Tài liệu Nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn tại doanh nghiệp tư nhân thương mại tổng hợp Kim Thành

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG TÀI SẢN NGẮN HẠN TRONG DOANH NGHIỆP 1.1. Tổng quan về tài sản ngắn hạn trong doanh nghiệp 1.1.1. Khái niệm tài sản ngắn hạn Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, mỗi doanh nghiệp là một tế bào của nền kinh tế với nhiệm vụ chính là thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm tạo ra sản phẩm hàng hóa dịch vụ cung cấp cho xã hội và tối đa hóa giá trị tài sản của chủ sở hữu. Để tiến hành các hoạt động sản xuất kinh doanh doanh nghiệp cần phải có ba yếu tố là: đối tượng lao động, tư liệu lao động và sức lao động. Quá trình sản xuất kinh doanh là quá trình kết hợp các yếu tố đó để tạo ra sản phẩm hàng hoá, dịch vụ cho xã hội. Trong quá trình tham gia vào các hoạt động sản xuất kinh doanh, việc sử dụng tài sản trong doanh nghiệp được xem là hoạt động quan trọng nhất vì nó tạo ra giá trị cho doanh nghiệp. Cũng như tài sản dài hạn, tài sản ngắn hạn là một bộ phận không thể thiếu trong mỗi doanh nghiệp, bất kỳ hoạt động kinh doanh nào cũng cần có TSNH để đảm bảo quá trình kinh doanh diễn ra hiệu quả và liên tục. TSNH được dự tính để bán hoặc sử dụng trong khuôn khổ của chu kỳ kinh doanh bình thường của doanh nghiệp hoặc được nắm giữ chủ yếu cho mục đích thương mại hoặc cho mục đích ngắn hạn và dự kiến thu hồi hoặc thanh toán trong vòng 12 tháng kể từ ngày kết thúc niên độ. Mặt khác, xét trên phương diện giá trị, TSNH của doanh nghiệp là số tiền ứng trước để đảm bảo hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp diễn ra thường xuyên liên tục. Đặc điểm của TSNH là thường xuyên vận động và thay đổi hình thái biểu hiện qua các khâu của quá trình kinh doanh và giá trị của nó được dich chuyển toàn bộ một lần vào giá trị của hàng hóa tiêu thụ và kết thúc một vòng tuần hoàn sau mỗi chu kỳ sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, TSNH phần lớn đóng vai trò đối tượng lao động, tức là các vật bị tác động trong quá trình hoạt động bởi lao động con người hay máy móc. Do đó, TSNH phản ánh dưới các dạng nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu... Trong một quá trình sản xuất, các nguyên vật liệu tham gia bị chế biến thành sản phẩm hoàn chỉnh và toàn bộ giá trị của các nguyên vật liệu đó chuyển hóa hoàn toàn vào giá thành sản phẩm. Như vậy dù xét trên bất cứ phương diện nào thì tài sản ngắn hạn của doanh nghiệp được hiểu: là những tài sản thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp có thời gia sử dụng, thu hồi và luân chuyển giá trị trong vòng một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh. TSNH của doanh nghiệp có thể tồn tại dƣới hình thái tiền, hiện vật 1 (vật tƣ, hàng hóa), dƣới dạng đầu tƣ tài chính ngắn hạn và các khoản nợ phải thu và TSNH khác. 1.1.2. Đặc điểm của tài sản ngắn hạn Đƣợc phân bố trong tất cả các khâu và không ngừng vận động qua các giai đoạn của chu kỳ kinh doanh nhằm đảm bảo quá trình sản xuất kinh doanh diễn ra liên tục: Trong khâu mua sắm TSNH như tiền mặt, tiền gửi ngân hàng được doanh nghiệp sử dụng để hình thành TSNH khác trong khâu dự trữ là các nguyên vật liệu, công cụ dụng cụ, thiết bị chuẩn bị quá trình sản xuất kinh doanh. Trong công đoạn sản xuất các loại TSNH như nguyên vật liệu, bán thành phẩm sẽ được dùng để hình thành nên thành phẩm, sản phẩm cuối cùng của doanh nghiệp. Sau đó thành phẩm hàng hóa sẽ được đưa vào lưu thông trên thị trường tạo ra doanh thu là các tài sản tiền mặt và các loại tương đương tiền cho doanh nghiệp. Tài sản ngắn hạn của doanh nghiệp không ngừng vận động qua các giai đoạn của một chu kỳ kinh doanh bao gồm dự trữ, sản xuất và lưu thông, ba giai đoạn này hợp nhất tạo thành quá trình tuần hoàn và chu chuyển của TSNH. Giai đoạn sản xuất của doanh nghiệp luôn gắn liền với giai đoạn lưu thông. TSNH dùng cho sản xuất và TSNH dùng cho lưu thông luôn chuyển hoá lẫn nhau, vận động không ngừng làm cho quá trình sản xuất kinh doanh được liên tục. Có thể thấy TSNH được phân bổ trong các khâu các công đoạn sản xuất kinh doanh và luôn luôn chuyển hóa vận động không ngừng, thay đổi hình thái biểu hiện theo một vòng kép kín như sau: Sơ đồ 1.1. Biến đổi của TSNH trong chu kỳ kinh doanh Tiền Các khoản phải thu Nguyên vật liệu Thành phẩm Bán thành phẩm (Nguồn: Thư Viện Học Liệu Mở Việt Nam, website http://voer.edu.vn/) Tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào quá trình sản xuất kinh doanh: Với tư cách là đối tượng lao động mà lao động của con người tác động vào nhằm biến đổi nó 2 Thang Long University Library theo mục đích của mình như là nguyên liệu vật liệu hay bán thành phẩm, các TSNH này tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất của doanh nghiệp. Những TSNH khác như công cụ dụng cụ là tư liệu lao động, làm nhiệm vụ truyền dẫn sự tác động của con người lên đối tượng lao động, nhằm biến đổi đối tượng lao động thành sản phẩm đáp ứng yêu cầu sản xuất của con người, tham gia gián tiếp vào quá trình sản xuất để giúp cho quá trình sản xuất kinh doanh diễn ra liên tục và giữ vai trò quyết định đến năng suất lao động và chất lượng sản phẩm. Nguồn hình thành tài sản ngắn hạn là từ vốn lƣu động: Trong doanh nghiệp, tài sản dài hạn theo nguyên tắc phải được tài trợ bởi nguồn vốn dài hạn, còn TSNH có thể được tài trợ bởi nguồn vốn lưu động và vốn dài hạn. Tuy nhiên để doanh nghiệp sử dụng vốn có hiệu quả và đảm bảo tình hình tài chính của doanh nghiệp trong thời gian dài thì TSNH được hình thành chủ yếu từ nguồn VLĐ. VLĐ tham gia trực tiếp và luôn luôn thay đổi hình thái biểu hiện trong quá trình sản xuất kinh doanh. Quá trình thay đổi hình thái biểu hiện của VLĐ gắn liền với sản xuất, mua bán hàng hoá và sản phẩm dịch vụ của doanh nghiệp và diễn ra thường xuyên, liên tục được lặp lại sau mỗi chu kỳ sản xuất kinh doanh, tạo thành vòng tuần hoàn, chu chuyển VLĐ. Đầu tiên, doanh nghiệp phải ứng ra một số lượng tiền nhất định để mua vật tư hàng hoá từ nhiều nguồn khác nhau về dự trữ. VLĐ được chuyển từ hình thái tiền tệ sang hình thái hàng hoá vật tư. Doanh nghiệp dùng hàng hoá vật tư dự trữ sản xuất nên thành phẩm và bán cho khách hàng để thu tiền về, vốn từ hình thái hàng hoá được chuyển sang hình thái tiền tệ. Như vậy, VLĐ từ vốn tiền tệ ban đầu trở thành vốn dự trữ vật tư hàng hóa, vốn sản phẩm dở dang, bán thành phẩm, thành phẩm và cuối cùng trở lại hình thái vốn bằng tiền. Có tính thanh khoản cao: Vì tài sản ngắn hạn là loại tài sản có thời gian luân chuyển ngắn, thông thường sau một chu kỳ hoạt động tài sản ngắn hạn đã có khả năng chuyển đổi thành tiền nên đây là loại tài sản có tính thanh khoản cao. 1.1.3. Vai trò của tài sản ngắn hạn TSNH thường chiếm tỷ lệ lớn trong tổng tài sản và giữ vai trò vô cùng quan trọng trong việc đảm bảo cho quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp không bị gián đoạn. Là điều kiện vật chất không thể thiếu của quá trình tái sản xuất, là bộ phận trực tiếp hình thành nên các tài sản trong doanh nghiệp đảm bảo cho quá trình sản xuất kinh doanh: Trong cùng một thời gian, TSNH được phân bổ, luân chuyển khắp các giai đoạn sản xuất và tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau. Muốn cho quá trình tái sản xuất được liên tục, hiệu quả doanh nghiệp phải có đủ lượng TSNH cần thiết. 3 Là công cụ phản ánh và đánh giá quá trình vận động của vật tƣ: tức là phản ánh và kiểm tra quá trình mua sắm, dự trữ, sản xuất và tiêu thụ của doanh nghiệp. Nhưng mặc khác, TSNH luân chuyển nhanh hay chậm phản ánh số lượng vật tư sử dụng tiết kiệm hay lãng phí, thời gian nằm chờ ở khâu sản xuất và lưu thông, mức độ luân chuyển hợp lý và đạt yêu cầu không. Qua đó đánh giá kịp thời đối với các mặt hàng dự trữ sản xuất và tiêu thụ của doanh nghiệp. Có khả năng quyết định đến quy mô hoạt động của doanh nghiệp: Đối với một doanh nghiệp trong nền kinh tế trị trường, khi muốn mở rộng quy mô thì cần có thêm một lượng vật tư và hàng hóa nhất định để dự trữ và đưa vào sản xuất. Đặc biệt, vốn bằng tiền còn giúp cho doanh nghiệp có được các cơ hội kinh doanh và tạo lợi thế cạnh tranh. Bên cạnh đó, quy mô của TSNH thể hiện quy mô của doanh nghiệp, TSNH càng lớn thì khả năng và số lần luân chuyển vốn kinh doanh của doanh nghiệp càng cao do quy mô kinh doanh lớn. Hỗ trợ doanh nghiệp thanh toán và duy trì khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn: giúp doanh nghiệp tránh khỏi tình trạng mất khả năng thanh toán, hoạt động bình thường và khỏe mạnh. Như vậy có thể nói, TSNH và vốn lưu động có vai trò vô cùng quan trọng đối với mỗi doanh nghiệp, việc sử dụng hiệu quả và hợp lý nguồn TSNH là mối quan tâm và là mục tiêu quản lý của các doanh nghiệp. 1.1.4. Phân loại tài sản ngắn hạn (1) Phân loại theo vai trò từng loại TSNH trong quá trình sản xuất kinh doanh TSNH trong giai đoạn dự trữ: là những công cụ, nguyên liệu hình thành nên sản phẩm cuối cùng của doanh nghiệp. Các TSNH này luôn phải có sẵn và sẵn sàng sử dụng cho mục đích kinh doanh bao gồm: nguyên vật liệu, nhiên liệu, công cụ dụng cụ trong kho. TSNH trong giai đoạn sản xuất: gồm TSNH dở dang, bán thành phẩm, chi phí trả trước, chi phí chờ kết chuyển, các loại chi phí khác phục vụ quá trình sản xuất. TSNH dở dang là những sản phẩm đang trong quá trình sản xuất xây dựng hoặc đang nằm trên các địa điểm làm việc đợi chế biến tiếp. Sản phẩm dở dang đã kết thúc một giai đoạn của quá trình sản xuất gọi là bán thành phẩm. Loại TSNH này cần thiết để đảm bảo quá trình sản xuất diễn ra liên tục nhưng cần phải được tính toán tỷ lệ dự trữ hợp lý, tránh lãng phí. TSNH trong giai đoạn lƣu thông: là TSNH đã rời khỏi lĩnh vực sản xuất để tham gia vào lĩnh vực lưu thông, tức là đã chuyển hóa các hình thái của nó ở lĩnh vực sản xuất thành sản phẩm hàng hóa hoặc tiền, đồng thời sẵn sàng chuyển sang chu kỳ kinh doanh mới. TSNH trong giai đoạn này gồm: thành phẩm tồn kho, hàng gửi bán, 4 Thang Long University Library tiền và tài sản đầu tư ngắn hạn. Thành phẩm là sản phẩm cuối cùng của doanh nghiệp tạo ra để cung cấp cho thị trường và đem lại doanh thu cho doanh nghiệp. Bên cạnh doanh thu chính từ kinh doanh và tiền mặt của doanh nghiệp, TSNH trong giai đoạn này còn bao gồm cả tài sản đầu tư tài chính của doanh nghiệp. Đây là tài sản được hình thành từ nguồn vốn ngắn hạn có thời gian thu hồi không quá một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh. Như vậy đầu tư tài chính ngắn hạn còn bao gồm các khoản đầu tư chứng khoán dài hạn (cổ phiếu, trái phiếu dài hạn) mà có thể thu hồi vốn không quá một chu kỳ kinh doanh. (2) Phân loại theo các khoản mục trên bảng cân đối kế toán Tiền và các khoản tƣơng đƣơng tiền: Bao gồm tiền mặt, tiền gửi ngân hàng, tiền đang chuyển và đầu tư tài chính ngắn hạn có thời hạn dưới 3 tháng. Trong đó:  Tiền mặt bao gồm các khoản tiền mặt có tại quỹ của doanh nghiệp, ngoại tệ, vàng bạc và đá quý.  Tiền gửi ngân hàng là giá trị vốn bằng tiền mà doanh nghiệp gửi tại ngân hàng, kho bạc hoặc doanh nghiệp tài chính.  Tiền đang chuyển là giá trị các loại vốn bằng tiền Việt Nam hay ngoại tệ doanh nghiệp đó nộp vào kho bạc, ngân hàng hay làm thủ tục chuyển tiền từ tài khoản tại ngân hàng để trả cho đơn vị khác nhưng chưa nhận được giấy báo.  Các khoản tương đương tiền bao gồm các khoản đầu tư tài chính như cho vay ngắn hạn, mua chứng khoán có thời hạn dưới 3 tháng. Đầu tƣ tài chính ngắn hạn: Đầu tư tài chính là việc dùng tiền để mua các chứng khoán hay góp vốn liên doanh nhằm mục đích sử dụng hợp lý các nguồn vốn để tăng thu nhập và nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị. Trong đó:  Đầu tư chứng khoán ngắn hạn là việc dùng tiền để mua các loại trái phiếu, cổ phiếu có thể mua bán trên thị trường kể cả tín phiếu kho bạc hay kỳ phiếu ngân hàng mà có thể thu hồi trong một năm hay trong một chu kỳ sản xuất kinh doanh.  Đầu tư ngắn hạn khác gồm các hoạt động như góp vốn liên doanh, cho thuê tài sản, cho vay… có thời gian thu hồi vốn trong một năm hay trong một chu kỳ sản xuất kinh doanh. Các khoản phải thu: Là toàn bộ các khoản mà doanh nghiệp có nghĩa vụ phải thu từ các đối tượng khác như phải thu từ khách hàng, phải thu nội bộ, phải thu khác, dự phòng phải thu khó đòi. Cụ thể là: 5  Phải thu của khách hàng là số tiền mà khách hàng mua sản phẩm, dịch vụ, hàng hóa của doanh nghiệp nhưng chưa thanh toán cho doanh nghiệp.  Phải thu nội bộ là các khoản nợ (phải thu) của doanh nghiệp đối với cấp trên hoặc các đơn vị trực thuộc, phụ thuộc trong một doanh nghiệp độc lập, các khoản mà đơn vị cấp dưới có nghĩa vụ phải nộp cho cấp trên hoặc cấp trên phải cấp cho cấp dưới.  Phải thu khác bao gồm:  Trị giá tài sản thiếu phát hiện được nhưng chưa xác định được nguyên nhân, còn chờ xử lý.  Trị giá tài sản thiếu có quyết định xử lý.  Các khoản cho vay, cho mượn vật tư tiền vốn có tính chất tạm thời.  Các khoản phải thu cho thuê tài chính, đầu tư tài chính.  Dự phòng phải thu khó đòi là giá trị các khoản phải thu có khả năng không đòi được vào cuối niên độ kế toán. Hàng tồn kho: là những tài sản hữu hình thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp được sử dụng vào quá trình sản xuất kinh doanh bao gồm:  Hàng mua đang đi đường là hàng hóa vật tư mua ngoài đã trả tiền hoặc chấp nhận thanh toán nhưng vẫn để ở kho người bán, ở bến cảng hoặc đang trên đường vận chuyển hay hàng hóa vật tư mua về nhưng chờ kiểm nghiệm, kiểm nhận.  Nguyên vật liệu là những đối tượng lao động doanh nghiệp mua ngoài hoặc tự sản xuất ra dùng cho mục đích sản xuất sản phẩm của doanh nghiệp bao gồm: nguyên vật liệu chính, nguyên vật liệu phụ, nhiên liệu, phụ tùng thay thế, vật liệu và thiết bị xây dựng cơ bản, phế liệu thu hồi. Đây là một yếu tố không thể thiếu của quá trình sản xuất, có vai trò rất lớn để quá trình này được tiến hành thuận lợi dù nó không trực tiếp tạo ra lợi nhuận.  Công cụ dụng cụ là những tư liệu lao động không đủ tiêu chuẩn về giá trị và thời gian sử dụng theo quy định đối với tài sản cố định, vì vậy nó được quản lý và hạch toán như nguyên vật liệu.  Chi phí sản xuất kinh doanh dở dang là chi phí sản xuất bỏ ra nhằm mục đích chế tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh nhưng tại một thời điểm nhất định (cuối kỳ) chi phí này chưa chế tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh nó bao gồm 3 yếu tố chi phí: chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung. 6 Thang Long University Library  Thành phẩm là giá trị những sản phẩm đã kết thúc quá trình sản xuất do các phân xưởng sản xuất ra hoặc thuê ngoài gia công sau đó được kiểm nghiệm phù hợp với các tiêu chuẩn kỹ thuật, được nhập kho để tiêu thụ. Tài sản ngắn hạn khác: bao gồm các khoản tạm ứng, chi phí trả trước các khoản thế chấp, kí cược kí quỹ ngắn hạn và các khoản thuế giá trị gia tăng được khấu trừ.  Tạm ứng là khoản tiền hoặc vật tư doanh nghiệp giao cho cán bộ công nhân viên để thực hiện một nhiệm vụ sản xuất kinh doanh.  Chi phí trả trước phản ánh các khoản chi phí thực tế đã phát sinh nhưng chưa tính vào chi phí sản xuất kỳ này và có liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh của nhiều kỳ hạch toán, nó phải được tính cho hai hay nhiều kỳ hạch toán tiếp theo. Bao gồm:  Chi phí phải trả thuê nhà xưởng, văn phòng… phục vụ kinh doanh nhiều kỳ.  Tiền mua các bảo hiểm như cháy nổ, phương tiện vận tải trả một lần trong năm.  Công cụ dụng cụ xuất dùng một lần với giá trị lớn và bản thân công cụ dụng cụ đó tham gia từ hai kỳ hạch toán trở lên, phải phân bổ dần vào các đối tượng chịu chi phí.  Chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp thực tế phát sinh trong kỳ đối với những hoạt động có chu kỳ kinh doanh dài nhưng trong kỳ không có hoặc ít doanh thu bán hàng, được phép kết chuyển chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp một phần, phần còn lại kết chuyển vào chi phí trả trước để phân bổ vào kỳ sau.  Thuế giá trị gia tăng được khấu trừ là số thuế VAT ghi trên hóa đơn VAT mua hàng hóa, dịch vụ và chứng từ nộp thuế VAT của hàng nhập khẩu.  Thế chấp, kí cược, kí quỹ ngắn hạn phản ánh các khoản tiền, vật tư tài sản doanh nghiệp mang đi thế chấp, ký quỹ, ký cược ngắn hạn (có thời hạn thu hồi ≤ 1 năm) tại ngân hàng, kho bạc, tổ chức kinh tế khác. 1.2. Hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn trong doanh nghiệp 1.2.1. Khái niệm hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn trong doanh nghiệp Hiệu quả là một khái niệm luôn được đề cập trong nền kinh tế thị trường các doanh nghiệp luôn hướng tới hiệu quả kinh tế, chính phủ nỗ lực đạt hiệu quả kinh tế xã hội. Theo nghĩa chung nhất, hiệu quả là một khái niệm phản ánh trình độ sử dụng 7 các yếu tố cần thiết để tham gia vào một hoạt động nào đó với những mục đích xác định do con người đặt ra. Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực của doanh nghiệp để đạt được mục tiêu xác định trong sản xuất kinh doanh. Có thể nói, mục tiêu lâu dài của doanh nghiệp là tối đa hóa lợi nhuận, việc sử dụng tốt TSNH sẽ giúp doanh nghiệp có thể thực hiện các mục tiêu đề ra. Sử dụng tài sản ngắn hạn không những đảm bảo sử dụng tài sản ngắn hạn hợp lý, tiết kiệm mà còn góp phần hạ thấp chi phí sản xuất, thúc đẩy việc bán hàng tăng doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp. Tóm lại, hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp phản ánh trình độ, năng lực khai thác và sử dụng TSNH của doanh nghiệp sao cho quá trình sản xuất – kinh doanh diễn ra bình thƣờng và mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất. 1.2.2. Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn Để đánh giá trình độ quản lý, điều hành sản xuất kinh doanh của một doanh nghiệp, người ta sử dụng thước đo hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp đó. Hiệu quả sản xuất kinh doanh được đánh giá trên hai góc độ là hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội. Vì thế, việc nâng cao hiệu quả sử dụng TSNH là yêu cầu mang tính bắt buộc và thường xuyên đối với doanh nghiệp Xuất phát từ mục đích kinh doanh của doanh nghiệp là tối đa hóa giá trị doanh nghiệp, doanh nghiệp thường xuyên phải đưa ra và giải quyết tập hợp các quyết định tài chính dài hạn và ngắn hạn. Sử dụng hiệu quả tài sản lưu động là một nội dung trọng tâm trong các quyết định tài chính ngắn hạn và là nội dung có ảnh hưởng lớn đến mục tiêu tối đa hóa giá trị doanh nghiệp. Với bản chất và định hướng mục tiêu như trên, doanh nghiệp luôn luôn tìm mọi biện pháp để tồn tại và phát triển. Xuất phát từ vai trò to lớn đó khiến cho yêu cầu doanh nghiệp phải nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nói chung và TSNH nói riêng là một yêu cầu khách quan, gắn liền với bản chất của doanh nghiệp. Xuất phát từ vai trò quan trọng của TSNH đối với doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường ta thấy, TSNH là một thành phần quan trọng trong tất cả các khâu của quá trình sản xuất kinh doanh. Trong khâu dự trữ và sản xuất, TSNH đảm bảo cho sản xuất của doanh nghiệp được tiến hành liên tục, đảm bảo quy trình công nghệ, công đoạn sản xuất. Trong lưu thông, TSNH đảm bảo dự trữ thành phẩm đáp ứng nhu cầu tiêu thụ được liên tục, nhịp nhàng và đáp ứng được nhu cầu của khách hàng. Thời gian luân chuyển TSNH lớn khiến cho việc sử dụng TSNH luôn luôn diễn ra thường xuyên, liên tục. Với vai trò to lớn như vậy, việc tăng tốc độ luân chuyển TSNH, nâng cao hiệu quả sử dụng TSNH trong doanh nghiệp là một yêu cầu tất yếu. 8 Thang Long University Library Xuất phát từ ý nghĩa của việc nâng cao hiệu quả sử dụng TSNH tức là có thể tăng tốc độ luân chuyển TSNH, rút ngắn thời gian TSNH nằm trong lĩnh vực dự trữ, sản xuất và lưu thông, từ đó giảm bớt số lượng TSNH chiếm dùng, tiết kiệm tài sản trong luân chuyển. Tăng tốc độ luân chuyển TSNH còn có ảnh hưởng tích cực đối với việc hạ thấp giá thành sản phẩm, tạo điều kiện cho doanh nghiệp có đủ vốn thỏa mãn nhu cầu sản xuất và hoàn thành nghĩa vụ nộp các khoản thuế cho ngân sách Nhà nước, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, xã hội trong cả nước. 1.2.3. Phân tích quy mô, cơ cấu tài sản ngắn hạn a, Quy mô TSNH Quy mô TSNH là độ lớn, con số tuyệt đối, tổng giá trị của tất cả các tài sản ngắn hạn trong doanh nghiệp. Quy mô TSNH trong danh nghiệp thể hiện tiềm lực kinh tế của doanh nghiệp đó, tùy theo tiềm lực kinh tế của từng doanh nghiệp mà doanh nghiệp có quy mô tài sản lớn hoặc nhỏ. Đây cũng là một trong những mối quan tâm hàng đầu của bản thân doanh nghiệp cũng như các doanh nghiệp đối tác, đối thủ khi muốn hợp tác kinh doanh hoặc cạnh tranh với doanh nghiệp trên thị trường. Khi quy mô TSNH tăng đồng nghĩa với việc doanh nghiệp có nguồn lực để mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và ngược lại khi quy mô TSNH giảm doanh nghiệp sẽ phải thu hẹp hoạt động sản xuất kinh doanh do thiếu nguồn lực cần thiết. Quy mô TSNH tăng doanh nghiệp sẽ có được lợi thế kinh tế nhờ quy mô, cụ thể là càng tăng sản lượng thì chi phí bình quân dài hạn càng giảm. Trong miền sản lượng này, sản xuất với quy mô lớn hơn tỏ ra có ưu thế hơn so với quy mô nhỏ. Khi đó, tăng quy mô sản lượng là một giải pháp để doanh nghiệp có thể hạ được chi phí bình quân dài hạn. Bên cạnh đó, doanh nghiệp có lợi thế kinh tế theo quy mô nên có khả năng cạnh tranh về giá, làm tăng doanh thu bán hàng, tăng thu nhập và giảm chi phí cho doanh nghiệp từ đó làm tăng hiệu quả sử dụng TSNH trong doanh nghiệp. Ngoài các ảnh hưởng tích cực, việc tăng quy mô TSNH còn gây khó khăn cho việc quản lý điều hành hay sản xuất kinh doanh do hoạt động trở nên phức tạp cần nhiều cấp quản lý, khi đó chi phí sẽ phải tăng lên. Tùy theo từng loại hình doanh nghiệp và đặc điểm ngành nghề kinh doanh mà doanh nghiệp có quy mô TSNH khác nhau. Trong thực tế, quy mô TSNH lớn không nhất thiết là tài sản đó tốt hơn hay tài sản chất lượng tốt. Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng làm cho một tài sản tốt hơn. Yếu tố chính đằng sau một tài sản có chất lượng là chính sách quản lý tốt, khả năng tương thích và cách thức đầu tư. b, Cơ cấu TSNH Giống như cơ cấu vốn và cơ cấu tài chính, cơ cấu tài sản ngắn hạn dùng để chỉ độ lớn tương đối hay tỷ trọng của các thành phần TSNH trên tổng TSNH. Việc tìm hiểu 9 và phân tích cơ cấu TSNH giúp doanh nghiệp đánh giá đặc trưng trong cơ cấu TSNH, tính hợp lý khi đầu tư vốn cho hoạt động kinh doanh, cụ thể như đầu tư loại tài sản nào, vào thời điểm nào là hợp lý, nên gia tăng hay cắt giảm các khoản phải thu của khách hàng, dự trữ hàng tồn kho ở mức nào vừa đáp ứng nhu cầu thị trường vừa tiết kiệm chi phí tồn kho. Qua đó, nhà quản trị có thể ra quyết định đúng đắn phân bổ vốn vào từng loại tài sản phù hợp với hoạt động kinh doanh nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động cũng như giảm các rủi ro có thể xảy ra cho doanh nghiệp. Để xác định cơ cấu TSNH trong doanh nghiệp ta lần lượt lấy giá trị các khoản phải thu, tiền mặt, hàng tồn kho chia cho tổng giá trị TSNH rồi nhân với 100%. Tiền mặt là cần thiết để đáp ứng nhu cầu chi phí ngay lập tức, kể cả trả tiền lương nhân viên, chi phí hoạt động hàng ngày, và nghĩa vụ ngắn hạn khác. Tiền mặt cũng làm cho doanh nghiệp có thể phản ứng nhanh với sự thay đổi điều kiện thị trường hoặc hành động của đối thủ cạnh tranh và đầu tư vào những thứ như phát triển sản phẩm và nâng cấp cơ sở hạ tầng. Với những giai đoạn phát triển khác nhau của doanh nghiệp, tiền mặt vẫn luôn là nhân tố quan trọng đảm bảo cho hoạt động kinh doanh được thông suốt. Nói chung tiền mặt trong doanh nghiệp phải đủ để đảm bảo hoạt động thường xuyên, ngoài ra còn dự trữ cho các tình huống khẩn cấp. Tuy nhiên nếu tiền mặt chiếm tỷ trọng quá lớn trong cơ cấu TSNH, biểu hiện tiền nhàn rỗi nhiều vốn không được huy động vào quá trình sản xuất kinh doanh dẫn đến hiệu quả sử dụng TSNH thấp, lãng phí nguồn lực. Ngược lại nếu tỷ trọng tiền mặt quá thấp sẽ dẫn đến căng thẳng tài chính trong doanh nghiệp. Tình trạng thiếu tiền mặt khiến doanh nghiệp không thể tiếp tục đầu tư cho sản xuất kinh doanh làm giảm hiệu quả sử dụng TSNH, nghiêm trọng hơn doanh nghiệp có thể mất khả năng thanh toán và phá sản. Các khoản phải thu là hoạt động phát sinh do doanh nghiệp bán chịu hàng hóa nói cách khác là doanh nghiệp cấp tín dụng cho khách hàng của mình. Tỷ trọng khoản phải thu phản ánh mức độ vốn kinh doanh của doanh nghiệp đang bị các cá nhân tổ chức khác tạm thời sử dụng do chính sách tín dụng của doanh nghiệp hay do quan hệ nội bộ, vì vậy về nguyên tắc các khoản phải thu càng nhỏ càng tốt. Tuy nhiên khi tỷ trọng khoản phải thu quá thấp, nói cách khác doanh nghiệp không bán chịu hàng hóa hay phương thức bán hàng cứng nhắc thì sẽ mất đi cơ hội bán hàng do đó mất đi lợi nhuận, hay việc đòi hỏi khách hàng thanh toán chủ yếu bằng tiền mặt ngay chưa chắc đã tốt vì ảnh hưởng đến sức cạnh tranh và mở rộng thị phần của doanh nghiệp. Bên cạnh đó về mặt lý thuyết, doanh nghiệp nên hạ thấp tiêu chuẩn bán chịu đến mức có thể chấp nhận được để mở rộng thị trường tiêu thụ tăng doanh thu và cạnh tranh với các đối thủ cùng ngành. Tuy nhiên khi lới lỏng chính sách tín dụng, tỷ trọng các khoản phải thu tăng cao có thể khiến doanh nghiệp thiếu vốn cho hoạt động sản xuất kinh 10 Thang Long University Library doanh và đối mặt với nhiều rủi ro tài chính. Bán chịu hàng hóa quá nhiều làm chi phí cho các khoản phải thu cũng sẽ tăng lên, doanh nghiệp có nguy cơ phát sinh các khoản nợ khó đòi, rủi ro không thu hồi được nợ cũng gia tăng từ đó làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp tình hình tài chính căng thẳng, hiệu quả sử dụng TSNH cũng giảm sút. Hàng tồn kho là những tài sản được giữ để bán trong kỳ sản xuất - kinh doanh bình thường; đang trong quá trình sản xuất - kinh doanh dở dang; nguyên liệu, vật liệu, công cụ, dụng cụ để sử dụng trong quá trình sản xuất - kinh doanh hoặc cung cấp dịch vụ. Hàng tồn kho chiếm một phần lớn trong cơ cấu TSNH của doanh nghiệp bởi doanh thu từ hàng tồn kho là một trong những nguồn cơ bản tạo ra doanh thu và những khoản thu nhập thêm sau này cho doanh nghiệp. Tỷ trọng hàng tồn kho lớn luôn là mối quan ngại với doanh nghiệp do tính chất tồn lâu, chôn vốn và chi phí phát sinh thêm của nó. Nói cách khác, nếu một lượng lớn hàng tồn kho quá lâu thì sẽ làm ảnh hưởng không tốt tới quá trình kinh doanh do doanh nghiệp phải tốn chi phí dự trữ, chi phí thanh lý hay cải tiến hàng bị lỗi thời và thanh lý hàng hư hỏng. Tuy nhiên, nếu tỷ trọng hàng tồn kho quá thấp, doanh nghiệp không dự trữ đủ hàng tồn kho cũng là một rủi ro vì doanh nghiệp có thể đánh mất những khoản doanh thu bán hàng tiềm năng hoặc thị phần nếu giá tăng cao trong khi doanh nghiệp không còn hàng để bán. Đối với doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, thương mại thường duy trì hàng tồn kho ở một mức độ nhất định trong chiến lược dự trữ hàng hoá của mình, nhằm đảm bảo nguyên vật liệu cho sản xuất, đảm bảo nguồn hàng trong lưu thông. Ví dụ đơn giản như doanh nghiệp ký được một hợp đồng cung ứng hàng hóa lớn thì đương nhiên phải dự trữ hàng trong kho để thực hiện hợp đồng, đảm bảo an toàn trong việc cung ứng sản phẩm. Ngoài ra, cũng không ngoại trừ trường hợp doanh nghiệp đón đầu tình trạng khan hiếm hay tăng giá của sản phẩm, hàng hoá mà mình đang nắm quyền chi phối để găm hàng và sẽ tung ra sản phẩm ở thời điểm cần thiết. Khi đó, hàng tồn kho trở thành khoản lợi nhuận đang chờ ngày thanh toán của doanh nghiệp. Tóm lại, tỷ trọng tiền mặt, các khoản phải thu hay hàng tồn kho quá cao hoặc quá thấp đều làm giảm hiệu quả sử dụng TSNH trong doanh nghiệp. Việc phân tích những biến động các dòng tiền, các khoản phải thu, hàng tồn kho trong từng lĩnh vực hoạt động SXKD, hoạt động đầu tư, hoạt động tài chính sẽ giúp doanh nghiệp tìm ra xu hướng và khả năng cân đối cơ cấu TSNH cho nhu cầu của từng hoạt động cũng như nhu cầu của toàn doanh nghiệp và làm tăng hiệu quả sử dụng TSNH cho doanh nghiệp. 1.2.4. Phân tích hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn trong doanh nghiệp Phân tích các nhóm chỉ tiêu đo lường hiệu quả sử dụng TSNH (1) Nhóm chỉ tiêu về khả năng thanh toán 11 Hệ số thanh toán là tỷ số đo lường khả năng thanh toán nợ ngắn hạn của DN. Loại tỷ số này gồm có hệ số thanh toán hiện hành, hệ số thanh toán nhanh và hệ số thanh toán tức thời. Cả 3 loại hệ số này xác định từ dữ liệu của bảng cân đối tài sản. Hệ số thanh toán hiện hành TSNH Hệ số thanh toán hiện hành = Nợ ngắn hạn Hệ số này cho biết mỗi đồng nợ ngắn hạn phải trả của doanh nghiệp có bao nhiêu đồng TSNH có thể dùng để thanh toán. Hệ số này đo lường khả năng trả nợ của doanh nghiệp, nếu hệ số này ≥ 1 nghĩa là doanh nghiệp luôn sẵn sàng thanh toán các khoản nợ. Tuy nhiên không thể khẳng định tình hình tài chính của doanh nghiệp là tốt nếu khả năng thanh toán hiện hành của doanh nghiệp lớn. Khả năng thanh toán hiện hành lớn có thể do các khoản phải thu (nợ không đòi được) vẫn còn lớn, hàng tồn kho lớn (nguyên vật liệu dự trữ quá lớn chưa dùng hết và hàng hóa, thành phẩm tồn kho chưa bán được) tức là có thể có một lượng lớn TSNH bị ứ đọng, phản ánh việc sử dụng TSNH không hiệu quả vì bộ phận này không vận động sinh lời. Khi đó khả năng thanh toán của doanh nghiệp sẽ không cao nếu không muốn nói là không có khả năng thanh toán và việc sử dụng TSNH trong trường hợp này là kém hiệu quả. Nếu hệ số thanh toán hiện hành nhỏ hơn 1 cho thấy doanh nghiệp đang trong tình trạng tài chính xấu, có khả năng không trả hết các khoản nợ ngắn hạn khi đáo hạn, thể hiện hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp thấp, việc đầu tư cho TSNH không đem lại lợi ích kinh tế, doanh nghiệp không đủ khả năng tài chính để chi trả khoản nợ. Tuy nhiên tình trạng này vẫn có thể giải quyết do doanh nghiệp có rất nhiều cách để huy động thêm vốn. Hệ số thanh toán nhanh Hệ số thanh toán nhanh = TSNH – Hàng tồn kho Nợ ngắn hạn Khả năng thanh toán nhanh được hiểu là khả năng doanh nghiệp dùng tiền hoặc tài sản có thể chuyển đổi nhanh thành tiền để trả nợ ngay khi đến hạn và quá hạn. Tiền ở đây có thể là tiền gửi, tiền mặt, tiền đang chuyển; tài sản có thể chuyển đổi thành tiền là các khoản đầu tư tài chính ngắn hạn (cổ phiếu, trái phiếu). Nợ đến hạn và quá hạn phải trả bao gồm nợ ngắn hạn, nợ dài hạn đến hạn phải trả, nợ khác kể cả những khoản trong thời hạn cam kết doanh nghiệp còn được nợ. Hệ số thanh toán nhanh là một hệ số khắt khe hơn nhiều so với hệ số thanh toán hiện hành vì hệ số này đã loại trừ hàng tồn kho ra khỏi công thức tính toán. Hàng tồn kho không được đưa vào công thức tính hệ số thanh toán nhanh, vì nó khó có thể chuyển ra tiền mặt một cách dễ dàng, các chi phí trả trước cũng không được đưa vào với lý do tương tự. 12 Thang Long University Library Hệ số này phản ánh khả năng của doanh nghiệp trong việc thanh toán ngay các khoản ngắn hạn mà không phụ thuộc vào hàng tồn kho. Về nguyên tắc, hệ số này càng cao thì khả năng thanh toán công nợ càng cao và ngược lại. Hệ số này bằng 1 hoặc lớn hơn, cho thấy khả năng đáp ứng thanh toán ngay các khoản nợ ngắn hạn cao. Doanh nghiệp không gặp khó khăn nếu cần phải thanh toán ngay các khoản nợ ngắn hạn. Nói cách khác các TSNH khác của doanh nghiệp (trừ hàng tồn kho) hoạt động rất hiệu quả đem lại lợi ích kinh tế đủ để chi trả ngay cho các khoản nợ ngắn hạn. Trái lại, nếu hệ số thanh toán nhanh nhỏ hơn 1 doanh nghiệp sẽ không đủ khả năng thanh toán ngay lập tức toàn bộ khoản nợ ngắn hạn. Tuy nhiên công thức trên vô hình chung đã triệt tiêu năng lực thanh toán "không dùng tiền" của doanh nghiệp trong việc trả các khoản nợ đến hạn. Tức là chưa tính đến khả năng doanh nghiệp dùng một lượng hàng hóa mà thị trường có nhu cầu cao có thể bán ngay được, cũng như chưa tính đến khoản phải thu mà khi cần đơn vị có thể thỏa thuận để bù trừ khoản nợ phải trả cho các chủ nợ. Và như vậy sẽ là sai lầm khi lượng tiền của doanh nghiệp có thể ít, khoản đầu tư ngắn hạn của doanh nghiệp không có nhưng lượng hàng hóa, thành phẩm tồn kho có thể bán ngay bất cứ lúc nào lớn, khoản phải thu có thể bù trừ ngay được cho các khoản phải trả nhiều, mà lại đánh giá khả năng thanh toán nhanh của doanh nghiệp thấp. Do đó, có thể thấy hệ số này bằng 1 là lý tưởng nhất nhưng thường là hệ số này ở mức >0,5 là có thể chấp nhận được. Nếu hệ số này nhỏ hơn 0,5 nghĩa là tình hình tài chính của doanh nghiệp quá mức suy yếu, doanh nghiệp gặp khó khăn lớn trong việc thanh toán ngay các khoản nợ ngắn hạn và thể hiện các TSNH khác (ngoại trừ hàng tồn kho) hoạt động rất kém hiệu quả. Phân tích sâu hơn, nếu hệ số thanh toán nhanh nhỏ hơn hệ số thanh toán hiện thời rất nhiều cho thấy, tài sản ngắn hạn phụ thuộc rất lớn vào hàng tồn kho. Trong trường hợp này, tính thanh khoản của tài sản ngắn hạn là tương đối thấp. Ở một khía cạnh khác, nếu hệ số này quá cao thì vốn bằng tiền quá nhiều, vòng quay vốn lưu động thấp, hiệu quả sử dụng TSNH cũng không cao. Hệ số thanh toán tức thời Hệ số thanh toán tức thời = Tiền + Các khoản tương đương tiền Nợ ngắn hạn Hệ số thanh toán tức thời cho biết, cứ một đồng nợ ngắn hạn thì có bao nhiêu tiền mặt và các khoản tương đương tiền đảm bảo chi trả. Hệ số này cho biết một doanh nghiệp có thể trả được các khoản nợ của mình nhanh đến đâu, vì tiền và các khoản tương đương tiền là những tài sản có tính thanh khoản cao nhất. So với các chỉ số thanh khoản khác ngắn hạn khác như chỉ số thanh toán hiện thời, hay chỉ số thanh toán nhanh, chỉ số thanh toán tiền mặt đòi hỏi khắt khe hơn về tính thanh khoản. Hàng tồn kho và các khoản phải thu ngắn hạn bị loại khỏi công thức tính do không có gì bảo 13 đảm là hai khoản này có thể chuyển nhanh chóng sang tiền để kịp đáp ứng các khoản nợ ngắn hạn. Hệ số thanh toán tức thời bị ảnh hưởng bởi chính sách quản lý tiền mặt và quản lý nợ của doanh nghiệp. Nếu tiền và các khoản tương đương tiền lớn hơn nợ ngắn hạn, hệ số này càng cao, càng chứng tỏ lượng tiền và các khoản tương đương tiền hiện có của doanh nghiệp có đủ khả năng trang trải các khoản nợ ngắn hạn, đặc biệt là nợ ngắn hạn đến hạn. Chỉ tiêu này càng cao thì tình hình tài chính của doanh nghiệp càng tốt, doanh nghiệp chủ động hơn trong việc nắm giữ và quản lý tiền, không bị phụ thuộc quá nhiều vào các nguồn tài trợ bên ngoài nên không chịu áp lực hàng tháng từ việc trả lãi vay. Tuy nhiên trong kinh doanh, có rất ít doanh nghiệp có số tiền mặt và các khoản tương đương tiền đủ để đáp ứng toàn bộ các khoản nợ ngắn hạn, do đó chỉ số thanh toán tiền mặt rất ít khi lớn hơn hay bằng 1. Điều này cũng không quá nghiêm trọng bởi một doanh nghiệp giữ tiền mặt và các khoản tương đương tiền ở mức cao để bảo đảm chi trả các khoản nợ ngắn hạn là một việc làm không thực tế vì như vậy cũng đồng nghĩa với việc doanh nghiệp không sử dụng loại tài sản có tính thanh khoản cao này một cách có hiệu quả. Doanh nghiệp hoàn toàn có thể sử dụng số tiền và các khoản tương đương tiền này một cách hơp lý để tạo ra doanh thu cao hơn (ví dụ cho vay ngắn hạn) tăng hiệu quả sử dụng TSNH cho doanh nghiệp. Thời gian quay vòng của tiền Thời gian quay vòng của tiền = Chu kì kinh doanh  Thời gian trả nợ trung bình Trong đó: Chu kì kinh doanh = Thời gian luân chuyển hàng lưu kho + Thời gian thu nợ trung bình 360 Thời gian trả nợ trung bình = Hệ số trả nợ Thời gian quay vòng của tiền phản ánh khoảng thời gian ròng kể từ khi chi thực tế bằng tiền cho đến khi thu được tiền. Thời gian quay vòng của tiền là chỉ số đánh giá tính thanh khoản TSNH của doanh nghiệp một cách xác thực và hiệu quả. Bên cạnh đó, chỉ tiêu này là công cụ hữu hiệu để doanh nghiệp tối ưu hóa nguồn VLĐ, kiểm soát chi phí tài chính và thiết lập các chính sách quản trị liên quan đến các khoản phải trả, phải thu và hàng tồn kho. Thời gian quay vòng tiền tăng lên thì khả năng thanh toán của doanh nghiệp giảm đi. Ngược lại nếu thời gian quay vòng tiền giảm thì khả năng thanh toán của doanh nghiệp sẽ tăng lên, chỉ tiêu này càng cao thì doanh nghiệp càng có thể tối giảm chi phí tài chính dành cho VLĐ và tăng hiệu quả sử dụng TSNH. Thời gian quay vòng tiền 14 Thang Long University Library giảm chứng tỏ hiệu năng hoạt động TSNH của doanh nghiệp tăng cao thông qua việc rút ngắn thời gian thu hồi công nợ (giảm số ngày khoản phải thu) hoặc giải phóng HTK, doanh nghiệp đưa nguyên vật liệu vào dây chuyền sản xuất (giảm số ngày HTK). Một số doanh nghiệp có thời gian quay vòng tiền “âm”, có nghĩa là doanh nghiệp không cần sử dụng VLĐ đầu tư cho TSNH mà còn có thể tạo ra doanh thu tài chính nhờ “chiếm dụng” được VLĐ của nhà cung ứng. (2) Nhóm các chỉ tiêu hoạt động Vòng quay các khoản phải thu Doanh thu thuần Vòng quay các khoản phải thu = Các khoản phải thu Vòng quay các khoản phải thu phản ánh tốc độ luân chuyển của khản phải thu tức là tốc độ chuyển đổi thành tiền mặt của nó để đảm bảo thanh toán và hoạt động cả doanh nghiệp. Hệ số này là một thước đo quan trọng để đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp cũng như hiệu quả hoạt động của TSNH, được tính bằng cách lấy doanh thu trong kỳ chia cho số dư bình quân các khoản phải thu trong kỳ. Khoản tiền phải thu từ khách hàng là số tiền khách hàng đang chiếm dụng của doanh nghiệp. Khi các khoản phải thu tăng cao sẽ làm giảm vòng quay các khoản phải thu trong doanh nghiệp. Nếu số vòng quay thấp thì hiệu quả sử dụng TSNH kém do tiền của doanh nghiệp bị chiếm dụng ngày càng nhiều, lượng tiền mặt trong doanh nghiệp sẽ ngày càng giảm, ảnh hưởng tới khả năng thanh toán và sự chủ động của doanh nghiệp trong việc đầu tư cho sản xuất kinh doanh. Doanh nghiệp sẽ phải đi vay ngân hàng để tài trợ thêm cho TSNH làm tăng chi phí tài chính và tăng chi phí cơ hội do nguồn tiền của doanh nghiệp bị chiếm dụng không có khả năng đầu tư sinh lời, từ đó làm giảm hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp. Hệ số vòng quay các khoản phải thu càng lớn chứng tỏ tốc độ thu hồi nợ của doanh nghiệp càng nhanh, khả năng chuyển đổi các khoản nợ phải thu sang tiền mặt cao, điều này giúp cho doanh nghiệp tăng lượng tiền mặt trong doanh nghiệp cải thiện khả năng thanh toán, tạo ra sự chủ động trong việc tài trợ nguồn vốn lưu động trong sản xuất, nâng cao hiệu quả sử dụng TSNH trong doanh nghiệp. Nhưng nếu so sánh với các doanh nghiệp cùng ngành mà chỉ số này vẫn quá cao, có thể doanh nghiệp sẽ bị mất khách hàng vì các khách hàng sẽ chuyển sang tiêu thụ sản phẩm của các đối thủ cạnh tranh cung cấp thời gian tín dụng dài hơn, từ đó ảnh hưởng xấu tới doanh thu của doanh nghiệp trong tương lai. Bởi vậy tùy theo đặc điểm từng ngành nghề kinh doanh mà doanh nghiệp cần phải điều chỉnh chính sách tín dụng của mình phù hợp sao cho số vòng quay các khoản phải thu tăng hợp lý tạo hiệu quả sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp. 15 Kỳ thu nợ trung bình 360 Kỳ thu nợ trung bình = Số vòng quay các khoản phải thu Tỷ số này dùng để đo lường hiệu quả và chất lượng quản lý khoản phải thu, phản ánh số ngày cần thiết để chuyển các khoản phải thu thành tiền mặt. Kỳ thu nợ trung bình phụ thuộc vào quy mô của doanh nghiệp và đặc thù của từng ngành nghề SXKD. Kỳ thu nợ trung bình càng nhỏ thì vòng quay của các khoản phải thu càng nhanh, cho biết hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp càng cao. Kỳ thu nợ trung bình thấp có thể là biểu hiện của chính sách tín dụng quá chặt chẽ. Lúc này, khoản phải thu có thể có chất lượng nhưng doanh số sẽ bị giảm mạnh và lợi nhuận có thể thấp hơn mức đáng ra đạt được do chính sách tín dụng quá chặt chẽ. Trong tình huống này, doanh nghiệp nên nới lỏng các tiêu chuẩn tín dụng. Thực tế một số doanh nghiệp có chính sách mở rộng bán chịu và chấp nhận kéo dài thời hạn thanh toán hơn các đối thủ cạnh tranh để phát triển thị trường. Bên cạnh đó trong điều kiện kinh tế thuận lợi các doanh nghiệp cũng dễ dàng chấp nhận việc bán chịu làm kỳ thu nợ trung bình của doanh nghiệp tăng cao. Nhưng nếu chấp nhận tăng thời gian bán chịu cho khách hàng mà không tăng được mức tiêu thụ thì đó là dấu hiệu xấu về tình hình kinh doanh, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn về tài chính khi không đủ vốn quay vòng để tiếp tục hoạt động kinh doanh, làm giảm hiệu quả hoạt động của các TSNH khi không tạo ra doanh thu và lợi nhuận đủ để duy trì hoạt động của doanh nghiệp. Lúc này doanh nghiệp buộc phải huy động vốn bên ngoài để bù đắp cho SXKD và thay đổi chính sác tiêu thụ nâng cao khả năng cạnh tranh để thu hút khách hàng. Vòng quay hàng tồn kho Doanh thu bán hàng Vòng quay hàng tồn kho = Bình quân giá trị hàng tồn kho Để đánh giá hiệu quả sử dụng hàng tồn kho của doanh nghiệp chúng ta có thể sử dụng tỷ số hoạt động tồn kho. Tỷ số này có thể đo lường bằng vòng quay hàng tồn kho trong một năm và số ngày tồn kho. Chỉ tiêu vòng quay hàng tồn kho cho biết bình quân hàng tồn kho quay được bao nhiêu vòng trong kỳ để tạo ra doanh thu. Hệ số này lớn cho thấy tốc độ quay vòng của hàng hóa trong kho là nhanh và ngược lại, nếu hệ số này nhỏ thì tốc độ quay vòng hàng tồn kho thấp. Hàng tồn kho là tài sản mang đậm tính chất ngành nghề kinh doanh nên không phải mức hàng tồn kho thấp là tốt, mức tồn kho cao là xấu. Vòng quay hàng tồn kho cao cho thấy doanh nghiệp bán hàng nhanh và hàng tồn kho không bị ứ đọng nhiều, nghĩa là doanh nghiệp sẽ có ít rủi ro hơn. Tuy nhiên nếu 16 Thang Long University Library hệ số này quá cao cũng không tốt, vì như vậy có nghĩa lượng hàng dự trữ trong kho không nhiều, nếu nhu cầu thị trường tăng đột ngột thì doanh nghiệp sẽ bị mất khách hàng và bị đối thủ cạnh tranh giành thị phần. Việc dự trữ nguyên vật liệu trong kho không đủ có thể khiến dây chuyền sản xuất ngưng trệ, ảnh hưởng xấu tới hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, nếu vòng quay hàng tồn kho của doanh nghiệp thấp chứng tỏ doanh nghiệp dự trữ quá mức dẫn đến dòng tiền vào của doanh nghiệp bị giảm, doanh nghiệp có thể gặp khó khăn về tài chính trong tương lai, vốn kém hoạt động và gánh nặng trả lãi tăng lên, tốn kém chi phí lưu giữ và rủi ro khó tiêu thụ do không phù hợp với nhu cầu tiêu dùng hoặc thị trường kém đi, hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp sẽ giảm đáng kể. Vì vậy, vòng quay hàng tồn kho cần phải phù hợp để đảm bảo mức độ sản xuất và đáp ứng nhu cầu khách hàng. Vòng quay hàng tồn kho của các doanh nghiệp có quy mô lớn có xu hướng cao hơn các doanh nghiệp có quy mô nhỏ. Riêng các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực thương mại dịch vụ thì vòng quay hàng tồn kho có xu hướng càng lớn khi doanh nghiệp có quy mô hoạt động càng nhỏ. Số ngày tồn kho 360 Số ngày tồn kho = Số vòng quay hàng tồn kho Chỉ tiêu này cho biết bình quân tồn kho của doanh nghiệp mất bao nhiêu ngày, cụ thể là khoảng thời gian cần thiết để doanh nghiệp có thể thanh lý hết số lượng HTK của mình. Đây là thước đo thể hiện khả năng về mặt tài chính của doanh nghiệp. Nếu số ngày tồn kho thấp chứng tỏ HTK đang quay vòng nhanh làm tăng doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp. Như vậy TSNH của doanh nghiệp đang hoạt động rất có hiệu quả. Việc tăng tốc độ luân chuyển HTK, rút ngắn thời gian HTK nằm trong các khâu của quá trình sản xuất kinh doanh như dự trữ, sản xuất và lưu thông, là điều kiện quan trọng để doanh nghiệp thu thêm vốn, mở rộng quy mô SXKD mà không cần huy động thêm vốn hay vay các tổ chức cá nhân khác. Mặt khác, việc rút ngắn số ngày tồn kho sẽ giúp doanh nghiệp giảm chi phí lưu kho, hạ thấp giá thành sản phẩm, doanh nghiệp có thế mạnh khi cạnh tranh về giá, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp. Vòng quay các khoản phải trả Vòng quay các khoản phải trả = Doanh số mua hàng thường niên Bình quân các khoản phải trả Trong đó: 17 GVHB + HTK cuối kỳ  HTK đầu kì Doanh số mua hàng thường niên = 2 Bình quân các khoản phải trả = (Các khoản phải trả năm trước + Các khoản phải trả năm nay)/ 2 Chỉ số vòng quay các khoản phải trả phản ánh khả năng chiếm dụng vốn của doanh nghiệp đối với nhà cung cấp. Chỉ số vòng quay các khoản phải trả quá thấp có thể ảnh hưởng không tốt đến xếp hạng tín dụng của doanh nghiệp. Chỉ số vòng quay các khoản phải trả năm nay nhỏ hơn năm trước chứng tỏ doanh nghiệp đang chiếm dụng vốn và thanh toán chậm hơn năm trước. Ngược lại, nếu chỉ số vòng quay các khoản phải trả năm nay lớn hơn năm trước chứng tỏ doanh nghiệp chiếm dụng vốn và thanh toán nhanh hơn năm trước. Đối lập với vòng quay phải thu và hàng tồn kho có xu hướng càng tăng càng tốt, đối với doanh nghiệp càng được chậm trả nợ càng tốt nên doanh nghiệp thường kéo dài thời gian hoàn trả nợ càng lớn càng tốt mà vấn duy trì uy tín đối với nhà cung cấp dẫn đến vòng quay phải trả thấp. Vòng quay phải trả thấp (các khoản phải trả lớn), số ngày hoàn trả nợ kéo dài có thể là dấu hiệu cho thấy doanh nghiệp rất có uy tín và là khách hàng tốt của nhà cung cấp nên được cho chậm trả, hiệu quả sử dụng TSNH trong doanh nghiệp cao, doanh nghiệp chủ động thanh toán với người bán tạo cơ hội mở rộng kinh doanh. Bên cạnh đó, việc chiếm dụng vốn này có thể giúp doanh nghiệp giảm bớt áp lực chi phí và đi vay ngân hàng, tăng hiệu quả sử dụng TSNH trong doanh nghiệp. Tuy nhiên khi chỉ số này giảm mạnh đồng nghĩa với việc tăng quá mức các khoản phải trả cũng là dấu hiệu xấu đối với khả năng chi trả, thanh toán các khoản nợ của doanh nghiệp, thể hiện tình hình kinh doanh của doanh nghiệp đang gặp khó khăn dẫn đến hiệu quả sử dụng TSNH kém nên doanh nghiệp không đủ khả năng tài chính để trả nợ. Ngược lại việc tăng vòng quay các khoản phải trả khi bình quân các khoản phải trả giảm là dấu hiệu không tốt cho thấy doanh nghiệp không uy tín bạn hàng không cho nợ, mua phải trả tiền ngay dẫn tới doanh nghiệp không thể chủ động trong hoạt động kinh doanh hoặc do kinh doanh không tốt doanh nghiệp thu hẹp hoạt động. Nhưng dù là nguyên nhân nào trong những nguyên nhân trên thì việc tăng vòng quay các khoản phải trả đều làm giảm hiệu quả sử dụng TSNH trong doanh nghiệp. Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý TSNH Vòng quay TSNH Vòng quay TSNH = Doanh thu thu thuần Giá trị TSNH 18 Thang Long University Library Hệ số vòng quay TSNH phản ánh hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp. Hệ số này cho biết trong một năm TSNH của doanh nghiệp luân chuyển được bao nhiêu vòng hay một đồng TSNH bình quân trong năm tạo ra bao nhiêu đồng doanh thu thuần. Với một lượng TSNH nhất định trong kỳ, nếu doanh nghiệp tăng nhanh vòng quay thì quy mô sản xuất kinh doanh được mở rộng, hoặc tốc độ tăng của tài sản chậm hơn tốc độ tăng của doanh thu nghĩa là doanh nghiệp sử dụng có hiệu quả TSNH. Chỉ tiêu phản ánh khả năng sinh lời của TSNH Hệ số sinh lời TSNH Lợi nhuận sau thuế TSNH Hệ số sinh lời TSNH = Theo mô hình Dupont có thể tiếp tục triển khai chi tiết thành: Lợi nhuận sau thuế Lợi nhuận sau thuế = TSNH Doanh thu thuần x Doanh thu thuần TSNH Hệ số sinh lời của tài sản ngắn hạn cho biết mỗi đơn vị tài sản có trong kỳ đem lại bao nhiêu đơn vị lợi nhuận sau thuế. Chỉ tiêu này phản ánh lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp, các doanh nghiệp đều mong muốn chỉ tiêu này càng cao càng tốt vì như vậy đã sử dụng hết được giá trị của TSNH. Nếu tỷ số này lớn hơn 0 có nghĩa doanh nghiệp làm ăn có lãi. Tỷ số càng cao cho thấy doanh nghiệp làm ăn càng hiệu quả, hiệu quả sử dụng TSNH trong doanh nghiệp càng nâng cao. Ngược lại tỷ số nhỏ hơn 0, thì doanh nghiệp làm ăn thua lỗ, doanh nghiệp sử dụng TSNH không hiệu quả. Mức lãi hay lỗ được đo bằng phần trăm của giá trị bình quân tài sản ngắn hạn của doanh nghiệp. Tỷ số lợi nhuận ròng trên tài sản ngắn hạn phụ thuộc vào mùa vụ kinh doanh và ngành nghề kinh doanh. Do đó, người phân tích tài chính doanh nghiệp chỉ sử dụng tỷ số này trong so sánh doanh nghiệp với bình quân toàn ngành hoặc với doanh nghiệp khác cùng ngành và so sánh cùng một thời kỳ. Tỷ suất sinh lời tài sản ngắn hạn tăng là tốt nếu doanh nghiệp tăng vốn chủ sở hữu, giảm nợ vay làm giảm chi phí lãi vay nên lợi nhuận đạt được cao hơn, hiệu quả sử dụng TSNH của doanh nghiệp tốt hơn. Tỷ suất sinh lời tài sản ngắn hạn tăng là dấu hiệu thể hiện TSNH của doanh nghiệp sử dụng không hiệu quả nếu doanh nghiệp giảm nợ vay do hoạt động kinh doanh bị thu hẹp, doanh thu lợi nhuận giảm nhưng giảm thấp hơn tốc độ giảm tài sản ngắn hạn. Tỷ suất sinh lời tài sản ngắn hạn giảm không phải là dấu hiệu tồi nếu việc giảm là do doanh nghiệp tăng VCSH nên nguồn vốn tăng tương ứng tài sản tăng, nhưng mức lợi nhuận tăng chậm hơn tăng tài sản. Tỷ suất sinh lời tài sản ngắn hạn giảm là dấu hiệu tồi phản ánh TSNH đang được sử dụng kém hiệu quả nếu doanh nghiệp tăng nợ vay, VCSH giảm do kinh doanh lỗ vốn, hoặc hoạt động kinh doanh mở rộng đầu tư vào 19 những lĩnh vực không hiệu quả nên lợi nhuận không tăng, thậm chí còn giảm so với trước. Bên cạnh đó, phân tích theo mô hình Dupont ta có thể thấy hệ số sinh lời TSNH phụ thuộc vào tỷ suất sinh lời trên doanh thu (ROS) và vòng quay TSNH. Muốn tăng hệ số sinh lời TSNH ta phải tăng ROS (Bằng cách giảm chi phí phát sinh trong kỳ, giảm giá vốn hàng bán để tăng lợi nhuận ròng) và tăng số lần quay vòng của TSNH (Sử dụng các chính sách khuyến mại hay dịch vụ đi kèm để tăng cường số lượng hàng bán ra, từ đó tăng lượng tiền thu về) Suất hao phí TSNH Suất hao phí TSNH = TSNH bình quân Doanh thu thuần Là công thức phản ánh để tạo ra một đồng doanh thu thuần trong kỳ cần bao nhiêu đồng tài sản ngắn hạn. Suất hao phí càng lớn hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn càng thấp nghĩa là phải cần một lượng lớn tài sản ngắn hạn để tạo ra một đơn vị doanh thu thuần cho doanh nghiệp và ngược lại nếu chỉ cần một lượng nhỏ tài sản ngắn hạn nhưng có thể tạo ra một đơn vị doanh thu thuần cho doanh nghiệp chứng tỏ tài sản ngắn hạn của doanh nghiệp đang được sử dụng rất hiệu quả. Mức tiết kiệm TSNH: Mức tiết kiệm TSNH = Trong đó: M1: Tổng tài sản ngắn hạn kỳ so sánh L1, L0: Số lần luân chuyển tài sản ngắn hạn kỳ so sánh, kỳ gốc. Mức tiết kiệm tài sản ngắn hạn phản ánh số tài sản ngắn hạn doanh nghiệp tiết kiệm được do tăng tốc độ luân chuyển tài sản ngắn hạn ở kỳ so sánh với kỳ gốc. Doanh nghiệp càng tăng được vòng quay tài sản ngắn hạn thì càng có khả năng tiết kiệm được tài sản ngắn hạn, càng nâng cao được hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn trong doanh nghiệp. 1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng tài sản ngắn hạn Để đánh giá hiệu quả sử dụng TSNH ngoài việc tính toán phân tính các chỉ tiêu trên, doanh nghiệp còn phải hiểu rõ được các nhân tố ảnh hưởng tới TSNH. Các nhân tố ảnh hưởng có thể tạo cho doanh nghiêp những thuận lợi đồng thời cả những khó khăn. Do đó, doanh nghiệp luôn phải tìm hiểu, đánh giá để có thể đưa ra kế hoạch hoạt động, phát triển phù hợp, phát huy hiệu quả sử dụng TSNH một cách tối đa. 20 Thang Long University Library