Tài liệu Luận văn “tự do hoá trong eu và khả năng thâm nhập thị trường eu của hàng hoá việt nam”

Lêi nãi ®Çu Trong bèi c¶nh khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ ngµy nay, hîp t¸c kinh tÕ ®ang diÔn ra theo ph-¬ng thøc song liªn kÕt ph-¬ng vµ ®a ph-¬ng gi÷a nh÷ng n-íc vµ nh÷ng n-íc thuéc c¸c khu vùc kh¸c nhau, chÝnh sù hîp t¸c vµ liªn kÕt kinh tÕ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quèc gia cã thÓ triÖt ®Ó tËn dông vµ khai th¸c triÖt ®Ó c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi vµ lîi thÕ so s¸nh cña m×nh ®Ó ®¹t ®-îc nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi cña m×nh. Kh«ng thÓ phñ nhËn lîi Ých to lín ®¹t ®-îc do sù hîp t¸c, liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia mang l¹i, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i, chÝnh v× vËy nhiÒu tæ chøc còng nhc¸c khèi liªn minh khu vùc vµ quèc tÕ ®·, ®ang vµ sÏ cßn tiÕp tôc h×nh thµnh. C¸c khèi liªn kÕt nµy ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ th-¬ng m¹i, kh«ng nh÷ng chØ trong néi khèi mµ cßn chi phèi m¹nh mÏ tíi c¸c quèc gia, khu vùc kh¸c . Xu h-íng tù do ho¸ trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i ph¸t triÓn nhanh chãng sÏ dÉn tíi hÖ qu¶ lµ biªn giíi kinh tÕ gi÷a c¸c n-íc bÞ ph¸ vì v× hµng rµo thuÕ quan sÏ bÞ b·i bá, c¸c quan hÖ kinh tÕ tuú thuéc vµo nhau sÏ ph¸t triÓn, c¸c thÓ chÕ khu vùc vµ toµn cÇu sÏ h×nh thµnh ...Trong ®iÒu kiÖn ®ã mét nÒn kinh tÕ muèn ®éc lËp tù chñ, kh«ng muèn lÖ thuéc vµo bªn ngoµi, muèn tù ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu, ch¾c ch¾n kh«ng cßn chç ®øng. Mét nÒn kinh tÕ hiÖu qu¶, ph¸t triÓn ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ gåm nh÷ng ngµnh hµng cã lîi thÕ c¹nh tranh cao vµ sù ph¸t triÓn cña nã ph¶i phô thuéc vµo thÞ tr-êng thÕ giíi. §Èy m¹nh xuÊt khÈu lµ chñ tr-¬ng kinh tÕ lín cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ViÖt Nam, ®· ®-îc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi VIII vµ trong nghÞ quyÕt 01NQ/T¦cña Bé chÝnh trÞ, víi môc tiªu chuyÓn dich c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ h-íng vÒ xuÊt khÈu. §Ó thùc hiÖn ®-îc chñ tr-¬ng nµy, cïng víi viÖc ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh CNH, H§H chóng ta ph¶i t¨ng c-êng më réng thÞ tr-êng xuÊt khÈu. §©y lµ viªc lµm cÊp thiÕt hiÖn nay. Liªn minh Ch©u ©u (EU)lµ mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc lín nhÊt thÕ giíi hiÖn nay, cã sø liªn kÕt t­¬ng ®èi chÆt chÏ v¯ thèng nhÊt, ®­îc coi l¯ mét trong ba “siªu c­êng” cã vÞ thÕ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ngµy cµng t¨ng(®ã lµ Mü, NhËt B¶n vµ EU ). Ra ®êi n¨m 1951 víi s¸u n-íc thµnh viªn (Ph¸p, §øc, Italia, BØ, Hµlan vµ Lucx¨mbua), ngµy nay EU ®· trë thµnh mét tæ chøc liªn kÕt khu vùc tiªu biÓu nhÊt cña khèi c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa. Sau gÇn 50 n¨m ph¸t triÓn vµ më réng, con sè thµnh viªn tíi nay cña EU lµ 15 n-íc, vµ trong t-¬ng lai sÏ cßn cã nhiÒu n-íc tham gia, nh»m ®i ®Õn mét Ch©u ©u thèng nhÊt. Trong sè nh÷ng n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, EU cã nhiÒu n-íc cã tiÒm lùc kinh tÕ hïng m¹nh vµo lo¹i hµng ®Çu thÕ giíi nh- §øc, Ph¸p, Italia, Anh...HiÖn nay, EU ®-îc coi lµ mét tæ chøc cã tiÒm n¨ng to lín ®Ó hîp t¸c vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i vµ ®Çu t-. ViÖt nam d· chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi céng ®ång Ch©u ©u(EC) vµo ngµy 22/10/1990, ký hiÖp ®Þnh bu«n b¸n hµng dÖt may víi Liªn Minh Ch©u ¢u (EU) vµo ngµy 15/12/1992 vµ ký hiÖp ®Þnh hîp t¸c víi EU vµo ngµy 17/7/1995. C¸c sù kiÖn quan träng nay chÝnh lµ nh©n tè thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ ViÖt nam-EU ph¸t triÓn m¹nh trªn c¶ ba lÜnh vùc (th-¬ng m¹i, ®Çu t- vµ viÖn trî), ®Æc biÖt lµ th-¬ng m¹i. EU lµ thÞ tr-êng lín cã vai trß quan träng trong th-¬ng m¹i thÕ giíi. Mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt nam lµ nh÷ng mÆt hµng mµ thÞ tr-êng nµy cã nhu cÇu nhËp khÈu hµng n¨m víi khèi l-îng lín, nh- hµng dÖt may, thuû h¶i s¶n, giµy 1 dÐp,...Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt nam sang EU t¨ng trung b×nh 36,6%/n¨m(19951999). MÆc dï kim ng¹ch t¨ng vèi tèc ®é nhanh, nh-ng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng cña ViÖt nam ®Òu ®ang gÆp trë ng¹i nhÊt ®Þnh trªn thÞ tr-êng nµy do c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý nhËp khÈu cña EU g©y ra. NÕu EU kh«ng qu¶n lý chÊt l-îng vµ ¸p dông h¹n ng¹ch qu¸ chÆt chÏ vµ kh¾t khe ®èi víi mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta th× tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt nam-EU trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt nam kh«ng chØ dõng ë con sè 15,1% ( qu¸ nhá bÐ so víi tiÒm n¨ng ) nh- hiÖn nay. Do vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta cÇn t×m nh÷ng gi¶i ph¸p c¨n b¶n ®Ó më réng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i trong quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a hai bªn. H¬n n÷a trong ®iÒu kiÖn khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë Ch©u ¸, thÞ tr-êng khu vùc bÞ thu hÑp l¹i, thÞ tr-êng SNG ch-a kh«i phôc l¹i ®-îc, thÞ tr-êng Mü võa míi hÐ më, nªn thÞ tr-êng EU lµ mét sù lùa chän hîp lý. V× vËy®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang thÞ tr-êng EU kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt vÒ l©u dµi mµ cßn lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch tr-íc m¾t ®èi víi sù ph¸t triÓn l©u dµi cña ViÖt nam. EU lµ thÞ tr-êng xuÊt khÈu quan träng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng nhá ®èi víi ta. Tuy nhiªn, ®Ó lµm ®-îc viÖc nµy chóng ta ph¶i tËp trung nghiªn cøu t×m c¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng v-íng m¾c c¶n trë ho¹t ®éng xuÊt khÈu sang EU vµ t×m ra c¸c gi¶i ph¸p c¨n b¶n ®Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸ vµo thÞ tr-êng EU. HiÖn nay, ViÖt nam ®ang thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ h-íng vÒ xuÊt khÈu, viÖc më réng thÞ tr-êng xuÊt khÈu lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch .V× vËy lùa chän ®Ò t¯i “Tù DO HO¸ TRONG EU Vµ KH¶ N¡NG TH¢M NHËP THÞ TR¦êNG EU CñA HµNG HO¸ VIÖT NAM” , víi sø h­íng dÉn , gióp ®ì cña ThÇy gi¸o h-íng dÉn em mong muèn ®-îc ®ãng gãp phÇn nµo kiÕn thøc cña m×nh vµo môc tiªu chiÕn l-îc mµ §¶ng vµ nhµ n-íc ®· ®Ò ra. Môc tiªu cña ®Ò tµi: trªn c¬ së ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ triÓn väng cña thÞ tr-êng EU ®èi víi hµng ho¸ cña ViÖt nam,ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng xuÊt khÈu hµng ho¸ sang EU, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó nh»m th©m nhËp hµng ho¸ cña n-íc ta vµo thÞ tr-êng nµy cã hiÖu qu¶. §Ò c-¬ng bao gåm bèn néi dung lín : Ch-¬ng I : Lý luËn chung vÒ tù do ho¸ th-¬ng m¹i . Ch-¬ng II : Nghiªn cøu thÞ tr-êng EU . Ch-¬ng III : Kh¶ n¨ng th©m nhËp hµng ho¸ cña ViÖt nam vµo thÞ tr-êng EU. Ch-¬ng IV: Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó hµng ho¸ cña ViÖt nam th©m nhËp vµo thÞ tr-êng EU. 2 Ch-¬ng i Lý luËn chung vÒ tù do ho¸ th-¬ng m¹i i. mét sè lý thuyÕt vÒ th-¬ng m¹i quèc tÕ Cã thÓ nãi ho¹t ®éng bu«n b¸n nãi chung vµ bu«n b¸n quèc tÕ nãi riªng lµ ho¹t ®éng trao ®æi hµng ho¸, tiÒn tÖ ®· cã tõ l©u ®êi. Th-¬ng m¹i quèc tÕ cã tÝnh chÊt sèng cßn v× mét lý do ®ã lµ ngo¹i th-¬ng më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mét quèc gia. Th-¬ng m¹i quèc tÕ cho phÐp mét n-íc tiªu dïng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng víi sè l-îng nhiÒu h¬n møc cã thÓ tiªu dïng víi ranh giíi cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong n-íc khi thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn, TMQT còng cho phÐp khai th¸c c¸c nguån lùc trong n-íc cã hiÖu qu¶, tranh thñ khai th¸c ®-îc mäi tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh vÒ hµng ho¸, c«ng nghÖ, vèn...cña n-íc ngoµi nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc. Nh- vËy con ng-êi ®· sím t×m ra lîi Ých cña TMQT, thÕ nh-ng trong mçi mét hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cña mçi quèc gia còng nh- tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt th× ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng l¹i cã nh÷ng c¸ch hiÓu vµ vËn dông rÊt linh ho¹t, kh¸c nhau vµ cã c¶ sù ®èi lËp nhau. ChÝnh v× vËy, ®· cã rÊt nhiÒu t- t-ëng, lý thuyÕt ®-îc ®-a ra ®Ó ph©n tÝch, gi¶i thÝch vÒ ho¹t ®éng TMQT. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña c¸c häc gi¶ còng nh- c¸c tr-êng ph¸i kinh tÕ kh¸c nhau trong lÞch sö ph¸t triÓn tt-ëng vÒ TMQT ®· ®-a ra nh÷ng lý thuyÕt ®Ó lý gi¶i vÊn ®Ò nµy, kh¼ng ®Þnh nh÷ng t¸c ®éng cña TMQT ®èi víi sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn theo tr×nh tù nhËn thøc tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ phiÕn diÖn ®Õn toµn diÖn, tõ hiÖn t-îng ®Õn b¶n chÊt. §Ó hiÓu biÕt thªm vÒ ho¹t ®éng TMQT, còng nh- c¸ch nh×n nhËn vÒ nã trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ, chóng ta còng cÇn xem xÐt c¸c nhµ kinh tÕ häc, c¸c häc gi¶ trong mçi thêi kú ®· ®Ò cËp vµ ph©n tÝch TMQT ®Ó ®-a ra nh÷ng h-íng vËn dông c¸c lý luËn vÒ TMQT trong thùc tiÔn chÝnh s¸ch quèc gia vÒ ngo¹i th-¬ng nh- thÕ nµo. * Tr-íc hÕt, lµ t- t-ëng cña chñ nghÜa träng th-¬ng. T- t-ëng träng th-¬ng xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn ë Ch©u ¢u tõ gi÷a thÕ kû XV, XVI, thÞnh hµnh suèt thÕ kû XVII, tån t¹i ®Õn gi÷a thÕ kû XVIII. C¸c nhµ träng th-¬ng cho r»ng chØ cã vµng b¹c lµ th-íc ®o thÓ hiÖn sù giµu cã cña mét quèc gia vµ do vËy mçi n-íc muèn ®¹t ®-îc sù thÞnh v-îng ph¶i lµm sao gia t¨ng ®-îc khèi l-îng vµng b¹c tÝch tr÷ th«ng qua viÖc ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng vµ mçi quèc gia chØ cã thÓ thu ®-îc lîi Ých tõ ngo¹i th-¬ng nÕu gi¸ trÞ cña xuÊt khÈu lín h¬n gi¸ trÞ cña nhËp khÈu. §-îc lîi lµ v× thanùgk d- cña xuÊt khÈu so víi nhËp khÈu ®-îc thanh to¸n b»ng vµng, b¹c, mµ chÝnh nã biÓu hiÖn cña sù giµu cã. §èi víi mét quèc gia kh«ng cã má vµng hay má b¹c chØ cßn c¸ch duy nhÊt lµ tr«ng cËy vµo ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng. Nh- vËy xuÊt khÈu lµ cã lîi vµ nhËp khÈu lµ cã h¹i cho lîi Ých quèc gia. C¸c nhµ träng th-¬ng cho r»ng chÝnh phñ ph¶i tham gia trùc tiÕp vµo viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c n-íc ®Ó ®¹t ®-îc sù gia t¨ng cña c¶i cña mçi n-íc. ViÖc trùc tiÕp tham gia nµy theo hai c¸ch: trùc tiÕp tæ chøc xuÊt khÈu vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu. Tõ ®ã ®i tíi chÝnh s¸ch lµ ph¶i t¨ng c-êng xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu. §Õn giai ®o¹n cuèi, tr-êng ph¸i träng th-¬ng cã thay ®æi vµ cho r»ng cã thÓ t¨ng c-êng më réng nhËp khÈu nÕu nh- qua ®ã thóc ®Èy xuÊt khÈu nhiÒu h¬n n÷a. MÆc dï cã néi dung rÊt s¬ khai vµ cßn chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè ®¬n gi¶n, phiÕn diÖn vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng, song ®ã lµ t- t-ëng ®Çu tiªn cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t- s¶n cæ ®iÓn nghiªn cøu vÒ hiÖn t-îng vµ lîi Ých cña ngo¹i th-¬ng. Lý luËn cña tr-êng ph¸i träng th-¬ng lµ mét b-íc tiÕn ®¸ng kÓ trong t- t-ëng vÒ kinh tÕ häc. ý nghÜa tÝch cùc cña t- t-ëng nµy ®èi lËp víi t- t-ëng phong kiÕn lóc bÊy giê lµ coi träng kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. Ngoµi ra nã ®· ®¸nh gi¸ ®-îc tÇm quan träng cña xuÊt khÈu vµ 3 vai trß cña chÝnh phñ trong viÖc thóc ®Èy xuÊt khÈu, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng XNK ®Ó ®¹t c¸n c©n th-¬ng m¹i thÆng d- th«ng qua c¸c c«ng cô thuÕ quan, b¶o hé mËu dÞch trong n-íc... Nh÷ng t- t-ëng nµy ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc më réng ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ vµ lµm c¬ së lý luËn h×nh thµnh chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i quèc tÕ cña nhiÒu quèc gia. *Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi cña Adam Smith N¨m 1776, trong t¸c phÈm "Cña c¶i cña c¸c d©n téc", A.Smith ®· phª ph¸n quan niÖm coi vµng ®ång nghÜa víi cña c¶i. ¤ng xuÊt ph¸t tõ mét ch©n lý ®¬n gi¶n lµ trong th-¬ng m¹i quèc tÕ c¸c bªn tham gia ®Òu ph¶i cã lîi v× nÕu chØ cã quèc gia nµy cã lîi mµ quèc gia gia kh¸c l¹i bÞ thiÖt th× quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a hä víi nhau sÏ kh«ng tån t¹i. Tõ ®ã «ng ®-a ra lý thuyÕt cho r»ng th-¬ng m¹i gi÷a hai n-íc víi nhau lµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña c¶ hai bªn dùa trªn c¬ së lîi thÕ tuyÖt ®èi cña tõng n-íc . Theo Adam Smith, søc m¹nh lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng lµ do sù tù do trao ®æi gi÷a c¸c quèc gia, do ®ã mçi quèc gia cÇn chuyªn m«n vµo nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã lîi thÕ tuyÖt ®èi. Mét hµng ho¸ ®-îc coi lµ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi khi chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh theo giê c«ng lao ®éng quy chuÈn ®Ó s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ hµng ho¸ ®ã ph¶i thÊp h¬n n-íc kh¸c. Do vËy c¸c quèc gia, c¸c c«ng ty cã thÓ ®¹t ®-îc lîi Ých lín h¬n th«ng qua sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ nÕu quèc gia ®ã biÕt tËp trung vµo viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi, ®ång thêi biÕt tiÕn hµnh nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ kÐm lîi thÕ tuyÖt ®èi. Nh- vËy ®iÒu then chèt trong lËp luËn vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi lµ sù so s¸nh chi phÝ s¶n xuÊt cña tõng mÆt hµng gi÷a c¸c quèc gia. A.smith vµ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn theo tr-êng ph¸i cña «ng ®Òu tin t-ëng r»ng, tÊt c¶ mäi quèc gia ®Òu cã lîi Ých tõ ngo¹i th-¬ng vµ ®· ñng hé m¹nh mÏ tù do kinh doanh, h¹n chÕ tèi ®a sù can thiÖp cña chÝnh phñ vµo ho¹t ®éng kinh doanh nãi chung, trong ®ã cã XNK. ¤ng cho r»ng ngo¹i th-¬ng tù do lµ nguyªn nh©n lµm cho nguån tµi nguyªn cña thÕ giíi ®-îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt vµ phóc lîi quèc tÕ nãi chung sÏ ®¹t ®-îc ë møc tèi ®a. Còng theo häc thuyÕt cña A.Smith, lîi thÕ tuyÖt ®èi ®-îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vÒ ®Þa lý, khÝ hËu vµ kü n¨ng tay nghÒ chØ n-íc ®ã míi cã mµ th«i, vÒ tay nghÒ lµ nguyªn nh©n cña mËu dÞch quèc tÕ vµ quyÕt ®Þnh c¬ cÊu cña mËu dÞch quèc tÕ. Tuy vËy kh¸c víi t- t-ëng träng th-¬ng ®· tuyÖt ®èi ho¸ qu¸ møc vai trß cña ngo¹i th-¬ng, Adam Smith cho r»ng ngo¹i th-¬ng cã vai trß rÊt l¬n nh-ng kh«ng ph¶i lµ nguån gèc duy nhÊt cña sù giµu cã. Sù giµu cã lµ do c«ng nghiÖp, tøc lµ do ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®em l¹i chø kh«ng ph¶i do ho¹t ®éng l-u th«ng. Theo «ng, ho¹t ®éng kinh tÕ (bao gåm c¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ l-u th«ng) ph¶i ®-îc tiÕn hµnh mét c¸ch tù do, do quan hÖ cung cÇu vµ biÕn ®éng gi¸ c¶ thÞ tr-êng quy ®Þnh. S¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh- thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai? §ã lµ nh÷ng c©u hái cÇn ®-îc gi¶i quyÕt ë thÞ tr-êng. * Lý thuyÕt lîi thÕ t-¬ng ®èi (lîi thÕ so s¸nh) Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi trªn ®©y cña Adam Smith cho thÊy mét n-íc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi so víi n-íc kh¸c vÒ mét lo¹i hµng ho¸, n-íc ®ã sÏ thu ®-îc lîi Ých tõ ngo¹i th-¬ng, nÕu chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt theo lîi thÕ tuyÖt ®èi. Tuy nhiªn chØ dùa vµo lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt .èi th× kh«ng gi¶i thÝch ®-îc v× sao mét n-íc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi h¬n h¼n so víi n-íc kh¸c, hoÆc mät n-íc kh«ng cã mät lîi thÕ tuyÖt ®èi nµo vÉn cã thÓ tham gia vµ thu lîi trong qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn m¹nh c¸c ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi vµ còng ®Ó tr¶ lêi cho c©u hái trªn, n¨m 1817, trong tÊc phÈm næi tiÕng cña m×nh "Nh÷ng nguyªn lý cña kinh tÕ chÝnh trÞ", nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn ng-êi Anh David Ricardo ®· ®-a ra lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh nh»m gi¶i thÝch tæng qu¸t, chÝnh x¸c h¬n vÒ sù xuÊt hiÖn lîi Ých trong th-¬ng m¹i quèc tÕ. 4 C¬ së cña lý thyÕt nµy chÝnh lµ luËn ®iÓm cña D.Ricardo vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c n-íc kh«ng chØ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tay nghÒ mµ cßn vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nãi chung. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ vÒ nguyªn t¾c, bÊt kú quèc gia nµo còng cã thÓ t×m thÊy sù kh¸c biÖt nµy vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh dï cã hay kh«ng lîi thÕ vÒ tù nhiªn, khÝ hËu, tay nghÒ. D.Ricardo cho r»ng, trªn thùc tÕ lîi thÕ tuyÖt ®èi cu¶ mçi quèc gia kh«ng cã nhiÒu, h¬n n÷a thùc tÕ cho thÊy lµ phÇn lín c¸c quèc gia tiÕn hµnh bu«n b¸n víi nhau kh«ng chØ ë nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ tuþÖt ®èi mµ cßn ®èi víi c¶ nh÷ng mÆt hµng dùa trªn lîi thÕ t-¬ng ®èi. Theo «ng mäi n-íc ®Òu cã lîi khi tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ trªn c¬ së khai th¸c lîi thÕ t-¬ng ®èi, ngo¹i th-¬ng cho phÐp më réng kh¶ n¨ng tiªu dïng cña mét n-íc. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt mét sè lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh cña m×nh ®Ó ®æi lÊy hµng nhËp khÈu cña c¸c n-íc kh¸c th«ng qua con ®-êng th-¬ng m¹i quèc tÕ v× mçi n-íc ®ã ®Òu cã lîi thÕ so s¸nh nhÊt ®Þnh vÒ mét sè mÆt hµng. Liªn quan ®Õn lîi thÕ so s¸nh cã mét kh¸i niÖm rÊt c¬ b¶n trong kinh tÕ häc ®· ®-îc D.Ricardo ®Ò cËp ®Õn ®ã lµ chi phÝ c¬ héi. Nã lµ chi phÝ bá ra ®Ó sö dông cho mét môc ®Ých nµo ®ã. Nh- vËy cã thÓ kÕt luËn r»ng, mét trong nh÷ng ®iÓm cèt yÕu nhÊt cña lîi thÕ so s¸nh lµ nh÷ng lîi Ých do chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, mÆt kh¸c th-¬ng m¹i quèc tÕ phô thuéc vµo lîi thÕ so s¸nh chø kh«ng ph¶i lµ lîi thÕ tuyÖt ®èi. Lîi thÕ so s¸nh lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®èi víi lîi Ých cña th-¬ng m¹i quèc tÕ. Lîi thÕ tuyÖt ®èi cña A.Smith lµ mét tr-êng hîp ®Æc biÖt cña lîi thÕ so s¸nh. VÒ c¬ b¶n, lý thuyÕt cña D.Ricardo kh«ng cã g× kh¸c víi A.smith, nghÜa lµ «ng ñng hé tù do ho¸ XNK, khuyÕn c¸o c¸c chÝnh phñ tÝch cùc thóc ®Èy, khuyÕn khÝch tù do ho¸ th-¬ng m¹i quèc tÕ. *.Ph¸t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ t-¬ng ®èi-M« h×nh Hechscher-Ohlin Lý thuyÕt lîi thÕ t-¬ng ®èi cña D.Ricardo sang ®Çu thÕ kû XX, sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®· thÓ hiÖn nh÷ng h¹n chÕ cña nã. Lîi thÕ do ®©u mµ cã? V× sao c¸c n-íc kh¸c nhau l¹i cã phÝ c¬ héi kh¸c nhau?...Lý thuyÕt lîi thÕ t-¬ng ®èi cña D.Ricardo ®· kh«ng gi¶i thÝch ®-îc nh÷ng vÊn ®Ò trªn. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ nµy, hai nhµ kinh tÕ häc Thuþ §iÓn: Eli Hecksher (1879-1852) vµ B.Ohlin(1899-1979) trong t²c phÈm: “Th­¬ng m³i liªn khu vøc v¯ quèc tÕ”, xuÊt b°n n¨m 1933 ®± ph²t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ t-¬ng ®èi cña D.Ricardo thªm mét b-íc b»ng viÖc ®-a ra m« h×nh H-O (tªn viÕt t¾t cña hai «ng) ®Ó tr×nh bµy lý thuyÕt -u ®·i vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã (hay lý thuyÕt H-O). Lý thuyÕt nµy ®· gi¶i thÝch hiÖn t-îng TMQT lµ do trong mét nÒn kinh tÕ më cöa, mçi n-íc ®Òu h-íng tíi chuyªn m«n ho¸ c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ cho phÐp sö dông nhiÒu yÕu tè s¶n xuÊt ®èi víi n-íc ®ã lµ thuËn lîi nhÊt. Nãi c¸ch kh¸c, theo lý thuyÕt H-O, mét sè n-íc cã lîi thÕ so s¸nh h¬n trong viÖc xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm hµng ho¸ cña m×nh lµ do viÖc s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm hµng ho¸ ®ã ®É sö dông ®-îc nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt mµ n-íc ®ã ®-îc -u ®·i h¬n so víi n-íc kh¸c. ChÝnh sù -u ®·i vÒ c¸c lîi thÕ tù nhiªn cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nµy (bao gåm: vèn, lao ®éng, tµi nguyªn, ®Êt ®ai, khÝ hËu...) ®· khiÕn cho mét sè n-íc cã chi phÝ c¬ héi thÊp h¬n (so víi viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ kh¸c) trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Nh- vËy c¬ së lý luËn cña lý thuyÕt H-O vÉn chÝnh lµ dùa vµo lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña Ricardo nh-ng ë tr×nh ®é cao h¬n lµ ®· x¸c ®Þnh ®-îc nguån gèc cña lîi thÕ so s¸nh chÝnh lµ sù -u ®·i vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (c¸c nguån lùc s¶n xuÊt ). Vµ do vËy, lý thuyÕt H-O cßn ®­îc gäi l¯ “lý thuyÕt lîi thÕ so s²nh c²c nguån løc s°n xuÊt vèn cã”. ThuyÕt n¯y ®± kÕ thôa v¯ ph²t triÓn mét c¸ch logic c¸c yÕu tè khoa häc trong lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña Ricardo vµ c¸c lý thuyÕt cæ ®iÓn tr-íc ®ã vÒ TMQT. 5 Tuy cßn cã nh÷ng khiÕm khuyÕt lý luËn tr-íc thùc tiÔn ph¸t triÓn phøc t¹p cña TMQT ngµy nay, song quy luËt H-O vÉn lµ quy luËt chi phèi ®éng th¸i ph¸t triÓn cña TMQT vµ ®-îc nhiÒu quèc gia vËn dông trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch TMQT. Sù lùa chän c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu phï hîp víi c¸c lîi thÕ so s¸nh vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã theo thuyÕt H-O sÏ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ nhanh chãng héi nhËp vµo sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c TMQT, vµ trªn c¬ së lîi Ých th-¬ng m¹i thu ®-îc sÏ thóc ®Èy nhanh sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë nh÷ng n-íc nµy. *. ThuyÕt chu kú sèng s¶n phÈm ThuyÕt chu kú sèng s¶n phÈm do K.Verum ®Ò x-íng n¨m 1966, sau ®ã ®-îc nhiÒu häc gi¶ ph¸t triÓn vµ øng dông trong nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã lý thuyÕt TMQT. Néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt nµy nh- sau: rÊt nhiÒu s¶n phÈm ph¶i tr¶i qua mét chu kú sèng bao gåm bèn giai ®o¹n: giíi thiÖu; ph¸t triÓn; chÝn muåi vµ suy tho¸i. §Ó kÐo dµi chu kú sèng cña mét s¶n phÈm, xÐt trªn quy m« thÞ tr-êng thÕ giíi, c¸c h·ng th-êng hay thay ®æi ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt, më réng s¶n xuÊt sang khu vùc thÞ tr-êng kh¸c tuú thuéc vµo tõng giai ®o¹n cña chu kú sèng. KÕt qu¶ lµ t¹o nªn quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia vÒ s¶n phÈm ®ã vµ quan hÖ nµy thay ®æi tuú theo c¸c giai ®o¹n cña chu kú: Giai ®o¹n giíi thiÖu: v× lµ s¶n phÈm míi, cßn s¶n xuÊt ®éc quyÒn nªn gi¸ cao, s¶n l-îng tiªu thô Ýt, chñ yÕu ë n-íc ph¸t minh ra s¶n phÈm. Giai ®o¹n ph¸t triÓn: s¶n l-îng s¶n xuÊt vµ tiªu thô t¨ng m¹nh, nhiÒu nhµ s¶n xuÊt cïng tham gia s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm t-¬ng tù, c¹nh tranh t¨ng; nhµ s¶n xuÊt míi b¾t ®Çu xuÊt khÈu s¶n phÈm sau t×m c¸ch di chuyÓn ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt sang c¸c quèc gia gÇn gòi vÒ møc sèng vµ v¨n ho¸. Giai ®o¹n chÝn muåi: s¶n phÈm c¹nh tranh m¹nh, gi¸ h¹, thÞ phÇn gi¶m, gi¸ gi¶m. Sau khi c¶i tiÕn thay ®æi mÉu m·, kiÓu d¸ng, nhµ s¶n xuÊt t×m c¸ch míi ®Çugiíi thiÖu, ph¸t triÓn thÞ tr-êng sau di chuûen ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt sang c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn h¬n. Giai ®o¹n suy tho¸i: s¶n phÈm ®· l·o ho¸, chñ yÕu chØ cßn thÞ tr-êng ë nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn. Trong giai ®o¹n nµy cã hiÖn t-îng xuÊt khÈu ng-îc s¶n phÈm vÒ c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn do mét bé phËn d©n c- vÉn cßn cã nhu cÇu vÒ s¶n phÈm. *.ThuyÕt b¶o hé hîp lý Ng-îc l¹i víi trµo l-u cña c¸c häc thuyÕt ñng hé tù do ho¸ th-¬ng m¹i, thuyÕt bo¶ hé víi nhiÒu biÕn t-íng kh¸c nhau ®-îc ph¸t triÓn vµ vËn dông trong chÝnh s¸ch TMQT cña mét sè quèc gia trong ®ã cã Mü, §øc (cuèi thÕ kû XIX) vµ nhiÒu n-íc ®ang ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ nh- Hµn Quèc, Brazin...(gi÷a thÕ kû XX). T- t-ëng c¬ b¶n cña thuyÕt nµy lµ nÕu ¸p dông chÝnh s¸ch tù do ho² th­¬ng m³i cã nhiÒu ng¯nh s°n xuÊt ®­îc gäi l¯ “ng¯nh c«ng nghiÖp non trΔ cÇn thiÕt ph¶i duy tr× nh-ng cã nuy c¬ bÞ tiªu diÖt tr-íc sù c¹nh tranh cña hµng ho¸ n-íc ngoµi, do ®ã cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ c¸c ngµnh s¶n xuÊt nµy. §¹i diÖn cña thuyÕt nµy lµ A.Hamilton (Mü) tõng ®Ò xuÊt vµ ®-îc ¸p dông thµnh c«ng chÝnh s¸ch b¶o hé mét sè ngµnh c«ng nghiÖp miÒn b¾c n-íc Mü (cuèi thÕ kû XIX); F.List víi chÝnh s¸ch b¶o nhé ngµnh c«ng nghiÖp §øc còng vµo cuèi thÕ kû XIX. VÒ sau, thuyÕt b¶o hé ®-îc ph¸t triÓn bëi nhiÒu nhµ khoa häc nh- Hirofumi Ito Akamasu, Wanatabe (NhËt B°n), Kurnets (Mü) víi m« h×nh “Chuçi thay ®æi cÊu tròc”, theo ®ã trong ®iÒu kiÖn c«ng nghiÖp ho¸, nhiÒu s¶n phÈm míi ®Çu ®-îc nhËp khÈu, sau ®ã ®-îc tæ chøc thay thÕ nhËp khÈu víi sù b¶o hé nhÊt ®Þnh vµ cuèi cïng l¹i ®-îc xuÊt khÈu trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh. Nh- vËy, cho ®Õn nay cã kh¸ nhiÒu häc thuyÕt vÒ TMQT ®· ®-îc ®Ò xuÊt, ph¸t triÓn vµ øng dông. Tuy nhiªn ch-a cã mét lý thuyÕt nµo ®ñ møc hoµn chØnh ®Ó cã thÓ dùa vµo ®ã ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn l-îc vµ chÝnh s¸ch XNK cña quèc gia. H¬n n÷a mét sè 6 häc thuyÕt hoÆc chØ ®-a ra m« h×nh chÝnh s¸ch trong ®iÒu kiÖn tÜnh, ch-a khai th¸c c¸c yÕu tè ®éng cña b¶n th©n ho¹t ®éng kinh tÕ, hoÆc chØ ®-îc lý luËn víi nh÷ng m« h×nh phøc t¹p. Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt dï Ýt hay nhiÒu vÉn cßn chç ®øng trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i vµ cÇn ph¶i nghiªn cøu vËn chóng. Ngµy nay c¸c lý luËn gia hiÖn ®¹i vÒ TMQT trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c häc thuyÕt TMQT ®· ®-a ra c¸c quan ®iÓm, c¸c lý thuyÕt kh¸c nhau vÒ TMQT víi 3 tr-êng ph¸i chÝnh: tr-êng ph¸i thø nhÊt ñng hé tù do mËu dÞch vµ cã c¸c tªn gäi biÕn t-íng nh- më cöa, tù do ho¸ ngo¹i th-¬ng, h-íng vµo xuÊt khÈu. Tr-êng ph¸i thø ñng hé b¶o hé mËu dÞch vµ cã tªn gäi biÕn t-íng nh- ®ãng cöa thay thÕ nhËp khÈu, m« h×nh ®µn ngçng trêi. Tr-êng ph¸i thø ba kÕt hîp 2 kiÓu chÝnh s¸ch trªn víi liÒu l-îng kh¸c nhau. II. B¶n chÊt vµ c¸c h×nh thøc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Nh- vËy, ho¹t ®éng th-¬ng m¹i ph¸t triÓn tíi ngµy nay cã ph¹m vi rÊt lín vµ ®a d¹ng, tõ ho¹t ®éng th-¬ng m¹i trong n-íc tíi ph¹m vi khu vùc vµ quèc tÕ vµ cã rÊt nhiÒu h×nh thøc ®Ó thùc hiÖn nã. §· cã rÊt nhiÒu t- t-ëng kh¸c nhau bµn vÒ TMQT, c¶ t- t-ëng ph¶n ®èi vµ cã c¶ nh÷ng t- t-ëng ñng hé nã nhiÖt t×nh. Vµ c¸i g× ®· lµ quy luËt th× tÊt yÕu nã ph¶i diÔn ra, ngµy nay, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ d-êng nh- lµ mét xu thÕ tÊt yÕu. Mµ nh- vËy, mçi quèc gia, ®Ó ®¶m b¶o ®-îc lîi Ých cña m×nh th× ph¶i nghiªn cøu trªn c¬ së ,c¨n cø lý luËn vµ c¶ thùc tiÔn vÒ TMQT ®Ó n¾m lÊy c¸i b¶n chÊt, vµ nh÷ng t¸c ®éng cña xu h-íng nµy nh- thÕ nµo…th× míi cã thÓ cã nh÷ng chiÕn l-îc, chÝnh s¸ch héi nhËp hîp lý nhÊt ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho quèc gia, ®ång thêi gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi trong tiÕn tr×nh héi nhËp. 1.Kh¸i niÖm Héi nhËp kinh tÕ lµ sù g¾n kÕt nÒn kinh tÕ cña mét n-íc vµo c¸c tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu, trong ®ã c¸c thµnh viªn quan hÖ víi nhau theo c¸c nguyªn t¾c, quy ®Þnh chung. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· xuÊt hiÖn c¸c tæ chøc nh- Liªn Minh Ch©u ¢u, Héi ®ång t-¬ng trî kinh tÕ (SEV), HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i (GATT). Tõ nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y, tiÕn tr×nh nµy ph¸t triÓn m¹nh cïng víi xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, thÓ hiÖn ë sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu tæ chøc kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu. Tr-íc kia, kh¸i niÖm héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ chØ ®-îc hiÓu ®¬n thuÇn lµ nh÷ng ho¹t ®éng gi¶m thuÕ, më réng thÞ tr-êng. Ch¼ng h¹n, HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i (GATT) suèt 38 n¨m rßng, qua 7 vßng ®µm ph¸n còng chØ tËp trung vµo viÖc gi¶m thuÕ. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy nay ®-îc hiÓu lµ viÖc mét quèc gia thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ më, tham gia c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ-tµi chÝnh quèc tÕ, thùc hiÖn tù do ho¸ vµ thuËn lîi ho¸ th-¬ng m¹i, ®Çu t- bao gåm c¸c lÜnh vùc: -§µm ph¸n c¾t gi¶m thuÕ quan, tiÕn tíi thùc hiÖn thuÕ suÊt b»ng 0 ®èi víi hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu ; -Gi¶m thiÓu, tiÕn tíi lo¹i bá c¸c hµng rµo phi thuÕ quan g©y c¶n trë ®èi víi ho¹t ®éng th-¬ng m¹i. Nh÷ng biÖn ph¸p phi thuÕ phæ th«ng (nh- giÊy phÐp, tiªu chuÈn chÊt l-îng, vÖ sinh kiÓm dÞch...) cÇn ®-îc chuÈn mùc ho¸ theo c¸c quy ®Þnh chung cña WTO hoÆc¸c c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vµ khu vùc kh¸c; -Gi¶m thiÓu c¸c h¹n chÕ ®èi víi th-¬ng m¹i, dÞch vô, tøc lµ tù do ho¸ hiÖn nay cã kho¶ng 12 nhãm dÞch vô ®-îc ®-a vµo ®µm ph¸n, tõ dÞch vô t- vÊn gi¸o dôc, tin häc ®Õn c¸c dÞch vô tµi chÝnh, ng©n hµng, viÔn th«ng, giao th«ng vËn t¶i...; -Gi¶m thiÓu c¸c h¹n chÕ ®èi víi ®Çu t- ®Ó më ®-êng h¬n n÷a cho tù do ho¸ th-¬ng m¹i ; -§iÒu chØnh chÝnh s¸ch qu¶n lý th-¬ng m¹i theo nh÷ng quy t¾c vµ luËt ch¬i chung quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn giao dÞch th-¬ng m¹i , nh- thñ tôc h¶i 7 quan, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, chÝnh s¸ch c¹nh tranh ...T¹i c¸c diÔn ®µn quèc tÕ vµ khu vùc hiÖn nay, viÖc ®iÒu chØnh vµ hµi hoµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh liªn quan ®Õn giao dÞch th-¬ng m¹i ®-îc gäi lµ ho¹t ®éng thuËn lîi ho¸ th-¬ng m¹i; -TriÓn khai c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi nh»m n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c n-íc trong qu¸ tr×nh héi nhËp. Nh- vËy, cã thÓ thÊy vÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trong bèi c¶nh hiÖn nay kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ giíi h¹n trong ph¹m vi c¾t gi¶m thuÕ quan mµ ®· ®-îc më réng cho tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch kinh tÕ-th-¬ng m¹i, nh»m môc tiªu më réng thÞ tr-êng cho hµng ho¸ vµ dÞch vô, lo¹i bá c¸c rµo c¶n h÷u h×nh vµ v« h×nh ®èi víi trao ®æi th-¬ng m¹i quèc tÕ. 2.TÝnh tÊt yÕu Hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia xuÊt hiÖn khi lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh. Ban ®Çu chØ lµ nh÷ng h×nh thøc bu«n b¸n song ph-¬ng, sau ®ã më réng, ph¸t triÓn d-íi d¹ng liªn kÕt s¶n xuÊt kinh doanh. Trong thêi ®¹i ngµy nay, lùc l-îng s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ th«ng tin ®· vµ ®ang ph¸t triÓn víi mét tèc ®é nhanh chãng ch-a tõng thÊy. T×nh h×nh ®ã võa ®Æt ra yªu cÇu võa t¹o ra kh¶ n¨ng tæ chøc l¹i thÞ tr-êng trong ph¹m vi toµn cÇu. C¸c quèc gia ngµy cµng cã nhiÒu mèi quan hÖ phô thuéc nhau h¬n, cÇn sù bæ trî cho nhau, ®Æc biÖt lµ c¸c mèi quan hÖ vÒ kinh tÕ th-¬ng m¹i còng nh- ®Çu t- vµ c¸c mèi quan hÖ kh¸c nh- m«i tr-êng, d©n sè…ChÝnh ®©y lµ nh÷ng c¨n cø thùc tÕ ®Ó ®i tíi c¸i ®Ých cuèi cïng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ h-íng tíi ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu thèng nhÊt kh«ng cßn biªn giíi quèc gia vÒ kinh tÕ Êy. Cô thÓ nh÷ng c¨n cø ®ã lµ: (1) Mçi quèc gia dï ë tr×nh ®é ph¸t triÓn ®Õn ®©u còng t×m thÊy lîi Ých cho m×nh khi tham gia h«Þ nhËp quèc tÕ. §èi víi c¸c n-íc ph¸t triÓn hä cã thÓ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng th-¬ng m¹i, ®Çu t- vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ ra n-íc ngoµi, më r«ng quy m« s¶n xuÊt, tËn dông vµ khai th¸c ®-îc c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi nh- tµi nguyªn, lao ®éng vµ thÞ tr-êng…còng nh- gia t¨ng c¸c ¶nh h-ëng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña m×nh trªn tr-êng quèc tÕ. Cßn ®èi víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn Cã thÓ nãi nhu cÇu tæ chøc l¹i thÞ tr-êng thÕ giíi tr-íc hÕt b¾t nguån tõ nh÷ng n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, do hä ë thÕ m¹nh nªn hä th-êng ¸p ®Æt c¸c quy t¾c, luËt ch¬i. Bªn c¹nh ®ã, c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn khi tham gi© héi nhËp quèc tÕ võa cã yªu cÇu tù b¶o vÖ, võa cã yªu cÇu ph¸t triÓn nªn còng cÇn ph¶i tham gia vµo ®Ó b¶o vÖ vµ tranh thñ lîi Ých cho m×nh, nhÊt lµ c¸c n-íc ®ang tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Lîi Ých ë ®©y lµ më réng thÞ tr-êng cho hµng ho¸ xuÊt khÈu, tiÕp nhËn vèn, tranh thñ ®-îc kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn th«ng qua ®Çu t- trùc tiÕp, nhê ®ã sÏ t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm, ®¶m b¶o t¨ng tr-ëng kinh tÕ, häc tËp ®-îc tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm qu¶n lý...§©y chÝnh lµ lý do ®Çu tiªn mµ mét quèc gia héi nhËp quèc tÕ . (2).Mét nÒn c«ng nghÖ toµn cÇu ®ang xuÊt hiÖn: NÒn c«ng nghÖ c¬ khÝ vÒ c¬ b¶n vÉn lµ mét nÒn c«ng nghÖ cã tÝnh quèc gia, v× nã lu«n ph¶i lÊy thÞ tr-êng trong lµm chÝnh, mét khi chi phÝ vËn chuyÓn, liªn l¹c cßn qu¸ ®¾t ®á th× viÖc s¶n xuÊt, vËn chuyÓn, tiªu thô c¸c lo¹i hµng ho¸ ë thÞ tr-êng bªn ngoµi lu«n cã nhiÒu rñi ro bÊt tr¾c vµ cã lîi thÕ so s¸nh h¹n chÕ. Nh-ng trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y c«ng nghÖ th«ng tin vµ vËn t¶i ®· cã nh÷ng tiÕn bé v-ît bËc, ®· lµm gi¶m chi phÝ vËn t¶i quèc tÕ xuèng c¶ chôc lÇn vµ gi¶m chi phÝ liªn l¹c viÔn th«ng xuèng tíi vµi tr¨m lÇn. TiÕn bé c«ng nghÖ nµy ®· cã t¸c ®éng cùc kú quan träng ®Õn toµn bé c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, nã ®· biÕn c¸c c«ng nghÖ cã tÝnh quèc gia thµnh c«ng nghÖ toµn cÇu. Ta cã thÓ nªu ra mét vÝ dô vÒ c«ng nghÖ may mÆc. Mét c¸i m¸y may dï cã hiÖn ®¹i còng chØ cã thÓ lµm ra quÇn ¸o b¸n trong mét ®Þa ph-¬ng hay mét quèc gia, vµ cã thÓ v-¬n tíi mét vµi n-íc gÇn gòi, chóng kh«ng thÓ ®-îc b¸n ë c¸c thÞ tr-êng xa x«i v× chi phÝ vËn t¶i vµ liªn l¹c cao lµm mÊt hÕt lîi 8 thÕ so s¸nh. Nh-ng nhê cã tiÕn bé trong c«ng nghÖ liªn l¹c vµ vËn t¶i nªn c«ng ty NIKE chØ n¾m hai kh©u: s¸ng t¹o, thiÕt kÕ mÉu m· vµ ph©n phèi toµn cÇu (cßn s¶n xuÊt do c¸c c«ng ty ë nhiÒu n-íc lµm), nh-ng ®· lµm chho c«ng nghÖ may mÆc cã tÝnh toµn cÇu. C¸c c«ng nghÖ s¶n xuÊt xe m¸y, m¸y tÝnh, « t«, m¸y bay...®· ngµy cµng cã tÝnh toµn cÇu s©u réng. TÝnh toµn cÇu nµy ®· thÓ hiÖn ngay tõ kh©u s¶n xuÊt ( ®-îc ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ ë nhiÒu n-íc) ®Õn kh©u ph©n phèi ( tiªu thô trªn toµn cÇu). Nh÷ng c«ng nghÖ ngay tõ khi ra ®êi ®· cã tÝnh toµn cÇu nh- c«ng nghÖ vÖ tinh viÔn th«ng...®ang b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. ChÝnh c«ng nghÖ toµn cÇu nµy lµ c¬ së quan träng ®Æt nÒn mãng cho sù ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Nhê cã c«ng nghÖ toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn, sù hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia, c¸c tËp ®oµn kinh doanh cã thÓ më réng tõ s¶n xuÊt ®Õn ph©n phèi trªn ph¹m vi toµn cÇu, nh÷ng quan hÖ nµy tuú thuéc lÉn nhau cïng cã lîi ph¸t triÓn. . (3). C¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ngµy cµng ph¸t triÓn: Mét nÒn c«ng nghÖ toµn cÇu xuÊt hiÖn ®· lµ c¬ së cho c¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ph¸t triÓn. §Çu tiªn lµ c¸c quan hÖ th-¬ng m¹i. Chi phÝ vËn t¶i liªn l¹c cµng gi¶m ®i, th× kh¶ n¨ng b¸n hµng ®i c¸c thÞ tr-êng xa cµng t¨ng lªn, th-¬ng m¹i toµn cÇu cµng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn. §ång thêi víi qu¸ tr×nh ph©n c«ng, chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cµng cã thÓ diÔn ra g÷a c¸c quèc gia vµ ch©u lôc. C¸c linh kiÖn cña m¸y bay Boing, cña « t«, cña m¸y tÝnh...®· cã thÓ ®-îc s¶n xuÊt ë hµng chôc n-íc kh¸c nhau. C¸c quan hÖ s¶n xuÊt, th-¬ng m¹i cã tÝnh toµn cÇu, ®· kÐo theo c¸c dßng tiÒn tÖ, vèn, dÞch vô...vËn ®éng trªn ph¹m vi toµn cÇu. C«ng nghÖ th«ng tin ®· lµm cho c¸c dßng vËn ®éng nµy thªm ch«i chÈy. Ngµy nay l-îng bu«n b¸n tiÒn tÖ toµn cÇu mét ngµy ®· v-ît qu¸ 1500 tû USD. Th-ng m¹i ®iÖn tö xuÊt hiÖn v¬i kim ng¹ch ngµy cµng t¨ng vµ ®ang trë thµnh mét lo¹i h×nh bu«n b¸n toµn cÇu ®Çy triÓn väng. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ toµn cÇu vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ®ang ngµy cµng xung ®ét víi c¸c thÓ chÕ quèc gia, víi c¸c rµo c¶n quèc gia. Sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ®ang x©m nhËp qua biªn giíi c¸c quèc gia. B-íc vµo thËp kû 90 c¸c rµo c¶n nµy ®· bÞ ph¸ vì ë c¸c quèc gia trong Liªn Minh Ch©u ¢u, vµ ë B¾c Mü víi møc ®é thÊp h¬n. c¸c quèc gia ASEAN ®· cam kÕt gi¶m bít rµo c¶n quèc gia. C¸c n-íc thµnh viªn cña tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi còng ®· cam kÕt mét lé tr×nh gi¶m bá hµng rµo nµy...Nh-ng ph¶i thõa nhËn c¸c rµo c¶n nµy vÉn cßn rÊt m¹nh ë nhiÒu n-íc vµ ngay c¶ ë Liªn Minh Ch©u ¢u v¬Ý nh÷ng h×nh thøc biÕn t-íng ®a d¹ng. ChÝnh chóng ®ang c¶n trë qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. (4). Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu, trë nªn bøc xóc vµ cµng ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp toµn cÇu cña c¸c quèc gia: Ng-êi ta cã thÓ kÓ ra ngµy cµng nhiÒu c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu nh-: th-¬ng m¹i, ®Çu t-, tiÒn tÖ, d©n sè, l-¬ng thùc, n¨ng l-îng, m«i tr-êng...M«i tr-êng toµn cÇu ngµy cµng bÞ ph¸ ho¹i; c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ngµy cµng bÞ c¹n kiÖt; d©n sè thÕ giíi ®ang gia t¨ng nhanh chãng trë thµnh mét th¸ch thøc toµn cÇu; c¸c dßng vèn toµn cÇu vËn ®éng tù do kh«ng cã sù phèi hîp ®iÒu tiÕt ®· lµm n¶y sinh c¸c cuéc khñng ho¶ng liªn tiÕp ë Ch©u ¢u, Ch©u Mü, vµ Ch©u ¸ trong thËp kû 90...CÇn cã sù phèi hîp toµn cÇu ®Ó ®èi phã víi nh÷ng th¸ch thøc ®ã. "Bµn tay h÷u h×nh" cña c¸c chÝnh phñ chØ h÷u hiÖu ë c¸c quèc gia, cßn trªn ph¹m vi toµn cÇu chóng nhiÒu khi l¹i m©u thuÉn ®èi lËp nhau, chø ch-a cã mét "bµn tay h÷u h×nh" chung lµm chøc n¨ng ®iÒu tiÕt toµn cÇu. Ngoµi c¸c c¨n cø trªn ®©y thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn cßn cã thÓ cã nh÷ng c¨n cø kh¸c nh-: chiÕn tranh l¹nh chÊm døt vµo ®Çu thËp kû 90 ®· kÕt thóc sù ®èi ®Çu gi÷a c¸c siªu c-êng, t¹o ra mét thêi kú hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn míi... Víi nh÷ng c¨n cø trªn ®©y, toµn cÇu ho¸ ®ang ph¸t triÓn nh- lµ mét xu h-íng cã tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan víi nh÷ng ®Æc tr-ng chñ yÕu lµ: 9 - C¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan ®ang gi¶m dÇn vµ sÏ bÞ xo¸ bá trong mét t-¬ng lai kh«ng xa theo c¸c cam kÕt quèc tÕ ®a ph-¬ng vµ toµn cÇu, nghÜa lµ c¸c biªn giíi quèc gia vÒ th-¬ng m¹i, ®Çu t- ®ang bÞ dÇn biÕn mÊt-®Êy lµ mét tiÒn ®Ò quan träng tr-íc hÕt cho sù h×nh thµnh mét nÒn kinh tÕ thÕ giíi kh«ng cßn biªn giíi quèc gia. - C¸c c«ng ty cña c¸c quèc gia ngµy cµng cã quyÒn kinh doanh tù do ë mäi quèc gia, trªn c¸c lÜnh vùc ®-îc cam kÕt, kh«ng cã ph©n biÖt ®èi xö. §Æc tr-ng nµy rÊt quan träng, v× dï nh- kh«ng cã c¸c biªn giíi quèc gia vÒ thuÕ quan, nh-ng c¸c c«ng ty kh«ng ®-îc quyÒn kinh doanh tù do trªn ph¹m vi toµn cÇu, th× nÒn kinh tÕ thÕ giíi khã cã thÓ h×nh thµnh ®-îc. §Æc tr-ng nµy thùc chÊt lµ sù xo¸ bá c¸c biªn giíi vÒ ®Çu t-, dÞch vô vµ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c. ChÝnh tõ nh÷ng c¨n cø c¬ së nh- vËy mµ ngµy nay hÇu hÕt c¸c n-íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch héi nhËp. Ngay c¶ nh- Trung Quèc-mét thÞ tr-êng víi 1,2 tû d©n, lín h¬n bÊt cø mét khu vùc mËu dÞch tù do nµo, l¹i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®-îc hÇu hÕt mäi thø, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p nh-ng vÉn kiªn tr× chñ tr-¬ng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi , ®iÒu ®ã thÓ hiÖn th«ng qua viÖc Trung Quèc kiªn tr× ®µm ph¸n gia nhËp WTO trong suèt 14 n¨m. §-¬ng nhiªn ®èi víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, kinh tÕ cßn yÕu kÐm, tr×nh ®é s¶n xuÊt thÊp, doanh nghiÖp cßn bÐ nhá, søc c¹nh tranh thÊp, tr×nh ®é qu¶n lý cßn h¹n chÕ th× héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc kh«ng chØ cã nh÷ng c¬ héi mµ bªn c¹nh ®ã cßn cã nhiÒu khã kh¨n th¸ch thøc lín, nh-ng nÕu cø ®øng ngoµi cuéc th× khã kh¨n, th¸ch thøc cã thÓ sÏ dÇn t¨ng vµ lín h¬n nhiÒu. QuyÕt ®Þnh ®óng ®¾n ®ã lµ chñ ®éng héi nhËp g¾n víi chñ ®éng ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, c¬ chÕ qu¶n lý, c¶i c¸ch hµnh chÝnh...trªn c¬ së ®ã mµ ph¸t huy néi lùc, v-ît qua khã kh¨n th¸ch thøc, khai th¸c triÖt ®Ó c¸c c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n-íc. 3. C¸c h×nh thøc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ C¸c n-íc trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang tham gia vµo tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ d-íi c¸c h×nh thøc phæ biÕn sau: 3.1. Khu vùc mËu dÞch tù do (FTA-Free Trade Area): §Æc tr-ng c¬ b¶n ®ã lµ nh÷ng thµnh viªn tham gia khu vùc mËu dÞch tù do thùc hiÖn gi¶m thiÓu thuÕ quan cho nhau. ViÖc thµnh lËp khu vùc mËu dÞc tù do nh»m thóc ®Èy th-¬ng m¹i gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. Nh÷ng hµng rµo phi thuÕ quan còng ®-îc gi¶m bít hoÆc lo¹i bá hoµn toµn. Hµng ho¸ vµ dÞch vô ®-îc di chuyÓn tù do gi÷a c¸c n-íc. Tuy nhiªn khu vùc mËu dÞch tù do kh«ng quy ®Þnh møc thuÕ quan chung ¸p dông cho nh÷ng n-íc ngoµi khèi , thay vµo ®ã tõng n-íc thµnh viªn vÉn cã thÓ duy tr× chÝnh s¸ch thuÕ quan kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng n-íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn. Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã rÊt nhiÒu khu vùc mËu dÞch tù do, ®ã lµ khu vùc mËu dÞch tù do §«ng Nam ¸ (AFTA), khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA), khu vùc mËu dÞch tù do Trung Mü, HiÖp héi th-¬ng m¹i tù do Mü La tinh (LAFTA)...lµ nh÷ng h×nh thøc cô thÓ cña khu vùc mËu dÞch tù do. ViÖt Nam ®ang tham gia khu vùc mËu dÞch tù do AFTA víi mèc thêi gian hoµn thµnh viÖc gi¶m thuÕ lµ 2006 (0-5%). 3.2.Liªn minh thuÕ quan: Liªn minh thuÕ quan gièng víi khu vùc mËu dÞch tù do vÒ nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n. C¸c n-íc trong liªn minh x©y dùng chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i chung, nh-ng nã cã ®Æc ®iÓm riªng còng nhøc thuÕ quan chung víi c¸c n-íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn. HiÖp ®Þnh chung vÒ th-¬ng m¹i vµ thuÕ quan (GATT) vµ b©y giê lµ Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) lµ h×nh thøc cô thÓ cña lo¹i h×nh liªn kÕt nµy. 3.3. ThÞ tr-êng chung: thÞ tr-êng chung cã nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña Liªn minh thuÕ quan , thÞ tr-êng chung kh«ng cã nh÷ng c¶n trë vÒ th-¬ng m¹i gi÷a c¸c n-íc 10 trong céng ®ång, c¸c n-íc tho¶ thuËn x©y dùng chÝnh s¸ch bu«n b¸nchung víi c¸c n-íc noµi céng ®ång. C¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh- lao ®éng, t- b¶n vµ c«ng nghÖ ®-îc di chuyÓn tù do gi÷a c¸c n-íc. C¸c h¹n chÕ vÒ nhËp c-, xuÊt c- vµ ®Çu t- gi÷a c¸c n-íc bÞ lo¹i bá. C¸c n-íc chuÈn bÞ cho ho¹t ®éng phèi hîp c¸c chÝnh s¸ch vÒ tiÒn tÖ, tµi kho¸ vµ viÖc lµm. 3.4. §ång minh tiÒn tÖ: H×nh thøc liªn kÕt nµy trªn c¬ së c¸c n-íc phèi hîp c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ víi nhau, tho¶ thuËn vÒ dù tr÷ tiÒn tÖ còng nh- ph¸t hµnh ®ång tiÒn tËp thÓ. Trong ®ång minh tiÒn tÖ, c¸c n-íc thèng nhÊt ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng Trung -¬ng, ®ång thêi thèng nhÊt ho¹t ®éng cña c¸c giao dÞch víi c¸c tæ chøc tiÒn tÖ vµ tµi chÝnh quèc tÕ nh- Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng thÕ giíi (WB). 3.5 Liªn minh kinh tÕ: Cho ®Õn nay Liªn minh kinh tÕ ®-îc coi lµ h×nh thøc cao nhÊt cña héi nhËp kinh tÕ. Liªn minh kinh tÕ ®-îc x©y dùng trªn c¬ së c¸c n-íc thµnh viªn thèng nhÊt thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i, tiÒn tÖ, tµi chÝnh vµ mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi chung gi÷a c¸c thµnh viªn víi nhau vµ víi c¸c n-íc ngoµi khèi. NhvËy, ë Liªn minh kinh tÕ, ngoµi viÖc c¸c luång vèn, hµng ho¸, lao ®éng vµ dÞch vô ®-îc tù do l-u th«ng ë thÞ tr-êng chung, c¸c n-íc cßn tiÕn tíi thèng nhÊt c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ-x· héi, sö dông chung mét ®ång tiÒn. Ngµy nay Liªn Minh Ch©u ¢u ®ang ho¹t ®éng theo h-íng nµy. 3.6.DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ: §©y lµ h×nh thøc míi cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 1980 trong bèi c¶nh chñ nghÜa khu vùc cã xu h-íng co côm. Tiªu biÓu cho h×nh thøc nµy lµ DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸-Th¸i B×nh D-¬ng –APEC (ra ®êi 1989) vµ diÔn ®µn hîp t¸c ¸- ¢u –ASEM (ra ®êi 1996). §Æc tr-ng cña c¸c diÔn ®µn nµy lµ tiÕn tr×nh ®èi tho¹i víi nh÷ng nguyªn t¾c linh ho¹t vµ tù nguyÖn ®Ó thùc hiÖn tù do ho¸ vµ thuËn lîi ho¸ th-¬ng m¹i, ®Çu t-, gãp phÇn thóc ®Èy nhanh h¬n tiÕn tr×nh tù do ho¸ trªn b×nh diÖn toµn cÇu. 4.§iÒu kiÖn ra ®êi cu¶ mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc Quy ®Þnh sù ra ®êi cña mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc,cã thÓ bao gåm mét sã c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: -Thø nhÊt,viÖc ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr-êng ®· ph¸t triÓn vµ trë thµnh phæ biÕn ë c¸c quèc gia trong khu vùc. -Thø hai,cã mét søc Ðp bªn ngoµi khu vùc ®ßi hái c¸c quèc gia trong khu vùc ph¶i cã sù phèi hîp vµ thèng nhÊt hµnh ®éng ®Ó ®èi phã víi c¸c thÕ lùc bªn ngoµi. -Thø ba, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia, ®Æc biÖt lµ møc ®é ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc ®· ®¹t tíi møc ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp chÝnh s¸ch, ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ ®ã. -Thø t-, ph¶i cã mét sè n-íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, cã tiÒm lùc kinh tÕ, thÞ tr-êng lín...ë trong hoÆc ngoµi khu vùc lµm chç dùa. C¸c khèi kinh tÕ nh- Liªn minh Ch©u ¢u, B¾c Mü ®· ra ®êi víi sù ph¸t triÓn ®Çy ®ñ bèn ®iÒu kiÖn trªn ®©y. C¸c khèi kinh tÕ cña c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn th-êng ®· ra ®êi víi sù kh«ng ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn trªn: c¬ chÕ thÞ tr-êng kÐm ph¸t triÓn, møc ®é quan hÖ kinh tÕ trong khu vùc yÕu kÐm, trong khu vùc ch-a cã quèc gia cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao,tiÒm lùc lín lµm chç dùa, do c¸c khèi nµy th-êng ph¶i dùa vµo c¸c c-êng quèc bªn ngoµi...ChÝnh sù ch-a chÝn muåi cña c¸c ®iÒu kiÖn trªn ®©y ®· quy ®Þnh tr×nh ®é hîp t¸c kinh tÕ thÊp kÐm cña c¸c khèi kinh tÕ cña c¸c quèc gia kÐm ph¸t triÓn nãi chung. Nh- vËy tr×nh ®é hîp t¸c kinh tÕ cña c¸c khèi kinh tÕ khu vùc kh«ng ph¶i do c¸c quèc gia thµnh viªn muèn mµ ®-îc. Tr×nh ®é ®ã do chÝnh ®iÒu kiÖn cô thrÓ cña quèc gia ®ã quy ®Þnh. 11 5. §iÒu kiÖn mét quèc gia muèn tham gia cã hiÖu qu¶ vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc VÊn ®Ò ®Æt ra lµ mét quèc gia ph¸t triÓn ®Õn møc nµo th× nªn vµ ph¶i tham gia vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc hiÖn ph¶i theo hai h-íng chñ yÕ sau: xuÊt khÈu hµng ho¸, vèn, dÞch vô... ra ngoµi n-íc vµ nhËp khÈu hµng ho¸, kü thuËt, vèn, dÞch vô vµ c¸c lo¹i vµo n-íc m×nh. Mét quèc gia cµng cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu lín, ®Çu t- ra bªn ngoµi lín...,cµng cã kh¶ n¨ng nhËp khÈu lín vµ kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t- tõ n-íc ngoµi vµo lín. Do vËy yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng tham gia vµo hîp t¸c khu vùc còng lín. HiÖn nay mét quèc gia muèn tham gia cã hiÖu qu¶ vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau: - Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr-êng ph¶i ®-îc x¸c lËp vµ t¸c ®éng cã hiÖu qu¶ víi nguyªn t¾c chñ yÕu lµ: gi¸ c¶, l·i suÊt, tû gi¸ do thÞ tr-êng quy ®Þnh; Nhµ n-íc kiÓm so¸t ®-îc l¹m ph¸t vµ duy tr× ®-îc ë møc thÊp h¬n møc ®é t¨ng tr-ëng; huy ®éng vµ ph©n bæ ®-îc c¸c nguån vèn vµo c¸c lÜnh vùc kinh doanh cã hiÖu qu¶ th«ng qua thÞ tr-êng tiÒn tÖ vµ vèn; x¸c lËp ®-îc ph¸p luËt cÇn thiÕt, thÝch hîp vµ th«ng tho¸ng hç trî cho viÖc më cöa...NÕu c¬ chÕ thÞ tr-êng ch-a ®¹t tíi møc ®é trªn, th× ý muèn më cöa ®Êt n-íc héi nhËp vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc vÉn cßn bÞ h¹n chÕ. H-íng më cöa chñ yÕu cña c¸c quèc gia kÐm ph¸t triÓn ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn, do vËy c¬ chÕ thÞ tr-êng ë c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn ®-îc x¸c lËp ®ñ møc thÝch øng víi c¸c thÞ tr-êng ph¸t triÓn, ®ñ møc hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t- vµ kinh doanh cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn. -Thø hai , ph¶i cã c¸c quan hÖ kinh tÕ bÒn v÷ng víi c¸c trung t©m kinh tÕ chñ yÕu cña thÕ giíi nh- Mü, NhËt B¶n vµ Ch©u ¢u. Nh÷ng quan hÖ kinh tÕ bÒn v÷ng nµy sÏ gióp cho mét quèc gia cã thÓ gia nhËp c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ nh- Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), WTO... ChÝnh c¸c mèi quan hÖ nµy lµ gi¸ ®ì cho mét quèc gia muèn tham gia cã hiÖu qu¶ vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc. NÕu mét quèc gia ch-a cã ®-îc nh÷ng mèi quan hÖ cã tÝnh chÊt tiÒn ®Ò trªn ®©y th× khã cã thÓ tham gia vµo c¸c khèi kinh tÕ cã hiÖu qu¶ ®-îc, v× sÏ bÞ lÐp vÕ tr-íc c¸c thµnh viªn kh¸c trong khèi. -Thø ba, quan hÖ gi÷a n-íc ®ã víi c¸c quèc gia trong khu vùc ph¸t triÓn tíi mét møc ®é ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quan hÖ nhiÒu bªn hç trî vµ trë thµnh c¬ së cña sù hîp t¸c vµ trªn c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n ph¶i cã sù trïng hîp vÒ lîi Ých, kÓ c¶ c¸c lîi Ých vÒ chÝnh trÞ. NÕu nh- tr-íc ®ã chØ cã c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ h¹n hÑp víi c¸c quèc gia trong khu vùc, ®ång thêi l¹i cã nh÷ng kh¸c biÖt vµ bÊt ®ång lín vÒ lîi Ých th× sÏ kh«ng tham gia vµo khèi kinh tÕ khu vùc ®-îc. -Thø t-, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®¹t tíi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh. ®Æc biÖt c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i ®-îc chuyÓn dÞch h-íng ngo¹i. NÕu mét n-íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ qu¸ thÊp, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-êi thÊp, b×nh qu©n kim ng¹ch xuÊt khÈu theo ®Çu ng-êi thÊp...th× kh¶ n¨ng tham gia vµo hîp t¸c khu vùc sÏ rÊt h¹n chÕ. §Æc biÖt c¬ cÊu kinh tÕ l¹i chØ h-íng néi th× kh«ng thÓ héi nhËp vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc ®-îc. §-¬ng nhiªn cã thÓ cã c¸c quèc gia kh«ng thÓ héi ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn ®©y, nh-ng vÉn tham gia vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc v× hä ®· nh»m vµo c¸c môc tiªu kh¸c nh- an ninh ch¼ng h¹n. 6. T¸c ®éng cña c¸c khèi kinh tÕ khu vùc trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi Nãi chung, sù h×nh thµnh c¸c khèi kinh tÕ khu vùc ®· cã t¸c ®éng to lín ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi. Nh÷ng t¸c ®éng chñ yÕu cã thÓ kÓ tíi lµ: - Thø nhÊt, thóc ®Èy tù do ho¸ th-¬ng m¹i, ®Çu t- vµ dÞch vô...trong ph¹m vi khu vùc còng nh- lµ gi÷a c¸c khu vùc víi nhau. Møc ®é tù do ho¸ lµ kh¸c nhau nh-ng kh«ng mét khèi kinh tÕ nµo l¹i kh«ng ®Ò cËp chñ tr-¬ng tù do ho¸ nµy. 12 -Thø hai, thóc ®Èy qu¸ tr×nh më cöa thÞ tr-êng c¸c quèc gia, t¹o lËp nh÷ng thÞ tr-êng khu vùc réng lín. -Thø ba, thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi. Liªn minh Ch©u ¢u ra ®êi víi chiÕn l-îc kinh tÕ, an ninh chung ®· lµm söng sèt c¸c c-êng quèc nhMü, NhËt b¶n; hä lo ng¹i Liªn minh Ch©u ¢u ra ®êi sÏ lÊn ¸t vai trß l·nh ®¹o cña Mü, g¹t NhËt B¶n ra khái thÞ tr-êng Ch©u ¢u...Do vËy Mü ®· véi lËp ra khèi kinh tÕ B¾c Mü; NhËt B¶n ®· hèi thóc DiÔn ®µn kinh tÕ Ch©u ¸-Th¸i B×nh D-¬ng ho¹t ®éng. Nh÷ng diÔn biÕn trªn ®©y ®· t¹o ra mét t×nh h×nh míi lµ: c¸c quèc gia héi nhËp quèc tÕ kh«ng chØ b»ng søc m¹nh cña m×nh mµ b»ng c¶ søc m¹nh cña c¶ mét khèi kinh tÕ . C¸c khèi kinh tÕ cã thÓ ®Þnh ra nh÷ng nguyªn t¾c, chÝnh s¸ch, luËt lÖ... ®Ó xö lý c¸c bÊt ®ång gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn mét c¸ch tèt h¬n tr-íc. Mét thÞ tr-êng réng lín, mét chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, c«ng nghÖ, thÞ tr-êng...thèng nhÊt sÏ gióp cho c¸c quèc gia thµnh viªn tiÕt kiÖm ®-îc mét kho¶n chi phÝ, t¹o ra mét m«i tr-êng kinh doanh hiÖu qu¶ h¬n cho c¸c c«ng ty; c¸c khèi kinh tÕ sÏ trë thµnh nh÷ng ®èi t¸c kinh tÕ hïng m¹nh cã søc c¹nh tranh lín trªn thÞ tr-êng quèc tÕ; ®ång thêi nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu kh«ng chØ do hµng chôc quèc gia gi¶i quyÕt mét c¸ch khã kh¨n mµ chñ yÕu sÏ ®-îc c¸c khèi kinh tÕ trªn thu xÕp, hîp t¸c gi¶i quyÕt mét c¸ch thuËn lîi h¬n. - Thø t-, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c khèi kinh tÕ khu vùc còng g©y ra mét sè vÊn ®Ò: kh¶ n¨ng b¶o hé mËu dÞch cña c¸c khèi kinh tÕ khu vùc sÏ lín vµ m¹nh h¬n; søc m¹nh c¹nh tranh cña nã còng lín h¬n, ®e do¹ c¸c quèc gia yÕu kÐm kh¸c ®ång thêi t¹o ra mét t×nh thÕ míi ®ã lµ c¸c khèi kinh tÕ cã thÓ sÏ chi phèi thÕ giíi chø kh«ng ph¶i chØ lµ mét hay vµi quèc gia. Nh÷ng t¸c ®éng trªn ®©y cho ta thÊy sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña c¸c khèi kinh tÕ khu vùc lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ cã t¸c ®éng tÝch cùc, lµ mét nÊc thang míi cña qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸. Tuy nhhiªn, xu h-íng khu vùc ho¸ còng ®Æt ra kh«ng Ýt v¸n ®Ò mµ c¸c quèc gia cÇn ph¶i c©n nh¾c gi¶i quyÕt, nh- c¸c vÊn ®Ò vÒ ®éc lËp tù chñ,an ninh chÝnh trÞ, v¨n ho¸, quyÒn lùc cña c¸c quèc gia thµnh viªn cã phô thuéc vµo søc m¹nh kinh tÕ, quy m« cña quèc gia kh«ng, c¸c n-íc nhá vµ l¹c hËu h¬n cã bÞ chÌn Ðp vµ bãc lét kh«ng, hä ®-îc lîi g× vµ ph¶i tr¶ gi¸ c¸i g×...Nh÷ng vÊn ®Ò nµy lu«n ®-îc ®Æt ra, ®-îc c©n nh¾c ®èi víi mçi quèc gia khi quyÕt ®Þnh tham gia vµo mét khèi kinh tÕ khu vùc. III. C¨n cø lý luËn vµ thùc tiÔn cña chÝnh s¸ch quèc gia vÒ ngo¹i th-¬ng 1.C¨n cø lý luËn cña chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng quèc gia VÒ nguån gèc, c¨n cø ®Ó xuÊt hiÖn ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng lµ hiÖn t-îng ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt s¶n phÈm gi÷a c¸c quèc gia. Nhê sù kh¸c biÖt vÒ tÝnh chÊt, chÊt l-îng, nh·n hiÖu, chñng lo¹i s¶n phÈm vµ gi¸ c¶ gi÷a c¸c n-íc mµ xuÊt hiÖn nhu cÇu c- d©n cña n-íc nµy muèn ®æi nh÷ng hµng ho¸ cña m×nh víi nh÷ng hµng ho¸ cña n-íc kia, tõ ®ã thóc ®Èy ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Lóc ®Çu trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c n-íc mang tÝnh ngÉu nhiªn, do c¸c th-¬ng gia bu«n b¸n l-u ®éng gi÷a c¸c n-íc tiÕn hµnh trªn c¬ së trao ®æi nh÷ng ®Æc s¶n cña n-íc nµy cho n-íc kh¸c. Ph©n c«ng lao ®éng lóc ®Çu còng mang tÝnh ngÉu nhiªn lÖ thuéc vµo tr×nh ®é, tËp qu¸n, thãi quen vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ë mçi n-íc. VÒ sau nµy khi CNTB ph¸t triÓn m¹n, søc s¶n xuÊt t¨ng nhanh míi xuÊt hiÖn nhu cÇu xuÊt khÈu nh- mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Song kh«ng ph¶i ngay tõ ®Çu ngo¹i th-¬ng ®· ®-îc hiÓu ®óng vµ vËn dông ®óng. Thêi kú ®Çu cña CNTB, chñ nghÜa träng th-¬ng do quan niÖm sù giµu cã chØ lµ tÝch luü ®-îc nhiÒu vµng b¹c (lµ tiÒn lóc bÊy giê) nªn cho r»ng ngo¹i th-¬ng chØ thuÇn tuý lµ b¸n, lµ xuÊt khÈu. TÊt nhiªn ®©y chØ lµ quan niÖm phiÕn diÖn v× tÊt c¶ c¸c n-íc ®Òu b¸n th× cßn n-íc nµo 13 mua. MÆc dï chñ nghi· träng th-¬ng ®· nhËn ra vai trß cña ngo¹i th-¬ng ®èi víi viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt trong n-íc song hä ch-a t×m ra ®-îc c¸i cèt lâi quyÕt ®Þnh tÝnh tÊt yÕu cña ngo¹i th-¬ng víi t- c¸ch lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸ch quan cña con ng-êi. Víi lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi , A.Smith ®· ph¸t hÖn ra ®éng lùc trùc tiÕp cña ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng. ¤ng cho r»ng tù nhiªn, lÞch sö, v¨n ho¸ vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c ®· lµm cho mçi vïng, mçi quèc gia cã ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cho phÐp s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã víi chi phÝ thÊp h¬n nh÷ng vïng, quèc gia kh¸c. Do vËy nÕu nhmçi vïng, mçi quèc gia chØ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ cã lîi thÕ nhÊt vµ ®em trao ®æi lÉn nhau th× víi m«t sè l-îng lao ®éng nh- nhau, chuyªn m«n ho¸ vµ ngo¹i th-¬ng sÏ lµm cho cña c¶i ®-îc t¹o ra vµ tiªu dïng nhiÒu h¬n, tøc lµ ai còng cã lîi h¬n nhê ngo¹i th-¬ng . Cho ®Õn nay, lý thuyÕt vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi cña A.Smith vÉn tá ra ®óng ®¾n vµ ®-îc nhiÒu tr-êng ph¸i lý thuyÕt còng nh- giíi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch sö dông. Tuy nhiªn lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi cña A.Smith míi chØ gi¶i quyÕt ®-îc mét phÇn vÊn ®Ò. Trong tr-êng hîp trao ®æi ngo¹i th-¬ng gi÷a 2 n-íc A vµ B mµ A cã lîi thÕ tuyÖt ®èi víi mäi lo¹i hµng ho¸ so víi B th× lý thuyÕt nµy tá ra bÊt lùc. KÕ thõa lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi cña A.Smith, Ricardo ®· hoµn thiÖn thªm b»ng lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña m×nh. Theo «ng ngo¹i th-¬ng gi÷a c¸c n-íc ®em l¹i lîi Ých ngay c¶ khi n-íc A cã lîi thÕ tuyÖt ®èi ë tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ so víi B. Bëi v× khi ®ã quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu còng nh- do ®Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi quy ®Þnh trong mét n-íc còng cã lîi thÕ vµ chi phÝ lao ®éng kh¸c nhau gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt. VÝ dô n-íc A s¶n xuÊt 1 ®¬n vÞ quÇn ¸o mÊt 2 ®¬n vÞ lao ®éng vµ s¶n xuÊt 1 ®¬n vÞ l-¬ng thùc mÊt 4 ®¬n vÞ lao ®éng; N-íc B s¶n xuÊt 1 ®¬n vÞ quÇn ¸o mÊt 3 ®¬n vÞ lao ®éng vµ s¶n xuÊt 1 ®¬n vÞ l-¬ng thùc mÊt 5 ®¬n vÞ lao ®éng. Nh- vËy n-íc A cã lîi thÕ tuyÖt ®èi h¬n so víi B c¶ vÒ s¶n xuÊt quÇn ¸o vµ l-¬ng thùc. Gi¶ ®Þnh A vµ B cã nhu cÇu s¶n xuÊt 2 ®¬n vÞ hµng ho¸ mçi lo¹i, khi ®ã: N-íc A ph¶i: s¶n xuÊt 2 ®.vÞ quÇn ¸o x 2 ®.vÞ lao ®éng =4 ®.vÞ lao ®éng 2 ®.vÞ l-¬ng thùc x 4 ®.vÞ lao ®éng = 8 ®.vÞ lao ®éng N-íc B ph¶i: s¶n xuÊt 2 ®.vÞ quÇn ¸o x 3 ®.vÞ lao ®éng = 6 ®.vÞ lao ®éng 2 ®.vÞ l-¬ng thùc x 5 ®.vÞ lao ®éng = 10 ®.vÞ lao ®éng Tæng lao ®äng chi phÝ = 16 ®.vÞ lao ®éng NÕu n-íc A chuyªn s¶n xuÊt quÇn ¸o, n-íc B chuyªn s¶n xuÊt l-¬ng thùc, th× kÕt qu¶ sÏ lµ: Víi 12 ®¬n vÞ lao ®éng n-íc A s¶n xuÊt ®-îc 12:2=6 ®¬n vÞ quÇn ¸o Víi 16 ®¬n vÞ lao ®éng n-íc B s¶n xuÊt ®-îc 116:=3,2 ®¬n vÞ l-¬ng thùc B ®em b¸n 1,2 ®¬n vÞ l-¬ng thùc cho A ®-îc 1,2 x 4= 4,8 ®¬n vÞ lao ®éng vµ mua ®-îc 4,8 : 2=2,2 ®¬n vÞ quÇn ¸o. Nh- vËy ngo¹i th-¬ng lµm cho B cã lîi h¬n 0,4 ®¬n vÞ hµng ho¸ (quÇn ¸o). N-íc A còng cã lîi khi b¸n 4 ®¬n vÞ quÇn ¸o ch« B thu ®-îc 4x3=12 ®¬n vÞ lao ®éng vµ mua ®-îc 12:5=2,4 ®¬n vÞ l-¬ng thùc, t¨ng 0,4 ®¬n vÞ l-¬ng thùc so víi møc cò. Nh- vËy víi lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh D.Ricardo ®· gi¶i quyÕt døt ®iÓm lîi Ých cña ngo¹i th-¬ng. Tõ thêi «ng trë ®i, vÊn ®Ò më réng ngo¹i th-¬ng ®· t×m ®-îc ®iÓm dùa lý luËn cña nã. Tuy nhiªn khi nghiªn cøu lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh, Ricardo còng ®Æt ngo¹i th-¬ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Thø nhÊt, «ng gi¶ ®Þnh mét sù trao ®æi s¶n phÈm tù do theo gi¸ trÞ (gi¸ trÞ lao ®éng ), kh«ng tÝnh ®Õn søc Ðp gi÷a c¸c quèc gia, ®iÒu nµy khã ®¹t ®-îc trong ®iÒu kiÖn thùc tiÔn; Thø 2, «ng còng gi¶ ®Þnh mét sù chuyÓn ®æi tiÒn tÖ ngang gi¸, tù do. §· cã thêi kú CNTB ®· ®¹t ®-îc møc ®é gÇn nh- thÕ víi chÕ ®é b¶n vÞ vµng vµ hÖ thèng Breton Wood, song ngµy nay, ®iÒu nµy còng khã cã thÓ thùc hiÖn ®-îc do sù bÊt æn cña nhiÒu quèc gia. Nh-ng dï sao D.Ricardo còng cã c«ng to lín trong viÖc t×m ra lý thuyÕt khëi nguån cho sù ph¸t triÓn nÒn th-¬ng m¹i thÕ giíi dùa trªn sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ theo lîi thÕ so s¸nh nh»m t¹o ra mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu cã hiÖu qu¶. Sau «ng, d-íi nh÷ng gãc ®é nghiªn 14 cøu kh¸c, M¸c vµ Lªnin còng ®· ®Ò cËp ®Õn tÝnh tÊt yÕu cu¶ ngo¹i th-¬ng. XuÊt ph¸t tõ nghiªn cøu ®éng c¬ bßn rót gi¸ trÞ thÆng d-, M¸c ®· chØ ra r»ng: Sù ph¸t triÓn cña CNTB trong ®iÒu kiÖn cÊu t¹o h÷u c¬ t¨ng vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ cã xu h-íng gi¶m tÊt yÕu ph¶i ®Én tíi ph¶i më réng ngo¹i th-¬ng víi t- c¸ch nh- lµ ph-¬ng tiÖn t¨ng quy m« s¶n xuÊt ®Ó t¨ng khèi l-îng gi¸ trÞ thÆng ®- tuyÖt ®èi. ñng hé quan ®iÓm nµy cña M²c, Lªnin khµng ®Þnh r´ng “mÆc dï vÒ mÆt chÝnh trÞ c²c n­íc t­ b°n muèn cÊm vËn n-íc Nga X« viÕt nh-ng vÒ mÆt kinh tÕ hä sÏ kh«ng thÓ lµm ®-îc ®iÒu ®ã v× chÝnh lîi Ých kinh tÕ cða hä cñng nh­ v× lîi thÕ so s²nh cða n­íc Nga”. Ngµy nay c¸c lý luËn gia hiÖn ®¹i mét mÆt kÕ thõa vµ ph¸t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña D.Ricardo ®Ó x©y dùng nªn c¸c hÖ thèng lý thuyÕt ngo¹i th-¬ng kh¸ hoµn chØnh vµ ®å sé, c¸c lý thuyÕt nµy dï kh¸c nhau vÒ nhiÒu vÎ song ®Òu héi tô d-íi tªn gäi: Tr-êng ph¸i mËu dÞch tù do. Mét nh¸nh kh¸c dùa trªn chÝnh sù ph¶n b¸c gi¶ ®Þnh cña D.Ricardo vÒ mét sù trao ®æi hµng ho¸ tù do b×nh ®¼ng ngang gi¸ còng nh- mét hÖ thèng tiÒn tÖ æn ®Þnh, chuyÓn ®æi tù do nhÊn m¹nh tÝnh khèc liÖt, nh÷ng søc Ðp phi kinh tÕ gi÷a n-íc m¹nh vµ n-íc yÕu ®Ó dÒ ra chÝnh lý thuyÕt th-¬ng cã kiÓm so¸t trªn c¬ së b¶o hé. §ã lµ lý luËn cña chñ nghÜa b¶o hé.Hai tr-êng ph¸i nµy lu«n tån t¹i ®ång thêi vµ ®Êu tranh víi nhau. Quan ®iÓm chñ yÕu cña tr-êng ph¸i MËu dÞch tù do lµ cÇn ph¶i më réng cöa tÊt c¶ biªn giíi cña c¸c quèc gia theo h-íng san b»ng tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ thuÕ quan , b·i bá c¸c hµng rµo phi thuÕ còng nh- sù ph©n biÖt ®èi sö gi÷a hµng ho¸ cña c¸c n-íc kh¸c nhau trªn cïng mét thÞ tr-êng. Do vËy chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña mét n-íc nµo ®ã cho phÐp nhµ n-íc can thiÖp b»ng c¸c c«ng cô b¶o hé lîi Ých cho m×nh mµ l¹i h¹i cho ng-êi th× sÏ kh«ng tr¸nh khái ph¶n øng d©y chuyÒn lµm cho n-íc ®ã kh«ng tr¸nh khái bÞ thiÖt h¹i h¬n khi kh«ng b¶o hé. Tuy nhiªn tr-êng ph¸i nµy còng thõa nhËn r»ng kinh tÕ thÞ tr-êng tù th©n nã kh«ng thÓ g¶i quyÕt ®-îc hÕt c¸c vÊn ®Ò. Do ®ã cÇn cã mét sù hîp t¸c chung trong lÜnh vùc ngo¹i th-¬ng, gièng nh- sù can thiÖp cña mét nhµ n-íc toµn cÇu vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tõ chç thõa nhËn nh- thÕ, hä cæ vò cho c¸c lÜnh vùc hîp t¸c ngo¹i th-¬ng cã tÇm cì nh- HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i (GAAT) vµ b©y giê lµ Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO)…MÆc dï tr-êng ph¸i mËu dÞch tù do dùa trªn mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c lµ tÝnh tÊt yÕu cña ngo¹i th-¬ng trong xu thÕ ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ toµn cÇu, song nã còng chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè ¶o t-ëng vµ bÞ c¸c n-íc m¹nh lîi dông. Thø nhÊt tr-êng ph¸i nµy ®Æt vÊn ®Ò tù do trao ®æi mét c¸ch ¶o t-ëng trªn nÒn c¹nh tranh m·nh liÖt gi÷a c¸c n-íc cã søc m¹nh hÕt søc chªnh lÖch nhau. Do vËy tù do th-¬ng m¹i mËu dÞch biÕn thµnh tù do tuån hµng c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng lo¹t cña c¸c n-íc ph¸t triÓn vµo c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn h¬n, vµ hä l¹i mua nguyªn liÖu cña c¸c n-íc nµy víi gi¸ rÎ m¹t lµm cho c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña c¸c n-íc yÕu lu«n ë trong t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi vµ hä trë thµnh con nî th©m niªn cña c¸c n-íc kh¸c. Bëi v× khi chøng minh lîi Ých th-¬ng m¹i dùa trªn lîi thÕ so s¸nh, D.Ricacdo ®· gi¶ ®Þnh n-íc yÕu h¬n(B) lu«n b¸n ®-îc hµng cho n-íc m¹nh h¬n(A) theo ®óng gi¸ trÞ ®Ó cã tiÒn mua ®-îc hµng cña A. Song trong thùc tÕ th-¬ng m¹i thÕ giíi, vÊn ®Ò b¸n lu«n khã h¬n mua. Thø hai, thÞ tr-êng hèi ®o¸i ®· hoµn toµn thay ®æi, ngµy nay kh«ng nh÷ng kh«ng cã tû gi¸ hèi ®o¸i æn ®Þnh mµ trong chõng mùc nhÊt ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i cßn lµ mét ph-¬ng tiÖn trong tay nhµ n-íc ®Ó phôc vô cho nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau. Do vËy tr-êng ph¸i mËu dÞch tù do kh«ng cßn xuÊt hiÖn nh- nguyªn nghÜa cña nã mµ ®-îc söa ®æi Ýt nhiÒu ®Ó phï hîp víi thùc tiÔn. Ng-îc l¹i víi tr-êng ph¸i mËu dÞch tù do lµ tr-êng ph¸i (hay chñ nghÜa) b¶o hé. Chç dùa c¬ b¶n cho tr-êng ph¸i nµy lµ lîi Ých vµ chñ quyÒn quèc gia. Hä cho r»ng lîi thÕ so s¸nh lµ tiÒm n¨ng, cã thÓ hiÖn ®-îc tiÒm n¨ng ®ã hay kh«ng cßn phô thuéc vµo vÞ thÕ vµ tiÒm lùc cña mçi n-íc. Mét n-íc nhá, l¹c hËu th× khã cã thÓ len vµo ®-îc thÞ 15 tr-êng cña c¸c n-íc lín, cßn mét n-íc lín l¹i cã thÓ dÔ dµng ®Ì bÑp nÒn s¶n xuÊt cña n-íc nhá b»ng quy m« ®å sé vµ c¸c lîi thÕ kh¸c cña m×nh. Quy luËt trao ®æi ®¬n gi¶n lµ ®Ó mua th× ph¶i b¸n ®-îc hµng, nÕu hµng kh«ng b¸n ®-îc mµ tµi nguyªn l¹i bÞ v¬ vÐt, khai th¸c hÕt th× cßn g× ®Ó tham gia vµo thÞ tr-êng tù do. Do vËy, theo tr-êng ph¸i nµy, ngo¹i th-¬ng ph¶i phô thuéc vµo chiÕn l-îc ph¸t triÓn trong n-íc chø kh«ng thÓ phã mÆc cho thÞ tr-êng thÕ giíi ®iÒu tiÕt. Hä chñ tr-¬ng sö dông mäi c«ng cô cã thÓ ®Ó n©ng cao tiÒm lùc kinh tÕ quèc gia, kÓ c¶ b¶o hé b»ng thuÕ quan vµ phi thuÕ quan ®èi víi c¸c ngµnh non yÕu trong n-íc . B»ng mäi c¸ch ph¶i t¹o ra khu an toµn cho c¸c nhµ s¶n xuÊt néi ®Þa cho dï c¸c ngµnh nµy kÐm hiÖu qu¶ so v¬Ý n-íc kh¸c. Tr-êng ph¸i b¶o hé còng mang tÝnh hai mÆt lµ tÝch cùc vµ tiªu cùc. MÆt tÝch cùc thÓ hiÖn ë chç nã ®Ò cao vai trß chñ ®éng cña nhµ n-íc trong viÖc ®-a nÒn kinh tÕ quèc gia theo ®óng lé tr×nh. NÕu bá qua vai trß nµy, c¸c quèc gia sÏ tù ph©n t¸n nguån lùc vµ bÞ c¸c thÕ lùc c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng lµm cho nhÑ th× suy tho¸i, mÊt æn ®Þnh, nÆng th× bÞ ph¸ s¶n. Ngoµi ra tr-êng ph¸i b¶o hé cßn ®-îc sù ñng hé tõ phÝa t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm, gi¶m thÊt nghiÖp trong n-íc. MÆt tiªu cùc cña tr-êng ph¸i nµy thÓ hiÖn ë sù h¹n chÕ tÝnh hiÖu qu¶. ChÝnh s¸ch b¶o hé ®· t¹o ra vµnh ®ai kh¸ an toµn trong ®ã cã t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ do kh«ng chÞu søc Ðp thay ®æi cña sù c¹nh tranh, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn, th-êng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ hay ë t×nh tr¹ng ®éc quyÒn hoÆc kÐm cái cÇn ®-îc kÝch thÝch m¹nh míi tho¸t khái tr× trÖ. Do tÝnh hai mÆt cña nã nªn tr-êng ph¸i b¶o hé còng kh«ng cßn lµ c¬ së duy nhÊt cho chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ngay c¶ c¸c quèc gia b¶o thñ nhÊt. Ngµy nay chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña c¸c quèc gia ®Òu dùa trªn sù pha trén cña c¶ lý thuyÕt b¶o hé lÉn mËu dÞch tù do. Tuy r»ng còng cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh do n-íc nµy th× thiªn nhiÒu h¬n vÒ mËu dÞch tù do dï kh«ng tõ bá nh÷ng kh©u, lÜnh vùc, tr-êng hîp nµo ®ã; n-íc kh¸c l¹i thiªn vÒ b¶o hé h¬n tuy r»ng vÉn tiÕn hµnh nhiÒu ho¹t ®éng trao ®æi tù do…ViÖc thiªn vÒ phÝa nµy hay phÝa kia kh«ng chØ do ý ®inh chñ quan cña c¸c chÝnh phñ mµ cßn do yªu cÇu thùc tiÔn ®ßi hái. 2. Mét sè khÝa c¹nh thùc tiÔn cÇn xem xÐt khi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng 2.1. ChiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mét quèc gia ChÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng lµ mét bé phËn h÷u c¬ n»m trong tæng thÓ c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, chÝnh trÞ cña mét quèc gia, trong ®ã chiÕn l-îc KT-XH gi÷ vai trß chñ ®¹o. Kh«ng thÓ t¸ch dêi chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng theo kiÓu th¶ næi hoµn toµn cho thÞ tr-êng tù ph¸t, còng kh«ng thÓ kiÓm so¸t hoµn toµn bëi nhµ n-íc v× trong thùc tÕ nh÷ng m« h×nh kiÓu ®ã ®Òu ®· thÊt b¹i. VÊn ®Ò lùa chän m« h×nh KT-XH-CT nh- thÕ nµo cã ¶nh h-ëng to lín ®Õn chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng. VÒ mÆt m« h×nh kinh tÕ, cho ®Õn nay ®· xuÊt hiÖn hai lo¹i chiÕn l-îc cã ¶nh h-ëng s©u s¾c ®Õn chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng quèc gia. §ã lµ chiÕn l-îc thay thÕ hµng nhËp khÈu vµ chiÕn l-îc h-íng vÒ xuÊt khÈu. ChiÕn l-îc thay thÕ hµng nhËp khÈu kh¸ thÞnh hµnh ë nhøng n-íc ®ang ph¸t triÓn vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 50,60 cña thÕ kû XX. ChiÕn l-îc nµy ph¶n ¸nh xu h-íng muèn ®éc lËp vÒ kinh tÕ cña c¸c n-íc yÕu kÐm, ®a phÇn võa tho¸t khái lµ n-íc thuéc ®Þa. VÒ b¶n chÊt, chiÕn l-îc nµy h¬i nghiªng vÒ phÝa b¶o hé linh ho¹t, phï hîp víi thùc tÕ lµ c¸c n-íc dï muèn ®éc lËp vÒ kinh tÕ ®Õn ®©u th× còng ph¶i tham gia vµo sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ ë ph¹m vi thÕ giíi vµ do ®ã kh«ng thÓ phô thuéc lÉn nhau. Phï hîp víi chiÕn l-îc nµy, chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ®-îc ho¹ch ®Þnh theo h-íng khuyÕn khÝch nhËp nguyªn liÖu, m¸y mãc, thiÕt bÞ phôc vô trùc tiÕp s¶n xuÊt trong n-íc, h¹n chÕ nhËp c¸c mÆt hµng mµ trong n-íc cã thÓ vµ cè g¾ng s¶n xuÊt thay thÕ ®-îc. §©y lµ mét chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng bÞ ®éng, kh«ng hiÖu qu¶,mÆc dï nã ®· gãp phÇn to lín trong viÖc h×nh thµnh n¨ng lùc s¶n xuÊt trong n-íc cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. TÝnh 16 kh«ng hiÖu qu¶ vµ bÞ ®éng ë chç nã Ýt dùa trªn lîi thÕ so s¸nh mµ cã xu h-íng co vÒ s¶n xuÊt tù cÊp tù tóc trong n-íc. MÆt kh¸c hËu qu¶ cña chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng nµy lµ t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, ®Èy nhiÒu quèc gia vµo c¶nh nî nÇn, bÕ t¾c. ChiÕn l-îc h-íng vÒ xuÊt khÈu cã -u ®iÓm so víi chiÕn l-îc thay thÕ hµng nhËp khÈu ë chç nã tù t×m thÊy c©n ®èi thanh to¸n quèc tÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n¨ng lùc s¶n xuÊt trong n-íc. VÒ c¬ b¶n, chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng phï hîp víi chiÕn l-îc nµy lµ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng tÝch cùc, võa khai th¸c lîi thÕ so s¸nh, do ®ã mµ cã hiÖu qu¶, võa tËn dông ®-îc thuËn lîi cña thÞ tr-êng thÕ giíi nh- c¬ héi më réng thÞ tr-êng tiªu thô,kÝch thÝch c¶i tiÕn kü thuËt do c¹nh tranh còng nh- sù liªn kÕt liªn doanh më réng tiÒm n¨ng s½n cã. Tuy nhiªn chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng h-íng vÒ xuÊt khÈu còng cã h¹n chÕ. Thø nhÊt, do nhiÒu khi ph¶i b¸n hµng d-íi chi phÝ (do kh«ng cã lîi thÕ tuyÖt ®èi) nªn nÕu xuÊt khÈu kh«ng ®-îc sù hç trî cña nhËp khÈu th× ngµnh ngo¹i th-¬ng kh«ng t×m thÊy ®éng lùc kinh doanh; Thø hai ®Ó xuÊt khÈu ®-îc th× vÊn ®Ò më réng thÞ tr-êng xuÊt khÈu nhÊt lµ ®èi víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn lµ cuéc c¹nh tranh kh«ng c©n søc gi-· ng-êi míi, kÎ cò. Do vËy nh÷ng n-íc míi héi nhËp quèc tÕ kh«ng thÓ tr¸nh ®-îc nhiÒu thua thiÖt kh«ng ®¸ng cã… Ngµy nay hiÕm thÊy mét n-íc nµo chØ ¸p dông m¸y mãc mét trong hai m« h×nh chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng trªn, ®a phÇn lµ m« h×nh hçn hîp trong ®ã ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cã vai trß chñ ®¹o. Ngoµi ra m« h×nh chÝnh trÞ-x· héi mµ mçi quèc gia lùa chän còng ¶nh h-ëng ®Õn chÝnh s¸ch quèc gia vÒ ngo¹i th-¬ng. Tr-íc hÕt lµ ¶nh h-ëng ®Õn quan hÖ ngo¹i giao tõ ®ã ¶nh h-ëng ®Õn quan hÖ th-¬ng m¹i. VÝ dô sù lùa chän chñ quyÒn quèc gia vµ quan hÖ l¸ng giÒng mét c¸ch cøng r¾n ®· lµm cho Irac l©m vµo t×nh tr¹ng bÞ cÊm vËn nhiÒu n¨m. HoÆc chÝnh s¸ch dung d-ìng c¸c gi¸o ph¸i, lùc l-îng khñng bè còng lµm xÊu ®i quan hÖ gi÷a mét sè n-íc, do ®ã chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng còng kh«ng thÓ ®iÒu ®iÒu chØnh theo. Råi c¸c chÝnh s¸ch kh¸c nh- tiÒn l-¬ng,vÒ trî cÊp s¶n phÈm xuÊt khÈu còng ¶nh h-ëng ®Õn ho¹t ®éng vµ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng. 2.2. VÞ thÕ vµ tiÒm n¨ng cña mét quèc gia trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. ¶nh h-ëng nµy biÓu hiÖn rÊt râ ë chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. T¹i sao trong vßng ®µm ph¸n Seatle vÒ më réng tù do ho¸ th-¬ng m¹i, c¸c n-íc l¹i kh«ng thÓ thèng nhÊt víi nhau? §ã lµ vÞ thÕ cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn kh¸c biÖt nhau, do ®ã hä kh«ng thÓ ¸p dông chung mét chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng. §èi víi c¸c n-íc m¹nh (Mü, EU) th× mét chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng thiªn vÒ mËu dÞch tù do sÏ cã lîi cho hä bëi hä cã c¸c c«ng ty lín, hµng ho¸ cã chÊt l-îng, gi¸ rÎ vµ ®ang cÇn thÞ tr-êng tiªu thô. ChÝnh s¸ch mËu dÞch tù do cña c¸c n-íc kh¸c sÏ ®em l¹i lîi thÕ cho hä vÒ mäi mÆt. Ng-îc l¹i, ®èi víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, n¨ng lùc s¶n xuÊt th-êng nhá h¬n, c«ng nghÖ l¹c hËu h¬n, chi phÝ cao nªn khã ®¸nh b¹i ®-îc ®èi thñ c¹nh tranh ®Ó t×m ®-îc thÞ tr-êng ë c¸c n-íc ph¸t triÓn . V× lîi Ých quèc gia, v× c«ng ¨n viÖc lµm, c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng thÓ më cöa hoµn toµn cho mäi hµng ho¸ cña c¸c n-íc ph¸t triÓn. V× thÕ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña hai khèi n-íc nµy lu«n trong t×nh tr¹ng võa phô thuéc võa m©u thuÉn nhau. Cã thÓ cã ngo¹i lÖ khi xÐt riªng vÒ lîi Ých tõng quèc gia th× mét sù kh«n khÐo, linh ho¹t khai th¸c tèt m©u thuÉn nµy cã thÓ ®em l¹i c¬ héi ph¸t triÓn cho mét quèc gia dï nhá yÕu (Thuþ §iÓn lµ mét vÝ dô cho chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng linh ho¹t ®ã). Nh-ng nh×n chung chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña hai khèi n-íc nµy kh«ng thÓ gièng nhau. C¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cã xu h-íng thi hµnh mét chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng bµnh tr-íng nh»m më réng tèi ®a thÞ tr-êng tiªu thô s¶n phÈm cho hä nh»m t¨ng søc m¹nh xuÊt khÈu t¨ng dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ trªn hÕt lµ t¨ng ¶nh h-ëng kinh tÕ, chÝnh trÞ, ngo¹i giao trªn thÕ giíi. §i liÒn víi chÝnh s¸ch bµnh tr-íng ngo¹i th-¬ng ®-¬ng nhiªn lµ sù nh-îng bé cã ®iÒu 17 kiÖn trong viÖc më cöa cña thÞ tr-êng néi ®Þa cho hµng ho¸ cña n-íc kh¸c. VÒ ph-¬ng diÖn nµy c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn triÓn khai kh¸ dÌ dÆt so víi ho¹t ®éng ®a diÖn ®Ó më réng xuÊt khÈu cña hä. Vµ chÝnh lËp tr-êng dùa trªn lîi Ých quèc gia nµy, mÆc dï lµ hä hÕt søc che dÊu, lµ nguån gèc t¸i sinh m©u thuÉn kh«ng dÔ gi¶i quyÕt gi÷a c¸c quèc gia kh¸c nhau khi ®µm ph¸n vÒ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng. C¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn nghiªng nhiÒu h¬n vÒ thi hµnh chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng më cöa cã ®iÒu kiÖn. §iÒu kiÖn thø nhÊt lµ ph¶i ph¸t triÓn b»ng ®-îc ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa non trÎ cña hä. Tr¶i qua hµng tr¨m n¨m thuéc ®Þa, phô thuéc c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn thÊu hiÓu s©u s¾c vai trß tiÒm n¨ng s¶n xuÊt t¹o nªn tiÒm n¨ng ngo¹i th-¬ng. §Æc biÖt ngµy nay khi khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é cao lµm cho c¸c thÕ m¹nh vÒ tµi nguyªn cã vai trß ngµy cµng gi¶m trong TMQT th× mét sù më cöa tù do thiÕu thËn träng, thiÕu c©n nh¾c sÏ dÇn ®Õn hËu qu¶ lµm ph¸ s¶n hµng lo¹t c¬ së s¶n xuÊt trong n-íc vµ ®Èy nh©n d©n ra hÌ phè. V× nh÷ng lý do hiÓn nhiªn nhvËy nªn ngay trong c¸c v¨n b¶n hîp t¸c TMQT nh- "HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch" (GATT) còng cho phÐp c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã ®Æc quyÒn ®¬n ph-¬ng b¶o hé cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt trong n-íc (®iÒu 18). §iÒu kiÖn thø hai lµ ®ßi mét sù c«ng b»ng vµ trËt tù míi trong trao ®æi th-¬ng m¹i gi÷a c¸c n-íc, ®Æc biÖt lµ gi÷a c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Bëi v× vÒ mÆt lÞch sö, tÝch luü nguyªn thuû cña c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn thêi kú ®Çu c«ng nghiÖp ho¸ lµ dùa nhiÒu vµo v¬ vÐt vµ bãc lét c¸c n-íc thuéc ®Þa. Do vËy, viÖn trî, gióp ®ì, trao ®æi nghiªng vÒ cã lîi cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn (®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò nî) kh«ng ph¶i lµ sù cho kh«ng cña c¸c n-íc ph¸t triÓn mµ chØ lµ sù "tr¶ nî cò" mµ th«i. H¬n n÷a kh«ng thÓ ¸p dông cïng mét thø "nguyªn t¾c thÞ tr-êng tù do" nh- nhau víi c¶ c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Kh«ng nh÷ng cÇn chèng ®éc quyÒn, chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh cña c¸c c«ng ty lín tõ c¸c n-íc ph¸t triÓn, mµ cßn ph¶i cã nh÷ng -u ®·i nhÊt ®Þnh cho c¸c c«ng ty cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn khi c¸c c«ng ty nµy ®ang g¾ng søc më ®-êng vµo thÞ tr-êng c¸c n-íc ph¸t triÓn, mét sù -u ®·i nh- vËy ph¶i ®-îc coi nh- lµ nghÜa vô cña c¸c n-íc ph¸t triÓn. Ngoµi ra c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cßn ph¶i tranh ®Êu chèng l¹i sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a hµng c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ s¶n phÈm s¬ chÕ, ®Êu tranh b¶o vÖ lîi thÕ so s¸nh vÒ tiÒn c«ng rÎ tr-íc vò khÝ tù do, d©n chñ, nh©n quyÒn gi¶ hiÖu cña c¸c n-íc lín. Tãm l¹i, tr-íc mét vÊn ®Ò ngo¹i th-¬ng, nÕu kh«ng nhËn thøc s©u s¾c ¶nh h-ëng chi phèi cña vÞ thÕ vµ tiÒm lùc quèc gia, cho¸ng ngîp tr-íc sù c¸m dç cña tù do mËu dÞch sÏ dÉn ®Õn nhiÒu hËu qu¶ kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ khã l-êng. Ngµy nay, xu h-íng liªn kÕt khu vùc m¹nh mÏ, vÞ thÕ lín hay nhá cña mét quèc gia cã thÓ Ýt ¶nh h-ëng h¬n ®Õn chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng so víi tr-íc kia. Nh-ng ¶nh h-ëng cña tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghÖ, chÊt l-îng hµng ho¸ vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ. BiÓu hiÖn râ nhÊt cña ¶nh h-ëng nµy lµ sù chªnh lÖch gi¸ t-¬ng ®èi gi÷a s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ nguyªn liÖu, n«ng s¶n, khai kho¸ng th« suèt nh÷ng n¨m qua ch-a ®-îc gi¶m ®i mµ cßn cã xu h-íng t¨ng lªn, hoÆc mét cuéc khñng ho¶ng nî cña c¸c n-íc Ch©u Mü la tinh thËp niªn 80 cña thÕ kû 20 hay cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ Ch©u ¸ gÇn ®©y còng chøng minh r»ng mét n-íc nhá m¹o hiÓm më cöa hoµn toµn sÏ høng chÞu tai ho¹ nh- thÕ nµo. 2.3. ¶nh h-ëng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ ®Õn chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng quèc gia. Khëi ®Çu tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi, víi hÖ thèng tiÒn tÖ thÕ giíi Breton Wood vµ sau nµy lµ mét lo¹t c¸ tæ chøc kh¸c nh-: HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch (GATT); quÜ tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF); tæ chøc c¸c n-íc s¶n xuÊt dÇu má (OPEC); khèi thÞ tr-êng chung Ch©u ¢u (EU); héi nghÞ cña liªn hiÖp quèc tÕ vÒ th-¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn (UNCTAD); Phßng th-¬ng m¹i quèc tÕ (ICE).. . C¸c tæ chøc quèc tÕ ®iÒu phèi hîp t¸c kinh tÕ nãi chung, hîp t¸c th-¬ng m¹i nãi riªng gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng cã ¶nh 18 h-ëng to lín ®Õn chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña mét n-íc. Tuú theo tÝnh chÊt cña tõng tæ chøc mµ ¶nh h-ëng cña chóng còng kh¸c nhau. Hai tæ chøc cã vai trß ®iÒu tiÕt chung réng lín lµ GATT (nay ®æi thµnh tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi WTO) vµ UNCTAD. V¨n b¶n cña WTO cã vai trß gièng nh- mét thø luËt quèc tÕ bëi nã cã qui ®Þnh kh¸ cô thÓ nh÷ng ®iÒu kho¶n thi hµnh vµ trõng ph¹t. UNCTAD cã tÝnh hiÖp th-¬ng, khuyÕn nghÞ nhiÒu h¬n. IMF chñ yÕu hç trî ngo¹i th-¬ng b»ng viÖc cho vay ®Ó æn ®Þnh tiÒn néi ®Þa. ICE lµ c¬ quan träng tµi, hoµ gi¶i c¸c tranh chÊp ph¸t sinh… C¸c tæ chøc kh¸c lµ sù hîp t¸c khu vùc nh»m t¹o ra mét thÞ tr-êng tù do h¬n trong néi bé ®ång thêi b¶o hé víi bªn ngoµi hoÆc hîp lùc ®Ó c¹nh tranh víi bªn ngoµi…VÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ víi sù xuÊt hiÖn cña c¸c tæ chøc ®iÒu tiÕt th-¬ng m¹i quèc tÕ nh- thÕ th× chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña mét n-íc sÏ chÞu sù chi phèi nh- thÕ nµo? cã thÓ thÊy sù chi phèi ®ã d-íi mét gi¸c ®é nh- sau: Thø nhÊt ph¹m vi tù quyÕt cña mçi quèc gia vÒ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng sÏ bÞ thu hÑp ë nh÷ng ph¹m vi nhÊt ®Þnh tuú thuéc quèc gia ®ã tham gia vµo nh÷ng tæ chøc nµo. VÝ dô khi tham gia vµo WTO mét quèc gia kh«ng thÓ tuú tiÖn thay ®æi c¸c lo¹i thuÕ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu n»m trong biÓu thuÕ chung (trõ tr-êng hîp c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã ®-îc sù ®ång ý cña toµn thÓ c¸c n-íc thµnh viªn), hoÆc tù do ®Æt ra c¸c hµng rµo phi thuÕ. ChÝnh v× thÕ khi xem xÐt viÖc gia nhËp mét tæ chøc nµo ®ã, mçi quèc gia cÇn c©n nh¾c lîi h¹i phï hîp víi chiÕn l-îc ph¸t triÓn vµ tõ ®ã mµ ®Þnh h-íng ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng. Thø hai, søc Ðp cña c¸c thÕ lùc kh¸c nhau ®øng ®»ng sau c¸c tæ chøc quèc tÕ lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ chèi c·i. ChÝnh v× thÕ tr-íc khi tham gia vµo mét tæ chøc quèc tÕ nµo ®ã th× chÝnh phñ cÇn xem xÐt ®-îc mÊt cho ho¹t ®éng kinh tÕ, ho¹t ®éng th-¬ng m¹i ®Ó quyÕt ®Þnh cã nªn tham gia hay kh«ng th× sau khi tham gia tæ chøc quèc tÕ ®ã viÖc duy tr× ®-îc hay kh«ng ®-îc mét chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng quèc gia v× lîi Ých d©n téc cßn tuú thuéc sù nh¹y c¶m, lËp tr-êng kiªn ®Þnh vµ sù linh ho¹t kh«n khÐo cña tõng chÝnh phñ còng nh- sù hiÖp lùc cña c¸c chÝnh phñ theo c¸c khèi kh¸c nhau. ChÝnh v× vËy nöa cuèi cña thÕ kû 20 lµ sù në ré c¸c tæ chøc hîp t¸c khu vùc kh¸c nhau nh-: ASEAN, EU, NAFTA.. Thùc tÕ nµy lµm cho quan hÖ th-¬ng m¹i ph¸t triÓn tõ song ph-¬ng sang ®a ph-¬ng lång ghÐp lÉn nhau do ®ã TMQT ngµy cµng trë thµnh lÜnh vùc phøc t¹p, nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ kinh tÕ. Thø ba, dï r»ng th-¬ng m¹i vµ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ cã ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh- hiÖn nay th× ®éng lùc cña nã vÉn lµ lîi Ých quèc gia trong ®ã lîi Ých cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín, c¸c c«ng ty ®a quèc gia vµ xuyªn quèc gia lµ chñ ®¹o. Tr-íc søc c¸m dç cña lîi nhuËn siªu ng¹ch hay tr-íc thùc tÕ lîi Ých bÞ x©m ph¹m, c¸c c«ng ty ®a quèc gia vµ xuyªn quèc gia cã tr¨m ph-¬ng ngµn kÕ ®Ó v« hiÖu ho¸ c¸c qui ®Þnh chung cña c¸c tæ chøc hîp t¸c quèc tÕ. Thªm n÷a víi t×nh h×nh hiÖn nay lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn víi c¸c n-íc ph¸t triÓn, gi÷a c¸c n-íc ph¸t triÓn víi nhau…. ®· dÉn ®Õn mét mÆt vÉn tån t¹i mét sù cam kÕt chung mang tÝnh ph¸p lý nh-ng nhiÒu khi l¹i rÊt h×nh thøc vµ mÆt kh¸c lµ sù vËn ®éng , cä x¸t, tranh chÊp. K×m h·m lÉn nhau mét c¸ch kÝn ®¸o d-íi vá bäc quyÕt ®Þnh cña c¸c tæ chøc nµy nä. ChÝnh v× thÕ cã thÓ nãi ngµy nay chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ngµy cµng phøc t¹p, ®«i khi hoµ lÉn c¶ chÝnh s¸ch ngo¹i giao vµ chÝnh trÞ phi hiÖu qu¶ chung. Tãm l¹i chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng quèc gia lµ mét tæng thÓ thÝch hîp trong nã c¶ tÝnh khoa häc vµ nghÖ thuËt, c¶ vÒ ®èi ngo¹i, ®èi néi, c¶ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ x· héi…. Do ®ã chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng kh«ng ph¶i chØ cøng nh¾c, ho¹ch ®Þnh mét lÇn lµ xong, mµ ng-îc l¹i nã ph¶i cã sù linh ho¹t, nh-ng ph¶i æn ®Þnh vµ cã ®Þnh h-íng râ rµng. Ho¹ch ®Þnh tèt chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng sÏ lµ ®éng lùc kÝch thÝch nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ 19 3.ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i cña ViÖt Nam trong xu h-íng tù do ho¸ th-¬ng m¹i §Ó thùc hiÖn ®-îc chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i trong xu thÕ héi nhËp KTQT ®¹t ®-îc c¸c môc tiªu ®· ®Þnh th× cÇn ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. C¸c nguyyªn t¾c nµy dùa trªn c¬ së kh¸ch quan cña quy luËt vµ ®iÒu kiÖn héi nhËp, kÕt hîp v¬i ®iÒu kiÖn chñ quan vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña quèc gia. §Ò ra nh÷ng nguyªn t¾c nµy sÏ gióp cho mét quèc gia ®Æc biÖt ®èi víi ViÖt Nam, khi héi nhËp chóng ta cã rÊt Ýt kinh nghiÖm vµ rÊt nhiÒu ®iÒu míi mÎ. Chóng ta ch- thÓ héi nhËp mét c¸ch t- do mµ ph¶i tõng b-íc, kiªn ®Þnh theo nh÷ng nguyªn t¾c ®Ò ra, tr¸nh bÞ chÖch h-íng vµ gÆp thÊt b¹i. 3.3.1. Mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n: Thø nhÊt, kiªn tr× vµ -u tiªn cho ®Þnh h-íng xuÊt khÈu kÕt hîp víi b¶o hé thay thÕ nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn. Thø hai, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi trªn c¬ së gi÷ v÷ng ®éc lËp tù chñ, víi kÕ ho¹ch tæng thÓ vµ lé tr×nh còng nh- c¸c b-íc ®i hîp lý, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc còng nh- c¸c quy ®Þnh cña c¸c tæ chøc mµ ViÖt Nam tham gia. Thø ba, lÊy viÖc ph¸t huy néi lùc, ®Èy m¹nh sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý; hoµn chØnh hÖ thèng ph¸p luËt; n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp còng nh- cña toµn bé nÒn kinh tÕ lµm kh©u then chèt, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc më réng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, héi nhËp quèc tÕ. Thø t-, g¾n kÕt thÞ tr-êng trong n-íc víi thÞ tr-êng ngoµi n-íc; võa chó träng thÞ tr-êng trong n-íc võa ra søc më réng vµ ®a d¹ng ho¸ thÞ tr-êng ngoµi n-íc. Thø n¨m kiªn tr× chñ tr-¬ng ®a d¹ng ho¸ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ho¹t ®éng XNK, trong ®ã kinh tÕ Nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. Thø s¸u, kÕt hîp hµi hoµ nh÷ng nguyªn t¾c, yªu cÇu cña c¸c tæ chøc quèc tÕ ®èi víi chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i quèc tÕ cña c¸c quèc gia thµnh viªn (tèi huÖ quèc, ®èi xö quèc gia, gi¶m dÇn tiÕn tíi xo¸ bá c¸c hµng rµo phi thuÕ quan, thèng nhÊt biÓu thuÕ quan, c«ng khai vµ minh b¹ch ho¸ chÝnh s¸ch ...) víi c¸c nguyªn t¾c, ph-¬ng ch©m cña ViÖt Nam khi tham gia héi nhËp quèc tÕ . 3.3.2 ChÝnh s¸ch cô thÓ 3.3.2.1.ChÝnh s¸ch mÆt hµng VÒ mÆt ng¾n h¹n, khuyÕn khÝch, huy ®éng mäi nguån lùc hiÖn cã ®Ó ®Èu m¹nh xuÊt khÈu, t¹o viÖc lµm, ®¹t t¨ng tr-ëng cao vµ thu ngo¹i tÖ, ®ång thêi kiÓm so¸t cã tÝnh to¸n hµng nhËp khÈu theo h-íng khuyÕn khÝch thay thÕ nhËp khÈu ®èi víi nh÷ng mÆt hµng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong t-¬ng lai trªn thÞ tr-êng trong n-íc .VÒ mÆt dµi h¹n, tÝch cùc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chiÕn l-îc nh»m chñ ®éng gia t¨ng c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn, chÕ t¹o, dÞch vô, t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu. Trong chÝnh s¸ch nhËp khÈu, tr-íc søc Ðp cña c¸c biÖn ph¸p héi nhËp ®· cam kÕt, chñ ®éng ®iÒu chØnh c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch võa phï hîp víi c¸c cam kÕt héi nhËp võa ®¹t c¸c môc tiªu ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh vµ c©n ®èi nguån lùc trong vµ ngoµi n-íc. *¦u tiªn ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt xuÊt khÈu C¸c biÖn ph¸p -u bao gåm tõ -u ®·i vÒ ®Çu t-, bè trÝ nguån lùc ®Õn c¸c gi¶i ph¸p th-¬ng m¹i khuyÕn khÝch XK. C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ë ®©y theo ph-¬ng ch©m khuyÕn khÝch tÊt c¶ c¸c ngµnh hµng XK nh-ng vÒ l©u dµi ph¶i -u tiªn c¸c ngµnh cã lîi thÕ tuyÖt ®èi vµ lîi thÕ so s¸nh "®éng" (lîi thÕ sÏ ®-îc t¹o ra hoÆc h×nh thµnh trong t-¬ng lai do qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, xuÊt khÈu vµ c¹nh tranh quèc tÕ). VÒ mÆt hµng c¨n cø vµo c¸c yÕu tè: hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ XK, t¹o viÖc lµm, mèi quan hÖ ®Çu vµo vµ ®Çu ra víi c¸c ngµnh kh¸c, kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng sö dông nguyªn liÖu trong n-íc, t¸c ®éng ®Õn c¸n c¸n thanh to¸n... 20