Tài liệu Nghệ thuật hoa văn trên bia văn miếu quốc tử giám (tt)

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng §¹i häc s ph¹m hµ néi Khoa s ph¹m ©m nh¹c - Mü thuËt ----------- ❧ ✵ ❧ ----------- Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ngµnh s ph¹m mÜ thuËt §Ò tµi: NghÖ thuËt hoa v¨n trªn v¨n bia V¨n miÕu Quèc Tö Gi¸m Gi¶ng viªn híng dÉn: Th.S §inh Gia Lª  Sinh viªn: Vò M¹nh Cêng Líp: §¹i häc SP Mü thuËt - K1 Phó Thä                 N¨m 2007  2 NghÖ thuËt hoa v¨n trªn v¨n Bia tiÕn sÜ ë v¨n miÕu Quèc Tö Gi¸m A. PhÇn më ®Çu. 1. LÝ do chän ®Ò tµi. V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m lµ mét di tÝch lÞch sö næi tiÕng ë Hµ Néi, ®©y lµ trêng §¹i häc ®Çu tiªn cña ViÖt Nam. Nãi ®Õn V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m th× ngêi Hµ Néi vµ triÖu ngêi ViÖt Nam kh«ng ai kh«ng biÕt ®Õn, tuy vËy kh«ng ph¶i ai còng hiÓu biÕt ®Çy ®ñ gi¸ trÞ lÞch sö v¨n ho¸ nghÖ thuËt cña c«ng tr×nh nµy. VÒ nghÖ thuËt kiÕn tróc cña khu di tÝch nµy ®ång thêi qua ®ã giíi thiÖu ®«i nÐt vÒ nÒn gi¸o dôc díi c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn cña ViÖt Nam víi nh÷ng bÝ Èn trong V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m vÒ sè 82 bia ®¸ tiÕn sÜ trong V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m còng nh c¸c kiÕn tróc cña V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. §· tr¶i qua hµng ngµn n¨m V¨n miÕu Quèc Tö Gi¸m vÉn gi÷ ®îc gi¸ng vÎ cæ kÝnh, víi ®Æc ®iÓm kiÕn tróc cña nhiÒu triÒu ®¹i vµ nhiÒu hiÖn vËt quý gi¸. Nh ®iÖn §¹i Thµnh, Khuª V¨n C¸c, Bia tiÕn sÜ… V¨n miÕu lµ mét trong nh÷ng di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ tiªu biÓu tõ lÝ do ®ã mµ em c¶m thÊy gi¸ trÞ nghÖ thuËt hoa v¨n trong bia tiÕn sÜ lµ mét bé phËn rÊt quan träng, lµ kho tµng di s¶n nghÖ thuËt ViÖt Nam. XÐt vÒ sè lîng t¸c phÈm còng nh tÝnh thÈm mü ®éc ®¸o cña Bia tiÕn sÜ. BiÓu tîng cña 82 khoa thi ®îc tæ chøc vµo nh÷ng n¨m 1442 ®Õn n¨m 1779. Hoa v¨n bia lµ nÕt ®Ñp kh«ng gian tr×u tîng. V× v¹y Bia tiÕn sÜ lµ nh÷ng pho sö liÖu b»ng ®¸ quý gi¸ vÒ nÒn gi¸o dôc nho häc ViÖt Nam. 3 TÝnh nghÖ thuËt s¾c s¶o trong hoa v¨n bia t¹i V¨n miÕu Quèc Tö Gi¸m khi tiÕp xóc t¹o nªn sù høng thó, mµ tho¹t nh×n bÝ Èn tíi ngì ngµng. ChÝnh vÎ ®Ñp ®ã tÝnh nghÖ thuËt hoa v¨n bÝ Èn ®ã ®· khiÕn em chän ®Ò tµi nµy t¹i V¨n miÕu Quèc Tö Gi¸m. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu. - Nghiªn cøu vÒ hoa v¨n bia t¹i V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. - Gióp hiÓu biÕt thªm vÒ trêng §¹i häc ®Çu tiªn cña ViÖt Nam. 3. §èi tîng nghiªn cøu. - NghÖ thuËt hoa v¨n trªn v¨n Bia tiÕn sÜ t¹i V¨n miÕu Quèc Tö Gi¸m. 4. Ph¹m vi nghiªn cøu. - Hoa v¨n trªn toµn bé hoa v¨n cßn tån t¹i ë V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m ViÖt Nam . 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. - §iÒn d·. - Nghiªn cøu tµi liÖu. - Ph©n tÝch tæng hîp. 6. Bµi häc rót kinh nghiÖm. - Gióp b¶n th©n c¶m nhËn mét c¸ch ®óng ®¾n vÒ nghÖ thuËt hoa v¨n trªn v¨n bia tiÕn sÜ t¹i V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. - Gióp hiÓu biÕt thªm vÒ trêng §¹i häc ®Çu tiªn cña ViÖt Nam ®ã lµ V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. - Cã thªm tµi liÖu hiÓu biÕt vÒ hoa v¨n bia trªn v¨n bia tiÕn sÜ cho ®ång nghiÖp tham kh¶o. 4 - gi¶ng d¹y cho häc sinh biÕt trêng §¹i häc ®Çu tiªn cña ViÖt Nam ta ®ã V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. 5 B. PhÇn néi dung. Ch¬ng 1 Giíi thiÖu vÒ V¨n miÕu Quèc Tö Gi¸m, tÝnh nghÖ thuËt hoa v¨n bia. 1.1 LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. - Qua c¸c triÒu ®¹i Lý - TrÇn, tr¶i qua 4 thÕ kû (1010 - 1400) ®· tõng x©y dùng trong níc kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghÖ thuËt kiÕn tróc. Thêi kú Lý ®· x©y dùng nhiÒu ®Òn ®µi, chuµ lín næi tiÕng. PhÇn lín n»m ë vòng kinh b¾c ph¬ng t©y. TiÕp theo triÒu TrÇn x©y dùng nhiÒu ®Òn chïa, ®Òn miÕu n¨ng mé ë kinh thµnh Th¨ng Long. C¸c triÒu ®¹i Lý - TrÇn còng x©y dùng kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh kú vÜ, nhng tiÕc thay hÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh ®Òu bÞ ph¸ huû. Nh÷ng c«ng tr×nh cßn l¹i ch¼ng ®îc lµ bao nhiªu. V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m cña c¸c triÒu vua Lý - TrÇn lu«n coi phËt gi¸o, quèc gi¸o trong suèt thÕ kû XI - XII ®Õn triÒu TrÇn lßng ®¹o phËt kh«ng m¶y may gi¶m sót. Sau khi ®Þnh ®« ë Th¨ng Long n¨m canh TuÊt 1070 c¸ch nay h¬n 9 thÕ kû. TriÒu Lý cho dùng ngay toµ khæng MiÕu ë phÝa Nam kinh thµnh. Tho¹t ®Çu míi chØ lµ ng«i miÕu nhá thê Chu C«ng, Khæng Tö vµ bèn m«n ®å cña Khæng tö. - ViÖc lËp v¨n miÕu cßn mang mét ý nghÜa gi¸o dôc nh §¹i viÖt sö ký toµn th cã ghi chÐp nªu râ mïa thu th¸ng 8 lµm V¨m miÕu ®¾p tîng Khæng Tö. Chu C«ng vµ tø phèi vÏ tîng ThÊt thËp nhÞ hiÒn bèn mïa cóng tÕ Hoµng th¸i tö ®Õn häc t¹i V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. Ngay tõ ®Çu Lý Th¸nh T«ng ®· lo viÖc häc mét c¸ch chÝnh quy vµo n¨m Êt m·o 1075, më khoa thi ®Çu tiªn. Trong sè ®ã cã 10 ngêi tróng tuyÓn, Lª V¨n ThÞnh ®â thñ khoa. BÝnh Th×n n¨m Anh Vò Chiªu th¾ng thø nhÊt 1076 th¸ng 4 nhµ Quèc Tö gi¸m tuyÓn c¸c v¨n thÇn cã nh÷ng ngêi cã V¨n häc. 6 - Nhµ quèc häc chÝnh thøc ®Çu tiªn cña lÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam gia ®êi tõ ®ã, ®ã lµ hoµng tö, hoµngtéc vµ c¸c con em gia ®×nh quý téc. ThÇy d¹y trêng §¹i häc Quèc tö gi¸m lµ nh÷ng bËc cã ch÷ hay c¶ níc. ViÖc häc ®îc ®Ò cao, nho sÜ ®îc nhµ níc träng väng n¨m BÝnh dÇn 1086, nh÷ng ngêi ®ç cao ®îc vµo viÖn Hµn L©m. M¹c HiÓn TÝch lµ ngêi ®Çu tiªn ®îc hëng vinh h¹nh ®ã. ViÖc thµnh lËp vµ x©y dùng V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m ph¸t triÓn theo tõng bíc cña nÒn gi¸o dôc níc nhµ. Tuy r»ng viÖc gi¸o dôc míi chØ dµnh cho líp trªn nh÷ng vÉn cã mét sè kh«ng nhiÒu th«ng minh häc giái trong nh©n gian ®îc tuyÓn vµo häc ë ®ã. ViÖc lËp V¨n miÕu 1070 vµ Quèc tö gi¸m 1076 hoµn toµn kh«ng ®ãng khung trong lÜnh vùc T«n gi¸o, bëi ®Êt níc võa dµnh ®îc quyÒn tù chñ sau h¬n mét ngµn n¨m. Tuy vËy V¨n miÕu cïng bia tiÕn sÜ tån t¹i ®Õn ngµy nay, ®· ®¸nh dÊu truyÒn thèng vµ sù hiÕu häc cña d©n téc ta. Bia tiÕ sÜ chØ ghi ®îc khao thi héi díi triÒu Lª s¬, M¹c, hËu Lª chØ tån t¹i cã 82 tÊm bia lµ mét di s¶n v¨n ho¸ quý gi¸ cña d©n téc vµ cã biÕt ngêi båi håi xóc ®éng tríc nh÷ng phiÕn ®¸ cao b»ng ®Çu ngêi, nÐt ch÷ kh¾c trªn bia vµ nh÷ng hoa v¨n bÞ thêi gian bµo mßn víi nh÷ng c¸i tªn V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. - Nãi ®Õn Quèc tö gi¸m chóng ta ph¶i nh¾c ®Õn vÒ nghÖ thuËt V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m thay ®æi nhiÒu lÇn qua c¸c triÒu ®¹i. Khu di tÝch nµy to¹ l¹c trªn mét khu ®Êt h×nh ch÷ nhËt réng 6 mÉu B¾c Bé, xung quanh cã x©y g¹ch vå bèn phÝa ®îc chia thµnh 5 khu vùc râ rµng, ®îc x©y dùng ng¨n c¸ch bëi nh÷ng bøc têng ngang. Thùc ra khu di tÝch lÞch sö v¨n miÕu gåm c¶ ®êng Quèc tö gi¸m vµ V¨n hå tríc mÆt hiÖn ®· söa ch÷a xong. Trong sè cã khu v¨n hå tríc cæng V¨n miÕu bªn kia ®êng Quèc tö gi¸m cã mét c¸i hå kh¸ réng, gi÷a hå næi lªn mét gß ®Êt. Trªn gß xa vèn cã nhµ bia vµ bia, cã c©y cæ thô. Di tÝch nµy cã tªn lµ V¨n hå cßn gäi lµ Th¸i hå. D©n gian cã c©u: “Níc 7 V¨n hå tha hå t¾m m¾t, Rîc Hå §×nh khao khat b¹n lµng v¨n”. §©y chÝnh lµ “TiÓu minh ®êng” cña V¨n miÕu, lµ mét bé phËn cÊu thµnh tæng thÓ kiÕn tróc chung cña V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m. N¨m 1863, trong dÞp söa ch÷a nhµ bia V¨n miÕu, V¨n Hå ®îc mét lÇn tu söa. §iÒu nµy ®îc ghi râ trªn tÊm bia ®¸ dùng ë gß næi gi÷a V¨n Hå. Cßn cã §×nh bia V¨n Hå, ®×nh ®îc lµm xong khiÕn hå thay ®æi trë lªn ®Ñp ®Ï, lµm cho phong c¶nh cña Hå cña nói. Vµo mïa thu n¨m Quý Hîi, niªn hiÖu Tù §øc 1863 ®· dùng bia tiÕn sÜ vµ söa sang khu hå. §×nh lµm xong gäi lµ ®×nh V¨n Hå cho kh¾c l¹i 10 bµi th¬ vÞnh ph¸n thuû. Khu vùc cæng chÝnh: Trong vÒ ph¬ng Nam, ngoµi s¸t mÆt ®êng nhùa Quèc tö gi¸m, cã bèn cét trô cao. Hai gãc cã hai bia “H¹ M·” ®Æt trong hai nµh bia nho nhá, xya g¹ch lµ mèc danh giíi, chiÒu ngang phÝa tríc mÆt. §iÒu ®ã chøng tæ r»ng ngµy xa dï vâng läng hay ng÷a xe hÔ ®i qua V¨n miÕu ®iÒu ph¶i xuèng vµ ®i bé tõ tÊm bia H¹ M· vµ bªn kia H¹ M· míi ®îc lªn xe vµo cuéc hµnh tr×nh. Chøng tá r»ng thêi ®ã V¨n miÕu cã vÞ trÝ rÊt t«n nghiªm, ngoµi ra cã c¶ v¨n miÕu m«n tøc Cæng V¨n miÕu, råi ®Õn §¹i trung m«n, tøc cöa §¹i trung, §¹i thµnh m«n tøc cöa §¹i thµnh, V¨n miÕu. Qua cöa ®¹i thµnh tíi khu vùc chÝnh víi mét s©n réng n¸t g¹ch, hai bªn ph¶i tr¸i lµ hai t¶ T¶ vu vµ H÷u vu mçi d·y 9 gian n¬i ®Æt bµi vÞ c¸c vÞ tiªn hiÒn vµ danh nho cña 72 häc trß cña Khæng Tö vµ 2 ®¹i nho cña ViÖt Nam lµ Chu V¨n An vµ Ch¬ng H¸n Siªu. Ngoµi T¶ vu vµ H÷u vu, §Òn Kh¶i Th¸nh Quèc tö gi¸m lµ n¬i thê mÑ, cha cña Khæng tö, tóc lµ Thóc L¬ng Ngét vµ Nhan Tr¬ng T¹i, khu nµy cã nhµ Thñ Tõ ngêi canh g¾c vµ miÕu thæ ®Þa. 1.2 S¬ lîc Thiªn Quang TØnh vµ Bia tiÕn sÜ. - Khu vùc giÕng Thiªn Quang TØnh vµ hai bªn nhµ Bia tiÕn sÜ. 8 - Gi÷a cã ba giÕng ®µo h×nh vu«ng, hay cßn gäi lµ V¨n Tr× (V¨n Ao). - GiÕng Thiªn Quan ®îc coi lµ qu¶ ®Êt v× giÕng cã h×nh vu«ng. Cßn cöa chßn cña Khuª V¨n C¸c biÓu tîng cho trêi, v× vËy nh÷ng tinh hoa cña trêi ®Êt ®Òu ®îc tËp trung l¹i ë ®Êt Hµ Thµnh mµ gi¸ trÞ v¨n ho¸ gi¸o dôc bÊt hñ ch¼ng n¬i nµo s¸nh næi. - Hai bªn t¶ h÷u cña GiÕng Thiªn Quan lµ nh÷ng d·y hµng Bia tiÕn sÜ ®îc chia ®Òu ë hai bªn cã 82 tÊm mçi bªn lµ 41 tÊm. - Dùng thµnh hai hµng, nguy nga mÆt bia ®Òu quay vÒ GiÕng Thiªn Quan gi÷a mçi vên bia cña mçi bªn x©y dùng mét toµ ®×nh vu«ng bèn mÆt ®Ó trèng. §©y lµ toµ ®×nh thê bia hay cßn gäi lµ Bi §×nh vµo c¸c n¨m còng söa lÔ vËt cóng b¸i c¸c vÞ tiªn nho cña níc nhµ ®· ®îc kh¾c lªn bia. - Trong 82 bia cßn l¹i tíi nay tÊm biÕt ®îc dùng sím nhÊt lµ vµo n¨m 1484 kh¾c tªn c¸c vÞ tiÕn sÜ ®ç ë Khoa Nh©m Th©n. - TÊm dùng cuèi cïng lµ vµo n¨m 1780 kh¾c tªn c¸c vÞ tiÕn sÜ ®ç ë Khoa Kû Hîi. NÕu tÝnh ®ñ tõ n¨m thø 3 (1442 - thø 40 n¨m 1787) cña §inh Mïi tÝnh ®ñ cã tíi 124 Khoa thi ®×nh, nÕu tÝnh khoa TiÕn sÜ cã 117 Khoa thi theo quy ®Þnh cña triÒu Lª lµ lËp ®ñ 117 tÊm bia ®Ó ®Ò tªn tiÕn sÜ lµ 2260 ngêi do tr¶i qua nhiÒu n¨m binh löa nhiÒu tÊm bia bÞ thÊt l¹c chØ cßn 82 tÊm ch÷ mê, hoa v¨n mê kh«ng ®äc ®îc vµ xem ®îc, nhiÒu tÊm bÞ søt, vì ph¶i g¾n l¹i. Vµo n¨m 1976 ngêi ta ®· t×m hai Rïa §¸ ®Õ ®Ó bia cã 84 con Rïa v× vËy cã 84 tiÕn sÜ. Nhµ bia x©y dùng l¹i 2 lÇn vµo n¨m 1863 vµ n¨m 1954 trªn nÒn Quèc Tö Gi¸m xa lµ n¬i t«n thê 3 vÞ vua. - Lý Th¸nh T«ng (1023 - 1072) cã c«ng x©y dùng V¨n MiÕu. - Lý Nh©n T«ng (1066 - 1127) cã c«ng lËp Quèc Tö Gi¸m. - Lª Th¸nh T«ng (1442 - 1497) cã c«ng x©y dùng Bia tiÕn sÜ. 9 còng qua c¸c tÊm bia kh¾c ®¸ nµy, c¸c nhµ triÕt häc hoa v¨n bia cã thÓ thÊy râ vai trß nho gi¸o ë ViÖt Nam. Mét sè dßng hä qua c¸c v¨n bia cã thÓ t×m thÊy «ng Tæ cu¶ dßng hä m×nh. Sa bµn toµn c¶nh V¨n miÕu - Quèc tö gi¸m 10 Ch¬ng 2 NghÖ thuËt hoa v¨n trªn v¨n Bia tiÕn sÜ 1.1 NghÖ thuËt ®iªu kh¾c ®¸. Chóng ta tù hµo vÒ nÒn nghÖ thuËt ViÖt Nam trong V¨n miÕu Quèc Tö Gi¸m còng qua nh÷ng tÊm bia kh¾c ®¸ nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu nghÖ thuËt ®iªu kh¾c ®¸ cã thÓ ®i s©u vµ t×m hiÓu trong vßng 3 thÕ kû tõ nh÷ng n¨m 1484 ®Õn n¨m 1780 cña «ng cha ta. §Ó tõ ®ã rót ra tinh hoa nghÖ thuËt d©n téc ®îc ¸p dông s¸ng t¹o vµo c¸c c«ng tr×nh nghÖ thuËt. §Æc biÖt, tªn nh÷ng tÊm bia ghi liªn ®¹i hoa v¨n mét c¸ch chÝnh x¸c thÓ hiÖn râ phong c¸ch nghÖ thuËt thêi ®ã. Tõ triÒu Lý ®Õn triÒu TrÇn sang triÒu Lª, bia ®îc dùng t¹i nhµ Quèc häc ®Ó khuyÕn khÝch nh©n tµi. §ång thêi lËp sæ §¨ng khoa lôc, ghi chÐp v¨n bia lu tr÷ cho hËu thÕ sau nµy. Nãi ®Õn nghÖ thuËt ®iªu kh¾c ®¸ cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn chóng ta ph¶i nãi ®Õn hai lµng nghÒ cã nh÷ng nh©n tµi vÒ ®iªu kh¾c ®ã lµ lµng nghÒ n»m ë c¸c khu vùc, Ninh B×nh, Thanh Ho¸. C¸c nghÖ nh©n ngµy xa ®iªu kh¾c ®¸ b»ng nh÷ng dông cô th« s¬ nh ®ôc, vå tõ nh÷ng t¶ng ®¸ lín vu«ng v¾n, c¸c nghÖ nh©n ®iªu kh¾c t×m tßi s¸ng t¹o ra nh÷ng ho¹ tiÕt ®Ó kh¾c lªn v¨n bia. Tuy r»ng ®îc tr¹m kh¾c trªn nh÷ng chÊt liÖu cøng nh ®¸, c¸c nghÖ nh©n dïng thñ ph¸p ®îc ®óc rót kinh nghiÖm qua tõng thêi kú kh¾c trªn ®¸ ®Ó ®ôc ®¸ va t¹o ra ®îc nh÷ng hoa v¨n ®Ñp trªn ®¸ lµ mét c«ng tr×nh nghÖ thuËt ®ßi hái sù tØ mØ miÖt mµi trong kho¶ng thêi gian l©u rÊt l©u míi h×nh thµnh t¸c phÈm nghÖ thuËt ngµy nay ®Ó. Còng qua nh÷ng tÊm bia nµy c¸c nhµ nghÖ thuËt ®iªu kh¾c ®¸ cã thÓ ®i s©u vµ t×m hiÓu nghÖ thuËt ®iªu kh¾c ®¸ trong vong nhiÒu thÕ kû, ®Æc biÖt trªn nh÷ng tÊm bia cã ghi mét c¸ch chÝnh x¸c vÒ niªn ®¹i vµ hoa v¨n sau khi dµnh ®îc tù chñ nhµ vua Lý Nh©n T«ng ®a më khoa thi chän hiÒn tµi. 11 12 Nh÷ng hoa v¨n bia  1.2 NghÖ thuËt hoa v¨n bia triÒu Lý - TrÇn. §îc tr¹m kh¾c hoa v¨n trªn bia cßn ®¬n gi¶n, tuy cã ph¸t triÓn nh÷ng nÐt míi song vÉn gi÷ phong c¸ch nghÖ thuËt truyÒn thèng cña c¸c triÒu ®¹i Lý - TrÇn. Cô thÓ: ë bia lo¹i 1 gåm cã 14 bia dùng tõ niªn hiÖu Hång §øc thø XV n¨m 1484 tíi niªn hiÖu §¹i ChÝnh thø VII n¨m 1536 c¸c hoa v¨n nghÖ thuËt ph¶ng ph¸t thêi Lý. Hoa v¨n trªn tr¸n bia vµ ®êng diÒm bia          13 HÇu hÕt c¸c hoa v¨n ë lo¹i 1 cña Bia tiÕn sÜ kh«ng cÇu kú kh¸ ®¬n gi¶n, ngoµi hoa l¸, m©y lîn , löa vµ mÆt nguyÖt. §Æc biÖt trªn tr¸n bia kh«ng tr¹m h×nh rång. Hoa v¨n ®êng diÒm ngang däc  C¸c d·y hoa v¨n ë c¸c bia thê nµy, lµ c¸c d·y hoa l¸ ë c¸c vÇnh biaCh¹y theo ®êng ngo»n nghÌo liªn tôc kh«ng ®øt qu·ng. ThØnh tho¶ng chen vµo hoa cóc hoa sen h×nh gièng b¸nh xe, ®ång xu. V× vËy nã biÓu hiÖn nghÖ thuËt hoa v¨n trang trÝ díi thêi Lý - TrÇn. 1.3. NghÖ thuËt hoa v¨n Bia triÒu Lª. 14 Sè bia lo¹i 2 lµ 25 tÊm ®îc dùng vµo n¨m thø 1 (1653) ®êi vua Lª Nh©n T«ng. VÒ mÆt trang trÝ nghÖ thuËt hoa v¨n, kh¾c tr¹m trªn bia ®¸ h¬n h¼n tríc ®ã cña c¸c thêi kú triÒu Lý - TrÇn víi hµng lo¹t hoa v¨n hòng vÜ.   Hoa v¨n to - mÆt trêi .......                - Tr¸n bia còng gièng h×nh b¸n nguyÖt, thêi kú nµy nghÖ thuËt trang trÝ hoa v¨n ®êng diÒm trªn tr¸n bia rÊt phong phó, tinh tÕ h¬n trong ®êng kh¾c vµ bè côc hîp lý. H×nh rång trÇu mÆt nguyÖt  15 - Rång trÇu mÆt nguyÖt tr¹m theo nhiÒu kiÓu kh¸c nhau cã lo¹i nöa th©n rång ë gãc bia cã lo¹i rång tr¹m kh¾c tinh s¶o kü cµng, tØ mØ tõng chi tiÕt nh v¶y, ®u«i, ch©n, mãng, m¾t, mòi, r©u víi kiÓu nghÖ thuËt theo phong c¸ch t¶ thùc, chi tiÕt râ rµng. H×nh rång ®Çy ®ñ  - Ngoµi ra nghÖ thuËt hoa v¨n kh«ng nh÷ng lµ kh¾c rång vµ mÆt nguyÖt, c¸c nghÖ nh©n s¸ng t¹o ra phong c¸ch tr×u tîng kh¸c phong phó h¬n vÒ kiÓu vÏ nay trong néi dung hoa v¨n chim Phîng hoÆc ®«i Long M·. §Æc ®iÓm chung cña nã lµ nãi ®Õn v¨n hoa ë ®©y ®Òu tr¹m m©y nöa vót nhän nh ngän löa. H×nh hoa v¨n m©y löa  16 2.1 Mèi liªn hÖ gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a 3 lo¹i hoa v¨n triÒu Lý TrÇn- Lª. * Gièng nhau: §Òu kh¾c trªn mét chÊt liÖu vÒ h×nh d¸ng vµ ho¹ tiÕt cña hoa v¨n ë ba triÒu ®¹i c¬ b¶n lµ gièng nhau cã sù thay ®æi nhng rÊt ¬n gi¶n khiÕn ngêi xem kh«ng cã c¶m gi¸c tinh tÕ kü cµng. ë hoa v¨n bia lo¹i 1 ta nh×n thÊy hoa v¨n lµ hoa d©y, l¸ rÊt ®¬n gi¶n nghÌo nµn mµ kh¾c trªn ®¸ gîi cho ta c¶m gi¸c kh«ng tinh tÕ, kü cµng, tû mû. * Kh¸c nhau: VÒ hoa v¨n cña c¸c triÒu ®¹i ®· ®îc c¶i biÕn râ rµng, nh×n thÊy nh÷ng nÐt sinh ®éng h¬n vµ thùc tÕ h¬n gi÷a c¸c triÒu ®¹i Lý TrÇn - Lª víi lo¹i hoa v¨n, víi nh÷ng nÐt uyÓn chuyÓn sinh ®éng mang l¹i nh÷ng gia trÞ vÒ nghÖ thuËt ®îc rÌn luyÖn, t«i luyÖn cña c¸c nghÖ nh©n. - ë hoa v¨n bia lo¹i 2 ta nh×n thÊy c¸c nghÖ nh©n dïng ph¬ng ph¸p hoa v¨n t¶ thùc, víi ®êng nÐt uyÓn chuyÓn, sinh ®éng h¬n. Trong ®ã c¸c nghÖ nh©n ®· tæng hîp ®îc c¶ l¸, cµnh, nô vµ c¸c b«ng hoa ®a vµo bè côc mét c¸ch chÆt chÏ. H×nh hoa d©y cã cµnh, l¸, nô  17 - Kh«ng nh÷ng hoa v¨n nh ®· tr×nh bµy nh×n nhËn tríc ®ã ta cßn thÊy c¸c h×nh vÏ xuÊt hiÖn mÉu ®a d¹ng vµ phong phó h¬n vÒ nh c¸c lo¹i chim, thó, ®Æc biÖt lµ tÝnh nghÖ thuËt ®îc s¾p ®Æt ®a hoa v¨n h×nh ngêi xuÊt hiÖn. H×nh con vËt, chim thó, con ngêi  NghÖ thuËt hoa v¨n triÒu Lª tõ n¨m thø 13 (1717). - Thêi kú nµy nghÖ thuËt kh«ng mÊy s¸ng t¹o, vÒ mÆt trang trsÝ lu«n dËp khu«n mÉu cung ®×nh. - NghÖ thuËt c¸ch ®iÖu kh¸ cao nh th©n rång, m©y, khèi m©y, th©n mê, µo µo cßn ®Çu rång râ rµng nh×n thÊy c¸c chi tiÕt. - VÒ thÇn diÒm bia vÉn sö dông hoa l¸ lµ chñ yÕu, nhng ®îc c¸c nghÖ nh©n c¸ch ®iÖu hoa l¸ mét c¸ch rÊt cao. H×nh rång râ ®Çu, hoa l¸ c¸ch ®iÖu  18 - NhiÒu khi chóng ta nh×n vµo c¸c hoa v¨n, kh«ng biÕt ®Êy lµ hoa g×? Thêi kú nµy nghÖ thuËt hoa v¨n bia ®¸ rÊt n«it tréi. - Lo¹i hoa v¨n h×nh mÆt trêi ®î m« t¶ thµnh khèi trßn to, n»m cho¸n ngay gi÷a khu trung t©m cña tr¸n bia vµ bao quanh nã lµ hµng lo¹i hoa v¨n m©y, h×nh kh¸nh, m©y tia löa. H×nh hoa v¨n mÆt trêi tia löa  19 - Ngoµi c¸c con vËt linh ch©u nh: Rång, phîng, l©n… kh«ng cã th× dïng sõng tª ngäc b¸u… - Hoa v¨n h×nh rïa: Nh¾c ®Õn rïa lµ con vËt ®øng ë vÞ trÝ thø t trong bé tø linh, kh¸c ba con vËt nh Rång, Phîng, L©n, con Rïa lµ con vËt cã thËt trong thiªn nhiªn. Tuæ thä cña rïa hµng tr¨m n¨m nªn rïa ®îc coi lµ biÓu tîng cña sù bÊt tö, v÷ng bÒn, l©u dµi. Nªn rïa lµ bÖ ®ì cña Bia tiÕn sÜ nãi lªn sù trêng tån vÜnh viÔn. Còng nh ngêi Trung Quèc cho r»ng v× sèng l©u hµng tr¨m n¨m lªn rïa thu nhËn ®øc tÝnh vÒ tinh thÇn quyÒn lùc. Rïa nh vÞ thÇn. - Hoa v¨n rång, nh vËy qua sù ph¸t triÓn v¨n hoa h×nh rång cña c¸c triÒu ®¹i thêi Lý - TrÇn - Lª suèt h¬n 5 thÕ kû tånt ¹i hoa v¨n h×nh rång. Mçi hoa v¨n ®Òu cã c¸i ®Ñp riªng vµ cã sù ph¸t triÓn thay ®æi néi dung h×nh thøc nã ®· ®îc cha «ng ta tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c s¸ng t¸c tiÕp thu c¸i cò, s¸ng t¹o c¸i míi ®Ó l¹i ®iÒu tèt ®Ñp cho hËu thÕ. TÊt c¶ nh÷ng tµi s¶n ®ã ®Òu ®¸ng quý, tiªu biÓu lµ ba hoa v¨n rång cña 3 triÒu Lý - TrÇn - Lª. Víi nh÷ng tÊm bia ®¸ thêi Lª s¬ cã hai lo¹i bia: Bia Vua vµ Th¸i HËu, Hoµn hËu tËp trung ë Lam Kinh cã kÝch thíc rÊt lín. Lo¹i bia c«ng thÇn tiÕn sÜ vµ c¶ lo¹i bia ë c¸c chïa thuéc lo¹i trung b×nh víi c¸c hoa v¨n ®îc tr¹m kh¾c rÊt cÈn thËn, h×nh mît ãng lµ biÓu trng cho nh÷ng «ng Vua vµ bµ Hoµn hËu rÊt t«n thê. Hoa v¨n h×nh rång thêi Lý cã mét ®iÒu rÊt rÔ nhËn ra lµ hoa v¨n thêi Lý lu«n lu«n cã mét kiÓu d¸ng nhÊt qu¸n. Cho dï cã nh÷ng khu di tÝch hµng tr¨m c©y sè thêi gian c¸ch nhau 60 - 70 n¨m th× nghÖ thuËt hoa v¨n thêi Lý cã nh÷ng quy chÕ nghiªm nhÆt lµ gièng nhau. Con rång thêi Lý vÒ c¬ b¶n cã th©n h×nh dµi cña mét con r¾n lu«n lu«n ®îc bè côc theo lèi nh×n nghiªn, cuén khóc vßng lªn, vßng xuèng theo kiÓu song lîn, h×nh xin kÐo dµi tõ ®Çu ®Õn ®u«i. §iÒu ®¸ng chó ý ë c¸c 20