Tài liệu Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện công việc không có ủy quyền

NỘI – 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀOHÀ TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI NGUYỄN THI THU THỦY MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỰC HIỆN CÔNG VIỆC KHÔNG CÓ ỦY QUYỀN Chuyên ngành : Luật dân sự Mã số : 60.38.30 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phùng Trung Tập HÀ NỘI - 2012 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, em xin tỏ lỏng biết ơn sâu sắc đến thầy PGS. TS. Phùng Trung Tập, đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình viết luận văn thạc sĩ. Em chân thành cảm ơn quý thầy cô trong Khoa Sau đại học, trường Đại học Luật Hà Nội đã tận tình truyền đạt kiến thức. Với vốn kiến thức được tiếp thu trong quá trình học không chỉ là nền tảng cho quá trình nghiên cứu luận văn mà còn là hành trang quý báu để em bước vào đời một cách vững chắc và tự tin. Cuối cùng, em xin kính chúc thầy cô dồi dào sức khỏe và thành công trong sự nghiệp cao quý. Hà Nội, ngày tháng Học viên Nguyễn Thị Thu Thủy năm 2012 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 Chương 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THỰC HIỆN CÔNG VIỆC KHÔNG CÓ ỦY QUYỀN ............................................................................ 6 1.1 Khái niệm và đặc điểm của thực hiện công việc không có ủy quyền . 6 1.1.1 Khái niệm........................................................................................... 6 1.1.2 Đặc điểm của quan hệ thực hiện công việc không có ủy quyền.... 10 1.1.2.1. Đặc điểm chung ........................................................................... 11 1.1.2.2 Đặc điểm riêng ............................................................................ 13 1.2 Tiến trình hình thành và phát triển của pháp luật về thực hiện công việc không có ủy quyền ............................................................................ 14 1.3 Quy định của một số nước trên thế giới về thực hiện công việc không có ủy quyền................................................................................................... ........................................................................................................ 18 1.3.1 Pháp luật Nhật Bản ...................................................................... 19 1.3.2 Pháp Luật Pháp ............................................................................... 21 1.4 Điều kiện phát sinh nghĩa vụ thực hiện công việc không có ủy quyền . ........................................................................................................ 23 Chương 2 QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ THỰC HIỆN CÔNG VIỆC KHÔNG CÓ ỦY QUYỀN .................................................. 29 2.1 Nghĩa vụ của người thực hiện công việc không có ủy quyền ............... 29 2.2 Nghĩa vụ của người có công việc được thực hiện ................................ 36 2.3 Trách nhiệm của người thực hiện công việc không ủy quyền .............. 38 2.3.1 Có thiệt hại xảy ra ............................................................................ 40 2.3.2 Hành vi gây thiệt hại là hành vi trái pháp luật ................................. 42 2.3.3 Có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại ... 43 2.3.4 Có lỗi của người gây ra thiệt hại ...................................................... 45 2.4 Chấm dứt thực hiện công việc không có ủy quyền .............................. 48 Chương 3 THỰC TIỄN THỰC HIỆN CÔNG VIỆC KHÔNG CÓ ỦY QUYỀN VÀ MỘT SỐ BẤT CẬP TRONG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN CÔNG VIỆC KHÔNG CÓ ỦY QUYỀN ......... 50 3.1 Thực tiễn việc thực hiện công việc không có ủy quyền ....................... 50 3.1.1 Về nghĩa vụ thanh toán của người có nghĩa vụ được thực hiện ........ 50 3.1.2 Kết quả việc thực hiện công việc không có ủy quyền không như người có công việc mong muốn. .......................................................................... 52 3.1.3 Thanh toán các chi phí hợp lý do người thực hiện công việc không có ủy quyền đã bỏ ra...................................................................................... 54 3.2 Một số bất cập trong các quy định của pháp luật về thực hiện công việc không có ủy quyền .................................................................................... 55 3.3 Phương hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật ......................... 59 KẾT LUẬN ................................................................................................. 61 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 63 1 LỜI MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Xuất phát từ truyền thống đạo đức tốt đẹp của nhân dân nhằm tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau trong những lúc khó khăn hoặc không tự mình thực hiện được, trong xã hội rất nhiều người tự nguyện thực hiện công việc của người khác mà hoàn toàn vì lợi ích của người đó. Trong đời sống hàng ngày, việc tự nguyện thực hiện công việc vì lợi ích của người khác diễn ra khá phổ biến. Đó là nét truyền thống đáng quý cần phát huy. Về vấn đề này được pháp luật của các nước trên thế giới rất quan tâm và xây dựng thành chế định riêng Chế định thực hiện công việc không có ủy quyền. Xác định nghĩa vụ trong quan hệ thực hiện công việc không có ủy quyền là phương thức chủ yếu để điều chỉnh quan hệ của các bên. Điều chỉnh quan hệ là vấn đề khá phức tạp, vì luôn liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên. Việc xác lập một cơ chế điều chỉnh không phù hợp sẽ ảnh hưởng sự ổn định, phát triển quan hệ thực hiện không có ủy quyền. Ngay cả trong pháp luật nền tảng La Mã đã quy định về thực hiện công việc không có ủy quyền. Kế thừa và phát huy, trên cơ sở quy định này thì pháp luật Việt Nam xây dựng thành một chế định quan trọng của pháp pháp luật dân sự. Chế định thực hiện công việc không có ủy quyền. Ngoài mục đích việc quy định và thực hiện chế định này nhằm phát huy truyền thống tương thân tương ái quý báu của dân tộc còn là căn cứ pháp lý chủ yếu Tòa án giải quyết các tranh chấp về thực hiện công việc không có ủy quyền thấu tình đạt lý, đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật. Góp phần nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật về thực hiện công việc không có ủy quyền, đảm bảo cho quá trình giải quyết các tranh chấp về nghĩa vụ và lợi ích của các bên được nhanh chóng, việc nắm vững các quy 2 định cơ bản về thực hiện công việc không có ủy quyền là yêu cầu thiết thực. Đối với một số quốc gia, thì các quy định về thực hiện công việc không có ủy quyền được nghiên cứu và tìm hiếu một cách toàn diện. Trước đây, việc nghiên cứu về quan hệ thực hiện công việc không có ủy quyền ít được quan tâm vì hệ thống pháp luật thực định hầu như không có. Chỉ sau khi nhà nước ban hành Bộ luật Dân sự năm 1995, vấn đề thực hiện công việc không có ủy quyền quy định khá đầy đủ trong pháp luật Việt Nam. Hoàn thiện chế định trong Bộ luật Dân sự năm 2005. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về thực hiện công việc không có ủy quyền cho đến nay chưa nhiều, đặc biệt những công trình mang tính chất chuyên khảo và hệ thống. Điều đó ảnh hưởng đến việc thực thi các quy định về thực hiện công việc không có ủy quyền, và đến quá trình hoàn thiện chế định thực hiện công việc không có ủy quyền. Xuất phát từ thực tiễn đó, tác giả cho rằng vấn đề về thực hiện công việc không có ủy quyền và pháp luật thực hiện công việc không có ủy quyền cần nghiên cứu một cách kỹ hơn. Do vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài: “ Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện công việc không có ủy quyền.” 2.Tình hình nghiên cứu Thực hiện công việc không có ủy quyền là quan hệ phát sinh khá nhiều trong đời sống xã hội. Việc quy định các quyền và nghĩa vụ của các bên là phương thức cơ bản nhằm bảo đảm lợi ích của các bên. Trong Bộ luật Dân sự Việt Nam, thực hiện công việc không có ủy quyền lần đầu tiên quy định thành chế định pháp luật có tính hệ thống chặt chẽ. Điều đó khẳng định vai trò, ý nghĩa của quan hệ thực hiện công việc không có ủy quyền trong đời sống pháp luật. Trước khi có Bộ luật Dân sự năm 1995, hầu như chưa có công trình nghiên cứu vấn đề thực hiện công việc không có ủy quyền. Sau khi Bộ luật Dân sự năm 1995 và năm 2005, vấn đề thực hiện công việc không có ủy quyền đã có một số công trình nghiên cứu: Thực hiện công việc công việc 3 không có ủy quyền được trình bày trong giáo trình luật dân sự Trường Đại Học Luật Hà Nội. Ngoài ra, còn có bài nghiên cứu của Tiến Sỹ Phùng Trung Tập: “ Nghĩa vụ của người thực hiện công việc không có ủy quyền” tác giả đã đề cập đến nghĩa vụ của người thực hiện công việc không có ủy quyền. Tuy nhiên, các công trình đó chưa nghiên cứu một cách có hệ thống về vấn đề thực hiện công việc không có ủy quyền. Mặt khác, chưa có sự xem xét các quy định của pháp luật với thực tiễn áp dụng nên việc thực thi các quy định của pháp luật trong đời sống chưa cao, chưa đáp ứng được các nhu cầu thực tiễn. Vì vậy, nghiên cứu vấn đề thực hiện công việc không có ủy quyền có ý nghĩa quan trọng về lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu Chế định thực hiện công việc không có ủy quyền có vai trò và tầm quan trọng trong cuộc sống, mục đích Luận văn là nghiên cứu, tìm hiểu, sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về thực hiện công việc không có ủy quyền. Nghiên cứu quy định của pháp luật Việt Nam về thực hiện công việc không có ủy quyền. Về thực tiễn áp dụng các quy định thực hiện công việc không có ủy quyền. Thông qua đó nhận thức một cách đầy đủ và toàn diện về thực hiện công việc không có ủy quyền. Với giới hạn của đề tài là tìm hiểu một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện công việc không có ủy quyền. Mục đích của Luận văn: Từ việc nghiên cứu lý luận về thực hiện công việc không có ủy quyền, nội dung các quy định pháp luật, thực tiễn áp dụng các quy định này nhằm hiểu biết và áp dụng các quy định một cách đứng đắn góp phần hoàn thiện chế định này trong pháp luật Dân sự Việt Nam. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở phương pháp luận của toàn bộ Luận văn là dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp 4 luật. Các phương pháp nghiên cứu được vận dụng như phương pháp nghiên cứu lịch sử, phương pháp phân tích- tổng hợp, phương pháp so sánh… 5. Những đóng góp mới của Luận văn Luận văn là sự tổng hợp tương đối toàn diện về thực hiện công việc không có ủy quyền. Những vấn đề cơ bản về thực hiện công việc không có ủy quyền đã được phân tích một cách có hệ thống. Phân tích đánh giá quy định của pháp luật với quá trình hình thành và phát triển về thực hiện công việc không có ủy quyền, qua đó nhận thức đứng đắn về nó và áp dụng các quy định này trong cuộc sống. Đồng thời, đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện chế định này. 6. Cơ cấu bản Luận văn Kết cấu của Luận văn gồm hai phần: - Phần mở đầu: Sự cần thiết về nghiên cứu vấn đề thực hiện công việc không có ủy quyền, tình hình cũng như mục đích nhiệm vụ,những đóng góp mới của Luận văn. - Phần nội dung: Gồm 3 chương cơ bản. Chương 1: Khái quát chung về thực hiện công việc không có ủy quyền Nội dung của chương này nhằm làm sáng tỏ những khái niệm cơ bản về thực hiện công việc không có ủy quyền, bản chất pháp lý của việc thực hiện công việc không có ủy quyền, tìm hiếu quá trình hình thành và phát triển của chế định thực hiện công việc không có ủy quyền. Nghiên cứu pháp luật một số quốc gia về thực hiện công việc không có ủy quyền. Kiến thức chương 1 là nền tảng, cơ sở của chương 2 5 Chương 2: Quy định pháp luật hiện hành về thực hiện công việc không có ủy quyền Nội dung chính của chương 2 tìm hiểu các quy định hiện hành về thực hiện công việc không có ủy quyền Chương 3: Thực tiễn thực hiện công việc không có ủy quyền và một số bất cập trong các quy định của pháp luật về thực hiện công việc không có ủy quyền Chương này, tác giả nêu ra một số ví dụ về thực hiện công việc không có ủy quyền, nêu một số bất cập trong quy định pháp luật về thực hiện công việc không có ủy quyền và đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện hơn các quy phạm pháp luật về thực hiện công việc không có ủy quyền. 6 Chương 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THỰC HIỆN CÔNG VIỆC KHÔNG CÓ ỦY QUYỀN 1.1 Khái niệm và đặc điểm của thực hiện công việc không có ủy quyền 1.1.1 Khái niệm Pháp luật La Mã và những thành tựu trong lĩnh vực xây dựng pháp luật La Mã là một phần không thể thiếu của văn minh nhân loại. Quy định pháp luật La Mã cho đến ngày nay vẫn được đánh giá rất cao về kỹ thuật xây dựng luật pháp của các luật gia La Mã khá hoàn thiện khái niệm “luật dân sự” của La Mã rộng hơn rất nhiều so với khái niệm luật dân sự Việt Nam bao gồm cả tố tụng dân sự, hôn nhân gia đình. Luật dân sự La Mã bao gồm những chế định khác nhau như sở hữu, hợp đồng, thừa kế, thực hiện công việc không có ủy quyền... Trong đó việc thực hiện không có ủy quyền đã được pháp luật La Mã quy định là một trong những căn cứ phát sinh nghĩa vụ thuộc dạng nghĩa vụ ngoài hợp đồng theo đó một người thực hiện công việc của người khác vì lợi ích của người đó mà không có sự ủy quyền của người có công việc. Nghĩa vụ dân sự là một mối liên hệ pháp lý giữa các chủ thể. Mối liên hệ này có thể được xác lập thông qua sự thỏa thuận của các bên trong quan hệ nghĩa vụ hoặc có thể xác lập theo ý chí của Nhà Nước. Khi nghĩa vụ dân sự được xác lập thông qua thỏa thuận của các chủ thể trong quan hệ nghĩa vụ sẽ làm phát sinh nghĩa vụ theo hợp đồng. Đây là cơ sở pháp lý để một người thực hiện một công việc hay chuyển giao một tài sản thông qua sự thỏa thuận của người có công việc và người thực hiện công việc. Dù theo thỏa thuận giữa hai bên hay theo quy định của pháp luật thì người có nghĩa vụ phải thực hiện công việc đó. Khi một người không có nghĩa vụ mà tự nguyện thực hiện 7 công việc của người khác vì lợi ích của người có công việc thì pháp luật cần phải thừa nhận, bảo vệ quyền lợi cho họ cho dù khi người thực hiện công việc của người khác mà người có công việc không biết hoặc biết mà không phản đối thì vẫn sẽ phát sinh một quan hệ nghĩa vụ. Đó là quan hệ thực hiện công việc không có ủy quyền. Thực hiện công việc không có ủy quyền là hành vi pháp lý đơn phương và nó là một quan hệ nghĩa vụ dân sự ngoài hợp đồng. Bộ Luật Dân Sự năm 2005 đã quy định về thực hiện công việc không có ủy quyền tại Chương XIX để điều chỉnh quan hệ này và cụ thể quy định từ Điều 594 đến Điều 598. Tại Điều 594 BLDS năm 2005 đã đưa ra khái niệm khá đầy đủ về thực hiện công việc không có ủy quyền: “Thực hiện công việc không có ủy quyền là việc một người không có nghĩa vụ thực hiện công việc nhưng đã tự nguyện thực hiện công việc đó, hoàn toàn vì lợi ích của người có công việc được thực hiện khi người này không biết hoặc biết mà không phản đối”. Một người tự nguyện thực hiện công việc của người khác vì lợi ích của người có công việc đã làm phát sinh nghĩa vụ của người đã thực hiện công việc đó là phải thực hiện đến cùng và có gây thiệt hại thì phải bồi thường thiệt hại. Chính hành vi tự nguyện ý chí của người không được ủy quyền thực hiện công việc là căn cứ làm phát sinh quan hệ nghĩa vụ dân sự giữa người thực hiện công việc với người được thực hiện công việc. Người thực hiện công việc tự nguyện thực hiện công việc đem lại kết quả cho người được thực hiện công việc. Ngược lại, người thực hiện công việc phải có nghĩa vụ thanh toán các chi phí hợp lý mà người thực hiện công việc không có ủy quyền đã bỏ ra. Từ điển Luật Học đưa ra khái niệm thực hiện công việc không có ủy quyền: 8 “ Việc một người không có nghĩa vụ (pháp lý hay hợp đồng) thực hiện công việc nhưng đã tự nguyện thực hiện công việc đó, hoàn toàn vì lợi ích của người có công việc được thực hiện khi người này không biết hoặc biết mà không phản đối. Theo quy định của pháp luật , người thực hiện công việc phải thực hiện công việc phù hợp với khả năng và điều kiện của mình như của chính mình; nếu biết hoặc đoán biết được ý định của người có công việc thì người thực hiện công việc phải thực hiện phù hợp với ý định đó, nếu có thể phải báo cáo cho người có công việc được thực hiện về quá trình thực hiện công việc và giao kết quả cho người có công việc. Người thực hiện công việc được thanh toán chi phí cho việc thực hiện và được hưởng thù lao đồng thời phải bồi thường thiệt hại do lỗi cố ý và được giảm mức bồi thường thiệt hại nếu do lỗi vô ý gây thiệt hại cho người có công việc được thực hiện.” Từ điển Luật Học giải thích tương đối hoàn chỉnh về khái niệm thực hiện công việc không có ủy quyền cho ta cách nhìn đầy đủ về thực hiện công việc không có ủy quyền . Thực hiện công việc không có ủy quyền trên thực tế rất phong phú và đa dạng. Theo Tiến sỹ Nguyễn Mạnh Bách, thực hiện công việc không có ủy quyền xảy ra trong các trường hợp sau: - Một người có thể thi hành nghĩa vụ thay cho người khác vì cho rằng làm như thế sẽ có lợi cho người có công việc được thực hiện. Ví dụ: Một người tự ý cấp dưỡng cho một đứa trẻ hay một người phụ nữ đã có chồng. Trong trường hợp, A và B ly hôn, A nhận quyền nuôi con, B có nghĩa vụ cấp dưỡng. Tuy nhiên, B không có việc làm nên không thể cấp dưỡng C con 9 chung của A và B. D là ông nội của C cấp dưỡng cho C và cho rằng việc làm này có lợi cho B.Về mặt pháp luật, người này không có nghĩa vụ cấp dưỡng cho C nhưng đã tự ý cấp dưỡng cho C , B cũng không ủy quyền cho ông nội của C, tức là bố của mình cấp dưỡng cho C. - Người làm việc tự cam kết cho chính mình nhưng để làm lợi cho người khác. Ví dụ: B tự ký kết hợp đồng với D để sửa chữa nhà của A, tự mình bỏ tiền ra để thanh toán các chi phí sửa chữa và nhằm làm lợi cho A mặc dù B không có nghĩa vụ sửa chữa nhà cho A. - Một người có thể làm một hành vi vì lợi ích của người khác.Ví dụ: một người có thể dập tắt một đám cháy làm giảm rủi ro gây ra do hỏa hoạn cho nhà một người khác, hoặc có thể thu hoạch hoa quả trong vườn giúp nhà hàng xóm khi họ đi vắng. Trong thực hiện công việc không có ủy quyền thì địa vị pháp lý của người thực hiện công việc của người khác không có ủy quyền tương tự như người được ủy quyền. Tuy nhiên, cũng có một số điểm khác với sự ủy quyền là nếu như người được ủy quyền có quyền yêu cầu bên ủy quyền cung cấp thông tin, tài liệu, phương tiện cần thiết để thực hiện công việc ủy quyền. Trong khi thực hiện công việc không có ủy quyền thì người thực hiện công việc tự coi đó là nghĩa vụ của mình, họ thực hiện một cách tự nguyện, tự giác như thực hiện công việc của chính mình nhằm đem lại lợi ích cho người có công việc được thực hiện. Họ phải tự mình tổ chức thực hiện công việc, tự chi phí để thực hiện tốt công việc và được yêu cầu người có công việc được thực hiện thanh toán các chi phí hợp lý. Theo Điều 281 BLDS năm 2005 quy định về các căn cứ phát sinh nghĩa vụ dân sự, thì thực hiện công việc không có ủy quyền là một trong những căn cứ. 10 Căn cứ quy định này của pháp luật thì rõ ràng hành vi pháp lý đơn phương và thực hiện công việc không có ủy quyền là hai căn cứ khác nhau phát sinh nghĩa vụ. Thực hiện công việc không có ủy quyền về hình thức giống hành vi pháp lý đơn phương. Nhưng, thực hiện công việc không có ủy quyền phát sinh quan hệ nghĩa vụ đối với chủ thể được xác định. Hành vi pháp lý chưa xác định chủ thể bên kia và có thể không hình thành quan hệ nghĩa vụ. Vậy, thực hiện công việc không có uỷ quyền là hành vi pháp lý đơn phương của một người tự nguyện thực hiện công việc của người khác, hoàn toàn vì lợi ích của người khác thì người thực hiện công việc phải thực hiện công việc phù hợp với khả năng, điều kiện của mình và thực hiện công việc như của chính mình cho đến khi chuyển giao công việc cho chủ của công việc hoặc người thừa kế hoặc người đại diện của ngươì có công việc và được hưởng thù lao khi thực hiện công việc chu đáo, có lợi cho người có công việc, đồng thời có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho chủ của công việc trong trường hợp có lỗi cố ý hoặc vô ý gây thiệt hại cho chủ của công việc. 1.1.2 Đặc điểm của quan hệ thực hiện công việc không có ủy quyền Theo cách hiểu thông thường, nghĩa vụ dân sự là những gì mà một người phải làm hoặc không được làm đối với một người khác. Tức là mối liên hệ giữa hai hay nhiều người với nhau, trong đó một bên phải thực hiện những hành vi nhất định. Như vậy, khi một người được xác định là có nghĩa vụ đối với người khác thì họ buộc phải thực hiện một cách đầy đủ nếu họ không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ thì sẽ phát sinh trách nhiệm dân sự đối với người có quyền. Nghĩa vụ không chỉ là xử sự giữa hai chủ thể với nhau trong một quan hệ mà còn là sự ràng buộc pháp lý. Thực hiện công việc không có ủy quyền là một trong những quan hệ phát sinh nghĩa vụ ngoài hợp đồng. Vì 11 vậy, quan hệ thực hiện công việc không có ủy quyền vừa mang những đặc điểm chung của quan hệ nghĩa vụ vừa mang những đặc điểm riêng nhất định. 1.1.2.1. Đặc điểm chung Thực hiện công việc không có ủy quyền mang đầy đủ đặc điểm của nghĩa vụ dân sự Thứ nhất, Nghĩa vụ dân sự là quan hệ pháp luật dân sự Quan hệ pháp luật dân sự là đối tượng điều chỉnh của pháp luật Dân sự và chịu sự tác động của các quy phạm pháp luật dân sự. Mà nghĩa vụ dân sự phát sinh trên những sự kiện pháp luật quy định và dự liệu trước những hậu quả pháp lý sẽ xảy ra. Những sự kiện này hình thành quan hệ giữa hai bên, quyền và nghĩa vụ của họ được pháp luật thừa nhận và đảm bảo. Nghĩa vụ dân sự là quan hệ pháp luật dân sự, có đầy đủ các yếu tố: Chủ thể, khách thể, nội dung giữa hai bên. Thứ hai, Nghĩa vụ dân sự là quan hệ tài sản. Đặc điểm này xuất phát từ việc nghĩa vụ có thể trị giá được bằng tiền và sự tăng giảm tài sản của chủ thể trong quan hệ nghĩa vụ. Khi thực hiện nghĩa vụ, kể cả là nghĩa vụ có đối tượng là làm hoặc không được làm một việc, thì hành vi thực hiện nghĩa vụ của chủ thể mang nghĩa vụ đều liên quan đến một lợi ích nhất định. Có thể có sự dịch chuyển tài sản từ chủ thể này sang chủ thể khác hoặc có thể một chủ thể được hưởng những lợi ích về tài sản. Quan hệ nghĩa vụ luôn là quan hệ tài sản. Thứ ba, Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể đối lập nhau Trong quan hệ nghĩa vụ thì quyền của bên này là nghĩa vụ của bên kia và ngược lại. Bên này có bao nhiêu quyền thì bên kia có bấy nhiêu nghĩa vụ tương ứng. Thông thường, các chủ thể thực hiện đúng quyền, nghĩa vụ của 12 mình. Tuy nhiên, quan hệ nghĩa vụ khá đa dạng, có thể một chủ thể bên này có quyền và một chủ thể bên kia mang nghĩa vụ hoặc một chủ thể mang quyền đồng thời có nghĩa vụ nhất địnhvà chủ thể mang nghĩa vụ có những quyền đối với chủ thể phía bên kia. Như vậy, Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể mang tính đối lập và tính tác động qua lại. Ngoài ra, pháp luật quy định một trường hợp người thứ ba phải thực hiện nghĩa vụ. Ví dụ như: bố mẹ phải bồi thường thiệt hại cho con chưa thành niên gây thiệt hại. Thứ tư, quyền dân sự của các chủ thể là một quyền đối nhân. Nếu trong quan hệ sở hữu, quyền của chủ sở hữu được thực hiện bằng hành vi của chính họ thì đối với quan hệ nghĩa vụ thì quyền của chủ thể này chỉ được thực hiện thông qua hành vi của chủ thể bên kia. Tức là quyền của chủ thể bên này chỉ được thi hành đối với chủ thể bên kia mà không được thi hành trên bất kỳ một tài sản nào. Chủ thể mang quyền chỉ có thể yêu cầu chủ thể mang nghĩa vụ thực hiện nghĩa vụ. Không giống như việc thực hiện quyền trong quan hệ sở hữu là người có quyền tác động trực tiếp đến vật, người có quyền trong quan hệ nghĩa vụ không được tác động trực tiếp đến tài sản của người mang nghĩa vụ. Quyền dân sự của các chủ thể là quyền đối nhân. Quyền đối nhân có các đặc điểm về chủ thể và đối tượng khác nhau. Quyền đối nhân có hai loại chủ thể: một bên chủ thể mang quyền và một bên chủ thể mang nghĩa vụ. Họ là những người xác định trong quan hệ nghĩa vụ cụ thể mà trong đó chủ thể mang quyền có quyền yêu cầu chủ thể mang nghĩa vụ phải thi hành một nghĩa vụ nào đó; còn chủ thể mang nghĩa vụ phải thi hành nghĩa vụ vì quyền lợi của chủ thể mang quyền. Đối tượng của quyền đối nhân có năm đối tượng: chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc nào đó hoặc không thực hiện công việc nào đó. Trái với khách thể là lợi ích mà các bên mong muốn đạt được trong hợp đồng, thì đối tượng của nghĩa vụ là cái mà các bên tác động vào. Hơn nữa, quan hệ 13 nghĩa vụ rất đa dạng, một chủ thể mang quyền và một chủ thể mang nghĩa vụ, có thể một chủ thể mang quyền đồng thời mang những nghĩa vụ. Nhưng trong những quan hệ này, dù ở dạng nào thì quyền của chủ thể bên này chỉ có thể đảm bảo thực hiện thông qua hành vi thực hiện nghĩa vụ của chủ thể bên kia. Thứ năm, Nghĩa vụ dân sự là quan hệ pháp lý. Nghĩa vụ dân sự là mối liên hệ pháp lý giữa các chủ thể. Ngay từ Bộ luật Dân sự năm 1995 đã quy định về mối liên hệ pháp lý giữa các chủ thể hay là sự ràng buộc giữa các chủ thể một cách rất rõ ràng: “…là việc mà theo quy định của pháp luật…” đến Bộ luật Dân sự năm 2005 pháp luật giản lược quy định cụ thể này. Tuy nhiên, sự ràng buộc pháp lý giữa các chủ thể tham gia quan hệ vẫn được pháp luật quy định thông qua quy định căn cứ phát sinh nghĩa vụ, quyền và nghĩa vụ của các bên, các biện pháp bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ luôn phù hợp với ý chí của Nhà nước. Hơn nữa, mối liên hệ pháp lý giữa các chủ thể luôn bảo đảm bằng các biện pháp cưỡng chế của Nhà nước. Đó là sự cưỡng chế thi hành của pháp luật đối với nghĩa vụ. 1.1.2.2 Đặc điểm riêng Thực hiện công việc không có ủy quyền có những đặc điểm riêng của quan hệ nghĩa vụ ngoài hợp đồng. Thứ nhất, người tự nguyện thực hiện công việc vì lợi ích của người có công việc trong trường hợp người có công việc không biết hoặc biết mà không phản đối đã làm phát sinh nghĩa vụ của người thực hiện công việc. Nghĩa vụ của người thực hiện công việc không có uỷ quyền là nghĩa vụ ngoài hợp đồng, phát sinh từ căn cứ một người tự nguyện thực hiện công việc của người có công việc và hoàn toàn vì lợi ích của người có công việc. Như vậy, hành vi thực hiện công việc không có uỷ quyền là căn cứ phát sinh nghĩa vụ của người tự nguyện thực hiện công việc của người khác, hoàn toàn vì lợi ích 14 của người khác là một dạng “chuẩn khế ước” (coi như có hợp đồng), và là hành vi hợp pháp, có tính chất của hành vi pháp lý đơn phương. Thứ hai, quan hệ nghĩa vụ phát sinh từ hành vi thực hiện công việc không có uỷ quyền là quan hệ nghĩa vụ có đặc điểm đền bù. Khoản đền bù là khoản thù lao khi người thực hiện công việc không có uỷ quyền đã thực hiện công việc chu đáo, có lợi cho bên có công việc. Tuy nhiên, nếu người thực hiện công việc không có uỷ quyền từ chối nhận khoản thù lao do chủ của công việc trả. Thứ ba, hành vi của người thực hiện công việc không có uỷ quyền là căn cứ phát sinh nghĩa vụ hoàn lại trong trường hợp người thực hiện công việc không uỷ quyền đã chi phí hợp lý để thực hiện công việc không có uỷ quyền vì lợi ích của người có công việc, kể cả trong trường hợp công việc không đạt được kết quả theo ý muốn của người có công việc. Thứ tư, hành vi thực hiện công việc không có uỷ quyền làm phát sinh nghĩa vụ ngoài hợp đồng, vì vậy khi người thực hiện công việc không có uỷ quyền có lỗi cố ý hoặc vô ý gây thiệt hại trong khi thực hiện công việc thì người thực hiện công việc có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người có công việc. Trách nhiệm bồi thường trong trường hợp này là trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Người thực hiện công việc không có uỷ quyền có thể được giảm mức bồi thường trong trường hợp gây thiệt hại trong khi thực hiện công việc mà có lỗi vô ý gây thiệt hại cho chủ cả công việc. 1.2 Tiến trình hình thành và phát triển của pháp luật về thực hiện công việc không có ủy quyền Trải qua mấy ngàn năm, Luật La Mã và chế định thực hiện công việc không có ủy quyền là minh chứng cho quan điểm Luật La Mã là văn minh nhân loại. Tất nhiên cho đến nay một số quy định không còn phù hợp nữa vì 15 điều kiện xã hội, kinh tế, chính trị của xã hội La Mã những năm trước đó khác so với bây giờ. Rõ ràng, việc thực hiện công việc của một người khác không có ủy quyền cũng đã tồn tại và được điều chỉnh. Trong pháp luật La Mã, nghĩa vụ là những mối quan hệ giữa các bên trong việc dịch chuyển tài sản. Theo Luật La Mã, nghĩa vụ phát sinh ra bởi các nguồn gốc như hợp đồng, chuẩn hợp đồng, vi phạm, chuẩn vi phạm và các nghĩa vụ pháp định. Luật La Mã quy định bốn căn cứ làm phát sinh nghĩa vụ: - Nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng - Nghĩa vụ do hành vi vi phạm tư pháp - Nghĩa vụ phát sinh như từ hợp đồng ( Nghĩa vụ chuẩn khế ước) - Nghĩa vụ phát sinh như từ vi phạm.( Nghĩa vụ chuẩn vi phạm) Trong đó, điều hành công việc của người khác không có ủy quyền là một dạng nghĩa vụ phát sinh như từ hợp đồng. Các luật gia La Mã áp dụng tương tự như giữa các bên có ủy quyền - hợp đồng ủy quyền. Luật La Mã thừa nhận thực hiện công việc không có ủy quyền là căn cứ phát sinh nghĩa vụ ngoài hợp đồng, một người thực hiện công việc vì lợi ích của người khác mà không có sự ủy quyền thực hiện công việc. Việc thực hiện công việc không có ủy quyền này nhằm ngăn chặn những thiệt hại có thể xảy ra nếu người thực hiện công việc không thực hiện hoặc người chủ của công việc không có điều kiện để thực hiện công việc. Pháp luật La Mã quy định điều kiện phát sinh nghĩa vụ thực hiện công việc không có ủy quyền: 16 - Thực hiện công việc của người khác bằng những hành vi pháp lý nhất định hoặc là quan tâm đến tài sản và công việc của người khác nếu người công việc không biết. Nếu người có công việc vẫn hiện diện nhưng trong điều kiện không thể thực hiện được. - Người thực hiện công việc không có nghĩa vụ phải thực hiện. Hành vi này mang ý nghĩa đạo đức. - Người thực hiện công việc không phải là làm thuê nên không được đòi trả công. Việc yêu cầu trả công là không được phép. - Người thực hiện công việc đã thực hiện công việc đó với ý định chi phí của người có công việc dù tự họ có thể bỏ ra bằng các chi phí. Pháp luật La Mã đã quy định quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ thực hiện công việc không có ủy quyền. Người thực hiện công việc cũng đặc biệt quan tâm đến công việc như công việc của chính mình. Vì vậy nếu hành vi này gây thiệt hại cho người có công việc thì người thực hiện công việc phải hoàn toàn chịu trách nhiệm do hành vi của mình gây ra. Hơn nữa, khi thực hiện công việc không có ủy quyền hoàn thành người thực hiện công việc không có ủy quyền cũng phải có nghĩa vụ thông báo cho người có công việc được thực hiện. Pháp luật La Mã đã quy định chủ công việc phải thanh toán các chi phí mà người thực hiện công việc đã bỏ ra. Các chi phí này là những chi phí cần thiết cho việc thực hiện công việc, kể các các khoản chi phí không mang lại lợi ích cho công việc. Quy định này pháp luật La Mã khá rõ ràng về “ chi phí hợp lý” mà người thực hiện công việc đã bỏ ra. Ngoài ra, người có công việc được thực hiện phải tiếp nhận công việc được hoàn thành nếu công việc thực hiện đáp ứng đầy đủ điều kiện thực hiện