Tài liệu Nâng cao năng lực của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông hồng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ĐỒNG THỊ VÂN HỒNG NÂNG CAO NĂNG LỰC CỦA CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN HÀ NỘI, 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ĐỒNG THỊ VÂN HỒNG NÂNG CAO NĂNG LỰC CỦA CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN MÃ SỐ: 62.31.01.05 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGÔ THỊ THUẬN PGS.TS. DƯƠNG ĐỨC LÂN HÀ NỘI, 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng bảo vệ để lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng Nghiên cứu sinh Đồng Thị Vân Hồng i năm LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc và kính trọng tới tất cả các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới tập thể giáo viên hướng dẫn: PGS.TS Ngô Thị Thuận - Học viện Nông nghiệp Việt Nam; PGS.TS Dương Đức Lân –Tổng cục Dạy nghề, các thầy, cô đã trực tiếp hướng dẫn tôi rất tận tình chu đáo, kịp thời trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Ban Giám hiệu Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Hà Nội, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế và phát triển nông thôn, Bộ môn Phân tích định lượng cùng toàn thể các thầy, cô giáo thuộc Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, các đơn vị chức năng thuộc Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu và tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn các vụ chức năng của Tổng cục Dạy nghề, của Bộ Nông nghiệp và PTNT, Ban Giám hiệu các trường Cao đẳng nghề vùng Đồng bằng sông Hồng đã tạo điều kiện và nhiệt tình giúp đỡ tôi trong việc thu thập thông tin phục vụ luận án. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, người thân trong gia đình đã động viên, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Nghiên cứu sinh Đồng Thị Vân Hồng ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN i LỜI CẢM ƠN ii MỤC LỤC iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT vi DANH MỤC CÁC BẢNG vii DANH MỤC CÁC HÌNH x DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ x DANH MỤC CÁC HỘP x DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ x MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 3 2.1. Mục tiêu chung 3 2.2. Mục tiêu cụ thể 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3 3.1. Đối tượng nghiên cứu 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu 4 3.2.1. Về nội dung 4 3.2.2. Về không gian 4 3.2.3. Về thời gian 4 4. 4 Những đóng góp mới của luận án CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NÂNG CAO NĂNG 1.1. LỰC CỦA CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ 6 Lý luận về năng lực và nâng cao năng lực của các trường cao đẳng nghề 6 1.1.1. Các khái niệm 6 1.1.2. Các loại năng lực 13 1.1.3. Ý nghĩa nâng cao năng lực các trường cao đẳng nghề 15 1.1.4. Nội dung, tiêu chí đánh giá năng lực các trường cao đẳng nghề 17 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao năng lực các trường cao đẳng nghề 23 iii 1.2. Thực tiễn nâng cao năng lực của các trường cao đẳng nghề trên thế giới và ở Việt Nam 29 1.2.1. Thực tiễn năng lực của các trường cao đẳng nghề ở các nước trên thế giới 29 1.2.2. Thực tiễn nâng cao năng lực của các trường cao đẳng nghề ở Việt Nam 32 1.2.3. Những bài học kinh nghiệm về nâng cao năng lực các trường cao đẳng nghề 34 1.3. Các nghiên cứu trước đây có liên quan đến nâng cao năng lực của các trường cao đẳng nghề 35 Tóm tắt chương 1 37 CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 38 2.1. 38 Đặc điểm cơ bản địa bàn nghiên cứu 2.1.1. Đặc điểm chung của vùng đồng bằng sông Hồng 38 2.1.2. Đặc điểm giáo dục và đào tạo vùng đồng bằng sông Hồng 40 2.1.3. Đặc điểm các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 42 2.2. 49 Phương pháp nghiên cứu 2.2.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu 49 2.2.2. Khung phân tích năng lực các trường cao đẳng nghề 50 2.2.3. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu 52 2.2.4. Phương pháp thu thập dữ liệu 53 2.2.5. Phương pháp xử lý và tổng hợp dữ liệu 54 2.2.6. Phương pháp phân tích thông tin 55 2.2.7. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu 58 2.2.8. Cách tính toán một số chỉ tiêu nghiên cứu 59 Tóm tắt chương 2 62 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 3.1. 63 Thực trạng năng lực tổ chức quản lý, đào tạo và nghiên cứu khoa học, cơ sở vật chất của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 63 3.1.1. Năng lực tổ chức quản lý 63 3.1.2. Năng lực đào tạo và nghiên cứu khoa học 72 3.1.3. Năng lực cơ sở vật chất 80 iv 3.1.4. Năng lực tổng hợp 3.2. 85 Kết quả đào tạo nghề của các trường cao đẳng nghề 88 3.2.1. Kết quả tuyển sinh 88 3.2.2. Kết quả học tập hàng năm 90 3.2.3. Kết quả thi tốt nghiệp 91 3.2.4. Kết quả việc làm và thu nhập 95 3.3. 98 Đánh giá năng lực các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 3.3.1. Xếp hạng cấp độ năng lực 98 3.3.2. Mối quan hệ giữa năng lực yếu tố đầu vào với kết quả đào tạo của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 3.3.3. Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức các trường cao đẳng nghề 3.4. 99 101 Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 106 3.4.1. Nhóm yếu tố bên trong 106 3.4.2. Nhóm yếu tố bên ngoài 115 3.4.3. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố 121 Tóm tắt chương 3 123 CHƯƠNG 4 ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIÁI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CÁC 4.1. TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 124 Những căn cứ đề xuất giải pháp 124 4.1.1. Thực trạng năng lực các trường cao đẳng nghề và bối cảnh kinh tế xã hội Việt Nam 124 4.1.2. Hội nhập kinh tế quốc tế 126 4.1.3. Chiến lược đào tạo nghề của Việt Nam giai đoạn 2015 đến năm 2020 126 4.1.4. Dự báo nhu cầu nhân lực vùng đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2011 - 2020 127 4.2. Quan điểm và định hướng nâng cao năng lực các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 128 4.2.1. Quan điểm 128 4.2.2. Định hướng 128 4.3. 130 Các giải pháp v 4.3.1. Giải pháp chung cho các trường cao đẳng nghề 130 4.3.2. Giải pháp riêng cho từng nhóm trường 142 Tóm tắt chương 4 146 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 147 1. Kết luận 147 2. Kiến nghị 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 PHỤ LỤC 156 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bộ LĐ TB và XH Bộ Lao động Thương binh và Xã hội Bộ GD - ĐT Bộ Giáo dục Đào tạo Bộ Nông nghiệp và PTNT Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn CBCNV Cán bộ công nhân viên CBQL Cán bộ quản lý CĐN Cao đẳng nghề CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CTXH Chính trị xã hội CSDN Cơ sở dạy nghề CSVC Cơ sở vật chất CSSK Chăm sóc sức khỏe DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp Nhà nước ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ĐTN Đào tạo nghề HSSV Học sinh sinh viên LĐ Lao động NCKH Nghiên cứu khoa học NSNN Ngân sách nhà nước TBDH Thiết bị dạy học TCN Trung cấp nghề TCDN Tổng cục Dạy nghề TĐPTBQ Tốc độ phát triển bình quân THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TTDN Trung tâm dạy nghề SCN Sơ cấp nghề Sở LĐTB và XH Sở Lao động Thương binh và Xã hội vi DANH MỤC CÁC BẢNG TT 2.1. Tên bảng Trang Số lượng các trường đại học, cao đẳng vùng đồng bằng sông Hồng năm 2012 41 2.2. Quá trình hình thành và phát triển các trường cao đẳng nghề 43 2.3. Số lượng các trường cao đẳng nghề được thành lập mới hàng năm theo 44 đơn vị hành chính của vùng 2.4. Số lượng các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng được thành lập mới hàng năm theo hình thức sở hữu và cấp quản lý 2.5. Các chương trình, dự án hỗ trợ các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 2.6. 45 48 Tổng hợp số lượng các trường cao đẳng nghề, cán bộ quản lý, giáo viên, sinh viên, doanh nghiệp chọn khảo sát vùng đồng bằng sông Hồng 53 2.7. Điểm chuẩn đánh giá các tiêu chí kiểm định của trường cao đẳng nghề 60 3.1. Điểm kiểm định các tiêu chí thể hiện năng lực tổ chức quản lý của các trường cao đẳng nghề ở các tỉnh/thành phố vùng đồng bằng sông Hồng 3.2. 64 Điểm kiểm định thực tế các tiêu chí thể hiện năng lực tổ chức quản lý của các trường cao đẳng nghề thuộc hình thức sở hữu và cấp quản lý vùng đồng bằng sông Hồng 3.3. 66 Các khoản thu, chi hàng năm các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng (Tính bình quân 1 trường cao đẳng nghề điều tra) 67 3.4. Nguồn lực tài chính các trường cao đẳng nghề năm 2012 69 3.5. Kết quả khảo sát của cán bộ quản lý về xác định mục tiêu nhiệm vụ của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 3.6. 71 Điểm kiểm định các tiêu chí thể hiện năng lực đào tạo và nghiên cứu khoa học của các trường cao đẳng nghề thuộc tỉnh, thành phố vùng đồng bằng sông Hồng 73 vii 3.7. Số lượng cán bộ công nhân viên và giáo viên bình quân 1 trường cao đẳng nghề qua các năm 3.8. 75 Điểm kiểm định thực tế các tiêu chí thể hiện năng lực đào tạo và nghiên cứu khoa học của các trường cao đẳng nghề thuộc loại hình sở 3.9. hữu và cấp quản lý vùng đồng bằng sông Hồng 77 Kết quả khảo sát sinh viên về giáo viên, cán bộ quản lý 78 3.10. Điểm kiểm định các tiêu chí thể hiện năng lực cơ sở vật chất của các trường cao đẳng nghề thuộc các tỉnh thành phố vùng đồng bằng sông Hồng 81 3.11. Điểm kiểm định thực tế các tiêu chí thể hiện năng lực cơ sở vật chất của các trường cao đẳng nghề thuộc loại hình sở hữu và cấp quản lý vùng đồng bằng sông Hồng 82 3.12. Kết quả khảo sát giáo viên và sinh viên về cơ sở vật chất các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 84 3.13. Tổng hợp điểm kiểm định thể hiện năng lực các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 86 3.14. Số lượng học sinh, sinh viên tuyển sinh bình quân 1 trường cao đẳng nghề qua các năm 89 3.15. Kết quả học tập của sinh viên năm thứ ba hệ cao đẳng nghề của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 90 3.16. Số lượng học sinh, sinh viên dự thi tốt nghiệp hàng năm của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng theo hình thức sở hữu 3.17. 91 Số lượng học sinh, sinh viên dự thi tốt nghiệp hàng năm của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng theo cấp quản lý 92 3.18. Kết quả thi tốt nghiệp năm 2012 hệ cao đẳng nghề của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 93 3.19. Kết quả xếp loại tốt nghiệp hệ cao đẳng nghề của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng từ 2010 – 2012 94 3.20. Kết quả có việc làm sinh viên hệ cao đẳng của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng từ 2010 -2012 viii 95 3.21. Kết quả khảo sát sinh viên tốt nghiệp các trường cao đẳng nghề 96 3.22. Tổng hợp ý kiến đánh giá của các doanh nghiệp về tham gia đào tạo nghề ở các trường cao đẳng nghề vùng ĐBSH 97 3.23. Kết quả xếp hạng cấp độ các trường cao đẳng nghề đại diện vùng đồng bằng sông Hồng 98 3.24. Điểm kiểm định và số lượng sinh viên tuyển sinh hệ cao đẳng nghề bình quân 1 trường qua các năm 100 3.25. Đánh giá của doanh nghiệp về trình độ làm việc của lao động qua đào tạo tại các trường cao đẳng nghề vùng ĐBSH 101 3.26. Điểm mạnh, yếu, cơ hội và thách thức của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 102 3.27. Ma trận kết hợp điểm mạnh, điểm yếu với cơ hội và thách thức để đề xuất giải pháp nâng cao năng lực các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng 105 3.28. Kết quả khảo sát sinh viên về một số thông tin 110 3.29. Mức học phí thực tế chi trả bình quân 1 tháng năm 2012 theo loại hình trường 111 3.30. Kết quả thăm dò ý kiến của học sinh học nghề về cơ sở vật chất kỹ thuật các trường cao đẳng nghề 114 3.31. Kết quả khảo sát cán bộ quản lý về bộ quy chế 118 3.32. Kết quả khảo sát cán bộ quản lý về hệ thống tổ chức quản lý 120 3.33. Kết quả khảo sát giáo viên về một số thông tin 121 4.1. Dự báo nhu cầu nhân lực vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2020 127 4.2. Mức học phí dự tính có khả năng chi trả theo loại hình trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng ở các năm tiếp theo ix 143 DANH MỤC CÁC HÌNH TT Tên hình Trang 2.1. Bản đồ vùng đồng bằng sông Hồng .......................................................................... 38 DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ TT Tên đồ thị Trang 3.1. Số lượng giáo viên theo trình độ đào tạo năm 2012 ...................................... 107 3.2. Cơ cấu trình độ kỹ năng nghề của giáo viên năm 2012 ................................. 108 3.3. Cơ cấu giáo viên qua đào tạo nghiệp vụ sư phạm năm 2012 ......................... 108 3.4. Cơ cấu giáo viên qua đào tạo ngoại ngữ năm 2012 ....................................... 109 3.5. Cơ cấu giáo viên qua đào tạo tin học năm 2012 ............................................ 109 DANH MỤC CÁC HỘP TT Tên hộp Trang 3.1. Cần khai thác hết thiết bị đã đầu tư .................................................................84 3.2. Một số bất cập về máy móc thiết bị phục vụ đào tạo .......................................85 3.3. Tuyển dụng sinh viên làm việc tại Hàn Quốc..................................................97 3.4. Học phí cao thì chất lượng cũng phải cao...................................................... 109 3.5. Sự lựa chọn học liên thông............................................................................ 112 3.6. Khó khăn giữa đào tạo và môi trường làm việc thực tế ................................. 113 3.7. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ ............................................................... 117 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ TT Tên sơ đồ Trang 2.1. Hệ thống tổ chức quản lý các trường cao đẳng nghề ....................................... 46 2.2. Phương pháp tiếp cận theo quy trình người học ............................................. 49 2.3. Khung phân tích nâng cao năng lực các trường cao đẳng nghề ....................... 51 2.4. Phương pháp phân tích SWOT của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng.......................................................................................... 56 3.1 Sơ đồ Venn về quan hệ giữa năng lực và các yếu tố ảnh hưởng ......................122 4.1. Những vấn đề cần nghiên cứu để nâng cao năng lực các trường cao đẳng nghề .... 125 x MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với sự phát triển của các trường đại học và cao đẳng, các trường cao đẳng nghề (CĐN) đã góp phần cung cấp cho thị trường lao động và xã hội một lực lượng lao động có kỹ năng nghề cao đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Đến nay cả nước có 165 trường cao đẳng nghề đã góp phần cung cấp hàng ngàn lao động có tay nghề đang làm việc trong các cơ sở sản xuất kinh doanh trong và ngoài nước (Tổng cục Dạy nghề, 2014). Việt Nam là một trong các nước đang phát triển, một vài thập kỷ gần đây tốc độ tăng trưởng kinh tế tương đối ổn định ở mức khá cao. Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế, nhu cầu về lao động chất lượng cao của các doanh nghiệp ngày càng tăng lên. Vì vậy, sự nghiệp đào tạo nghề đang có nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng đầy thách thức. Làm thế nào để đáp ứng đủ cho nền kinh tế lực lượng lao động có kỹ năng nghề cả về số lượng, chất lượng và cơ cấu nghề, cơ cấu trình độ đào tạo? Làm thế nào để thay thế dần một bộ phận lao động nước ngoài đang làm việc ở những vị trí quan trọng trong các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam? Làm thế nào để từ 2015 khi ASEAN trở thành cộng đồng thì lao động có tay nghề cao của Việt Nam, đủ sức cạnh tranh để không bị mất lợi thế trong khu vực? Những thách thức kể trên là vô cùng to lớn, chính vì vậy Ban Bí Thư Trung Ương Đảng đã ban hành chỉ thị số 37 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về đào tạo lao động có tay nghề cao; ngày 23/5/2014 Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt đề án phát triển các trường nghề chất lượng cao đến năm 2020. Có thể nói rằng chưa bao giờ Đảng và Nhà nước lại dành sự quan tâm đến đào tạo nghề và đặc biệt là đào tạo nghề chất lượng cao như giai đoạn hiện nay. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia phát triển trên thế giới cũng chỉ ra rằng, chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt là chất lượng nhân lực có tay nghề cao là yếu tố quyết định để hình thành năng lực cạnh tranh quốc gia, yếu tố quyết định sự thành công trong bối cảnh hội nhập quốc tế và khu vực. Đứng trước yêu cầu đó, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, đòi hỏi các trường cao đẳng nghề, nơi đào tạo nghề ở ba cấp trình độ là cao đẳng nghề, trung cấp nghề và sơ cấp nghề phải có đủ năng lực để đảm bảo chất lượng 1 dạy nghề. Tuy nhiên, chương trình đào tạo nghề của các cơ sở dạy nghề hiện nay còn chưa đáp ứng yêu cầu về lao động cho các thị trường lao động, một trong những nguyên nhân làm cho 49% lao động làm việc ở nước ngoài buộc phải về nước trước thời hạn do ngoại ngữ và tay nghề yếu (Cục Quản lý lao động ngoài nước, 2012). Sự phân bố các trường dạy nghề theo ngành, địa phương còn nhiều bất cập, thiếu định hướng. Mạng lưới dạy nghề chưa gắn với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia cũng như của địa phương, chưa gắn với nhu cầu của xã hội. Các trường, trung tâm dạy nghề đều gặp phải sự bất cập về nguồn lực đầu tư cho mạng lưới cơ sở dạy nghề còn hạn hẹp, dàn trải chưa tập trung đồng bộ theo nghề. Đây là một trong những yếu tố làm cho quy mô đào tạo nhỏ bé, chương trình đào tạo chậm đổi mới, trang thiết bị phương tiện giảng dạy, thực hành thiếu và lạc hậu, do đó số lượng, chất lượng, cơ cấu ngành nghề, cơ cấu cấp trình độ đào tạo còn chưa thực sự phù hợp với yêu cầu của lao động trực tiếp trong sản xuất kinh doanh, dịch vụ, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển dạy nghề nhanh, bền vững (Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, 2011b). Đồng bằng sông Hồng (ĐBSH) là vùng có số lượng tuyển sinh lớn nhất cả nước và là vùng tập trung đông nhất các trường cao đẳng nghề, chiếm 37,41% trên tổng số các trường cao đẳng nghề trong cả nước (Tổng cục Dạy nghề, 2013). Các trường cao đẳng nghề đều mong muốn đào tạo đội ngũ lao động tay nghề cao đáp ứng nhu cầu thị trường lao động. Nhưng, cũng trong bối cảnh trên, so với tiêu chuẩn kiểm định chất lượng thì hầu hết chất lượng các trường cao đẳng nghề còn thấp, chương trình đào tạo chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động và hội nhập quốc tế. Phần lớn các trường chưa có những chương trình hỗ trợ sinh viên những kỹ năng cần thiết cho công việc sau khi ra trường, ít có sự liên kết giữa trường và doanh nghiệp. Từ thực trạng hệ thống các trường cao đẳng nghề và nhu cầu học nghề vùng ĐBSH để đào tạo nguồn nhân lực có trình độ, kỹ năng thì việc nghiên cứu nhằm nâng cao năng lực các trường cao đẳng nghề đáp ứng nhu cầu học nghề của người lao động, đặc biệt ở khu vực nông thôn của vùng ĐBSH là cần thiết, góp phần giải quyết việc làm, giảm bất ổn cho nền kinh tế và xã hội. 2 Vì vậy, nghiên cứu này nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau: (1) Năng lực, các tiêu chí và phương pháp đánh giá năng lực của các trường CĐN là gì? (2) Năng lực và các yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao năng lực của các trường CĐN vùng ĐBSH trong những năm qua như thế nào? (3) Kết quả đào tạo nghề của các trường CĐN vùng ĐBSH có đáp ứng nhu cầu các đơn vị sử dụng lao động hay không? Tại sao? (4) Nâng cao năng lực cho các trường CĐN vùng ĐBSH trong những năm tới cần theo định hướng nào và nên áp dụng những giải pháp cụ thể nào? 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực các trường CĐN vùng ĐBSH mà đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cho các trường cao đẳng nghề vùng ĐBSH thực hiện được mục tiêu và chiến lược đào tạo nghề của Việt Nam đến năm 2020. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa và làm rõ thêm những lý luận và thực tiễn về năng lực, nâng cao năng lực của các trường cao đẳng nghề. - Đánh giá thực trạng và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực của các trường cao đẳng nghề vùng ĐBSH những năm qua. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cho các trường cao đẳng nghề vùng ĐBSH trong những năm tiếp theo. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài là những vấn đề lý luận, thực tiễn về nâng cao năng lực của các trường CĐN được thể hiện qua những đối tượng cụ thể sau: - Các trường cao đẳng nghề theo các loại hình sở hữu, cấp quản lý, địa điểm (tỉnh/thành phố); Một số nghề đào tạo chính; Các cán bộ, giảng viên, sinh viên; Cơ sở vật chất; Vốn và nguồn vốn huy động. 3 - Các cơ quan quản lý các trường CĐN: Tổng cục Dạy nghề; Bộ chủ quản; Sở LĐ TB và XH; Doanh nghiệp... - Các đơn vị sử dụng lao động được đào tạo từ các trường cao đẳng nghề: Doanh nghiệp... - Các cơ chế chính sách về dạy nghề. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 3.2.1. Về nội dung Tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn về năng lực và nâng cao năng lực các trường CĐN; Đánh giá thực trạng năng lực của các trường CĐN (Năng lực tổ chức quản lý, năng lực đào tạo và nghiên cứu khoa học, năng lực cơ sở vật chất, kết quả đào tạo); Tìm ra những yếu tố ảnh hưởng đến năng lực của các trường CĐN và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cho các trường CĐN vùng ĐBSH. 3.2.2. Về không gian Đề tài được thực hiện trên phạm vi các trường CĐN vùng ĐBSH, một số nội dung chuyên sâu được khảo sát tại các trường CĐN đại diện cho các nghề, loại hình sở hữu, cấp quản lý và các tỉnh vùng ĐBSH. 3.2.3. Về thời gian Dữ liệu thứ cấp phục vụ nghiên cứu này được thu thập từ năm 2005 – 2013. Dữ liệu sơ cấp phục vụ cho nghiên cứu này được thu thập chủ yếu trong năm 2012, có cập nhật hàng năm. Các giải pháp đề xuất sẽ áp dụng từ 2015 đến 2020. 4. Những đóng góp mới của luận án - Làm rõ thêm những lý luận về năng lực, yếu tố cấu thành năng lực và nâng cao năng lực của các trường cao đẳng nghề theo các quan điểm khác nhau, theo các tiêu chí, nội dung, phương pháp đánh giá và xếp hạng mức độ năng lực của các trường cao đẳng nghề. - Cung cấp cơ sở dữ liệu phong phú và tin cậy về thực trạng năng lực; Các cấp độ năng lực các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng theo các phương diện (Năng lực tổ chức quản lý, năng lực đào tạo & nghiên cứu khoa học, năng lực cơ sở vật chất, kết quả đào tạo); Nhu cầu của các đơn vị sử dụng 4 lao động trong vùng; So sánh được năng lực các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng với các tiêu chí kiểm định; Chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến năng lực của các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng. Các dữ liệu này có thể sử dụng cho các nhà quản lý, nhà khoa học, nhà giảng dạy tham khảo để tiếp tục hoàn thiện chính sách, giảng dạy và nghiên cứu khoa học. - Đề xuất hệ thống các giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao năng lực cho các trường cao đẳng nghề vùng đồng bằng sông Hồng trong thời gian tới. 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NÂNG CAO NĂNG LỰC CỦA CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ 1.1. Lý luận về năng lực và nâng cao năng lực của các trường cao đẳng nghề 1.1.1. Các khái niệm 1.1.1.1. Năng lực và các yếu tố cấu thành năng lực Theo Boyatzis (1981), năng lực giải quyết công việc là đặc tính cơ bản của con người trong việc thực hiện công việc một cách có hiệu quả, năng lực cá nhân là cần thiết nhưng chưa đủ. Cần phải xem xét thêm về mối liên hệ giữa năng lực và môi trường hoạt động bao gồm cả môi trường bên trong và bên ngoài. Những đặc tính cơ bản của con người giúp con người thực hiện công việc có hiệu quả gọi là năng lực. Năng lực giải quyết công việc bao gồm động cơ, cá tính, kỹ năng, kiến thức, tự nhận thức về chính bản thân hoặc vai trò xã hội. Theo quan điểm này tuy có phần đơn giản nhưng cũng chỉ ra được một số yếu tố cấu thành năng lực. Theo Vũ Dũng (2000), năng lực là tập hợp các tính chất tâm lý cá nhân, đóng vai trò điều kiện bên trong, tạo thuận lợi cho việc thực hiện tốt một hoạt động nhất định. Nhiều nghiên cứu cho rằng các đặc điểm tâm lý khác nhau của năng lực cho phép phân loại thành năng lực chung (thỏa mãn đồng thời nhiều dạng hoạt động) và năng lực riêng (thích ứng với một dạng hoạt động nhất định). Năng lực làm việc được định nghĩa là khả năng tiềm tàng của cá nhân nhằm hoàn thành một hoạt động với hiệu suất được đề ra trong một thời gian nhất định. Năng lực làm việc của con người không phải là bất biến mà thay đổi trong quá trình hoạt động. Sự biến đổi của năng lực làm việc phụ thuộc vào loại hình công việc, đặc điểm tâm sinh lý cá nhân, tình trạng sức khỏe và trình độ chuyên môn. Như vậy, theo cách tiếp cận này, năng lực được diễn đạt dưới hai hình thức: năng lực nói chung và năng lực làm việc, song chúng có phần chung. Đó là những khả năng của cá nhân (có thể biết được và cũng có thể chưa biết) đóng vai trò điều kiện bên trong, tạo thuận lợi để hoàn thành một hoạt động. 6 Cách tiếp cận nói trên chưa chỉ rõ được cụ thể các thành phần cấu thành năng lực, mới chỉ đề cập tính chất chung của các thành phần cấu trúc năng lực, chúng thay đổi tùy theo loại hình hoạt động. Theo Keen (2000), chuyên gia quốc tế người Thụy Điển trong bài thuyết trình về tăng cường năng lực quản lý cho cán bộ cao cấp của Thành phố Hồ Chí Minh ngày 19/8/2000, bà đã đưa ra quan niệm về năng lực như sau: Từ “năng lực” có nguồn gốc từ tiếng la tinh “competentia” có nghĩa là sự nhất trí hòa hợp. Nhất trí, hòa hợp ở đây hiểu theo nghĩa nhất trí hòa hợp giữa tình hình, kết quả thực hiện, nhiệm vụ và khả năng. Nói cụ thể hơn thì “năng lực là khả năng hoàn thành nhiệm vụ được giao”. Đối với Keen (2000), kiến thức và kỹ năng có quan hệ mật thiết với nhau. Kỹ năng được hình thành qua quá trình áp dụng những kiến thức đã học. Tuy nhiên giữa kiến thức và kỹ năng cũng có những sự khác nhau nhất định. Hiểu rõ được sự khác nhau này sẽ giúp cho công tác đào tạo, phát triển năng lực có hiệu quả. Quan niệm về năng lực của Keen (2000), khá đơn giản nhưng rất thích hợp cho việc đánh giá năng lực trong hoàn cảnh nước ta và cũng đã đưa ra được những yếu tố rất cụ thể trong việc phân tích cấu trúc năng lực. Batal (2002), lại cho rằng, năng lực làm việc tương ứng với kiến thức, kỹ năng và hành vi - thái độ cần huy động để có thể thực hiện đúng đắn các hoạt động riêng của từng vị trí làm việc (Dịch bởi Phạm Quỳnh Hoa, 2002). Một năng lực như vậy sẽ được cấu thành bởi các yếu tố sau: - Kiến thức: gồm hiểu biết chung và hiểu biết chuyên ngành về một lĩnh vực cụ thể. - Kỹ năng: khả năng áp dụng các kỹ thuật, phương pháp và công cụ để giải quyết công việc cụ thể - Thái độ - hành vi: cách ứng xử của bản thân. Cách tiếp cận này, năng lực được cụ thể hóa hơn nhưng lại chưa phân biệt năng lực với cấu trúc của năng lực. Theo Nguyễn Cảnh Toàn và cs. (2004), năng lực là khả năng thực hiện, là sự kết hợp nhiều đặc điểm tâm lý của một người, tạo thành những điều kiện chủ quan thuận lợi giúp cho người đó tiếp thu dễ dàng và hoạt động đạt hiệu quả cao trong một lĩnh vực nào đó. Khái niệm này cũng phân biệt các 7