt bằng số lá noãn, phôi nhũ đồng nhất [13]. 4 1.1.3. Nghiên cứu về thành phần hóa học Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng saponin và polyacetylene là hai nhóm hoạt chất chính trong chi Panax [15]. a. Saponin Hợp chất saponin được xem là thành phần hoạt chất chính quyết định hoạt tính của các loài này. Đến nay các nhà khoa học đã chiết tách và xác định cấu trúc hơn 500 saponin từ các loài Panax khác nhau, gồm các saponin dẫn xuất của 20(S)protopanaxadiol, 20(S)-protopanaxatriol, saponin khung dammarane khác, saponin dẫn xuất ocotillol, saponin dẫn xuất của acid oleanolic. + Saponin dẫn xuất của 20(S)-protopanaxadiol Bảng 1.1.3.1: Một số saponin dẫn xuất của 20(S)-protopanaxadiol trong chi Panax [15] STT Tên R1 R2 Glc(6,1)Glc 1 Ginsenoside Rb1 Glc(2,1)Glc 2 Ginsenoside Rb2 Glc(2,1)Glc 3 Ginsenoside Rd Glc(2,1)Glc Loài P. ginseng Glc(6,1)Ara(p) P. ginseng Glc P. ginseng + Saponin dẫn xuất của 20(S)-protopanaxatriol Bảng 1.1.3.2: Một số saponin dẫn xuất của 20(S)-protopanaxatriol trong chi Panax [15] STT Tên R1 R2 R3 Loài 1 Ginsenoside Re H Glc(2,1)Rha Glc P. ginseng 2 Ginsenoside Rf H Glc(2,1)Glc H P. ginseng 3 Ginsenoside Rg1 H Glc Glc P. ginseng 5 + Saponin dẫn xuất của acid oleanolic: Bảng 1.1.3.2: Một số saponin dẫn xuất của acid oleanolic trong chi Panax [15] STT Tên R1 R2 Loài P. ginseng 1 Ginsenoside Ro GluA(2,1)Glc Glc 2 Zingibroside R1 GluA(2,1)Glc H P. zingiberensis ‘+ Saponin khung dammarane: Bảng 1.1.3.3: Một số saponin khung dammarane khác trong chi Panax [15] STT Tên Loại R1 R2 R3 R4 Loài Glc P. vietnamensis 1 Majonoside F4 A Glc H H 2 Chikusetsusaponin L9a A H OH H 3 Majonoside F3 B Glc H H Glc P. vietnamensis 4 Majonoside F2 C Glc H H Glc P. vietnamensis 5 Chikusetsusaponin L9bc C H OH Glc 6 Chikusetsusaponin LT8 D Glc - - 6 H H P. japonicus P. vietnamensis Glc P. japonicus + Saponin khung ocotillol Bảng 1.1.3.4: Một số Saponin khung ocotillol trong chi Panax [15] STT Kiểu Tên R Loài 1 Pseudoginsenoside F11 (A) Glc(2,1)Rha P. quinquefolius 2 Majonoside R1 (B) Glc(2,1)Glc P. japonicus 3 Majonoside R2 (B) Glc(2,1)Xyl P. japonicus b. Hợp chất polyacetylene Một số hợp chất polyacetylene tìm thấy trong một số loài thuộc chi Panax. Bảng 1.1.3.5: Một số hợp chất polyacetylene trong chi Panax [15] STT 1 Hợp chất Loài P.ginseng C.A. Meyer Panaxynol Panaxytriol Panaxydol Hepadeca-1-en-4,6-diyn-3,9-diol Heptadeca-1,8-dien-4,6-diyn-3,10-diol Heptadeca-1,4-dien-6,8-diyn-3,10-diol Panaxacol 9,10 –Epoxy-1,16-heptadecadien-4,6-diyn-3 ol 10-Cloro-,16-heptaFdecadien-4,6-diyn-3,9,10-triol 9,10–Epoxy-4,6-heptadecadien-3-on 9,10 –Epoxy-1-heptadecen-4,6-diyn-3-on 3-Acetoxy-9,10–epoxy-1,16-heptadecadien-4,6-diyn 3-Acetoxy-9,10–epoxy-4,6-heptadecadiyn 3-Acetoxy-9,10–epoxy-16-heptadecen-4,6-diyn Falcarinol 2 P. notoginseng 8-Acetoxy-9,10-1-heptadecen-4,6-diyn-3,9-diol 7 10-Metoxyheptadeca-1-en-4,6-diyn-3,9-diol Panaxytriol 3 P. vietnamensis Heptadeca-1,9(Z)-dien-4,6-diyn-3-ol (Panaxynol, Falcarinol) 10-Acetoxy-hetadeca-1,8(E)–dien-4,6-diyn-3,10-diol 10-Acetoxy-hetadeca-1,8(Z)–dien-4,6-diyn-3,10-diol 10-Acetoxy-hetadeca-1,8(E),10(E)–dien-4,6-diyn-3,12-diol c. Các thành phần khác: Chi Panax còn chứa các phytosterol, flavonoid, đường tự do, tinh dầu, các acid hữu cơ, các acid béo, amino acid, nguyên tố đa lượng và vi lượng [15]. 1.1.4. Nguyên cứu về hoạt tính sinh học Tất cả những loài thuộc chi Panax đều có giá trị làm thuốc, một số loài là những cây thuốc nổi tiếng, không chỉ ở Phương Đông mà trên toàn thế giới như Nhân sâm (P. ginseng), Tây dương sâm (P. quiquefolius) và Tam thất (P. notoginseng) [3]. Một số loài trong chi Panax L. được nghiên cứu có tác dụng dược lý như Sâm việt nam (P. vietnamensis), sâm Mỹ (P. quinquefolius), nhân sâm (P. ginseng), tam thất (P. notoginseng)… Các nghiên cứu đã chứng minh được rằng saponin là thành phần hóa học chính trong các cây thuộc chi này và các loài trong chi này có một số tác dụng như sau: a. Hoạt tính chống ung thư Từ lâu tam thất đã được dùng trong phòng chống ung thư phổi, ung thư tuyến tiền liệt, ung thư vòm họng, ung thư vú. Các saponin khung spirostan trong tam thất được khẳng định là có hoạt tính kháng khối u. Các glycoside spirostanol có từ 4 đơn vị đường trở lên cho thấy tác dụng chống ung thư rõ rệt. Saponin trong tam thất và các muối Mg2+ của chúng có tác dụng làm ức chế sự phát triển của khối u, bảo vệ gan và chống xơ cứng gan [16,17]. Năm 2010, nhóm nghiên cứu của Chun Liang đã nghiên cứu tác dụng ngăn ngừa ung thư bạch cầu HL-60 và trực tràng HCT-116 của các oleanane triterpenoid trong củ tam thất hoang (P. stipuleanatus), kết quả cho thấy oleanane triterpenoid trong củ tam thất hoang (P. stipuleanatus) có hoạt tính kháng các dòng tế bào ung thư HL-60 với giá trị IC50 = 6,50 µM và dòng tế bào ung thư HCT-116 với giá trị IC50 = 8 41,45 µM [18]. Trần Lệ Quân kết hợp với nhóm nghiên cứu ở Toyama (Nhật Bản) đã phân lập và xác định cấu trúc 16 hợp chất saponin dammarane trong Sâm việt nam (P. vietnamensis). Thử nghiệm hoạt tính sinh học của các hợp chất phân lập được, kết quả cho thấy một số hoạt chất phân lập được có tác dụng tiêu diệt dòng tế bào ung thư gan HepG2 tốt [1]. Năm 1989, Hisashi Matsunaga và cộng sự đã chiết tách thành công một polyacetylene là panaxytriol từ P. ginseng, panaxytriol được thử hoạt tính in vitro trên các dòng ung thư MK-1, B16, L929, SW 62, HeLa, K562 và MRC-5 với nồng độ 50 l, kết quả nhận thấy panaxytriol có giá trị IC50 tương ứng lần lượt là 0,8; 1,7; 2,2; 2,3; 10,7; 11,7 và >40 g/ml [19]. Hoạt tính chống ung thư là hoạt tính sinh học được nghiên cứu nhiều nhất của saponin. Các saponin được chứng minh là có tác động vào quá trình phát triển của tế bào ung thư, ngăn cản sự phân bào của chúng [20]. Ginsenoside Rh2 ức chế sự phát triển và hình thành cụm khuẩn của tế bào ung thư gan Morris và kích thích các tế bào này tổng hợp protein huyết thanh giúp cho cấu trúc và hình thái của tế bào ung thư gan dần trở lại như tế bào gan bình thường. Ginsenoside Rg3 và ginsenoside Rh2 ức chế sự tăng sinh tế bào của các tế bào ung thư tiền liệt tuyến. Các saponin 20(S)protopanaxadiol và ginsenoside Rh2 làm giảm sự tăng sinh tế bào và tăng các tế bào thuộc pha G trong chu kỳ tế bào của hai dòng tế bào ung thư ruột là Int-407 và CaCo2 [21]. Các saponin (20R) và (20S)-ginsenoside Rg3 có hoạt tính ức chế sự di căn của các tế bào ung thư phổi B-16, BL-6 và ung thư trực tràng 26M3 [20]. b. Hoạt tính kháng viêm và cầm máu Nhân sâm (P. ginseng) chế biến được sử dụng phổ biến, rộng rãi như một loại thuốc thay thế để điều trị viêm. Trong những năm gần đây, ngày càng có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng: do ginsenosides có cấu trúc hóa học rất đa dạng nên ginsenosides có tác dụng chống viêm theo nhiều cơ chế khác nhau. Saponin phân lập từ tam thất (P. notoginseng) có tác dụng chống phù, chống viêm và chống đau dạ dày. Tam thất có tác dụng chính là cầm máu, bồi bổ cơ thể do chứa saponin triterpene, một hoạt chất có vai trò quan trọng của cây tam thất. Bột tam thất rắc ngoài vết thương có tác dụng làm cầm máu nhanh. Nước sắc uống của củ tam 9 thất, bột tam thất và dịch chiết tam thất đều có tác dụng rút ngắn thời gian đông máu, nước chiết củ tam thất làm mất hoạt tính gây chảy máu của dicumarol. Một nghiên cứu về khả năng kháng viêm trong tam thất của nhóm tác giả Trần Cộng Hoà và cộng sự đã chỉ ra sự biến đổi của test in vitro trong điều trị viêm mũi dị ứng bằng chế phẩm tam thất [22]. Araloside A phân lập từ nhiều loài Panax đã được báo cáo là một hợp chất chống loét [23,24,25]. c. Hoạt tính tác dụng lên hệ thần kinh Nghiên cứu của Rausch W. D và cộng sự cho thấy tác dụng bảo vệ thần kinh của ginsenoside [26]. Ginsenoside đóng vai trò quan trọng trong điều trị các bệnh liên quan đến hệ thống thần kinh, đặc biệt là hệ thống thần kinh trung ương. Cơ chế bảo vệ thần kinh của ginsenoside được chứng minh là thông qua việc loại bỏ các gốc tự do để kích hoạt chức năng não, ức chế stress và viêm thần kinh. Ginsenoside Rg3 có thể hạn chế sự gia tăng bất thường lượng Ca2+, đây là một chỉ số quan trọng đánh giá rối loạn thần kinh. Sự gia tăng bất thường lượng Ca2+ có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh động kinh. Ginsenoside Rb2 có khả năng chống co giật, pseudoginsenoside F11 có thể làm chậm quá trình bệnh thoái hóa thần kinh. d. Hoạt tính sinh dục Người ta đã thử tác dụng chống thụ tinh của sapogenin trên chuột cống trắng đực. Sau 60 ngày tác dụng bằng sapogenin thì khả năng thụ tinh của chuột bị giảm mà không thấy thay đổi thể trọng và trọng lượng của cơ quan sinh dục. Nhóm nghiên cứu của Đoàn Thị Nhu đã nghiên cứu tác dụng của tam thất trên súc vật thí nghiệm và đã đi đến một số kết luận sau đây: Rễ tam thất thí nghiệm trên chuột cống cái non với liều 5g/kg trong 6 ngày đã làm tăng trọng lượng tử cung một cách có ý nghĩa so với lô đối chứng, chứng tỏ tam thất có tác dụng hướng sinh dục lên súc vật cái [27]. f. Hoạt tính bảo vệ tim mạch, giảm huyết áp Khi các loại thuốc thông thường được sử dụng trong điều trị bệnh tim mạch ngày càng bộc lộ những hạn chế, thì sự phát triển của hoạt chất mới từ cây thuốc là cần thiết trong nghiên cứu lâm sàng và trị liệu hiện nay. Các acid phenolic, saponin, flavonoid, alkaloid và các hợp chất khác trong chi Panax có hoạt tính tốt hơn trong điều trị thiếu máu cơ tim. Các chế phẩm từ tam thất Trung Quốc (P. notoginseng) cũng được sử dụng 10 như một loại thuốc chống đau thắt ngực hiệu quả, làm tăng lưu lượng máu mạch vành và co bóp tim mà không thay đổi nhịp tim. Ginsenoside Rg1 và ginsenoside Rg2 phân lập được từ loài tam thất này đã được nghiên cứu và được chứng minh là có hoạt tính chống tụ tiểu cầu và xơ vữa động mạch, có thể được sử dụng để chữa bệnh huyết khối và xơ vữa động mạch [3]. Protopanaxatriol và protopanaxadiol có hoạt tính giảm huyết áp nhờ ức chế ion Ca++ liên kết với màng tế bào. Các saponin này có tác dụng làm cho áp suất mạch máu trở lại bình thường khi bị tăng lên. Ginsenoside Rg1 cũng có hoạt tính làm giãn mạch máu và bảo vệ chống oxy hóa do gốc tự do gây ra [3]. g. Hoạt tính chống đái tháo đường Các loại thuốc tổng hợp có tác dụng hạ đường huyết hiện nay thường đi kèm với nhiều tác dụng phụ, nên việc sử dụng các hợp chất có tác dụng hạ đường huyết có nguồn gốc tự nhiên là lựa chọn thay thế hiệu quả và an toàn để điều trị bệnh tiểu đường. Các hoạt chất được tách ra từ tam thất Trung Quốc có tác dụng chống tiểu đường thông qua việc làm tăng hấp thu glucose, giảm tổng hợp glucose, ức chế phân giải glycogen, tăng độ nhạy insulin và giảm kháng insulin. Ngoài ra, các hợp chất saponin trong chi Panax còn có công dụng khác như cầm máu, giảm đau, chống oxi hóa, kháng virus, bảo vệ gan, chống dị ứng, điều hòa huyết áp, tăng cường điều hòa miễn dịch.. 1.2. Giới thiệu về Sâm vũ diệp 1.2.1. Tên khoa học Sâm vũ diệp có tên khoa học Panax bipinnatifidus Seem.. Sâm vũ diệp thuộc chi Sâm (Panax. L), họ Ngũ gia bì (Araliaceae) [4]. 1.2.2. Đặc điểm thực vật Hình 1.2.1.1: Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) 11