Tài liệu Một số biện pháp nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả xuất khẩu lao động việt nam trong những năm tới

Lêi nãi ®Çu Sau gÇn 20 n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ, tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, theo ®Þnh h-íng X· héi chñ nghÜa vµ cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc, nÒn kinh tÕ n-íc nhµ ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu quan träng b-íc ®Çu, song còng chØ ®¸p øng ®-îc mét phÇn tr-íc nh÷ng nhu cÇu cÊp thiÕt cña x· héi, ®Æc biÖt lµ nhu cÇu viÖc lµm do tû lÖ thÊt nghiÖp gia t¨ng tõ chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ vµ bïng næ d©n sè. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, xuÊt khÈu lao ®éng ®· trë thµnh mét ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña n-íc ta. Tõ khi ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®Õn nay ®· ®-îc h¬n 20 n¨m, xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ, song bªn c¹nh ®ã, vÉn cßn tån t¹i nhiÒu h¹n chÕ vµ nh÷ng th¸ch thøc míi. Víi søc Ðp néi t¹i vÒ viÖc lµm, nguyÖn väng cña ng-êi lao ®éng vµ lîi Ých Quèc gia, ®ßi hái ph¶i ®-îc ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶, kÓ c¶ sè l-îng lÉn chÊt l-îng cña ch-¬ng tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng, hiÖn t¹i còng nh- trong nh÷ng n¨m tíi. Nh»m ®-a lÜnh vùc xuÊt khÈu lao ®éng lªn mét tÇm cao míi, t-¬ng xøng víi vÞ trÝ vµ vai trß quan träng cña nã. Trong ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay vµ xu h-íng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam hay thùc chÊt lµ ®-a nhiÒu lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n-íc ngoµi lµ mét ho¹t ®éng cÇn thiÕt. Sau qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ ®i thùc tËp, lµ mét sinh viªn t«i nhËn thøc s©u s¾c r»ng: XuÊt khÈu lao ®éng qu¶ thùc lµ mét vÊn ®Ò míi, rÊt khã vµ phøc t¹p; ®ang ®-îc §¶ng, Nhµ n-íc vµ toµn X· héi quan t©m, coi ®ã lµ mét trong 4 ngµnh kinh tÕ quan träng cña ®Êt n-íc. Víi lý do ®ã t«i ®· lùa chän ®Ò tµi “Mét sè biÖn ph¸p nhºm ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi“ lµm ®Ò tµi cho LuËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh, nh»m gãp phÇn lµm râ thªm vÒ mÆt lý luËn vµ ®¸p LuËn v¨n tèt nghiÖp 1 øng yªu cÇu thùc tiÔn còng nh- nh÷ng yªu cÇu míi ®èi víi xuÊt khÈu lao ®éng trong nh÷ng n¨m tíi.  §èi t-îng nghiªn cøu: §èi t-îng nghiªn cøu cña LuËn v¨n lµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam hay thùc chÊt lµ viÖc ®-a ng-êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n-íc ngoµi.  Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu: LuËn v¨n sö dông mét sè c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu sau: - Ph-¬ng ph¸p biÖn chøng. - Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch. - Ph-¬ng ph¸p thèng kª to¸n. - Ph-¬ng ph¸p chuyªn gia, ®iÒu tra kh¶o nghiÖm tæng kÕt thùc tiÔn.  Néi dung nghiªn cøu: - X©y dùng c¬ së lý luËn vÒ viÖc ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam. - Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam qua c¸c thêi kú tõ 1980 ®Õn nay. Qua ®ã ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm tÝch cùc vµ h¹n chÕ (tån t¹i khiÕm khuyÕt cña xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam), tiÕn tíi x©y dùng c¸c ph-¬ng h-íng, biÖn ph¸p ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam. §ång thêi, ®-a ra c¸c kiÕn nghÞ, chÝnh s¸ch nh»m ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong hiÖn t¹i còng nh- trong nh÷ng n¨m tíi. Víi l-îng thêi gian nghiªn cøu, thùc tËp vµ viÕt ®Ò tµi h¹n hÑp, néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi mµ t¸c gi¶ ®-a ra d-íi ®©y sÏ kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt bÊt cËp. KÝnh mong c¸c ThÇy gi¸o, C« gi¸o, c¸c C« chó, Anh chÞ c¸n bé c«ng nh©n viªn thuéc Côc Qu¶n lý Lao ®éng víi n-íc ngoµi vµ C«ng ty Cung øng Nh©n lùc Quèc tÕ vµ Th-¬ng m¹i (SONA) cïng c¸c b¹n sinh viªn quan t©m gãp ý phª b×nh ®Ó ®Ò tµi luËn v¨n nµy ®-îc hoµn thiÖn h¬n. LuËn v¨n tèt nghiÖp 2 Ngoµi c¸c phÇn: Lêi nãi ®Çu, Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc, néi dung cña ®Ò tµi LuËn v¨n ®-îc chia thµnh 3 ch-¬ng sau ®©y: Ch-¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ xuÊt khÈu lao ®éng. Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam qua c¸c thêi kú. Ch-¬ng 3: Mét sè biÖn ph¸p chñ yÕu nh»m ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. Hµ Néi, ngµy 16 th¸ng 12 n¨m 2003. Ng-êi thùc hiÖn: Sinh viªn: NguyÔn L-¬ng §oµn. LuËn v¨n tèt nghiÖp 3 lêi c¶m ¬n Tr-íc hÕt, cho phÐp em ®-îc bµy tá lêi c¶m ¬n vµ lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi tËp thÓ ThÇy gi¸o, C« gi¸o tr-êng §¹i häc Qu¶n lý vµ Kinh doanh Hµ Néi, ®· d¹y dç, d×u d¾t em trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu t¹i Nhµ tr-êng. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThÇy gi¸o Tr-ëng khoa Th-¬ng m¹i P.G.S T.S TrÇn V¨n Chu, ThÇy gi¸o Phã chñ nhiÖm khoa Th-¬ng m¹i T.S TrÇn V¨n HoÌ cïng tËp thÓ c¸c ThÇy c« trong khoa, ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho em trong viÖc häc tËp, rÌn luyÖn còng nh- ®i thùc tËp vµ viÕt ®Ò tµi luËn v¨n cña m×nh. §Æc biÖt, cho phÐp em ®-îc bµy tá t×nh c¶m vµ lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tíi ThÇy gi¸o T.S NguyÔn Anh TuÊn Phã phßng tæ chøc c¸n bé, tr-êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n Hµ Néi, ng-êi ®· dµnh nhiÒu thêi gian tËn t×nh h-íng dÉn em trong viÖc ®Þnh h-íng, lùa chän vµ viÕt ®Ò tµi luËn v¨n cña m×nh. Em còng xin ®-îc bµy tá lêi c¶m ¬n s©u s¾c tíi c¸c C«, Chó, Anh ChÞ c¸n bé c«ng nh©n viªn Côc Qu¶n lý Lao ®éng víi N-íc ngoµi – Bé Lao ®éng Th-¬ng binh vµ X· héi sè 41 Lý Th¸i Tæ – Hoµn KiÕm - Hµ Néi cïng c¸c C«, Chó, Anh, ChÞ c¸n bé c«ng nh©n viªn thuéc C«ng ty Cung øng Nh©n lùc Quèc tÕ vµ Th-¬ng m¹i SONA sè 34 §¹i Cå ViÖt – Hai Bµ Tr-ng – Hµ Néi. §· hîp t¸c, tËn t×nh quan t©m gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÒ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, kinh doanh xuÊt khÈu lao ®éng t¹i Côc vµ C«ng ty, ®Ó em sím hoµn thµnh ®Ò tµi luËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c C¸ nh©n, Tæ chøc kinh tÕ, X· héi ®· cung cÊp vµ cho phÐp sö dông tµi liÖu trong viÖc thùc hiÖn vµ viÕt ®Ò tµi cña cuèn luËn v¨n nµy. Hµ Néi, ngµy 16 th¸g 12 n¨m 2003. Sinh viªn: NguyÔn L-¬ng §oµn LuËn v¨n tèt nghiÖp 4 Líp 402 – KT§N LuËn v¨n tèt nghiÖp 5 Ch-¬ng 1 C¬ së lý luËn vÒ xuÊt khÈu lao ®éng 1. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. 1.1 Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n. 1.1.1 Kh¸i niÖm nguån nh©n lùc. Nguån nh©n lùc lµ mét lùc l-îng bao gåm toµn bé lao ®éng trong x· héi, kh«ng ph©n biÖt vÒ tr×nh ®é, tay nghÒ, Nam n÷, tuæi t¸c. HoÆc nguån nh©n lùc cßn ®-îc hiÓu lµ mét bé phËn cña d©n sè, bao gåm nh÷ng ng-êi cã viÖc lµm vµ nh÷ng ng-êi thÊt nghiÖp. 1.1.2 Kh¸i niÖm nguån lao ®éng. Nguån lao ®éng lµ mét bé phËn cña d©n c-, bao gåm nh÷ng ng-êi ®ang ë trong ®é tuæi lao ®éng, kh«ng kÓ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, vµ bao gåm nh÷ng ng-êi ngoµi ®é tuæi lao ®éng(1). 1.1.3 Kh¸i niÖm nh©n lùc. Nh©n lùc lµ nguån lùc cña mçi con ng-êi, nã bao gåm c¶ thÓ lùc vµ trÝ lùc. 1.1.4 Kh¸i niÖm lao ®éng. Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã chñ ®Ých, cã ý thøc cña con ng-êi nh»m thay ®æi nh÷ng nh÷ng vËt thÓ tù nhiªn phï hîp víi lîi Ých cña m×nh. Lao ®éng cßn lµ sù vËn ®éng cña søc lao ®éng trong qu¸ tr×nh t¹o ra cña c¶i, vËt chÊt vµ tinh thÇn, lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt. (1) Trªn, d-íi ®é tuæi lao ®éng (tõ 16 – 55 ®èi víi N÷, 16 – 60 ®èi víi Nam). LuËn v¨n tèt nghiÖp 6 1.1.5 Kh¸i niÖm søc lao ®éng. Søc lao ®éng lµ tæng hîp thÓ lùc vµ trÝ lùc cña con ng-êi trong qu¸ tr×nh lao ®éng t¹o ra cña c¶i, vËt chÊt, tinh thÇn cho x· héi. 1.1.6 Kh¸i niÖm viÖc lµm. ViÖc lµm lµ mét ho¹t ®éng cã Ých, kh«ng bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm, cã thu nhËp hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng thªm thu nhËp cho nh÷ng ng-êi trong cïng hé gia ®×nh. 1.1.7 Kh¸i niÖm xuÊt khÈu lao ®éng. XuÊt khÈu lao ®éng: (Export of Labour), ®-îc hiÓu nh- lµ c«ng viÖc ®-a ng-êi lao ®éng tõ n-íc së t¹i ®i lao ®éng t¹i n-íc cã nhu cÇu thuª m-ín lao ®éng. Lao ®éng xuÊt khÈu: (Labour Export), lµ b¶n th©n ng-êi lao ®éng, cã nh÷ng ®é tuæi kh¸c nhau, søc kháe vµ kü n¨ng lao ®éng kh¸c nhau, ®¸p øng ®-îc nh÷ng yªu cÇu cña n-íc nhËp khÈu lao ®éng. Nh- trªn ®· ®Ò cËp, viÖc c¸c n-íc ®-a lao ®éng ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi theo nghÜa réng tøc lµ tham gia vµo qu¸ tr×nh di d©n quèc tÕ vµ nã ph¶i tu©n theo hoÆc lµ HiÖp ®Þnh gi÷a hai quèc gia, hoÆc lµ ph¶i tu©n theo C«ng -íc quèc tÕ, hoÆc th«ng lÖ quèc tÕ, tïy theo tõng tr-êng hîp kh¸c nhau mµ nã n»m ë trong giíi h¹n nµo. Nh- vËy, viÖc di chuyÓn lao ®éng trong ph¹m vi toµn cÇu b¶n th©n nã còng cã nh÷ng biÕn d¹ng kh¸c nhau. Nã võa mang ý nghÜa xuÊt khÈu lao ®éng, võa mang ý nghÜa cña di chuyÓn lao ®éng. Do ®ã, ®· ph¸t sinh ra vÊn ®Ò sau: 1.1.8 Kh¸i niÖm thÞ tr-êng. ThÞ tr-êng lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô. 1.1.9 Kh¸i niÖm thÞ tr-êng lao ®éng. ThÞ tr-êng lao ®éng lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng thÞ tr-êng trong nÒn LuËn v¨n tèt nghiÖp 7 kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn. ë ®ã diÔn ra qu¸ tr×nh tho¶ thuËn, trao ®æi, thuª m-ín lao ®éng gi÷a hai bªn, bªn sö dông vµ bªn cho thuª lao ®éng. 1.1.10 Kh¸i niÖm thÞ tr-êng lao ®éng trong n-íc. ThÞ tr-êng lao ®éng trong n-íc lµ mét lo¹i thÞ tr-êng, trong ®ã mäi lao ®éng ®Òu cã thÓ tù do di chuyÓn tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c, nh-ng trong ph¹m vi biªn giíi cña mét quèc gia. l.1.11 Kh¸i niÖm thÞ tr-êng lao ®éng quèc tÕ. ThÞ tr-êng lao ®éng quèc tÕ lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng thÞ tr-êng thÕ giíi, trong ®ã lao ®éng tõ n-íc nµy cã thÓ di chuyÓn tõ n-íc nµy sang n-íc kh¸c th«ng qua HiÖp ®Þnh, c¸c Tho¶ thuËn gi÷a hai hay nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. 1.2 Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng hµng ho¸ søc lao ®éng quèc tÕ. Do sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, còng nhsù ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu vÒ tµi nguyªn, d©n c-, khoa häc c«ng nghÖ gi÷a c¸c vïng, khu vùc vµ gi÷a c¸c quèc gia, dÉn ®Õn kh«ng mét quèc gia nµo l¹i cã thÓ cã ®Çy ®ñ, ®ång bé c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng bÊt c©n ®èi trªn, tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn viÖc c¸c quèc gia ph¶i t×m kiÕm vµ sö dông nh÷ng nguån lùc tõ bªn ngoµi ®Ó bï ®¾p mét phÇn thiÕu hôt c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc m×nh. Th«ng h-êng, c¸c n-íc xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu lµ nh÷ng quèc gia kÐm hoÆc ®ang ph¸t triÓn, d©n sè ®«ng, thiÕu viÖc lµm ë trong n-íc hoÆc cã thu nhËp thÊp, kh«ng ®ñ ®Ó ®¶m b¶o cho cuéc sèng cña gia ®×nh vµ cho chÝnh b¶n th©n ng-êi lao ®éng. Nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khã kh¨n nµy, buéc c¸c n-íc trªn ph¶i t×m kiÕm viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng cña n-íc m×nh tõ bªn ngoµi. Trong khi ®ã, ë nh÷ng n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th-êng l¹i cã Ýt d©n, thËm chÝ cã nh÷ng n-íc ®«ng d©n nh-ng vÉn kh«ng ®ñ nh©n lùc ®Ó ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt do nhiÒu nguyªn nh©n: C«ng viÖc nÆng nhäc, LuËn v¨n tèt nghiÖp 8 nguy hiÓm vµ ®éc h¹i… nªn kh«ng hÊp dÉn hä, dÉn tíi thiÕu hôt lao ®éng cho s¶n xuÊt. §Ó cã thÓ duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, b¾t buéc c¸c n-íc nµy ph¶i ®i thuª lao ®éng tõ c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn h¬n, cã nhiÒu lao ®éng d«i d- vµ ®ang cã kh¶ n¨ng cung øng lao ®éng lµm thuª. VËy lµ ®· xuÊt hiÖn nhu cÇu trao ®æi gi÷a mét bªn lµ nh÷ng quèc gia cã nguån lao ®éng d«i d- víi mét bªn lµ c¸c n-íc cã nhiÒu viÖc lµm, cÇn thiÕt ph¶i cã ®ñ sè l-îng lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt. Do ®ã v« h×nh chung ®· lµm xuÊt hiÖn (Cung – CÇu): Cung, ®¹i diÖn cho bªn cã nguån lao ®éng, cßn CÇu ®¹i diÖn cho bªn c¸c n-íc cã nhiÒu viÖc lµm, ®i thuª lao ®éng. §iÒu nµy còng ®ång nghÜa víi viÖc ®· h×nh thµnh lªn mét lo¹i thÞ tr-êng, ®ã lµ thÞ tr-êng hµng ho¸ lao ®éng quèc tÕ. Khi lao ®éng ®-îc hai bªn mang ra tho¶ thuËn, trao ®æi, thuª m-ín, lóc nµy søc lao ®éng trë thµnh mét lo¹i hµng ho¸ nh- nh÷ng lo¹i hµng ho¸ h÷u h×nh b×nh th-êng kh¸c. Nh- vËy, søc lao ®éng còng lµ mét lo¹i hµng ho¸ khi nã ®-îc ®em ra trao ®æi, mua b¸n, thuª m-ín vµ khi ®· lµ mét lo¹i hµng ho¸ th× hµng ho¸ søc lao ®éng còng ph¶i tu©n theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña thÞ tr-êng: Quy luËt cung – cÇu, quy luËt gi¸ c¶, quy luËt c¹nh tranh…nh- nh÷ng lo¹i hµng ho¸ h÷u h×nh kh¸c. Nh- ®· ph©n tÝch ë trªn, cho thÊy: §Ó cã thÓ h×nh thµnh thÞ tr-êng lao ®éng xuÊt khÈu tr-íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhu cÇu trao ®æi hoÆc thuª m-ín lao ®éng gi÷a bªn cho thuª lao ®éng vµ bªn ®i thuª lao ®éng. Thùc chÊt, khi xuÊt hiÖn nhu cÇu trao ®æi, thuª m-ín lao ®éng gi÷a quèc gia nµy víi quèc gia kh¸c, lµ ®· h×nh thµnh lªn hai yÕu tè c¬ b¶n cña thÞ tr-êng, ®ã lµ cung vµ cÇu vÒ lao ®éng. Nh- vËy lµ thÞ tr-êng hµng ho¸ søc lao ®éng quèc tÕ ®· ®-îc h×nh thµnh tõ ®©y. Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp ph¸t triÓn ®êi sèng kinh tÕ nh- hiÖn nay, quan hÖ cung – cÇu kh«ng cßn bÞ bã hÑp trong ph¹m vi mét quèc gia, biªn giíi cña mét n-íc chØ cßn ý nghÜa hµnh chÝnh, cßn quan hÖ nµy ngµy cµng diÔn ra trªn ph¹m vi quèc tÕ, mµ trong ®ã bªn Cung ®ãng vai trß lµ bªn xuÊt khÈu vµ CÇu sÏ ®¹i diÖn cho bªn nhËp khÈu lao ®éng. 1.3 Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ vai trß cña xuÊt khÈu lao ®éng ®èi víi sù ph¸t LuËn v¨n tèt nghiÖp 9 triÓn kinh tÕ – x· héi cña ViÖt Nam. 1.3.1 Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¸t triÓn ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. Thùc tÕ cho thÊy, n-íc ta lµ mét quèc gia ®«ng d©n kho¶ng h¬n 80 triÖu ng-êi. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1998 cña Bé Lao ®éng Th-¬ng binh vµ X· héi, n-íc ta cã kho¶ng 40 triÖu ng-êi ®ang ë ®é tuæi lao ®éng, hµng n¨m t¨ng thªm 1,1 triÖu lao ®éng vµ hiÖn nay lµ 1,2 triÖu lao ®éng/n¨m, chiÕm 3% trong tæng sè lùc l-îng lao ®éng. Riªng lao ®éng kü thuËt cao chóng ta cã kho¶ng 5 triÖu chiÕm kho¶ng 12,5%, trong ®ã lao ®éng cã tr×nh ®é §¹i häc, Cao ®¼ng lµ 23% kho¶ng 1.150.000 ng-êi. Bªn c¹nh ®ã, hiÖn cã kho¶ng 9,4 triÖu lao ®éng thiÕu viÖc lµm, chiÕm 23,5% lùc l-îng lao ®éng. Tû lÖ thÊt nghiÖp cña lùc l-îng lao ®éng trong ®é tuæi ë khu vùc ®« thÞ ®· gi¶m liªn tôc tõ 10% n¨m 1991 xuèng cßn 5,88% n¨m 1996 nh-ng ®Õn n¨m 1998 tû lÖ nµy l¹i nhÝch lªn 6,85%(1) vµ l¹i tiÕp tôc gi¶m nhÑ xuèng cßn 6,28% vµo n¨m 2001. Tû lÖ sö dông thêi gian lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n còng cã xu h-íng t¨ng lªn tõ 72,1% n¨m 1996 lªn 74,4% vµo n¨m 2001. Víi t×nh tr¹ng tèc ®é ph¸t triÓn nguån lao ®éng nªu trªn, m©u thuÉn gi÷a lao ®éng vµ viÖc lµm ngµy cµng trë nªn gay g¾t ®èi víi nÒn kinh tÕ. NÕu kh«ng gi¶i quyÕt mét c¸ch hµi hoµ vµ cã nh÷ng b-íc ®i thÝch hîp gi÷a môc tiªu kinh tÕ vµ x· héi sÏ dÉn tíi mÊt æn ®Þnh nghiªm träng vÒ mÆt x· héi. Cïng víi h-íng gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n-íc lµ chÝnh, xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ®Þnh h-íng chiÕn l-îc tÝch cùc quan träng, l©u dµi, cÇn ph¶i ®-îc ph¸t triÓn lªn mét tÇm cao míi, phï hîp víi vai trß cña nã. §ã còng lµ xu h-íng chung mµ nhiÒu n-íc xuÊt khÈu lao ®éng ®· quan t©m ph¸t triÓn tõ nhiÒu thËp kû tr-íc ®©y. §Ó gi¶i quyÕt ®-îc vÊn ®Ò nµy, xuÊt khÈu lao ®éng ®· trë thµnh mét lÜnh vùc cøu c¸nh cho bµi to¸n gi¶i quyÕt viÖc lµm kh«ng nh÷ng cña ViÖt Nam mµ cßn ®èi víi c¶ hÇu hÕt c¸c n-íc xuÊt khÈu lao ®éng trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, v× ®©y lµ lÜnh vùc ®¹t ®-îc liÒn lóc c¶ hai môc tiªu kinh tÕ – x· héi: võa ®¶m b¶o môc tiªu gi¶i quyÕt (1) Do t¸c ®éng tõ cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – kinh tÕ khu vùc n¨m 1997. LuËn v¨n tèt nghiÖp 10 c«ng ¨n viÖc lµm, võa t¹o nguån thu ngo¹i tÖ m¹nh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong n-íc. 1.3.2 Vai trß cña xuÊt khÈu lao ®éng ®èi víi sù ph¸t triÓn Kinh tÕ “ X· héi cña ViÖt Nam. Víi t- c¸ch lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ, cÇn ph¶i ®-îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c mÆt hiÖu qu¶ tÝch cùc mµ xuÊt khÈu lao ®éng ®· mang l¹i. Mét khi nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ hiÖu qu¶ cña xuÊt khÈu lao ®éng, cïng víi viÖc v¹ch ra c¸c chØ tiªu, x¸c ®Þnh nã lµ c¬ së quan träng cho viÖc ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ chØ ra c¸c ph-¬ng h-íng còng nh- c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®-a lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n-íc ngoµi. Th«ng th-êng, hiÖu qu¶ nãi chung, th-êng ®-îc biÓu hiÖn qua hiÖu sè gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®-îc vµ chi phÝ. Tuy nhiªn, trong nÒn kinh tÕ x· héi, mçi kÕt qu¶ th-êng cã ®ång thêi c¶ hai mÆt ®ã lµ mÆt kinh tÕ vµ mÆt x· héi. HiÖu qu¶ kinh tÕ ®-îc tÝnh theo c«ng thøc trªn, cßn hiÖu qu¶ x· héi l¹i ®-îc hiÓu nh- nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc so víi môc tiªu. Khi ®¸nh gi¸ vÒ vai trß cña xuÊt khÈu lao ®éng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tr-íc ®©y vµ hiÖn t¹i, kh«ng mét ai cã thÓ phñ nhËn nh÷ng g× mµ xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®· ®ãng gãp. XuÊt khÈu lao ®éng kh«ng nh÷ng võa ®¹t ®-îc môc tiªu vÒ kinh tÕ, mµ cßn ®¹t ®-îc c¶ môc tiªu vÒ x· héi.  VÒ môc tiªu Kinh tÕ. Trong khi n-íc ta chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ch-a l©u, kinh tÕ n-íc ta cßn gÆp v« vµn nh÷ng khã kh¨n, mäi nguån lùc cßn eo hÑp, th× viÖc hµng n¨m chóng ta ®-a hµng v¹n lao ®éng ra n-íc ngoµi lµm viÖc, ®· mang vÒ cho ®Êt n-íc hµng tû USD/n¨m tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. §©y qu¶ lµ mét sè tiÒn kh«ng nhá ®èi víi nh÷ng quèc gia ®ang ph¸t triÓn nh- chóng ta.  VÒ môc tiªu x· héi. MÆc dï cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh so víi tiÒm n¨ng, song xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, b-íc ®Çu ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh vÒ LuËn v¨n tèt nghiÖp 11 môc tiªu kinh tÕ - x· héi mµ §¶ng vµ Nhµ n-íc ®· ®Ò ra. Tr-íc hµng lo¹t nh÷ng khã kh¨n vµ g¸nh nÆng thÊt nghiÖp vµ thu nhËp cña ng-êi lao ®éng trong n-íc, cïng víi c¸c biÖn ph¸p t×m kiÕm vµ t¹o c«ng ¨n, viÖc lµm trong n-íc lµ chñ yÕu th× xuÊt khÈu lao ®éng ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ quan träng, gãp phÇn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ thu nhËp cho hµng v¹n lao ®éng mçi n¨m, ®ång thêi lµm gi¶m søc Ðp vÒ viÖc lµm vµ t¹o sù æn ®Þnh x· héi ë trong n-íc… 1.4 Quy tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng. Trong mçi mét giai ®o¹n, xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu cã mét quy tr×nh xuÊt khÈu riªng, phï hîp víi tÝnh chÊt cña tõng giai ®o¹n. Trong thêi kú ®Çu (1980 – 1990), quy tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng ®-îc thùc hiÖn chñ yÕu trªu c¬ së HiÖp §Þnh ®-îc ký kÕt gi÷a hai ChÝnh phñ, tho¶ thuËn ngµnh víi ngµnh. C¬ chÕ xuÊt khÈu lao ®éng dùa trªn m« h×nh nhµ n-íc trùc tiÕp ký kÕt vµ tæ chøc thùc hiÖn ®-a ng-êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi, c¸c doanh nghiÖp kh«ng trùc tiÕp tham gia ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång, ®ång thêi c¸c c«ng ®o¹n còng Ýt phøc t¹p h¬n… Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n hiÖn nay quy tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®· cã nhiÒu thay ®æi, c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù vËn ®éng t×m kiÕm vµ xóc tiÕn xuÊt khÈu lao ®éng. Nhµ n-íc chØ ®ãng vai trß hç trî trong viÖc ®µm ph¸n cÊp cao chø kh«ng ®ãng vai trß chñ ®¹o nh- tr-íc kia. Do vËy, xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam hiÖn t¹i chñ yÕu ®-îc thùc hiÖn theo c¸c b-íc sau ®©y:  VÒ phÝa Nhµ n-íc. Nhµ n-íc chØ ®ãng vai trß lµ ng-êi hç trî cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc h-íng dÉn, t- vÊn vµ ®-a hîp t¸c lao ®éng vµo c¸c ch-¬ng tr×nh lµm viÖc, ®µm ph¸n cÊp cao gi÷a hai chÝnh phñ víi c¸c quèc gia trong khu vùc còng nh- trªn thÕ giíi cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam.  VÒ phÝa doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng. - Chñ ®éng t×m kiÕm thÞ tr-êng. - §µm ph¸n ký tho¶ thuËn (hîp ®ång). LuËn v¨n tèt nghiÖp 12 - TuyÓn chän lao ®éng. - §µo t¹o gi¸o dôc ®Þnh h-íng cho ng-êi lao ®éng. + Ngo¹i ng÷, kû luËt lao ®éng. + Phong tôc, tËp qu¸n n-íc ®Õn. + Néi dung hîp ®ång. + QuyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng-êi lao ®éng. - Tæ chøc kh¸m tuyÓn. - §-a lao ®éng ®i. - Qu¶n lý lao ®éng ë n-íc ngoµi. - TiÕp nhËn lao ®éng trë vÒ vµ thanh lý hîp ®ång. - T¸i xuÊt (nÕu ph¸p luËt cña n-íc tiÕp nhËn cho phÐp vµ doanh nghiÖp ®ã yªu cÇu).  S¬ ®å Quy tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong giai ®äan hiÖn nay: xem Phô lôc sè (1). 1.5 Kinh nghiÖm xuÊt khÈu lao ®éng ë mét sè quèc gia trªn thÕ giíi. 1.5.1 T×nh h×nh xuÊt khÈu lao ®éng trªn thÕ giíi. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, héi nhËp nÒn kinh tÕ, sù c¹nh tranh ngµy cµng trë nªn khèc liÖt, hµng lo¹t c¸c n-íc thuéc Ch©u ¸ cã lao ®éng xuÊt khÈu, tõ nhiÒu thËp kû trë l¹i ®©y ®Òu ®-a ra nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vµ Ýt nhiÒu ®· t¹o dùng ®-îc nÒn t¶ng v÷ng ch¾c vµ thµnh c«ng b-íc ®Çu, ®Æc biÖt lµ c¸c n-íc xuÊt khÈu lao ®éng: Banglades, Ên §é, Pakistan, Srilanka, Indonesia, Philippin, Thailand, Trung Quèc…. hµng n¨m nhê vµo gi¸ nh©n c«ng thÊp, c¸c n-íc xuÊt khÈu lao ®éng Ch©u ¸ t×m mäi c¬ héi ®Ó c¹nh tranh víi chÝnh c¸c n-íc cïng xuÊt khÈu lao ®éng trong khu vùc còng nh- c¸c n-íc kh¸c trªn thÕ giíi vµ kÕt qu¶ lµ hµng n¨m cã hµng triÖu lao ®éng tõ c¸c n-íc nµy ®-îc ®-a ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi vµ ®em vÒ cho ®Êt n-íc m×nh mét l-îng ngo¹i tÖ khæng lå. Trong nh÷ng n¨m 80, ViÖt Nam ta cã kho¶ng gÇn 300.000 lao ®éng LuËn v¨n tèt nghiÖp 13 lµm viÖc t¹i c¸c n-íc §«ng ¢u, Liªn x«, Iraq vµ mét sè n-íc thuéc Ch©u Phi kh¸c. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, lao ®éng ViÖt Nam ®-a ®i ngµy mét t¨ng vµ t-¬ng ®èi æn ®Þnh, trung b×nh kho¶ng 30.630 lao ®éng/n¨m(1). C¸c n-íc ph¸t triÓn: Anh, Ph¸p, Canada, §øc… còng kh«ng ®øng ngoµi cuéc, phÇn lín hä ®-a lao ®éng ra n-íc ngoµi lµm viÖc chñ yÕu lµ c¸c chuyªn gia ®Ó thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n-íc, ®ång thêi mçi n¨m hä còng vÉn tiÕp nhËn hµng v¹n lao ®éng tõ c¸c n-íc kh¸c ®Õn lµm viÖc. 1.5.2 Kinh nghiÖm cña mét sè n-íc §«ng Nam ¸ vÒ xuÊt khÈu lao ®éng. C¬ chÕ qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch xuÊt khÈu lao ®éng ®· ®-îc quy ®Þnh rÊt râ rµng trong bé luËt lao ®éng n¨m1973 ®èi víi Philppin vµ 1985 ®èi víi Th¸i Lan. Bé luËt nµy ®· t¹o c¬ së cho viÖc xóc tiÕn m¹nh mÏ xuÊt khÈu lao ®éng d- thõa cho tíi khi nÒn kinh tÕ trong n-íc cã thÓ tù ®¸p øng hÕt sè ng-êi ®Õn tuæi lao ®éng. §Ó thùc hiÖn ®-îc c¸c môc tiªu ®ã, ChÝnh phñ Philippin vµ Thai Lan ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý ®Æc biÖt vµ ®· gÆt h¸i ®-îc nh÷ng thµnh c«ng quan träng trong nh÷ng n¨m qua. 1.5.2.1 Philippin: Thµnh lËp 3 c¬ quan chuyªn tr¸ch, ®éc lËp thuéc Bé Lao ®éng vµ viÖc lµm: - Ban ph¸t triÓn viÖc lµm ngoµi n-íc: chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý mäi ho¹t ®éng vÒ tuyÓn mé vµ bè trÝ lao ®éng trªn ®Êt liÒn. - Héi ®ång thuû thñ quèc gia: chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ qu¶n lý mäi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp tuyÓn mé thuû thñ ®i lµm viÖc trªn biÓn. - V¨n phßng dÞch vô viÖc lµm: chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, theo dâi c¸c tæ chøc tuyÓn dông ®· ®-îc cÊp giÊy phÐp trong viÖc bè trÝ viÖc lµm ngoµi n-íc cho ®Õn khi kÕt thóc hîp ®ång. (1) Sè liÖu ®-îc tÝnh b×nh qu©n tõ n¨m 1996 ®Õn th¸ng 10 n¨m 2003. LuËn v¨n tèt nghiÖp 14 ChÝnh phñ Philippin thùc hiÖn qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc t- nh©n b»ng mét c¬ quan qu¶n lý duy nhÊt lµ Côc Qu¶n lý viÖc lµm ngoµi n-íc. C¬ quan nµy chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ph¸t triÓn thÞ tr-êng vµ cÊp giÊy phÐp, gi¸m s¸t c¸c doanh nghiÖp ®· ®-îc cÊp giÊy phÐp. Hç trî ng-êi lao ®éng tr-íc khi ®i lao ®éng ë n-íc ngoµi, t¹i n¬i lµm viÖc vµ sau khi lao ®éng vÒ n-íc. Nh»m thùc hiÖn tèt c¸c nhiÖn vô trªn, ChÝnh phñ Philippin ®· quy ®Þnh tÊt c¶ viÖc thuª m-ín, tuyÓn dông lao ®éng Philippin ph¶i th«ng qua Côc Qu¶n lý viÖc lµm ngoµi n-íc hoÆc c«ng ty tuyÓn mé ®-îc cÊp phÐp, ph¶i tæ chøc ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn cho ng-êi lao ®éng tr-íc khi ®i. Cho phÐp xuÊt khÈu c¶ nh÷ng lao ®éng cã tr×nh ®é ®Æc biÖt, thµnh lËp c¸c quü lao ®éng, qu¶ng c¸o vµ tæ chøc ®¨ng ký nguån (1) nh-ng ph¶i nãi râ nguån vµ kh«ng ®-îc thu lÖ phÝ cña ng-êi lao ®éng ®Õn tuyÓn. ChÝnh phñ Philippin còng quy ®Þnh: §èi víi c¸c doanh nghiÖp muèn ®-îc cÊp giÊy phÐp xuÊt khÈu lao ®éng ph¶i cã giÊy phÐp ®¨ng ký kinh doanh, ®ång thêi ph¶i cã kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh, cã tµi s¶n thÕ chÊp tõ 12.500USD trë lªn, ph¶i nép mét kho¶n tiÒn ®Æt cäc 5000USD, ph¶i nép mét kho¶n tiÒn b¶o l·nh lµ 7.500USD vµ lÖ phÝ xin cÊp giÊy phÐp 300USD cïng víi ®¬n xin cÊp giÊy phÐp. GiÊy phÐp cã gi¸ trÞ trong vßng 24 th¸ng kÓ tõ ngµy cÊp vµ cã thÓ gia h¹n b»ng víi thêi gian gi¸ trÞ giÊy phÐp. GiÊy phÐp ph¶i ®-îc tu©n thñ theo c¸c ®iÒu kiÖn sau: - Kh«ng ®-îc phÐp chuyÓn nh-îng, giÊy phÐp ®-îc cÊp cho lo¹i lao ®éng nµo th× chØ ®-îc phÐp tuyÓn lo¹i lao ®éng ®ã. Nh÷ng thay ®æi vÒ nh©n sù, trô së giao dÞch, ph¶i b¸o c¸o vµ ®-îc sù chÊp thuËn cña Côc ViÖc lµm ngoµi n-íc. ChÝnh phñ Philippin còng ®· cã nh÷ng quy ®Þnh hÕt søc chÆt chÏ trong viÖc ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ng-êi lao ®éng vµ lîi Ých quèc gia nh- quy ®Þnh vÒ thñ tôc, tiªu chuÈn tuyÓn ng-êi lao ®éng ®i n-íc ngoµi lµm viÖc. 1.5.2.2 Th¸i Lan: ViÖc xuÊt khÈu lao ®éng còng ®-îc quy ®Þnh trong Bé luËt lao ®éng Th¸i Lan n¨m 1983, trong ®ã nªu râ: (1) Nguån tuyÓn lao ®éng. LuËn v¨n tèt nghiÖp 15 TËp trung ho¸ viÖc cÊp phÐp vµ qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp tuyÓn dông lao ®éng tnh©n, thµnh lËp c¬ quan tuyÓn dông lao ®éng cña ChÝnh phñ, x¸c ®Þnh cô thÓ h¬n nhiÖm vô còng nh- tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan tuyÓn dông lao ®éng. Quy ®Þnh viÖc göi ngo¹i tÖ cña ng-êi lao ®éng vÒ n-íc, thµnh lËp quü phóc lîi cña ng-êi lao ®éng vµ còng quy ®Þnh møc ®é kû luËt, h×nh ph¹t, ®èi víi c¸c hµnh vi ph¹m ph¸p. Trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng, ChÝnh phñ Th¸i Lan thùc hiÖn hai chøc n¨ng: - §iÒu phèi c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n trong xuÊt khÈu lao ®éng (kÓ c¶ trong n-íc lÉn ngoµi n-íc). - V¨n phßng qu¶n lý lao ®éng ngoµi n-íc thuéc Tæng côc lao ®éng (Bé Néi vô), lµ c¬ quan ChÝnh phñ cao nhÊt thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng trªn, cã nhiÖm vô cÊp giÊy phÐp vµ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®· ®-îc cÊp giÊy phÐp. ChÝnh phñ Th¸i Lan còng cã chÝnh s¸ch hç trî mét phÇn quü phóc lîi cho ng-êi lao ®éng, sè cßn l¹i ng-êi lao ®éng ph¶i ®ãng gãp. Quü nµy chñ yÕu dïng ®Ó hç trî hµnh chÝnh vµ tµi chÝnh cho ng-êi lao ®éng tr-íc khi ®i vµ khi trë vÒ gÆp nhiÒu khã kh¨n nh-: Håi h-¬ng, tai n¹n, chÕt vµ trî cÊp khã kh¨n cho ng-êi lao ®éng. Th¸i Lan còng cho phÐp xuÊt khÈu nh÷ng lao ®éng cã tr×nh ®é cao vµ cho phÐp mäi c¸ nh©n cã thÓ tù t×m kiÕm viÖc lµm ë n-íc ngoµi vµ ChÝnh phñ còng cho phÐp c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng thu mét phÇn lÖ phÝ xuÊt khÈu lao ®éng nh-ng chØ b»ng 1 th¸ng l-¬ng cña ng-êi lao ®éng, nÕu kh«ng ®i ®-îc th× doanh nghiÖp ph¶i hoµn tr¶ l¹i cho ng-êi lao ®éng. 1.5.3 Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. 1.5.3.1 Vai trß cña Nhµ n-íc. §Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn phï hîp víi nh÷ng xu h-íng vËn ®éng cña nÒ kinh tÕ thÕ giíi vµ qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ ®ang diÔn ra trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, xuÊt khÈu lao ®éng cµng ph¶i nhËn ®-îc sù quan t©m, h-íng dÉn chØ ®¹o ®Æc biÖt tõ phÝa Nhµ n-íc. Cho nªn muèn hay kh«ng muèn th× vai trß cña nhµ n-íc trong bèi c¶nh hiÖn nay vµ kÓ c¶ trong t-¬ng lai vÉn ®ãng mét vai trß quan träng vµ cÇn thiÕt trong LuËn v¨n tèt nghiÖp 16 viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn xuÊt khÈu lao ®éng, nh»m ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cÊp thiÕt trong t×nh h×nh míi. Thùc tÕ ®· chøng minh, cµng ngµy xuÊt khÈu lao ®éng cµng ®-îc c¸c chuyªn gia ®-a vµo ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, coi xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét trong c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän, quan träng cña ®Êt n-íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi cña n-íc m×nh. Do ®ã ®Ó thùc hiÖn tèt nh÷ng môc tiªu cã tÝnh chÊt chiÕn l-îc ®· ®-îc ho¹ch ®Þnh, Nhµ n-íc ph¶i ban hµnh hÖ thèng luËt ph¸p, c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch nh»m: + T¹o hµnh lang ph¸p lý cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ph¸t triÓn. + KhuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ph¸t triÓn. + B¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng-êi lao ®éng… 1.5.3.2 Thu nhËp vµ quyÒn lîi kinh tÕ, vÊn ®Ò kh«ng chØ ®èi víi ng-êi lao ®éng. Trong mét vµi thËp kû trë l¹i ®©y, vÊn ®Ò nguån thu ngo¹i tÖ thu ®-îc (1) tõ lao ®éng xuÊt khÈu ®· cã t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn sù ph¸t triÓn cña nhiÒu quèc gia xuÊt khÈu lao ®éng, trong ®ã cã ViÖt Nam chóng ta. Trong ®iÒu kiÖn suy tho¸i nÒn kinh tÕ, chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch cña c¸c n-íc ph¸t triÓn ®· t¹o nªn søc Ðp lªn c¸n c©n thanh to¸n cña nh÷ng n-íc chËm vµ ®ang ph¸t triÓn, th× nguån kiÒu hèi tõ xuÊt khÈu lao ®éng trë thµnh mét nguån quan träng trong viÖc lµm c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n. Bªn c¹nh ®ã, mét sè quèc gia ®· ®-a l-îng kiÒu hèi tõ xuÊt khÈu lao ®éng vµo tÝnh to¸n thu nhËp quèc d©n. ChÝnh nh÷ng vÊn ®Ò nµy buéc chóng ta ph¶i thõa nhËn vai trß tÝch cùc vµ nh÷ng thay ®æi do xuÊt khÈu lao ®éng ®· mang l¹i cho tæng nguån thu cña nÒn kinh tÕ quèc gia. V× vËy, kh«ng mét quèc gia nµo khi lµm c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng l¹i chØ chó ý vµ ®¶m b¶o thu nhËp kinh tÕ, quyÒn lîi c¸ nh©n ng-êi lao ®éng, mµ kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng lîi Ých quèc gia. 1.5.3.3 ViÖc lµm khi lao ®éng trë vÒ n-íc. Th«ng th-êng, phÇn lín c¸c n-íc xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu thuéc diÖn nh÷ng n-íc kÐm, (1) TiÒn l-¬ng cña ng-êi lao ®éng sau khi göi vÒ ViÖt Nam b¾t buéc ph¶i quy ®æi ra VN§. LuËn v¨n tèt nghiÖp 17 chËm vµ ®ang ph¸t triÓn, ®«ng d©n, lao ®éng d- thõa, thiÕu vèn ®Çu t- s¶n xuÊt trong n-íc, khan hiÕm viÖc lµm nªn khã cã kh¶ n¨ng thu hót vµ ®¸p øng ®-îc nhu cÇu viÖc lµm vµ thu nhËp æn ®Þnh cho ng-êi lao ®éng trong n-íc. Do ®ã nªn sau khi kÕt thóc hîp ®ång lao ®éng trë vÒ, cã mét bé phËn ng-êi lao ®éng tr-íc khi ®i hä ®· cã viÖc lµm æn ®Þnh, nay trë vÒ th-êng cã t©m lý kh«ng trë l¹i nghÒ cò mµ t×m c¸ch tiÕp cËn víi c«ng viÖc kh¸c nhÑ nhµng vµ cã thu nhËp cao h¬n. Bªn c¹nh ®ã, mét bé phËn nh÷ng ng-êi lao ®éng kh¸c, khi trë vÒ hä thùc sù kh«ng thÓ tù t×m kiÕm ®-îc viÖc lµm míi, kÓ c¶ trë l¹i nghÒ cò hoÆc t×m ®-îc nh÷ng c«ng viÖc cã thu nhËp kh«ng ®¸ng kÓ. V× thÕ, phÇn lín trong sè hä l¹i mong muèn ®-îc tiÕp tôc ®i xuÊt khÈu lao ®éng mét lÇn n÷a. Tuy vËy, do chóng ta ch-a thùc sù ý thøc ®-îc vÊn ®Ò hËu xuÊt khÈu lao ®éng, nªn th-êng th× ng-êi lao ®éng khi trë vÒ n-íc l¹i ph¶i b¾t ®Çu t×m kiÕm tõ ®Çu mét khi hä muèn tiÕp tôc ra n-íc ngoµi lµm viÖc. ChÝnh v× vËy mµ kh«ng ph¶i ai muèn trë l¹i hoÆc sang mét n-íc kh¸c cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc, thu nhËp tèt h¬n còng cã thÓ sang ®-îc. ViÖc mong muèn ®-îc tiÕp tôc ra n-íc ngoµi lµm viÖc vÉn cßn lµ mét chuyÖn cùc kú khã kh¨n ®èi víi phÇn ®«ng ng-êi lao ®éng, nªn míi dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ng-êi lao ®éng bá trèn ra lµm viÖc vµ sèng l-u vong ë chÝnh n-íc m×nh ®Õn lao ®éng. Trong khi ®ã, ë mét sè quèc gia cïng xuÊt khÈu lao ®éng nh- Philippine, Th¸i Lan, Pakistan…mét khi ng-êi lao ®éng ®· hoµn thµnh hîp ®ång trë vÒ, hä th-êng ®-îc chÝnh doanh nghiÖp vËn ®éng t¸i xuÊt b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch -u tiªn ®Æc biÖt, nh»m khuyÕn khÝch ng-êi lao ®éng tiÕp tôc trë l¹i n-íc cò, hoÆc lµ sang lao ®éng ë mét n-íc kh¸c cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèt h¬n, nªn cã rÊt nhiÒu lao ®éng tham gia t¸i xuÊt, thËm chÝ cã rÊt nhiÒu lao ®éng c¶ ®êi chØ ®i lao ®éng ë n-íc ngoµi. §©y lµ chÝnh s¸ch hËu xuÊt khÈu rÊt quan träng mµ c¸c quèc gia nµy ®· quan t©m vµ khai th¸c triÖt ®Ó tõ l©u, nã còng cã thÓ coi lµ biÖn ph¸p h¹n chÕ thÊt nghiÖp hËu xuÊt khÈu mµ ViÖt Nam chóng ta cÇn ph¶i quan t©m vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a. Ch-¬ng 2 Thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam LuËn v¨n tèt nghiÖp 18 qua c¸c thêi kú 2.1 §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña lao ®éng ViÖt Nam vµ c¸c thÞ tr-êng xuÊt khÈu lao ®éng. 2.1.1 §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña lao ®éng ViÖt Nam. So víi lao ®éng cïng lo¹i cña c¸c n-íc xuÊt khÈu lao ®éng, lao ®éng ViÖt Nam ®-îc giíi chñ ®¸nh gi¸ cao, tuy nhiªn còng cã mét sè ®Æc ®iÓm næi bËt còng nh- h¹n chÕ sau.  ¦u ®iÓm: - Th«ng minh, nhanh nhÑn, cÇn cï, chÞu khã, ham hiÓu biÕt. - Tr×nh ®é häc vÊn t-¬ng ®èi cao. - N¾m b¾t c«ng viÖc nhanh.  Nh-îc ®iÓm: - T¸c phong c«ng nghiÖp kÐm (mang nÆng t¸c phong n«ng nghiÖp). - ThÓ lùc yÕu, ch-a thÝch nghi ®-îc víi c-êng ®é lao ®éng c«ng nghiÖp. - Ngo¹i ng÷ kÐm. - ý thøc tæ chøc kû luËt ch-a cao. 2.1.2 §Æc ®iÓm cña thÞ tr-êng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam. Nh×n chung, vÒ thÞ tr-êng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam kh¸ ®a d¹ng, lao ®éng ViÖt Nam ®· cã mÆt ë hÇu hÕt kh¾p c¸c khu vùc còng nh- Ch©u lôc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, cho ®Õn thêi ®iÓm nµy, thÞ tr-êng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam tËp trung chñ yÕu ë mét sè n-íc trong khu vùc. Nh÷ng thÞ tr-êng nµy ®Òu cã kho¶ng c¸ch gÇn gòi vÒ ®Þa lý, cã nhiÒu ®iÓm t-¬ng ®ång vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸ còng nh- khÝ hËu… Mét sè quèc gia nh-: Hµn Quèc, NhËt B¶n, §µi Loan, Malaysia hiÖn ®ang vµ sÏ cßn tiÕp tôc tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam víi sè l-îng lín. §Æc biÖt lµ thÞ tr-êng Malaysia vµ thÞ tr-êng §µi Loan, ®©y lµ hai thÞ tr-êng rÊt cã thiÖn c¶m víi lao ®éng ViÖt Nam, cho nªn thay v× tiÕp nhËn lao ®éng c¸c n-íc kh¸c, nay hä chuyÓn dÇn sang tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam víi sè l-îng lín cho mäi ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Hµn 19 LuËn v¨n tèt nghiÖp Quèc vµ NhËt B¶n còng ®-îc coi lµ hai thÞ tr-êng kh¸ dÔ tÝnh trong viÖc tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam. Do yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn lao ®éng kh«ng cao, nªn phÇn lín lao ®éng ViÖt Nam ®Òu cã ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ thÓ lùc, trÝ lùc còng nh- tr×nh ®é tay nghÒ ®Ó ®¸p øng. H¬n n÷a, xu h-íng cña c¸c thÞ tr-êng nªu trªn trong nh÷ng n¨m tíi, sÏ vÉn cßn tiÕp nhËn lao ®éng gi¶n ®¬n. Bªn c¹nh ®ã hä còng cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn nhiÒu lao ®éng cã tr×nh ®é cao cho c¸c lÜnh vùc nh-: PhÇn mÒm tin häc. §èi víi c¸c thÞ tr-êng kh¸c, tuy sè l-îng tiÕp nhËn kh«ng lín nh- c¸c thÞ tr-êng trong khu vùc, do nhu cÇu tiÕp nhËn, kh¸c xa nhau vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸, t«n gi¸o vµ c¸ch xa nhau vÒ mÆt ®Þa lý, song còng cho thÊy ®©y lµ nh÷ng thÞ tr-êng kh¸ dÔ tÝnh vµ ®Çy tiÒm n¨ng, rÊt cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn nhiÒu lao ®éng cña ta trong nh÷ng n¨m tíi. 2.2 Thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam qua c¸c thêi kú. ViÖt Nam b¾t ®Çu xuÊt khÈu lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n-íc ngoµi tõ nh÷ng n¨m 1980, tõ ®ã ®Õn nay, cïng víi sù ®æi míi chung vÒ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cña ®Êt n-íc, c¬ chÕ xuÊt khÈu lao ®éng còng ®· cã nhiÒu thay ®æi, phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc vµ quan hÖ quèc tÕ trong tõng thêi kú. Nh×n chung, ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nh÷ng yªu cÇu quan träng, gãp phÇn tÝch cùc vµo môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n-íc. Cã thÓ nãi, ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia cña ViÖt Nam ®-îc chia thµnh ba thêi kú: 2.2.1 Thêi kú ®Çu (1980 “ 1990). 2.2.1.1 Chñ tr-¬ng vµ môc tiªu.  Chñ tr-¬ng. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 70 vµ nhÊt lµ sau khi ®Êt n-íc thèng nhÊt, nhiÒu n-íc ®· ®Æt vÊn ®Ò hîp t¸c sö dông lao ®éng víi n-íc ta. §¶ng vµ Nhµ n-íc ®· cã nh÷ng chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch rÊt râ rµng vÒ vÊn ®Ò nµy: LuËn v¨n tèt nghiÖp 20