LỜI MỞ ĐẦU
Trong h¬n thËp kû qua, n«ng nghiÖp níc ta ®· ph¸t triÓn víi tèc ®é
cao, b×nh qu©n ®¹t trªn 4,5%/n¨m. GDP ngµnh n«ng nghiÖp n¨m 2000 t¨ng
5,3 lÇn so víi n¨m 1990 (gi¸ cè ®Þnh 1994), trong khi ®ã GDP cña ngµnh
n«ng - l©m - thuû s¶n trong tæng GDP chung cña toµn quèc ®· gi¶m tõ
38,7% (1990) xuèng cßn 24,1% n¨m 2003. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu trªn gi¸ trÞ s¶n
xuÊt cña ngµnh n«ng - l©m - thuû s¶n ®· t¨ng tõ 16,2% (1990) lªn 27,5%
(1995) vµ 35,4% (2003). N«ng nghiÖp ®· h×nh thµnh nhiÒu vïng chuyªn
canh, s¶n xuÊt d thõa nhiÒu lo¹i n«ng s¶n phÈm, ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu
trong níc vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm, vµ tham gia xuÊt khÈu. Tû suÊt hµng ho¸
t¨ng nhanh tû lÖ g¹o xuÊt khÈu 20% s¶n lîng, cµ phª 95%, cao su 80%, chÌ
60%. N¨m 2003 cã kim ng¹ch xuÊt khÈu n«ng s¶n trªn 3 tû USD.
N«ng nghiÖp cña ta ®· c bíc t¨ng trëng, song n«ng s¶n hµng ho¸ chÊt
lîng cao cha nhiÒu, s¶n phÈm xuÊt khÈu chñ yÕu ë d¹ng th«, gi¸ trÞ thÊp.
TÝnh c¹nh tranh n«ng s¶n hµng ho¸ cña ta trong khu vùc vµ trªn thÞ trêng
thÕ giíi cßn yÕu, thÞ trêng n«ng s¶n tæ chøc cha chÆt chÏ, tÝnh æn ®Þnh
kh«ng cao. C¬ së th¬ng m¹i phôc vô tiªu thô cßn h¹n chÕ, c¸c hÖ thèng
kªnh thÞ trêng ho¹t ®éng cßn cha th«ng suèt, hiÖu qu¶ th¬ng m¹i cha ®îc
cao còng nh sù mÊt c©n ®èi trong ph©n phèi hiÖu qu¶, lîi nhuËn gi÷a c¸c
bªn tham gia thÞ trêng trong tõng lo¹i n«ng l©m s¶n, vµ tõng thÞ trêng khu
vùc, ®ã lµ nh÷ng th¸ch thøc lín trong thêi gian tíi.
BiÕn ®éng gi¸ xuÊt khÈu n«ng s¶n hÕt søc phøc t¹p, vµ níc ta hiÖn t¹i
xuÊt khÈu víi gi¸ thÊp h¬n 30 - 40% gi¸ n«ng s¶n thÕ giíi, ®iÒu nµy cho
thÊy cÇn nghÜ tíi c¶i tiÕn chÊt lîng thÝch øng víi thÞ trêng vµ h¹ chi phÝ tiªu
thô s¶n phÈm
Bªn c¹nh ®ã, thÞ trêng n«ng nghiÖp néi ®Þa míi h×nh thµnh, n«ng
nghiÖp xuÊt khÈu ®ang gÆp sù c¹nh tranh khèc liÖt trong ®iÒu kiÖn níc ta sÏ
gia nhËp WTO trong n¨m tíi, c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn thÞ trêng n«ng
l©m nghiÖp cßn Ýt, c¸c ban thÞ trêng cho trong níc vµ xuÊt khÈu c¬ cÊu vµ
ho¹t ®éng cha tèt, ...nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy ®ßi hái ph¶i cã sù nh×n tæng thÓ vµ
®Þnh híng ph¸t triÓn chiÕn lîc cho thÞ trêng n«ng l©m s¶n trong ®iÒu kiÖn
nÒn kinh tÕ níc ta míi thêi kú s¬ khai cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ tham gia
tù do ho¸ th¬ng m¹i.
ChÝnh v× vËy em ®· chän ®Ò tµi: “T×nh h×nh xuÊt khÈu n«ng s¶n
cña ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO vµ nh÷ng ®Þnh híng ph¸t
triÓn“
§Ò tµi ®îc kÕt cÊu thµnh 3 phÇn:
PhÇn I: Thùc tr¹ng thÞ trêng n«ng s¶n
PhÇn II : C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tiªu thô n«ng s¶n
PhÇn III: §Þnh híng ph¸t triÓn thÞ trêng n«ng s¶n
MÆc dï ®· cè g¾ng rÊt nhiÒu nhng do tr×nh ®é cã h¹n nªn em rÊt
mong c¸c thÇy c« th«ng c¶m cho em
PhÇn thø nhÊt
Thùc tr¹ng thÞ trêng n«ng s¶n
I. Kh¸i qu¸t c¸c kªnh thÞ trêng n«ng s¶n hiÖn nay
1. Kªnh thÞ trêng c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu
1.1. MÆt hµng cµ phª
a.Tinh h×nh s¶n xuÊt:
Trong h¬n 10 n¨m qua, ngµnh cµ phª níc ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh
tùu to lín. S¶n lîng cµ phª c¶ níc ®· t¨ng nhanh tõ kho¶ng 92 ngµn tÊn
niªn vô 1990/1991 lªn 771,2 ngµn tÊn n¨m 2003 nghÜa lµ t¨ng lªn kho¶ng
8,4 lÇn. Thêi kú ph¸t triÓn cµ phª nhanh nhÊt lµ 1995 - 2000: s¶n lîng t¨ng
kho¶ng 3,8 lÇn. Thêi kú nµy diÖn tÝch cµ phª t¨ng nhanh ngoµi sù kiÓm so¸t
cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng, nhiÒu diÖn tÝch ®· ®îc trång trªn c¶ nh÷ng vïng
kh«ng phï hîp vÒ ®iÒu kiÖn sinh th¸i do ch¹y theo lîi nhuËn vµ hËu qu¶ lµ
khi gi¸ cµ phª gi¶m nh hiÖn nay nhiÒu diÖn tÝch bÞ chÆt bá ®Ó thay thÕ c¸c
lo¹i c©y trång kh¸c. Tõ n¨m 1998 ®Õn nay, gi¸ cµ phª liªn tôc gi¶m, ®Æc
biÖt lµ tõ n¨m 2000 ¶nh hëng rÊt lín ®Õn t×nh h×nh s¶n xuÊt cµ phª níc ta.
Niªn vô n¨m 2003/2004 diÖn tÝch cµ phª c¶ níc cßn lµ 513,7 ngµn ha, s¶n lîng lµ 771,2 ngµn tÊn (gi¶m so víi n¨m 2000 lµ 31,1 ngµn tÊn).
Trong c¬ cÊu diÖn tÝch, cµ phª vèi chiÕm 97,8%, diÖn tÝch cµ phª chÌ
kh«ng ®¸ng kÓ cha ®Çy 2,2% diÖn tÝch cµ phª hiÖn cã cña niªn vô
2003/2004. §©y lµ mét h¹n chÕ lín vµ ¶nh hëng nhiÒu tíi gi¸ xuÊt khÈu
trªn thÞ trêng.
b. XuÊt khÈu cµ phª
ViÖt Nam s¶n xuÊt cµ phª chñ yÕu dµnh cho xuÊt khÈu, chiÕm ®Õn
trªn 90% khèi lîng s¶n xuÊt ra hµng n¨m, trong ®ã cã tíi 90% lµ cµ phª vèi
(Robusta). Sè lîng cµ phª xuÊt khÈu ngµy cµng t¨ng vµ ®¹t møc kû lôc vµo
n¨m 2001 (s¶n lîng c¶ níc ®¹t gÇn 900.000 tÊn vµ xuÊt khÈu 713.735 tÊn),
nhng kû lôc vÒ kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª l¹i lµ n¨m 1998 ®¹t gÇn 600
triÖu USD (®øng thø 2 sau lóa g¹o).
KÕt qu¶ xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam trong thêi gian qua ®îc ph¶n
¸nh qua biÓu sau:
BiÓu 4. Khèi lîng vµ gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu
N¨m
1982
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Sè lîng (tÊn)
4.140
233.000
235.000
391.870
445.415
464.356
705.308
713.735
718.600
749.000
Gi¸ trÞ (1000USD)
5.000
349.500
430.000
527.704
569.500
563.396
464.342
263.000
322.300
504.800
Gi¸ b×nh qu©n (USD/tÊn)
1.207,7
1.500,0
1.829,8
1.346,6
1.293,1
1.213,0
658,4
368,5
448,5
674,0
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª.
ThÞ trêng xuÊt khÈu cµ phª kh«ng ngõng ®îc më réng, n¨m 1996
xuÊt khÈu sang 34 níc, n¨m 1999 xuÊt khÈu sang 40 níc. HiÖn nay cµ phª
ViÖt Nam ®îc xuÊt sang gÇn 60 níc ë 5 ch©u lôc. ThÞ trêng chÝnh lµ c¸c níc
ch©u ¢u, n¨m 2003 cã h¬n 20 níc nhËp khÈu tíi 65% lîng xuÊt khÈu cµ
phª ViÖt Nam, trong ®ã ®øng ®Çu lµ §øc (chiÕm 16%), tiÕp theo lµ T©y Ban
Nha (8,3%) vµ Italia (6,9%), Ph¸p (5,5%), Ba lan (5%), Anh (4,8%), Hµ
Lan (3,9%), BØ (3,3%), Thuþ Sü (2,8%) vµ mét sè thÞ trêng kh¸c. Ch©u ¸
chiÕm 18%, trong ®ã Hµn Quèc chiÕm 4,7%, NhËt B¶n 3,6%, Philippin
3,4%, Singapore 1,85% vµ mét sè níc kh¸c. Ch©u Mü chiÕm 13,8%, ®øng
®Çu lµ Hoa Kú chiÕm 13,4% cßn c¸c ch©u lôc kh¸c lµ 3,2%.
ViÖt Nam lµ níc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao trong s¶n xuÊt vµ xuÊt
khÈu cµ phª do lîi thÕ vÒ khÝ hËu, m«i trêng vµ chi phÝ lao ®éng thÊp. N¨ng
suÊt cµ phª ViÖt Nam cao nhÊt thÕ giíi, s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª ®øng
thø hai thÕ giíi. Nhng do c«ng nghÖ chÕ biÕn chËm ph¸t triÓn vµ th¬ng m¹i
cµ phª cha ®îc tæ chøc hîp lý, thêng bu«n b¸n qua trung gian nªn gi¸ cµ
phª ViÖt Nam thêng thÊp h¬n gi¸ cµ phª thÕ giíi tõ 150 - 200 USD/TÊn.
MÆt kh¸c, trong c¬ cÊu s¶n phÈm, cµ phª Robusta chiÕm tû träng 90% tæng
s¶n lîng s¶n xuÊt nªn kim ng¹ch xuÊt khÈu còng bÞ h¹n chÕ mét phÇn.
Nh÷ng n¨m qua, tuy khèi lîng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ngµy cµng
t¨ng, nhng kim ng¹ch xuÊt khÈu kh«ng t¨ng lªn t¬ng øng, thËm chÝ cßn
gi¶m m¹nh do gi¸ cµ phª xuÊt khÈu kh«ng æn ®Þnh vµ gi¶m xuèng ®Õn 7 lÇn
so víi gi¸ n¨m cao nhÊt (368/2641 USD/tÊn). MÆt kh¸c do chÊt lîng cµ phª
nh©n cña ViÖt Nam cßn thÊp nªn gi¸ cµ phª xuÊt khÈu cña ta thua h¬n so
víi gi¸ b×nh qu©n trªn thÕ giíi tõ 500 - 1000 USD/tÊn (thÊp h¬n 30 - 45%).
ThÞ trêng xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam tuy nhiÒu nhng còng kh«ng
dµn tr¶i, cha thËt tËp trung vµo mét sè b¹n hµng lín, cha æn ®Þnh vÒ sè lîng,
vÒ gi¸ c¶ xuÊt khÈu vµ vÒ b¹n hµng. Mét sè thÞ trêng cña ta chØ lµ c¸c thÞ trêng trung gian, chø ta cha xuÊt khÈu ®îc nhiÒu cµ phª trùc tiÕp cho ngêi tiªu
dïng ®Ých thùc, v« h×nh chung chóng ta ®· nhîng lîi Ých xuÊt khÈu cho ngêi
kh¸c hëng.
ViÖc n¾m b¾t vµ ph©n tÝch kÞp thêi c¸c nguån th«ng tin vÒ t×nh h×nh
s¶n xuÊt kinh doanh cµ phª thÕ giíi, nhanh chãng cã sù chØ ®¹o kinh doanh
®óng ®¾n sÏ gãp phÇn t¨ng hiÖu qu¶ kinh doanh xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n
nãi chóng vµ mÆt hµng cµ phª nãi riªng. Nh÷ng néi dung nµy ë ViÖt Nam
cßn yÕu kÐm.
c. Kªnh tiªu thô cµ phª
NhËn xÐt:
+ Ngêi s¶n xuÊt chñ yÕu vÉn lµ hé gia ®×nh nhng ®· xuÊt hiÖn mét sè
doanh nghiÖp t nh©n, liªn doanh s¶n xuÊt lín.
+ ThiÕu nh÷ng sµn giao dÞch hiÖn ®¹i ®Ó nhµ s¶n xuÊt, doanh nghiÖp
chÕ biÕn vµ c«ng ty kinh doanh (c¶ xuÊt khÈu) giao dÞch b×nh ®¼ng,
c«ng khai, minh b¹ch nh÷ng l« hµng lín, tiªu chuÈn hãa lµm c¬ së
kÕ ho¹ch hãa s¶n xuÊt, kinh doanh.
+ Tr×nh ®é kinh doanh quèc tÕ qu¸ kÐm, toµn bé cµ phª xuÊt khÈu
®Òu b¸n qua chi nh¸nh hoÆc ®¹i diÖn c¸c c«ng ty níc ngoµi ®ãng
t¹i ViÖt Nam, doanh nghiÖp ViÖt Nam cha tiÕp cËn ®îc thÞ trêng
Lu©n §«n, New York; cha tiÕp cËn nhµ chÕ biÕn, c«ng ty ph©n phèi
cña níc ngoµi (gÇn nh lµ ñy th¸c xuÊt khÈu) cµ phª ViÖt Nam hoµn
toµn kh«ng cã kinh nghiÖm riªng trªn thÞ trêng quèc tÕ.
1.2. MÆt hµng cao su
a. T×nh h×nh s¶n xuÊt
Trong c¸c n¨m qua, Nhµ níc ®· dµnh sù quan t©m cho ®Çu t ph¸t triÓn
ngµnh cao su. Tæng diÖn tÝch cao su n¨m 2003 ®· lªn tíi 436,5 ngµn ha, ®¹t
s¶n lîng kho¶ng 313,9 ngµn tÊn mñ kh«, gÊp 2 lÇn vÒ diÖn tÝch vµ 5,42 lÇn
s¶n lîng (mñ kh«) so víi n¨m 1990.
Cao su ViÖt Nam tËp trung chñ yÕu ë 2 vïng: §«ng Nam Bé vµ T©y
Nguyªn. N¨m 2003, diÖn tÝch cao su cña §«ng Nam Bé ®¹t kho¶ng 293,5
ngµn ha, s¶n lîng ®¹t 264,4 ngµn tÊn chiÕm 67,2 % vÒ diÖn tÝch, 84,2% vÒ
s¶n lîng cao su toµn quèc. B×nh D¬ng, B×nh Phíc lµ c¸c tØnh cã s¶n lîng
cao su lín nhÊt níc ta. N¨m 2003, s¶n lîng cao su B×nh D¬ng ®¹t 91,8 ngµn
tÊn, chiÕm 29,2%, B×nh Phíc ®¹t 76,5 ngµn tÊn chiÕm 24,3% vÒ s¶n lîng
cao su toµn quèc. T©y Nguyªn n¨m 2003 ®¹t 104,6 ngµn ha, s¶n lîng ®¹t
41,2 ngµn tÊn chiÕm 23,9% diÖn tÝch, 13,1% vÒ s¶n lîng cao su toµn quèc.
b. T×nh h×nh xuÊt khÈu
Cao su ViÖt Nam s¶n xuÊt chñ yÕu ®Ó xuÊt khÈu. Cao su lµ mét trong
nh÷ng n«ng s¶n ®ãng gãp mét tû träng kh«ng nhá trong tæng kim ng¹ch
xuÊt khÈu n«ng s¶n ViÖt Nam. Trong h¬n 10 n¨m qua (1990 - 2003), ViÖt
Nam ®· xuÊt khÈu kho¶ng 2,9 triÖu tÊn cao su, ®¹t kim ng¹ch trªn 2,24 tû
USD. N¨m 1996, kim ng¹ch xuÊt khÈu cao su cña ViÖt Nam lªn tíi møc
®Ønh cao gÇn 250 triÖu USD. Nh÷ng n¨m sau ®ã giai ®o¹n 1997 - 1998, kim
ng¹ch xuÊt khÈu gi¶m ®¸ng kÓ do gi¸ xuÊt khÈu gi¶m m¹nh. Tuy nhiªn
trong mét vµi n¨m võa qua, xuÊt khÈu cao su cã híng t¨ng m¹nh vÒ lîng vµ
phôc håi dÇn vÒ doanh thu. N¨m 2003 xuÊt khÈu ®¹t 433,1 ngµn tÊn, ®¹t
kim ng¹ch 377,9 triÖu USD.
BiÓu 5. T×nh h×nh xuÊt khÈu cao su ViÖt Nam (1992 - 2003)
§¬n vÞ: Lîng: 1000 tÊn; Gi¸ trÞ: triÖu USD
N¨m
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Sè lîng
81,9
96,7
135,5
130,0
149,5
194,2
191,0
265,33
273,40
308,07
444,0
433,1
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª.
Kim ng¹ch XK
74,29
133,56
192,23
149,84
143,50
190,54
127,47
146,84
166,02
165,97
263,00
377,9
ThÞ trêng xuÊt khÈu cao su ngµy cµng ®îc më réng, n¨m 1996 xuÊt
khÈu sang 23 níc, n¨m 2000 xuÊt khÈu sang 32 níc. HiÖn nay ®· xuÊt khÈu
sang 35 níc. ThÞ trêng xuÊt khÈu cao su lín nhÊt cña ViÖt Nam lµ c¸c níc
trong khu vùc ch©u ¸ nh Trung Quèc, Singapore, §µi Loan, Hµn Quèc.
Giai ®o¹n 1995 - 1999, xuÊt khÈu cao su cña ViÖt Nam sang thÞ trêng ch©u
¸ chiÕm tíi 85%, giai ®o¹n 2000 - 2003 chiÕm 69% kim ng¹ch xuÊt khÈu.
Ch©u ¢u còng lµ thÞ trêng tiªu thô cao su kh¸ lín cña ViÖt Nam vµ
ngµy cµng ®îc më réng. Giai ®o¹n 1995 - 1999 chiÕm trªn 10%, giai ®o¹n
2000 - 2003 chiÕm 22,1% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu c¶ níc. C¸c níc nhËp
khÈu cao su cña ViÖt Nam chñ yÕu lµ §øc, Nga; bªn c¹nh mét sè quèc gia
kh¸c nhËp Ýt h¬n lµ Anh, Italia, T©y Ban Nha, Thæ NhÜ Kú. §èi víi thÞ trêng
Liªn Bang Nga vµ c¸c níc §«ng ¢u th× th«ng lÖ mua b¸n lÎ rÊt phæ biÕn.
HiÖn nay cao su là nguồn thu ngoại tệ lớn thứ 3 của Việt Nam, sau
gạo và cà phê.
1.3. MÆt hµng ®iÒu
a.T×nh h×nh s¶n xuÊt
§iÒu lµ c©y trång ph¸t triÓn tù ph¸t trong giai ®o¹n ®Çu sau ®ã míi
cña cã quy ho¹ch cña ngµnh. Níc ta trång ®iÒu chñ yÕu ®Ó xuÊt khÈu, n¨ng
suÊt vên ®iÒu hiÖn nay rÊt thÊp lµ do tríc ®©y n«ng d©n trång gièng xÊu, Ýt
qu¶, vên ®iÒu l¹i kh«ng ®îc ch¨m sãc bãn ph©n nh c©y cao su vµ cµ phª.
Muèn cã n¨ng suÊt ®iÒu cao vÊn ®Ò chÝnh hiÖn nay lµ t¹o ra c¸c gièng ®iÒu
cã n¨ng suÊt cao, thÊp c©y trång thay thÕ c¸c vên ®iÒu gièng cò n¨ng suÊt
thÊp. Chóng ta ®· t¹o ra c¸c gièng tèt, song h¹n chÕ lµ sè lîng gièng mçi
n¨m cã h¹n, diÖn tÝch trång b»ng gièng míi hµng n¨m kh«ng lín.
DiÖn tÝch trång ®iÒu n¨m 1995 lµ 187,6 ngµn ha, s¶n lîng h¹t 50,5
ngµn tÊn. Tõ n¨m 2000 ®Õn nay diÖn tÝch trång ®iÒu t¨ng nhanh lµ do gi¸
h¹t ®iÒu xuÊt khÈu cao, cã nh÷ng gièng míi ng¾n ngµy h¬n vµ cho n¨ng
suÊt kh¸ cao cho nªn diÖn tÝch trång ®iÒu t¨ng nhanh. N¨m 2000 diÖn tÝch
lµ 195,5 ngµn ha, s¶n lîng 135 ngµn tÊn, n¨ng suÊt 8,9 t¹/ha. N¨m 2003 s¶n
lîng ®¹t 159,3 ngµn tÊn t¨ng 3,1 lÇn so víi n¨m 1995.
b. T×nh h×nh xuÊt khÈu
BiÓu 5. T×nh h×nh xuÊt khÈu ®iÒu ViÖt nam
N¨m
1992
1993
Lîng xuÊt khÈu
(1000tÊn)
51,70
47,70
Gi¸ trÞ
(TriÖu USD)
39,2
44,02
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
§Õn th¸ng 8/2004
49,50
95,00
16,60
33,30
25,20
18,39
34,20
44,00
62,80
84,00
62,81
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª.
37,37
39,50
75,60
133,33
116,95
109,75
167,32
152,00
212,00
284,50
242,50
ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng níc xuÊt khÈu ®iÒu lín trªn thÕ giíi. Tõ
n¨m 1994 trë vÒ tríc, níc ta chñ yÕu xuÊt khÈu h¹t ®iÒu th«, gi¸ c¶ biÕn
®éng do ngêi mua khèng chÕ (chñ yÕu lµ Ên §é). ThÞ trêng xuÊt khÈu ®iÒu
trong nh÷ng n¨m nµy thêng bÊp bªnh phô thuéc nhiÒu vµo møc cung trong
níc. Do ®ã kÓ tõ n¨m 1995 ®Õn nay, ViÖt Nam ®· chuyÓn sang xuÊt khÈu
h¹t ®iÒu nh©n chÕ biÕn nh»m t¨ng lîi nhuËn vµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho
d©n c ®Þa ph¬ng.
Tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y, t×nh h×nh xuÊt khÈu ®iÒu cña ViÖt Nam ®·
cã nhiÒu khëi s¾c, n¨m 2000 xuÊt khÈu ®îc 34,2 ngµn tÊn ®¹t kim ng¹ch
167,32 triÖu USD. N¨m 2002, ViÖt Nam ®øng thø 2 trªn thÕ giíi vÒ xuÊt
khÈu ®iÒu (sau Ên §é) s¶n lîng xuÊt khÈu lµ 62,8 ngµn tÊn, kim ng¹ch xuÊt
khÈu 212 triÖu USD. §Õn n¨m 2004 (tÝnh ®Õn th¸ng 8) ®· xuÊt ®îc 62,81
ngµn tÊn, ®¹t gi¸ trÞ kim ng¹ch 242,5 triÖu USD.
N¨m 1996 níc ta míi xuÊt khÈu sang 16 níc. N¨m 1999 ®· xuÊt sang
23 níc. §Õn nay ®· cã mÆt trªn 30 níc, Mü vµ Trung Quèc là hai thị trường
nhập khẩu hạt điều lớn nhất của Việt Nam với tổng tỷ trọng trên 50%.
Lượng nhập khẩu của Hoa Kỳ năm 2003 tăng 28,4%,n¨m 2004 t¨ng 30,1%
Trung Quốc tăng 16,6%, Canada tăng 80% so víi n¨m 2002.
c. Kªnh tiªu thô ®iÒu
Do tÝnh chÊt cña mÆt hµng xuÊt khÈu nªn cã mét sè t¸c nh©n tham
gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu nh©n ®iÒu
Nh÷ng t¸c nh©n chÝnh trong kªnh tiªu thô ®iÒu lµ n«ng d©n (hay ngêi
trång ®iÒu), ngêi thu mua ®iÒu, ngêi chÕ biÕn nhá, c¸c c«ng ty chÕ biÕn vµ
xuÊt nhËp khÈu ®iÒu nh©n (t nh©n hay doanh nghiÖp Nhµ níc). Kh«ng gièng
nh nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n kh¸c nh lóa g¹o, rau qu¶, v.v... h¹t ®iÒu s¶n
xuÊt phôc vô thÞ trêng nhng chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ tiªu thô néi bé (tiªu thô
gia ®×nh, hé). H¹t ®iÒu th« ®îc tiªu thô qua nhiÒu kªnh kh¸c nhau. Ngêi
n«ng d©n (hay ngêi trång ®iÒu) cã thÓ b¸n ®iÒu cho nh÷ng ngêi t th¬ng thu
gom ®iÒu, c¸c xëng chÕ biÕn nhá trªn ®Þa bµn hoÆc trùc tiÕp cho c¸c nhµ
m¸y cña c¸c c«ng ty chÕ biÕn h¹t ®iÒu vµ tõ ®ã h¹t ®iÒu th« ®îc chÕ biÕn
phôc vô ngêi tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu
T¹i ViÖt Nam tÊt c¶ c¸c c«ng ty xuÊt nhËp khÈu ®iÒu ®Òu cã nhµ m¸y
chÕ biÕn h¹t ®iÒu riªng. Mçi c«ng ty thµnh lËp nh÷ng ®¹i lý, xëng thu gom
nh»m huy ®éng tèt nguån nguyªn liÖu trong níc ®¸p øng nhu cÇu vÒ chÕ
biÕn. Mét sè c«ng ty còng ®· ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu riªng cña m×nh
th«ng qua viÖc ®Çu t vÒ diÖn tÝch khuyÕn khÝch n«ng d©n trång ®iÒu b»ng
viÖc hç trî vÒ vèn, gièng c©y n¨ng suÊt cao. Tuy nhiªn, cuéc chiÕn vÒ
nguyªn liÖu ®iÒu th« ®«i lóc trë lªn khèc liÖt vÒ gi¸ c¶ gi÷a c¸c t¸c nh©n
trong kªnh tiªu thô.
1.4. MÆt hµng tiªu
a. T×nh h×nh s¶n xuÊt
S¶n lîng tiªu biÕn ®éng kh«ng æn ®Þnh. NÕu n¨m 1991 s¶n lîng tiªu
®¹t: 8.900 tÊn sau ®ã liªn tôc gi¶m ®Õn n¨m 1994 míi t¨ng lªn ®¹t 8.900
tÊn (b»ng n¨m 1991), tiÕp ®ã s¶n lîng t¨ng ®ét biÕn tõ 9.300 tÊn n¨m 1995
lªn 27.900 tÊn n¨m 2000. §Õn n¨m 2003, s¶n lîng tiªu c¶ níc ®· ®¹t 70,1
ngµn tÊn.
HiÖn nay tiªu ®îc trång chñ yÕu ë c¸c vïng: §«ng Nam Bé (s¶n lîng
chiÕm 70%), T©y Nguyªn (s¶n lîng chiÕm 26,8%), B¾c Trung Bé ( s¶n lîng
chiÕm 2,3%). C¸c vïng §«ng Nam Bé vµ T©y Nguyªn cã u thÕ vÒ ®Êt, cho n¨ng
suÊt cao, cßn c¸c vïng tiªu vïng §BSCL (Phó Quèc) vµ B¾c Trung Bé l¹i cã u
thÕ vÒ khÝ hËu gióp tiªu cã h¹t ch¾c vµ h¬ng vÞ ®Æc trng.
b.T×nh h×nh xuÊt khÈu
ViÖt Nam s¶n xuÊt tiªu chñ yÕu phôc vô xuÊt khÈu. Lîng xuÊt khÈu tiªu tõ
n¨m 1992 - 2003 cã xu thÕ t¨ng nhng kh«ng æn ®Þnh. Cô thÓ nh sau:
BiÓu 6. T×nh h×nh xuÊt khÈu tiªu ViÖt Nam 1992 - 2003
N¨m
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
TÝnh ®Õn th¸ng 8/2004
Lîng xuÊt khÈu
(1000 tÊn)
22,35
20,14
19,50
17,00
25,30
24,71
15,00
34,78
37,00
57,02
77,00
74,1
57,9
Kim ng¹ch xuÊt khÈu
(TriÖu USD)
15,29
12,40
18,00
24,50
46,75
67,23
64,50
137,26
145,93
91,24
108,00
104,90
80,81
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª.
So s¸nh víi khèi lîng s¶n xuÊt th× tiªu xuÊt khÈu chiÕm kho¶ng 90 95% tæng s¶n lîng. N¨m 1999, kim ng¹ch xuÊt khÈu tiªu ®¹t 137,26 triÖu
USD (xÕp thø 4 sau g¹o, cµ phª, cao su) vµ s¶n lîng xuÊt khÈu cña ViÖt
Nam ®øng thø 3 trªn thÕ giíi (sau Ên §é vµ In®onªxia). N¨m 2002, ViÖt
Nam xuÊt khÈu tiªu ®øng ®Çu thÕ giíi (s¶n lîng xuÊt khÈu 77 ngµn tÊn vµ
kim ng¹ch xuÊt khÈu 108 triÖu USD) vît lªn trªn In®«nªxia (s¶n lîng xuÊt
khÈu 63,2 ngµn tÊn vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu 89,197 triÖu USD). TÝnh ®Õn
th¸ng 8 n¨m 2004, ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu ®îc 57,9 ngµn tÊn víi kim ng¹ch
80,81 triÖu USD.
ViÖt Nam chñ yÕu xuÊt khÈu tiªu ®en, tiªu tr¾ng míi xuÊt khÈu tõ
n¨m 2003. Lîng tiªu tr¾ng vÉn xuÊt khÈu rÊt Ýt so víi tæng lîng xuÊt khÈu,
n¨m 2003 ®¹t 4260 tÊn, chiÕm gÇn 6% s¶n lîng tiªu xuÊt khÈu.
ThÞ trêng tiªu ®· vµ ®ang ®îc më réng, n¨m 1999 ViÖt Nam ®· xuÊt
khÈu sang 34 níc trong ®ã ®øng ®Çu lµ Singapore (chiÕm 41%), sau ®ã lµ
Brazin (19,6%), Hµ Lan (8,9%) s¶n lîng tiªu xuÊt khÈu c¶ níc.
HiÖn nay hå tiªu ViÖt Nam ®îc xuÊt khÈu sang kho¶ng 40 níc, trong
®ã thÞ trêng ch©u ¢u (33%), ch©u ¸ (24%), ch©u Mü (16,3%).
H¹t tiªu ®en níc ta ®· kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ trªn thÞ trêng quèc tÕ c¶ vÒ
chÊt vµ lîng. Chóng ta cã thÓ ®¸p øng hoµn toµn c¸c lo¹i tiªu ®en theo yªu
cÇu kh¸ch hµng. H¹t tiªu tr¾ng hiÖn vÉn cßn nhiÒu tiÒm n¨ng, thÞ trêng ®ang
réng më.
c. Kªnh tiªu thô hå tiªu
ë møc ®é thu gom trùc tiÕp nµy, tÝnh c¹nh tranh rÊt cao. Tríc kia, c¸c
c¬ së thu gom chñ yÕu n»m ë trung t©m thÞ trÊn, nhng sau mét thêi gian
c¹nh tranh, hä chuyÓn vµo gÇn n«ng hé h¬n ®Ó mua ®îc nhiÒu h¬n. ë trung
t©m chØ cßn l¹i c¸c ®¹i lý lín thu gom tiªu tõ c¸c c¬ së nhá. Mét x· cã rÊt
nhiÒu ngêi thu gom ®Æt c¬ së c¸ch nhau kh«ng xa. Nh ë x· Anh Phó, huyÖn
B×nh Long, tØnh B×nh Phíc, cã ®Õn 20 c¬ së thu gom nhá cè ®Þnh, cha kÓ
ngêi ®i thu gom mua tËn nhµ cña ngêi trång tiªu.
C¸c c¬ së thu gom nhá thêng mua tiªu dùa trªn tiªu chuÈn dung
träng (träng lîng/lÝt) ®o b»ng èng b¬ vµ c©n ®ång hå, kh«ng ®o ®é Èm b»ng
m¸y nh c¸c c¬ së thu gom lín. Gi¸ mua vµo cña c¸c c¬ së thu gom nhá ®îc
dùa trªn chuÈn 450g/l. Khi b¸n ra cho c¸c c¬ së lín, c¬ së dùa trªn dung
träng 450g/l vµ ®é Èm lµ 15%. Nh vµo thêi ®iÓm ®iÒu tra, lo¹i 450g/l, ®é Èm
15% ®îc gi¸ lµ 18.400 ®/kg, gi¸ gi¶m 200 ®/kg, nÕu dung lîng gi¶m 10g/l.
§é Èm t¨ng 1% t¬ng ®¬ng dung lîng gi¶m 10g/l, nÕu tiªu cã dung träng
450g/l mµ ®é Èm 16% th× mua ®îc víi gi¸ 18.200®/kg.
C¸c chñ c¬ së kh«ng cã m¸y ®o ®é Èm nhng còng íc chõng ®é Èm
b»ng c¸ch c¾n h¹t tiªu (nh h¹t lóa) xem ®· ph¬i giµ hay non. Hä còng íc
chõng ®é lÐp, ®é ch¾c cña h¹t khi nh×n vµ sê qua l« hµng. Theo quan s¸t,
nh÷ng l« hµng lÐp thêng ®îc tr¶ thÊp h¬n h¼n (6000®/kg so víi 18000®/kg
lo¹i 450g/l). Mçi c¬ së thu gom nhá ®Òu trang bÞ mét m¸y thæi rÊt ®¬n gi¶n,
trÞ gi¸ kho¶ng 1 triÖu ®ång, cã chøc n¨ng nh c¸i qu¹t ®Ó thæi h¹t lÐp. Hµng
nhiÒu h¹t lÐp thêng kh«ng thæi, ®îc ph¬i vµ b¸n riªng ®Ó tiªu thô trong thÞ
trêng trong níc. Hµng ch¾c ®îc ph¬i, thæi ®Ó b¸n víi gi¸ cao h¬n cho ®¬n vÞ
thu gom.
Gi¸ mua c¸c c¬ së thu gom nhá c«ng bè rÊt thèng nhÊt víi nhau vµ
b»ng gi¸ chî, do c¸c c¬ së nay tham kh¶o gi¸ chî mçi s¸ng vµ so s¸nh víi
gi¸ mua cña kh¸ch hµng cña hä. Gi¸ ®îc ph¸t ra tõ c¸c c¬ së thu gom lín
cã gi¸ trÞ theo buæi, sau mçi buæi ®Òu cã liªn l¹c ®Ó chèt gi¸. Cã nh÷ng khi
gi¸ biÕn ®éng bÊt thêng, c¬ së lín ®iÖn ngay cho c¬ së nhá ®Ó thay ®æi gi¸.
Gi¸ tiªu ë møc n«ng hé thay ®æi liªn tôc, gi¸ s¸ng kh¸c gi¸ tra vµ kh¸c gi¸
chiÒu. C¸c c¬ së thu gom nhá hÇu hÕt kh«ng lu tiªu, s¸ng mua, chiÒu b¸n
l¹i cho c¬ së lín nªn hÇu hÕt kh«ng lç. Trong ngµy thu mua còng cã ®é hao
do gi¶m ®é Èm hoÆc mua ph¶i tiªu mèc. Tuy nhiªn, ®é hao kh«ng nhiÒu, chØ
1% víi tiªu mèc, hé ®em trµ víi níc, ph¬i vµ vÉn b¸n ®îc. TÝnh gi¸ chªnh
lÖch th× chØ kho¶ng 100®/kg, nhng theo c¸c n«ng hé, hä cã thÓ l·i h¬n b»ng
c¸ch ®ong ®Õm vµ x¸c ®Þnh chÊt lîng tiªu cã lîi h¬n cho hä. Theo c¸c chñ
c¬ së thu gom lín, c¸c ®¬n vÞ thu gom nhá cã thÓ l·i 200 - 300®/kg.
C¸c c¬ së kh«ng mÊt chi phÝ vËn chuyÓn còng nh chi phÝ thuÕ kinh
doanh do hä kh«ng ®¨ng ký doanh nghiÖp. Th«ng thêng n«ng d©n tù
chuyÓn tiªu ®Õn b»ng xe m¸y vµ vµo cuèi ngµy, hä cã xe cña c¬ së thu gom
lín ®Õn gom hµng.
C¸c c¬ së thu gom nµy còng cho n«ng d©n vay tiÒn mua vËt t. Lîng
cho vay kho¶ng1 - 5 triÖu ®ång/hé, phô thuéc vµo s¶n lîng tiªu cña hé. Mét
c¬ së cho 4 - 5 hé vay. ChØ cã kho¶ng 50% sè hé vay b¸n l¹i tiªu cho c¬ së
®Ó trõ tiÒn. Thêng, c¸c c¬ së kh«ng lÊy l·i vµ mua víi gi¸ mua th«ng thêng
®Ó lÊy nguån hµng æn ®Þnh. Gi¸ mua lµ gi¸ khi giao hµng vµ tho¶ thuËn
kh«ng cã hîp ®ång chÝnh thøc, chØ giao íc víi nhau. HiÖn tîng b¸n c¶ vên tiªu
vµ ch¹y lµng còng cã, nh n¨m 2003 cã 3 trêng hîp/x·.
C¸c cë thu gom cã Ýt nhÊt 3 -4 b¹n hµng lµ c¬ së thu gom nhá thêng
xuyªn cung cÊp tiªu. Ngoµi ra, hä thu mua ®îc tiªu cña nh÷ng ngêi b¸n
kh«ng thêng xuyªn vµ còng mua trùc tiÕp tõ n«ng d©n. Trong mïa tiªu, mçi
ngµy hä thu mua Ýt nhÊt 2 tÊn tiªu. Hä cã xe « t« vµ khi gom ®ñ 1 chuyÕn
xe kho¶ng 8 - 9 tÊn lµ cã thÓ b¸n. §èi tîng kh¸ch hµng thêng lµ ®¬n vÞ chÕ
biÕn hoÆc xuÊt khÈu. §iÓm b¸n vµ thêi ®iÓm b¸n cña c¸c c¬ së nµy thêng
kh«ng cã ®Þnh, tuú theo ph¸n ®o¸n cña hä vµ biÕn ®éng cña thÞ trêng. Tuy
nhiªn, hä kh«ng g¨m tiªu l©u, thêng b¸n nhanh ®Ó quay vßng vèn. L·i
trung b×nh cña c¸c c¬ së nµy chØ kho¶ng 50®/kg.
Theo ®¸nh gi¸ cña nhãm ®iÒu tra kh¶o s¸t, møc ®é c¹nh tranh gi÷a
c¸c c¬ së thu gom nhá vµ gi÷a c¸c c¬ së thu gom lín lµ rÊt cao. QuyÒn lùc
thÞ trêng kh«ng tËp trung vµo mét c¬ së nµo vµ l·i xuÊt tõ kinh doanh thu
gom tiªu lµ nhá.
1.5. MÆt hµng chÌ
a.T×nh h×nh s¶n xuÊt chÌ
DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng chÌ ViÖt Nam trong 10 n¨m qua
kh«ng ngõng gia t¨ng. §Õn n¨m 2003, diÖn tÝch chÌ c¶ níc ®¹t 116 ngµn ha,
trong ®ã cã 85 ngµn ha cho s¶n phÈm, n¨ng suÊt ®¹t 50 t¹/ha, s¶n lîng 425
ngµn tÊn t¨ng h¬n gÊp 10 lÇn so víi n¨m 1995. TËp trung chñ yÕu c¸c vïng:
Trung du MiÒn nói PhÝa B¾c: diÖn tÝch lµ 76,3 ngµn ha, s¶n lîng lµ 259,3
ngµn tÊn (chiÕm 65,6% vÒ diÖn tÝch, 70% vÒ s¶n lîng so víi c¶ níc). T©y
Nguyªn: diÖn tÝch lµ 26,7 ngµn ha, s¶n lîng lµ 127,2 ngµn tÊn (chiÕm 23%
vÒ diÖn tÝch, 29,9% vÒ s¶n lîng so víi c¶ níc).
Ngµnh chÌ hiÖn nay ®ang cã ch¬ng tr×nh lín lµ ®a chÌ cã chÊt lîng
cao nh gièng chÌ §µi Loan, NhËt B¶n vµo trång, ph¸t triÓn chÌ ®Æc s¶n ë
vïng cao, t¨ng cêng ®Çu t chÕ biÕn cho 1 kg chÌ xuÊt khÈu. Trong 1 - 2 n¨m
tíi diÖn tÝch chÌ cã thÓ ®¹t 120.000 ha, chÌ sÏ lµ c©y thø 6 cã gi¸ trÞ xuÊt
khÈu trªn 100 triÖu USD/1n¨m.
b. T×nh h×nh xuÊt khÈu
ViÖt Nam lµ 1 trong nh÷ng níc xuÊt khÈu chÌ lín trªn thÕ giíi. Lîng
xuÊt khÈu chÌ cña níc ta cã xu thÕ t¨ng liªn tôc trong 10 n¨m qua. Cô thÓ
nh sau:
BiÓu 7. T×nh h×nh xuÊt khÈu chÌ ViÖt nam (1992 - 2003)
N¨m
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Lîng xuÊt khÈu
(1000 tÊn)
12,97
16,20
17,30
15,00
20,80
32,90
33,21
36,44
55,66
68,22
75,00
59,80
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª.
Kim ng¹ch xuÊt khÈu
(TriÖu USD)
16,12
20,00
19,00
15,00
29,00
48,81
50,50
45,15
69,61
78,41
82,70
59,80
Nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80, thÞ trêng xuÊt khÈu chÌ cña ta lµ Liªn
X« (cò) vµ khèi SEV (80 - 85%), thÞ trêng Hång K«ng, Singapore, Trung
Quèc (15 - 20%) nhng thÞ phÇn ®· gi¶m m¹nh vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990.
§Õn n¨m 1996 møc xuÊt khÈu chÌ ®en cña níc ta ®· phôc håi so víi
nh÷ng n¨m tríc ®ã, s¶n phÈm chÌ cña ta ®· xuÊt ®i 22 níc víi lîng xuÊt
khÈu lµ 20,8 ngµn tÊn, kim ng¹ch xuÊt khÈu 29 triÖu USD. Trong ®ã Ir¾c lµ
thÞ trêng lín nhÊt chiÕm 22,7%, sau ®ã ®Õn §µi Loan 10,4%, HångK«ng
8,8%, Singapore 5,3% lîng xuÊt khÈu chÌ cña ViÖt Nam.
§Õn n¨m 1999 lµ n¨m thø 3 liªn tiÕp xuÊt khÈu chÌ ViÖt Nam t¨ng
m¹nh, s¶n phÈm chÌ ®· xuÊt ®i 30 níc víi lîng xuÊt khÈu lµ 36,44 ngµn tÊn
®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu 45,15 triÖu USD, ®· n©ng thÞ phÇn chÌ ViÖt Nam
trªn thÕ giíi tõ 1,7% nh÷ng n¨m 1995 - 1996 lªn 3,2 - 3,4% c¸c n¨m 1997 1998 vµ n¨m 1999 lµ 4%. Trong ®ã thÞ trêng chÝnh vÉn lµ Ir¾c (31,7%) chñ
yÕu lµ chÌ ®en, §µi Loan (25% - chñ yÕu chÌ xanh cao cÊp), V¬ng Quèc Anh
(5,7% chñ yÕu chÌ ®en) ... lîng xuÊt khÈu chÌ ViÖt Nam.
N¨m 2002, xuÊt khÈu chÌ ViÖt Nam ®øng thø 8 trªn thÕ giíi vÒ khèi
lîng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu. NhiÒu doanh nghiÖp ®· tù chñ ®éng t×m kiÕm
vµ trùc tiÕp tham gia thÞ trêng chÌ thÕ giíi. C¶ níc xuÊt khÈu ®îc 75 ngµn
tÊn, ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu 82,7 triÖu USD, t¨ng 9,6% vÒ lîng vµ 5,2% vÒ
kim ng¹ch xuÊt khÈu so víi n¨m 2001. C¸c thÞ trêng nhËp khÈu chÝnh chÌ
cña ViÖt Nam lµ Ir¾c (chiÕm 28% vÒ kim ng¹ch), tiÕp ®Õn lµ §µi Loan
(19%), Liªn bang Nga (4%), NhËt B¶n (4%), §øc (4%)...
N¨m 2003, c¶ níc xuÊt khÈu 59,8 ngµn tÊn, ®¹t gi¸ trÞ kim ng¹ch lµ
59,8 triÖu USD so víi n¨m 2002 b»ng 79,7% vÒ lîng vµ 72,3% vÒ gi¸ trÞ.
Nguyªn nh©n chÝnh ViÖt Nam còng nh mét sè níc xuÊt khÈu chÌ kh¸c ®ang
gÆp nhiÒu khã kh¨n trong tiªu thô néi tiªu còng nh xuÊt khÈu. Cuéc chiÕn
Ir¾c ®· ¶nh hëng lín tíi xuÊt khÈu chÌ cña ViÖt Nam. Ngoµi Ir¾c, xuÊt khÈu
chÌ sang c¸c níc kh¸c còng gi¶m nh: Nga, Hång K«ng, Singgapore, Hµ
Lan, Oxtraylia, Anh, Hµn Quèc, Hoa Kú vµ ®Æc biÖt lµ ë thÞ trêng
In®onªxia, c¸c tiÓu v¬ng quèc ¶ RËp thèng nhÊt gi¶m h¬n 50%. MÆc dï
xuÊt khÈu gÆp nhiÒu khã kh¨n nhng cã ®Þnh híng chuyÓn dÞch, ®a d¹ng vµ
më réng thÞ trêng nªn ®· chuyÓn phÇn lín khèi lîng dù kiÕn xuÊt khÈu vµo
Ir¾c sang c¸c thÞ trêng kh¸c. N¨m 2003 cã mét sè thÞ trêng m¹nh lµ: BØ,
Philippin, Ph¸p.
Tuy ®· cã ®Þnh híng chuyÓn dÞch thÞ trêng, tËn dông vµ khai th¸c
triÖt ®Ó c¸c thÞ trêng truyÒn thèng, nhng nh×n chung thÞ trêng chÌ ViÖt Nam
cha thËt æn ®Þnh, chñ yÕu do chÌ ViÖt Nam cha cã th¬ng hiÖu, c«ng t¸c xóc
tiÕn th¬ng m¹i cha hiÖu qu¶, chÊt lîng cha cao, gi¸ thµnh c¹nh tranh kÐm.
§Õn n¨m 2004, do ch¬ng tr×nh c¾t gi¶m s¶n lîng cña c¸c níc s¶n
xuÊt chÝnh v× vËy nguån cung cÊp chÌ trªn thÕ giíi sÏ h¹n hÑp, c¸c níc nhËp
khÈu chÌ nh Nga, Mü, Anh ®Òu t¨ng nhu cÇu, bªn c¹nh ®ã thÞ trêng Ir¾c
còng ®· t¬ng ®èi æn ®Þnh v× vËy xuÊt khÈu chÌ n¨m nay sÏ ®îc c¶i thiÖn.
TÝnh ®Õn th¸ng 8 n¨m 2004, níc ta ®· xuÊt khÈu 40,3 ngµn tÊn ®¹t kim
ng¹ch xuÊt khÈu 39,6 triÖu USD.
c. Kªnh tiªu thô chÌ
1.6. MÆt hµng rau qu¶
a. T×nh h×nh s¶n xuÊt
* S¶n xuÊt qu¶: Tõ n¨m 1995 ®Õn nay, diÖn tÝch c©y ¨n qu¶ t¨ng
nhanh vµ æn ®Þnh víi tèc ®é b×nh qu©n hµng n¨m lµ 9,6%. NÕu nh vµo n¨m
1995 diÖn tÝch c©y ¨n qu¶ c¸c lo¹i chØ cã 346,4 ngh×n ha th× n¨m 2000 lªn
tíi 565 ngh×n ha vµ ®¹t 719,5 ngµn ha vµo n¨m 2003.
Tèc ®é t¨ng trëng v¶i, nh·n, ch«m ch«m lµ cao nhÊt so víi bÊt kú
mét c©y trång nµo kh¸c trong cïng giai ®o¹n. Nhê ®ã, hiÖn nay v¶i - nh·n ch«m ch«m ®· trë thµnh nhãm c©y ¨n qu¶ quan träng nhÊt vÒ diÖn tÝch,
chiÕm 32,3% tæng diÖn tÝch c¸c lo¹i.
S¶n lîng hµng n¨m cña v¶i nh·n ch«m ch«m t¨ng nhanh tõ 223,2
ngµn tÊn n¨m 1995 lªn møc 617 ngµn tÊn vµo n¨m 2000 vµ 799,9 ngµn tÊn
vµo n¨m 2003. S¶n lîng døa tõ 292 ngh×n tÊn n¨m 2000, ®Õn n¨m 2003 lµ
338 ngµn tÊn, trong khi ®ã s¶n lîng chuèi hÇu nh kh«ng t¨ng. S¶n lîng xoµi
®¹t 305,7 ngh×n tÊn, cßn cam, quýt ®¹t s¶n lîng 500,4 ngh×n tÊn.
* S¶n xuÊt rau: Rau thêng chia lµm 3 nhãm chÝnh: rau ¨n l¸ (b¾p c¶i,
rau muèng, c¸c lo¹i c¶i), ®Ëu rau vµ cñ (hµnh, cµ rèt, khoai lang, cñ c¶i,
khoai t©y). Trong ®ã ®îc trång phæ biÕn nhÊt ë ViÖt Nam lµ rau ¨n l¸. Rau
®îc trång nhiÒu nhÊt ë §BSH chiÕm 30,3%. §BSCL còng lµ n¬i trång rau
quan träng chiÕm kho¶ng 27% s¶n lîng n¨m 2003. §µ L¹t thuéc tØnh L©m
§ång chñ yÕu chuyªn canh vÒ rau cao cÊp phôc vô xuÊt khÈu vµ thÞ trêng
thµnh phè Hå ChÝ Minh.
b. T×nh h×nh xuÊt khÈu
BiÓu 8. T×nh h×nh xuÊt khÈu rau qu¶ 1992 - 2003
N¨m
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Lîng xuÊt khÈu
(1000 tÊn)
347
920
1912
4771
Nguån: Sè liÖu thèng kª.
Kim ng¹ch xuÊt khÈu
(triÖu USD)
32,30
23,60
20,80
56,10
90,20
71,20
53,40
104,90
213,56
329,87
201,00
151,5
Tõ n¨m 1996 ®Õn nay, kim ng¹ch xuÊt khÈu rau qu¶ cña níc ta cã
nhiÒu khëi s¾c, ®¹t tèc ®é t¨ng b×nh qu©n 7,6%/n¨m. Duy nhÊt, trong thêi
gian ®ã chØ cã n¨m 1998 ®¹t gi¸ trÞ xuÊt khÈu t¬ng ®èi thÊp ë møc 53,4
triÖu USD lµ do hiÖn tîng El Ninno g©y n¾ng kÐo dµi vµ h¹n, n¨ng suÊt vµ
chÊt lîng cña nhiÒu lo¹i qu¶ gi¶m m¹nh.
Trong n¨m 2001, gi¸ trÞ ngo¹i tÖ thu ®îc tõ xuÊt khÈu rau qu¶ lµ 329,87
triÖu USD, chiÕm xÊp xØ kho¶ng 12% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu n«ng s¶n,
®øng thø t trong c¸c mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu chÝnh sau g¹o, cµ phª vµ
l©m s¶n. Ghi nhËn mét bíc t¨ng trëng kh¸ cao so víi nh÷ng n¨m tríc. Tuy
nhiªn, do khã kh¨n vÒ thÞ trêng còng nh nh÷ng h¹n chÕ vÒ c«ng nghÖ chÕ
biÕn nªn xuÊt khÈu rau qu¶ cã xu híng gi¶m. N¨m 2003, kim ng¹ch xuÊt
khÈu c¶ níc chØ cßn 151 triÖu USD.
ThÞ trêng xuÊt khÈu rau qu¶ cña níc ta ngµy cµng më réng, n¨m 1996,
xuÊt khÈu sang 36 níc, trong ®ã thÞ trêng lín nhÊt lµ Singgapore (19%), §µi
Loan (13,3%)... kim ng¹ch xuÊt khÈu rau qu¶. HiÖn nay, c¸c mÆt hµng rau
qu¶ cña ta ®· cã mÆt ë gÇn 50 níc, trong ®ã chñ yÕu lµ thÞ trêng ch©u ¸
(92,3%), trong ®ã Trung Quèc + Hång K«ng chiÕm 46,7%, thÞ trêng ch©u
¢u 19,%; ch©u Mü chiÕm 6,86%. Tuy nhiªn, sè thÞ trêng ta cã kim ng¹ch
xuÊt khÈu kho¶ng 10 triÖu USD trë lªn cßn Ýt chØ cã 4 thÞ trêng gåm Trung
Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan.
XuÊt khÈu rau qu¶ sang thÞ trêng Nga vµ §«ng ¢u ®· gi¶m râ rÖt so víi
®Çu nh÷ng thËp kû 1990, do vËy tuy ®· ®îc kh«i phôc vµi n¨m trë l¹i ®©y
nhng cßn chiÕm tû träng qu¸ nhá trong kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu rau qu¶
cña ta. NÕu nh tríc ®©y, thÞ trêng c¸c níc nµy chiÕm phÇn lín lîng xuÊt
khÈu rau qu¶ ë ViÖt Nam. Trong sè ®ã, chØ cã lîng xuÊt khÈu rau qu¶ sang
Nga lµ ®¸ng kÓ n»m trong kho¶ng tõ 1 triÖu USD n¨m 1999 ®Õn 4,6 triÖu
USD n¨m 2000 vµ n¨m 2003 lµ 8,2 triÖu USD.
C¬ cÊu thÞ trêng xuÊt khÈu cho thÊy mét mÆt rau qu¶ ViÖt Nam vÉn cha
th©m nhËp vµo c¸c thÞ trêng tiªu thô rau qu¶ chÝnh trªn thÕ giíi nh Mü, EU,
NhËt B¶n, ViÖt Nam míi chØ dõng ë møc ®é tËn dông t¬ng ®èi tèt lîi thÕ vÒ
vÞ trÝ ®Þa lý cña m×nh ®Ó khai th¸c thÞ trêng Trung Quèc.
C¸c chñng lo¹i rau t¬i hoÆc íp l¹nh xuÊt khÈu gÇn ®©y chñ yÕu lµ: c¶i
b¾p, ®Ëu qu¶, hµnh, tái, khoai t©y, khoai sä, mét sè rau gia vÞ... Nãi chung lîng rau qu¶ t¬i xuÊt khÈu chiÕm tû träng nhá trong kim ng¹ch xuÊt khÈu
rau qu¶. PhÇn lín ®Òu ®· qua sÊy kh« hay chÕ biÕn ®Ó xuÊt khÈu dêi nhiÒu
d¹n: muèi, ®ãng hép, sÊy kh«, níc qu¶, nghiÒn... MÆc dï c¸c chñng lo¹i rau
qu¶ xuÊt khÈu díi c¸c d¹ng t¬i vµ chÕ biÕn tuy t¬ng ®èi phong phó, nhng
cha h×nh thµnh ®îc chñng lo¹i rau qu¶ nµo cã khèi lîng xuÊt khÈu lín vµi
chôc ngµn hoÆc hµng tr¨m ngµn tÊn/n¨m.
c. Kªnh tiªu thô rau qu¶
- XuÊt khÈu chiÕm 15-20% tæng s¶n phÈm: (trong ®ã 85-90% lµ rau
qu¶ chÕ biÕn)
- TØ lÖ hµng ho¸ trong tæng thu ho¹ch cña qu¶ lµ 74%; cña rau lµ 63%.
* NhËn xÐt:
- Tiªu thô chñ yÕu rau qu¶ t¬i, tØ lÖ chÕ biÕn thÊp, tr×nh ®é chÕ biÕn
cha cao
- C«ng nghÖ b¶o qu¶n, vËn chuyÓn hoa qu¶ t¬i còng l¹c hËu, thiÕu
thèn (míi cã 17% nhµ kinh doanh sö dông xe l¹nh vËn chuyÓn s¶n phÈm.
- T¹i c¸c ®« thÞ lín viÖc bu«n b¸n rau qu¶ t¬i thêng tËp trung t¹i chî
®Çu mèi, trong chî c¸c chñ vùa n¾m quyÒn ph©n phèi s¶n phÈm cho hÖ
thèng b¸n lÎ.
- Rau qu¶ chñ yÕu tiªu dïng t¬i sèng, s¶n phÈm l¹i cã thêi vô nªn
gi¸ rau qu¶ biÕn ®éng lín vµ thêng xuyªn gÆp c¶nh “®îc mïa mÊt gi¸”
hoÆc ngîc l¹i “®îc gi¸ mÊt mïa”
- S¶n xuÊt ph©n t¸n, manh món, s¶n phÈm kÐm chÊt lîng l¹i kh«ng
®ång ®Òu, ®ång lo¹i. Th«ng tin thÞ trêng trong, ngoµi níc rÊt thiÕu. Kinh
doanh theo kiÓu thu gom hµng cã s½n kh«ng cã kÕ ho¹ch hîp ®ång ®Æt
hµng víi sè lîng lín.
- Quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn rÊt khËp khÔnh, t×nh tr¹ng ¨n t¬i
th× thõa, nhng nhµ m¸y chÕ biÕn l¹i thiÕu nguyªn liÖu.
- §iÓm yÕu râ nhÊt cña ngµnh rau qu¶ VN lµ c«ng nghÖ sau thu
ho¹ch cha ph¸t triÓn, møc ®é liªn kÕt gi÷a c¸c kh©u s¶n xuÊt, c¸c ngµnh,
c¸c cÊp, c¸c ®Þa ph¬ng vµ c¸c doanh nghiÖp cßn yÕu. §ã lµ cha kÓ tíi c¸c
yÕu tè nh kÕ ho¹ch vµ chuyªn m«n hãa cha cao, chÊt lîng s¶n phÈm vµ viÖc
kiÓm tra chÊt lîng cha ®ång ®Òu. Cuèi còng lµ yÕu tè thÞ trêng, kü thuËt
canh t¸c, øng dông khoa häc míi vµ hiÖn ®¹i; c¬ së h¹ tÇng, chÊt lîng
gièng, vèn, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng.
2. ThÞ trêng tiªu thô trong níc
ThÞ trêng n«ng l©m s¶n trong níc ®· vµ ®ang cã sù chuyÓn biÕn tÝch
cùc, nguån hµng ho¸ ngµy cµng dåi dµo, mÉu m· ®a d¹ng, chÊt lîng ®îc
n©ng cao. HiÖn nay, thÞ trêng trong níc tiªu thô kho¶ng 70% lîng n«ng s¶n
lµm ra. Tuy nhiªn, cã sù kh¸c biÖt lín vÒ tû lÖ tiªu thô néi ®Þa gi÷a c¸c
ngµnh hµng: nh÷ng ngµnh ®¹t tû lÖ tiªu dïng trong níc cao lµ ng«, ®Ëu t¬ng, b«ng, trøng, s÷a (100%), ®êng gÇn 100%, s¶n phÈm ch¨n nu«i trªn
95%, lóa g¹o kho¶ng 75 - 80%, rau qu¶ 85%; nh÷ng ngµnh cã tû lÖ thÊp lµ
cµ phª, h¹t tiªu, h¹t ®iÒu (trªn díi 5%), cao su (15%), chÌ (30 - 35%).
Trong nh÷ng n¨m qua, kinh tÕ ®Êt níc liªn tôc ph¸t triÓn, c¸c tÇng
líp d©n c ë tÊt c¶ c¸c vïng ®· vµ ®ang ®îc hëng lîi tõ c¸c chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi cña Nhµ níc, møc sèng ngµy cµng ®îc n©ng cao. Sè
liÖu c¸c cuéc ®iÒu tra møc sèng trong giai ®o¹n 1992 - 2002 cña Tæng côc
Thèng kª cho thÊy: thu nhËp b×nh qu©n trªn c¶ níc n¨m 1997 - 1998 lµ
3.389 ngµn ®ång/ngêi/n¨m, gÊp 3 lÇn so víi n¨m 1992 - 1993, hiÖn nay ®¹t
356 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng (t¬ng ®¬ng 4.272 ngµn ®ång/ngêi/n¨m), t¨ng
20,6% so víi n¨m 1999.
Cïng víi møc t¨ng thu nhËp, møc chi tiªu cho ®êi sèng còng ®îc
t¨ng lªn, møc chi tiªu b×nh qu©n ®Çu ngêi n¨m 1997 - 1998 gÊp 1,4 lÇn so
víi n¨m 1992 - 1993, n¨m 2001 - 2002 ®¹t 269 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng
(3.228 ngµn ®ång/ngêi/n¨m), t¨ng 21,7% so víi n¨m 1999, b×nh qu©n thêi
kú n¨m 1999 - 2002 t¨ng 8,6%/n¨m, cao h¬n møc t¨ng 6,6% trong thêi kú
1996 - 1999. Tuy nhiªn so víi c¸c níc trong khu vùc søc mua trªn thÞ trêng
néi ®Þa cña ViÖt Nam vÉn ë møc thÊp do h¹n chÕ vÒ thu nhËp.
Tû träng chi tiªu cho ¨n uèng trong chi tiªu cho ®êi sèng tuy vÉn cßn
ë møc kh¸ cao nhng ®· gi¶m tõ 66% n¨m 1993 xuèng cßn 63% n¨m 1999
vµ 57% n¨m 2001 - 2002, ®iÒu ®ã chøng tá møc sèng cña mäi tÇng líp d©n
c ®îc c¶i thiÖn, gi÷a c¸c nhãm hé giµu vµ nghÌo, n¨m 2001 - 2002, tû lÖ
chi tiªu ¨n uèng trong chi tiªu cho ®êi sèng ë thµnh thÞ lµ 52%, trong khi ë
n«ng th«n lµ 60%, cña nhãm hé giµu nhÊt lµ 50% trong khi nhãm hé nghÌo
nhÊt lµ 70%.
Møc chi cho l¬ng thùc, thùc phÈm chiÕm tû träng trªn 40% chi tiªu
cho ®êi sèng; n¨m 1997 - 1998 lµ 40,23%, n¨m 2001 - 2002 lµ 43,21%
(trong ®ã, ë vïng thµnh thÞ lµ 34,89%, ë vïng n«ng th«n lµ 48,71%).
Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp,
hiÖn nay gÇn 22% b×nh qu©n chi tiªu cho ¨n uèng cña c¸c hé gia ®×nh lµ tù
tóc, cßn l¹i lµ mua, ®æi, tû lÖ nµy thay ®æi theo tõng vïng, nh÷ng vïng cã
tû lÖ tù tóc cao lµ vïng T©y B¾c (51,6%), §«ng B¾c (43,1%), B¾c Trung Bé
(34,7%), mét sè vïng tiªu dïng chñ yÕu th«ng qua thÞ trêng nªn tû lÖ nµy
thÊp h¬n nh vïng Duyªn H¶i Nam Trung Bé (17,8%), §BSCL (16,3%),
§«ng Nam Bé (4,7%). Nh vËy, lîng cÇu vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm giao dÞch
trªn thÞ trêng b×nh qu©n trªn c¶ níc chØ chiÕm cha ®Õn 80% vµ cã sù kh¸c
nhau gi÷a c¸c vïng, tuy nhiªn tû lÖ nµy ®· t¨ng so víi møc 75% n¨m 1997
- 1998. §iÒu ®ã chøng tá r»ng thÞ trêng c¸c mÆt hµng n«ng s¶n trong níc
®· vµ ®ang ®îc më réng.
Møc tiªu thô n«ng s¶n trong níc ph¸t triÓn theo híng c¬ cÊu b÷a ¨n
hîp lý, c¶i thiÖn chÊt lîng nh: gi¶m dÇn sè lîng tiªu thô l¬ng thùc, t¨ng dÇn
møc tiªu dïng c¸c mÆt hµng cã gi¸ trÞ dinh dìng cao. Còng theo sè liÖu
®iÒu tra cña ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp theo c¸c vïng, trung
b×nh møc tiªu dïng g¹o b×nh qu©n ®Çu ngêi 1 th¸ng gi¶m tõ 12,5 kg n¨m
1997 - 1998 xuèng cßn 12 kg n¨m 2003, trong ®ã khu vùc thµnh thÞ gi¶m
tõ 10kg xuèng cßn 9,6 kg, khu vùc n«ng th«n tõ 13,2 kg xuèng 12,8 kg.
Trong khi ®ã, lîng tiªu thô b×nh qu©n ®Çu ngêi 1 th¸ng c¸c mÆt hµng thÞt,
®êng, s÷a, ... t¨ng lªn víi møc tiªu thô nh sau: 1,28 kg thÞt c¸c lo¹i; 0,41 kg
®êng s÷a...
Nhê cã c¸c chÝnh s¸ch lu th«ng th«ng tho¸ng, gi¶m bít c¸c thñ tôc
phiÒn hµ trong kinh doanh, khuyÕn khÝch sù tham gia cña mäi thµnh phÇn
kinh tÕ, viÖc tiªu thô n«ng s¶n trong níc ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn. Gi¸ c¶
nhiÒu mÆt hµng n«ng s¶n biÕn ®éng theo híng cã lîi cho ngêi n«ng d©n,
c¸nh kÐo gi¸ c¶ gi÷a hµng c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp bíc ®Çu ®îc thu
hÑp. C©n ®èi cung cÇu ®îc b¶o ®¶m, hµng ho¸ phong phó, mua b¸n thuËn
tiÖn. C¸c h×nh thøc kinh doanh th¬ng m¹i ®îc më réng, gãp phÇn c¶i thiÖn
cÊu tróc thÞ trêng dÇn theo híng ®a d¹ng, v¨n minh kÕt hîp víi hiÖn ®¹i
ho¸. M¹ng líi chî ®îc n©ng cÊp vµ më réng h¬n tríc, mét sè chî chuyªn
doanh n«ng s¶n (chî gièng c©y trång, vËt nu«i, chî lóa g¹o...) ®· vµ ®ang
h×nh thµnh... cã t¸c dông tÝch cùc trong tiªu thô s¶n phÈm vµ më réng giao
lu hµng ho¸ gi÷a c¸c vïng.
Tuy nhiªn, do chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n cßn
chËm, vai trß cña thÞ trêng néi ®Þa cha ®îc quan t©m ®óng møc, thÞ trêng
thiÕu æn ®Þnh, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nhiÒu doanh nghiÖp vµ nhiÒu lo¹i
hµng ho¸ cßn thÊp nªn thêng gÆp khã kh¨n ngay trªn “s©n nhµ”. C¬ së h¹
tÇng vµ dÞch vô phôc vô tiªu thô n«ng s¶n hµng ho¸ tuy cã c¶i thiÖn, nhng so
víi yªu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh vÉn cßn nhiÒu yÕu kÐm, bÊt cËp.
M¹ng líi c¸c chî b¸n bu«n cha nhiÒu; kinh doanh b¸n lÎ chñ yÕu theo h×nh
thøc bu«n b¸n truyÒn thèng, c¬ së h¹ tÇng c¸c chî phÇn lín cßn rÊt s¬ sµi,
cha thùc sù ®¸p øng ®îc yªu cÇu trao ®æi hµng ho¸; c¸c chî ®¹t tiªu chuÈn
kiªn cè chØ chiÕm 11,6%, chî lÒu qu¸n vµ ngoµi trêi cßn chiÕm 56,7%... lµ
nh÷ng nguyªn nh©n g©y h¹n chÕ trong lu th«ng hµng ho¸ n«ng l©m s¶n.
Trªn c¬ së nhu cÇu vµ thÞ hiÕu tiªu dïng, cã thÓ ph©n lo¹i thÞ trêng trong níc theo tõng khu vùc nh sau:
ThÞ trêng thµnh phè, ®« thÞ:
N¨m 2003, d©n c thµnh thÞ 20,5 triÖu ngêi, chiÕm 25,4% d©n sè c¶
níc.Theo Tæng Côc Thèng Kª, hiÖn nay thu nhËp b×nh qu©n ë khu vùc
thµnh thÞ ®¹t 622 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng, t¨ng 18,4% so víi n¨m 1999 trong
khi khu vùc n«ng th«n ®¹t 275 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng, t¨ng 22,3%.
§êi sèng ngµy cµng ®îc n©ng cao, song vÉn cßn cã sù c¸ch biÖt vÒ
thu nhËp vµ møc sèng gi÷a c¸c vïng thµnh thÞ vµ n«ng th«n. So víi khu vùc
n«ng th«n, thu nhËp cña hé gia ®×nh thµnh thÞ vÉn cao h¬n nhiÒu: thu nhËp
b×nh qu©n ®Çu ngêi tÝnh theo th¸ng n¨m 1993, 1999 vµ 2001 - 2002 ë khu
vùc thµnh thÞ t¬ng øng gÊp 2,34; 2,30 vµ 2,26 lÇn khu vùc n«ng th«n. Theo
Tæng Côc Thèng Kª, møc chi tiªu b×nh qu©n ®Çu ngêi ë thµnh phè n¨m
1997 - 1998 lµ 434,2 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng, gÊp 3,26 lÇn so víi møc chi
tiªu cña ngêi n«ng d©n n«ng th«n (192,1 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng); n¨m
2002, møc chi tiªu ë khu vùc n«ng th«n b×nh qu©n ®¹t 211 ngµn ®ång/ng-
êi/th¸ng (t¨ng 9,8% so víi n¨m 1997 - 1998) trong khu khu vùc thµnh thÞ
®¹t 461 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng (t¨ng 6,2% so víi n¨m 1997 - 1998 vµ gÊp
2,2 lÇn khu vùc n«ng th«n). H¬n n÷a, so víi vïng n«ng th«n, hÖ thèng kinh
doanh trªn thÞ trêng c¸c thµnh phè víi sè lîng c¸c trung t©m th¬ng m¹i,
siªu thÞ, cöa hµng tù chän... ngµy cµng t¨ng, lîng hµng ho¸ phong phó, ph¬ng thøc phôc vô ngµy cµng v¨n minh... cã nhiÒu u viÖt h¬n còng lµ
nguyªn nh©n lµm t¨ng møc tiªu thô hµng ho¸, trong ®ã cã hµng n«ng s¶n.
Ngêi d©n thµnh thÞ chñ yÕu mua hµng ho¸ trªn thÞ trêng, tû träng møc mua,
®æi trong tæng chi tiªu ¨n uèng ë vïng thµnh thÞ kho¶ng 96% trong khi tû
träng nµy chØ trªn 68% ë vïng n«ng th«n.
C¸c thµnh phè lín thêng cã møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cao:
TP Hå ChÝ Minh (904,13 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng), Hµ Néi (620,98 ngµn
®ång/ngêi/th¸ng), §µ N½ng (462,58 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng), H¶i Phßng
(410,16 ngµn ®ång/ngêi/th¸ng), ... nªn møc tiªu dïng cao h¬n h¼n so víi
khu vùc n«ng th«n. Møc chi tiªu cho ®êi sèng b×nh qu©n ®Çu ngêi 1 th¸ng
t¬ng øng víi tõng thµnh phè lµ: 665,98 ngµn ®ång, 518,03 ngµn ®ång,
422,81 ngµn ®ång, 319,75 ngµn ®ång... (Theo KÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 2002
cña TCTK).
Nhu cÇu vµ c¬ cÊu l¬ng thùc thùc phÈm cho thÞ trêng thµnh phè ®ßi
hái ngµy cµng cao vÒ chÊt lîng, chñng lo¹i, tÝnh ®a d¹ng, tÝnh s½n cã vµ
tÝnh thuËn tiÖn phï hîp víi lèi sèng c«ng nghiÖp. Theo kÕt qu¶ cuéc ®iÒu
tra nãi trªn, cã thÓ thÊy sù kh¸c biÖt kh¸ râ vÒ møc tiªu thô b×nh qu©n ®Çu
ngêi ®èi víi mét sè mÆt hµng l¬ng thùc, thùc phÈm gi÷a hai vïng thµnh thÞ
vµ n«ng th«n:
BiÓu 10. Møc tiªu thô b×nh qu©n 1 ngêi 1 th¸ng mét sè mÆt hµng l¬ng
thùc - thùc phÈm hiÖn nay
MÆt hµng
Thµnh thÞ
N«ng th«n
- G¹o c¸c lo¹i (kg)
9,56
12,78
- ThÞt c¸c lo¹i (kg)
1,81
1,12
- Mì, dÇu ¨n (kg)
0,28
0,22
- Trøng gia cÇm (qu¶)
3,36
1,87
- §Ëu phô (kg)
0,48
0,32
- §êng s÷a, b¸nh møt kÑo (kg)
0,55
0,37
- L¹c võng (kg)
0,05
0,07
- Rau c¸c lo¹i (kg)
2,75
2,35
- Qu¶ chÝn (kg)
1,11
0,73
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp:
+ GÇn 75% sè hé ®îc hái tr¶ lêi khi thu nhËp t¨ng lªn ®· mua g¹o
ngon ®Ó ¨n.
+ C¬ cÊu tiªu thô thÞt lîn: b×nh qu©n ngêi d©n thµnh thÞ tiªu thô
kho¶ng 92,3% tæng sè lµ thÞt lîn t¬i, cßn l¹i lµ thÞt chÕ biÕn, trong khi sè
thÞt lîn t¬i chiÕm 93,9% tæng sè thÞt lîn ngêi d©n n«ng th«n tiªu thô. D©n
thµnh thÞ mua 27,3% sè thÞt lµ thÞt n¹c m«ng, trong khi d©n n«ng th«n chØ
mua 9,4% tæng sè thÞt lµ lo¹i thÞt nµy.
Qua c¸c sè liÖu trªn cho thÊy, tuy d©n thµnh thÞ hiÖn nay chØ b»ng1/3
d©n sè n«ng th«n, nhng søc mua vµ møc tiªu thô cao h¬n nhiÒu so víi khu
vùc n«ng th«n. Nhu cÇu rÊt ®a d¹ng, phong phó vµ ®ßi hái chÊt lîng cao, an
toµn vÖ sinh thùc phÈm, s¶n phÈm chÕ biÕn s½n ngµy cµng ®îc sö dông phæ
cËp, phôc vô cho t¸c phong c«ng nghiÖp.
ThÞ trêng n«ng th«n
D©n sè n«ng th«n n¨m 2003 lµ 60,16 triÖu ngêi, b»ng 74,6% d©n sè
c¶ níc. MÆc dï ®êi sèng ngêi d©n n«ng th«n hiÖn nay ®· ®îc c¶i thiÖn rÊt
nhiÒu, nhng nh×n chung thu nhËp vÉn thÊp, cha b»ng mét nöa møc thu nhËp
cña ngêi d©n thµnh thÞ. Theo sè liÖu thèng kª ®iÒu tra møc sèng 1997 2002 thu nhËp cña 1 ngêi d©n n«ng th«n lµ 3.300 ngµn ®ång/n¨m, t¨ng
22,3% so víi n¨m 1999, tèc ®é t¨ng nhanh h¬n khu vùc thµnh thÞ.
§ång thêi víi viÖc t¨ng thu nhËp, møc chi tiªu cho ®êi sèng còng
t¨ng lªn. Møc chi tiªu b×nh qu©n ®Çu ngêi d©n n«ng th«n lµ 211 ngµn
®ång/ngêi/th¸ng (2.532 ngµn ®ång/n¨m), chiÕm 76,7% thu nhËp.
Ngêi d©n n«ng th«n chñ yÕu cã tËp qu¸n tiªu dïng n«ng l©m s¶n t¬i,
cha qua chÕ biÕn, yªu cÇu chÊt lîng kh«ng qu¸ kh¾t khe. Do thu nhËp thÊp,
hä thêng theo híng "¨n ch¾c, mÆc bÒn", tiªu thô l¬ng thùc lµ chÝnh, do ®ã
møc tiªu thô phÇn lín c¸c mÆt hµng (trõ g¹o) cña d©n n«ng th«n thêng thÊp
h¬n so víi ngêi d©n thµnh thÞ. Trõ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp
(c«ng nghiÖp chÕ biÕn, lµng nghÒ,...) cßn hÇu hÕt nh÷ng ngêi n«ng d©n thêng tù s¶n tù tiªu, chØ mua mét sè Ýt hµng ho¸ thiÕt yÕu.
Víi chñ tr¬ng vµ chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ph¸t triÓn kinh
tÕ hé gia ®×nh vµ kinh tÕ trang tr¹i, ngêi n«ng d©n tõng bíc lµm quen víi
s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ c¬ chÕ thÞ trêng. N«ng th«n ngµy cµng cã nhiÒu ®æi
míi, song so víi yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
níc th× kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n vÉn cßn nhiÒu yÕu kÐm vµ th¸ch
thøc, ®Æc biÖt ®èi víi vÊn ®Ò tiªu thô n«ng s¶n hµng ho¸.
Nh×n chung, thÞ trêng n«ng th«n cßn kÐm ph¸t triÓn, ho¹t ®éng th¬ng
m¹i kÐm n¨ng ®éng, nguån cung kh«ng æn ®Þnh nªn gi¸ c¶ n«ng s¶n thêng
biÕn ®éng m¹nh (khi vµo vô thu ho¹ch gi¸ thêng gi¶m m¹nh, khi gi¸p h¹t
l¹i t¨ng cao), ¶nh hëng ®Õn thu nhËp vµ g©y t©m lý bÊt an cho ngêi n«ng
d©n.
H¬n n÷a, c¬ cÊu ®Çu t vµo khu vùc n«ng th«n chØ míi nÆng vµo ®Çu
t s¶n xuÊt, cha chó träng ®Õn ®Çu t c¬ së h¹ tÇng th¬ng m¹i, dÞch vô. C¬ së
h¹ tÇng th¬ng m¹i hµng n«ng s¶n nh chî, cöa hµng hîp t¸c x·, kho tµng,
- Xem thêm -
.DOC 
52 
216 
124 
