Tài liệu Luận văn thạc sĩ kinh tế mô hình giao dịch thương mại điện tử của hoa kỳ và một số bài học kinh nghiệm cho việt nam.

-1- MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU……………………………………………………………….. 01 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ MÔ HÌNH GIAO DỊCH THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 1.1.KHÁI NIỆM GIAO DỊCH THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ………………… 04 1.1.1. Khái niệm thƣơng mại điện tử……………………………………. 1.1.1.1. Khái niệm thương mại điện tử……………………………… 04 04 1.1.1.2. Lợi ích của thương mại điện tử đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng………………………………………………… 06 1.1.2. Khái niệm giao dịch thƣơng mại điện tử………………………... 11 1.1.2.1. Khái niệm giao dịch thương mại điện tử……………………. 11 1.1.2.2. Các đặc trưng của giao dịch thương mại điện tử……….…. 12 1.2. Mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử…………………… 15 1.2.1. Mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử giữa doanh nghiệp và ngƣời tiêu dùng (B2C)…………………………………………. 16 1.2.1.1. Khái niệm mô hình giao dịch thương mại điện tử giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng (B2C)…………………….. 16 1.2.1.2. Các giao dịch cơ bản trong mô hình giao dịch thương mại điện tử B2C…………………………………………………….. 18 1.2.2. Mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử giữa các doanh nghiệp (B2B)…………………………………………………………… 24 1.2.2.1. Khái niệm mô hình giao dịch thương mại điện tử giữa các doanh nghiệp (B2B)……………………………………………. 24 1.2.2.2. Các giao dịch cơ bản trong mô hình thương mại B2B……. 25 1.2.2.3. Sàn giao dịch B2B……………………………………………… 30 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN MÔ HÌNH GIAO DỊCH THƯƠNG MẠI -2- ĐIỆN TỬ CỦA HOA KỲ 2.1.đánh giá thực trạng thƣơng mại điện tử của hoa kỳ.. 32 2.1.1.Lịch sử hình thành và phát triển thƣơng mại điện tử của Hoa 32 Kỳ…... 2.1.2. Thƣơng mại điện tử của Hoa Kỳ qua các thời kỳ phát triển……….. 35 2.1.2.1. Tình hình phát triển giao dịch TMĐT của Hoa Kỳ trong thờigian qua……………………………………………………... 35 2.1.2.2. Những trở ngại đối với hoạt động giao dịch TMĐT của Mỹ. 37 2.1.2.3. Vai trò của Chính phủ Hoa Kỳ trong việc phát triển giao dịch TMĐT……………………………………………………….. 2.2. đánh giá thực trạng mô hình giao dịch tmđt ở hoa kỳ.. 40 41 2.2.1. Thực trạng mô hình giao dịch TMĐT B2C……………………… 41 2.2.1.1. Tình hình phát triển mô hình giao dịch TMĐT B2C của Mỹ 41 2.2.1.2. Những tồn tại đối với các công ty bán lẻ trên mạng………… 46 2.2.1.3. Tương lai của các giao dịch TMĐT B2C tại Hoa Kỳ……….. 50 2.2.1.4. Mô hình giao dịch TMĐT B2C điển hình của Amazon.com... 53 2.2.2. Thực trạng phát triển mô hình giao dịch TMĐT B2B của Hoa Kỳ 59 2.2.2.1. Thực trạng phát triển mô hình giao dịch TMĐT B2C……. 59 2.2.2.2. Những thách thức đặt ra đối với sự phát triển của mô hình giao dịch TMĐT B2B của Mỹ…………………………………. 60 2.2.2.3. Tương lai của hoạt động TMĐT B2B…………………………. 63 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM NHẰM PHÁT TRIỂN MÔ HÌNH GIAO DỊCH THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ CHO VIỆT NAM 3.1. Thực trạng phát triển mô hình giao dịch tmđt việt nam……………… 66 3.1.1. Thực trạng ứng dụng mô hình giao dịch TMĐT ở Việt Nam…….. 66 3.1.2. Những thách thức và khó khăn trong quá trình phát triển mô hình giao dịch TMĐT tại Việt Nam……………………….…………... 72 3.1.2.1. Hạ tầng cơ sở công nghệ thông tin………………………… 73 -3- 3.1.2.2. Hạ tầng cơ sở pháp lý…………………………………………. 75 3.1.2.3. Hạ tầng cơ sở nhân lực……………………………………… 76 3.1.2.4. Hạn chế về hệ thống thanh toán của các ngân hàng………. 77 3.1.2.5. Hạ tầng cơ sở bảo mật thông tin…………………………… 77 3.1.2.6. Quyền sở hữu trí tuệ và bảo vệ người tiêu dùng…………… 78 3.1.2.7. Thay đổi thói quen mua bán…………………………………... 79 3.1.2.8. Các doanh nghiệp chưa chủ động và tích cực tham gia TMĐT 79 3.2. Bài học kinh nghiệm nhằm phát triển mô hình giao dịch TMĐT ở việt nam……………….………… 80 3.2.1. Bài học kinh nghiệm đối với mô hình giao dịch TMĐT B2C……. 81 3.2.1.1. Mô hình ứng dụng TMĐT theo cấp độ………………………. 81 3.2.1.2. Mô hình song song…………………………………………… 84 3.2.1.3. Mô hình chợ điện tử……………………………………………. 86 3.2.2. Bài học kinh nghiệm nhằm phát triển mô hình giao dịch TMĐT B2B của Việt Nam……………………………….……………….. 90 3.2.2.1. Cộng tác với doanh nghiệp lớn………………………………. 90 3.2.2.2. Cộng tác với doanh nghiệp vừa và nhỏ……………………… 92 3.2.3. Bài học về xây dựng, quản lý Website của doanh nghiệp……… 94 3.2.4. Một số giải pháp nhằm phát triển giao dịch TMĐT của Việt nam.. 97 3.2.4.1. Về phía Chính phủ……………………………………………… 97 3.2.4.2. Về phía doanh nghiệp………………………………….………. 99 KẾT LUẬN………………………………………………………………….. 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO. -4- LỜI NÓI ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI. Những thành tựu của công nghệ thông tin đã và đang mang lại nhiều thay đổi lớn trong giao dịch thƣơng mại. Nhiều quốc gia đang chuyển dần từ phƣơng thức thƣơng mại truyền thống sang phƣơng thức kinh doanh mới - thƣơng mại điện tử. Tuy mới chỉ hình thành và phát triển mạnh trong thƣơng mại quốc tế những năm gần đây, nhƣng thƣơng mại điện tử đã xâm nhập sâu vào hầu hết các lĩnh vực kinh tế – xã hội, ảnh hƣởng tới các hoạt động của con ngƣời. Nhiều nhà nghiên cứu dự báo sự lên ngôi của thƣơng mại điện tử sẽ đem lại những thay đổi lớn trong phát triển kinh doanh quốc tế, tập quán kinh doanh quốc tế cũng nhƣ tƣ duy thƣơng mại. Do vậy, thƣơng mại điện tử đang là sự lựa chọn của nhiều quốc gia với mức độ ứng dụng khác nhau. Việt Nam đang trong quá trình mở cửa, hội nhập kinh tế quốc tế vào khu vực và thế giới không thể tránh khỏi tham gia vào thƣơng mại điện tử toàn cầu. Trong xu thế mới, phƣơng thức thƣơng mại đóng vai trò nhƣ một thứ ngôn ngữ giao dịch chung. Thƣơng mại điện tử giúp chúng ta thêm một khả năng để hội nhập kinh tế quốc tế. Hơn nữa, đa số các bạn hàng có tiềm năng lớn của Việt Nam đã và đang triển khai nền thƣơng mại điện tử. Lợi ích của quốc gia và của thƣơng mại Việt Nam đòi hỏi chúng ta cần hƣớng tới phƣơng thức mới mẻ và nhiều hứa hẹn này. Trong mấy năm trở lại đây, thƣơng mại điện tử tại Hoa Kỳ đã phát triển mạnh đem lại lợi nhuận khổng lồ cho Mỹ, một đất nƣớc sớm khai thác và có hiệu quả cao đối với loại hình thƣơng mại quốc tế này. Vì vậy, luận văn này lựa chọn thƣơng mại điện -5- tử Hoa Kỳ - một trong những nền thƣơng mại điện tử phát triển mạnh nhất hiện nay - để nghiên cứu nhằm tìm kiếm những bài học kinh nghiệm cho giao dịch thƣơng mại điện tử ở Việt nam. Trên cơ sở nhận thức nhƣ vậy, đề tài “ Mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử của Hoa Kỳ và một số bài học kinh nghiệm cho Việt nam” đƣợc lựa chọn làm đề tài cho luận văn thạc sỹ kinh tế này. 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU. Từ trƣớc đến nay, lĩnh vực thƣơng mại điện tử đã đƣợc nghiên cứu trong một số luận văn cao học, luận án tiến sĩ và một số đề tài nghiên cứu ở trong và ngoài trƣờng. Tuy nhiên, các đề tài này hầu hết chỉ tập trung vào từng mặt, từng lĩnh vực của thƣơng mại điện tử. Có thể nói chƣa có một nghiên cứu nào đề cập một cách toàn diện về các mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử của Hoa Kỳ nhằm rút ra các bài học kinh nghiệm để phát triển mô hình giao dịch TMĐT của Việt nam, nhất là trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế đang trở thành một yêu cầu cấp thiết nhƣ hiện nay. 3. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI. Luận văn này đƣợc thực hiện với mục đích nghiên cứu cơ bản về thƣơng mại điện tử của Hoa Kỳ đặc biệt trong lĩnh vực giao dịch thƣơng mại điện tử, những khó khăn hay thất bại và xu hƣớng phát triển của các mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử tại Hoa Kỳ; từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam nhằm thúc đẩy sự phát triển và hội nhập với thƣơng mại điện tử trên thế giới. 4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU. Nội dung của luận văn bao gồm ba mục tiêu sau đây: - Nghiên cứu những vấn đề chung về giao dịch thƣơng mại điện tử và các mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử đối với doanh nghiệp (B2B & B2C). - Đánh giá thực trạng phát triển mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử của Hoa Kỳ và xu hƣớng phát triển của các mô hình giao dịch. -6- - Nghiên cứu hiện trạng giao dịch thƣơng mại điện tử của Việt Nam và rút ra một số bài học nhằm phát triển mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử cho Việt Nam. 5. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn là các mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử của Hoa Kỳ (B2B & B2C); hiện trạng thƣơng mại điện tử của Việt Nam và các bài học kinh nghiệm nhằm phát triển mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử cho Việt Nam. 6. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Để thực hiện đƣợc mục đích và nhiệm vụ trên, trong luận văn sử dụng phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lênin, phƣơng pháp phân tích hệ thống, phƣơng pháp thống kê, so sánh, tổng hợp, khái quát hoá và hệ thống hoá tài liệu. 7. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN: Mục lục Lời nói đầu Chƣơng 1 : Tổng quan về mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử Chƣơng 2 : Thực trạng phát triển mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử của Hoa Kỳ Chƣơng 3 : Một số bài học kinh nghiệm nhằm phát triển mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử cho Việt nam Kết luận Danh mục tài liệu tham khảo -7- CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ MÔ HÌNH GIAO DỊCH THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 1.1. KHÁI NIỆM GIAO DỊCH THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ. 1.1.1. Kh¸i niÖm th-¬ng m¹i ®iÖn tö. 1.1.1.1. Kh¸i niÖm th-¬ng m¹i ®iÖn tö Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña th-¬ng m¹i ®iÖn tö (TM§T) g¾n liÒn víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cu¶ Internet. Nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 cña thÕ kû XX, khi m¸y tÝnh c¸ nh©n ®-îc sö dông réng r·i kh«ng nh÷ng ë c«ng së mµ c¶ ë gia ®×nh, nhiÒu tæ chøc tµi chÝnh ®· më réng c¸c c«ng nghÖ vµ mang ®Õn cho kh¸ch hµng ngµy cµng nhiÒu dÞch vô trªn c¬ së sö dông m¸y tÝnh c¸ nh©n. §Ó t¨ng nguån thu nhËp, c¸c tæ chøc tµi chÝnh lu«n nghiªn cøu vµ ¸p dông nhiÒu ph-¬ng tiÖn giao dÞch thuËn lîi, ®ång thêi h¹ thÊp chi phÝ dÞch vô, rót ng¾n thêi gian giao dÞch cña kh¸ch hµng. ChÝnh sù c¹nh tranh trong viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ th-¬ng m¹i ®iÖn tö vµ c¸c c«ng nghÖ trong dÞch vô ®èi víi kh¸ch hµng lµ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng th-¬ng m¹i ®iÖn tö ngµy cµng ph¸t triÓn. Trªn thùc tÕ, cã rÊt nhiÒu c¸ch gäi kh¸c nhau nh- th-¬ng m¹i ®iÖn tö (ecommerce), mËu dÞch trùc tuyÕn (online trade) hay kinh doanh ®iÖn tö (ebusiness)…ChÝnh v× vËy, víi mçi gãc ®é vµ quy m« tiÕp cËn l¹i cã nh÷ng ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ th-¬ng m¹i ®iÖn tö.  Tõ gãc ®é th«ng tin liªn l¹c: th-¬ng m¹i ®iÖn tö lµ qu¸ tr×nh truyÒn dÉn th«ng tin, s¶n phÈm /dÞch vô hay thanh to¸n qua ®-êng ®iÖn tho¹i, m¹ng m¸y tÝnh hay bÊt kú ph-¬ng tiÖn ®iÖn tö nµo kh¸c -8-  Víi ho¹t ®éng kinh doanh, th-¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc øng dông c«ng nghÖ th«ng tin nh»m tù ®éng ho¸ c¸c giao dÞch kinh doanh vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.  Víi t- c¸ch lµ mét dÞch vô, th-¬ng m¹i ®iÖn tö lµ c«ng cô nh»m gióp doanh nghiÖp, ng-êi tiªu dïng vµ c¸c chñ thÓ kh¸c c¾t gi¶m chi phÝ, n©ng cao chÊt l-îng hµng ho¸ vµ t¨ng tèc ®é thùc hiÖn c¸c dÞch vô th-¬ng m¹i.  Tõ khÝa c¹nh trùc tuyÕn (online), th-¬ng m¹i ®iÖn tö bao hµm kh¶ n¨ng mua b¸n hµng ho¸/dÞch vô vµ th«ng tin trªn m¹ng Internet vµ c¸c dÞch vô trùc tuyÕn kh¸c. Nh- thÕ, hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt th× th-¬ng m¹i ®iÖn tö lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c giao dÞch th-¬ng m¹i th«ng qua c¸c ph-¬ng tiÖn ®iÖn tö. Theo nghÜa hÑp, néi dung th-¬ng m¹i ®iÖn tö bao gåm c¸c ho¹t ®éng th-¬ng m¹i thùc hiÖn qua c¸c m¹ng m¸y tÝnh, ®Æc biÖt lµ m¹ng Internet. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay vÉn ch-a cã mét ®Þnh nghÜa hay kh¸i niÖm chung thèng nhÊt vÒ th-¬ng m¹i ®iÖn tö, song tùu trung l¹i cã hai quan ®iÓm lín trªn thÕ giíi ®· kh¸i qu¸t ®-îc ®Çy ®ñ nhÊt ph¹m vi ho¹t ®éng cña TM§T nh- sau: LuËt mÉu vÒ Th-¬ng m¹i ®iÖn tö cña Uû ban Liªn Hîp Quèc vÒ LuËt Th-¬ng m¹i Quèc tÕ (UNCITRAL) ®· ®Þnh nghÜa: “ThuËt ng÷ Th-¬ng m¹i [commerce] cÇn ®-îc diÔn gi¶i theo nghÜa réng ®Ó bao qu¸t c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh tõ mäi quan hÖ mang tÝnh chÊt th-¬ng m¹i dï cã hay kh«ng cã hîp ®ång. C¸c quan hÖ mang tÝnh th¬ng m¹i [commercial] bao gåm, nh-ng kh«ng chØ bao gåm, c¸c giao dÞch sau ®©y: bÊt cø giao dÞch nµo vÒ cung cÊp hoÆc trao ®æi hµng ho¸ hoÆc dÞch vô; tho¶ thuËn ph©n phèi; ®¹i diÖn hoÆc ®¹i lý th-¬ng m¹i; uû th¸c hoa hång (factoring), cho thuª dµi h¹n (leasing); x©y dùng c¸c c«ng tr×nh; t- vÊn; kü thuËt c«ng tr×nh (engineering); ®Çu t-; cÊp vèn; ng©n hµng; b¶o hiÓm; tho¶ thuËn khai th¸c hoÆc t« nh-îng, liªn doanh vµ c¸c h×nh thøc kh¸c vÒ hîp t¸c c«ng nghiÖp hoÆc kinh doanh; chuyªn chë hµng ho¸ hay hµnh kh¸ch b»ng ®-êng biÓn, ®-êng kh«ng,®­êng s¾t hoÆc ®­êng bé”. Nh- vËy, cã thÓ thÊy r»ng ph¹m vi ho¹t ®éng cña th-¬ng m¹i ®iÖn tö rÊt réng, bao qu¸t hÇu hÕt -9- c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ trong ®ã ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô chØ lµ mét trong ph¹m vi rÊt nhá trong TM§T. [1] Ngoµi ra, Uû ban Ch©u ¢u còng ®· ®-a ra ®Þnh nghÜa vÒ Th-¬ng m¹i ®iÖn tö nh- sau: “Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®-îc hiÓu lµ viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh qua c¸c ph-¬ng tiÖn ®iÖn tö. Nã dùa trªn viÖc xö lý vµ truyÒn d÷ liÖu ®iÖn tö d-íi d¹ng text, ©m thanh vµ h×nh ¶nh. TM§T gåm nhiÒu hµnh vi trong ®ã ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô qua ph-¬ng tiÖn ®iÖn tö, giao nhËn c¸c néi dung kü thuËt sè trªn m¹ng, chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, mua b¸n cæ phiÕu ®iÖn tö, vËn ®¬n ®iÖn tö, ®Êu gi¸ th-¬ng m¹i, hîp t¸c thiÕt kÕ, tµi nguyªn m¹ng, mua s¾m c«ng céng, tiÕp thÞ trùc tiÕp tíi ng-êi tiªu dïng vµ c¸c dÞch vô sau b¸n hµng. Th-¬ng m¹i ®iÖn tö ®-îc thùc hiÖn ®èi víi c¶ th¬ng m¹i hµng ho¸ (vÝ dô nh- hµng tiªu dïng, c¸c thiÕt bÞ y tÕ chuyªn dông) vµ th-¬ng m¹i dÞch vô (vÝ dô nh- dÞch vô cung cÊp th«ng tin, dÞch vô ph¸p lý, tµi chÝnh); c¸c ho¹t ®éng truyÒn thèng (nh- ch¨m sãc søc kháe, gi¸o dôc) vµ c¸c ho¹t ®éng míi (vÝ dô nh- siªu thÞ ¶o)".[18] Tãm l¹i, th-¬ng m¹i ®iÖn tö ®·, ®ang vµ sÏ lµm thay ®æi h×nh th¸i cña hÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña c¸c c«ng nghÖ vµ gi¶i ph¸p, th-¬ng m¹i ®iÖn tö còng më ra c¬ héi tham gia cho tÊt c¶ mäi ®èi t-îng, tõ doanh nghiÖp ®Õn ng-êi tiªu dïng mµ kh«ng phô thuéc nhiÒu vµo quy m« vµ vÞ trÝ ®Þa lý. 1.1.1.2. Lîi Ých cña th-¬ng m¹i ®iÖn tö ®èi víi doanh nghiÖp vµ ng-êi tiªu dïng. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin nãi chung vµ th-¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng kinh doanh c¶ vÒ mÆt néi dung vµ ph-¬ng thøc qu¶n lý kinh doanh. Th-¬ng m¹i ®iÖn tö ®em l¹i lîi Ých to lín cho c¸c ®èi t-îng tham gia ®Æc biÖt lµ ®èi víi doanh nghiÖp vµ ng-êi tiªu dïng. a. §èi víi doanh nghiÖp. - TM§T ®em l¹i cho doanh nghiÖp c¬ héi tiÕp cËn vµ hiÖn diÖn trªn thÞ tr-êng toµn cÇu. - 10 - Internet lµ m¹ng m¸y tÝnh toµn cÇu dùa trªn c«ng nghÖ chuÈn vµ më. Khi ®· kÕt nèi vµo Internet, c¸c doanh nghiÖp cã cïng mét c¬ héi ®Ó t×m kiÕm th«ng tin, liªn l¹c vµ giao dÞch víi ®èi t¸c trªn toµn cÇu mµ kh«ng bÞ ph©n biÖt kho¶ng c¸ch vÒ kh«ng gian vµ thêi gian. NÕu nh- tr-íc ®©y viÖc t×m hiÓu th«ng tin vÒ thÞ tr-êng, ®èi t¸c trªn thÞ tr-êng n-íc ngoµi lu«n ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i tèn kÐm chi phÝ cho ®i l¹i, cho viÖc t×m hiÓu c¸c tµi liÖu trªn giÊy tê… th× nhê cã Internet vµ TM§T, ®iÒu nµy ®· trë nªn ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu khi c¸c trang Web ®ãng vai trß nh- mét thviÖn khæng lå víi hµng triÖu chñng lo¹i th«ng tin. Bªn c¹nh ®ã, doanh nghiÖp cßn cã thÓ x©y dùng trang Web riªng cña m×nh ®Ó giíi thiÖu vÒ doanh nghiÖp m×nh vµ thu hót sù truy cËp cña bÊt kú ®èi t-îng nµo quan t©m. Sù hiÖn diÖn toµn cÇu, 24 giê/ngµy vµ 7 ngµy/tuÇn, mang l¹i cho doanh nghiÖp nhiÒu c¬ héi ®Ó t×m kiÕm ®èi t¸c. Mét ®iÓm ®¸ng l-u ý lµ Internet t¹o c¬ héi b×nh ®¼ng cho c¸c c«ng ty võa vµ nhá, c«ng ty míi thµnh lËp tham gia vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu vµ cã thÓ c¹nh tranh mét c¸ch hiÖu qu¶ víi c¸c c«ng ty lín, c«ng ty ®a quèc gia bëi v× kinh doanh trªn Internet kh«ng phô thuéc vµo quy m« c«ng ty, vµo c¬ së vËt chÊt, nhµ cöa, trang thiÕt bÞ. §èi víi kh¸ch hµng, c¸c c«ng ty ®Òu cã sù hiÖn diÖn gièng nhau: qua Website trªn m¹ng. VÝ dô vÒ Amazon.com, mét c«ng ty dotcom (c«ng ty b¸n lÎ trùc tuyÕn) chuyªn b¸n s¸ch qua m¹ng rÊt ®-îc -a chuéng t¹i Mü ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy. Dï míi thµnh lËp ®-îc mÊy n¨m gÇn ®©y, c«ng ty nµy kh«ng nh÷ng cã thÓ c¹nh tranh ngang b»ng mµ ®· trë thµnh ®èi thñ ®¸ng gêm cña c¸c c«ng ty lín nhê kinh doanh cã hiÖu qu¶ trªn Internet. Amazon.com hiÖn cã møc doanh thu hµng n¨m lµ 1,2 tû USD t¬ng ®-¬ng víi doanh thu cña 235 hiÖu s¸ch lín cña Barnes & Noble, h·ng s¸ch næi tiÕng nhÊt cña Mü, mµ chØ ph¶i ®Çu t- 56 triÖu USD cho tµi s¶n cè ®Þnh, trong khi Barnes & Noble ph¶i chi tiªu ®Õn 118 triÖu USD cho 235 cöa hµng cña m×nh. DÜ nhiªn ®Ó cã ®-îc mét Website quy m« vµ cã tèc ®é ®-êng truyÒn cao, thêng mét c«ng ty lín cã nhiÒu kh¶ n¨ng thµnh c«ng h¬n khi tiÕn hµnh kinh doanh trùc tuyÕn. §èi víi c¸c c«ng ty nhá míi thµnh lËp, cÇn ph¶i cã ý t-ëng kinh doanh ®éc ®¸o, - 11 - chiÕn l-îc kinh doanh phï hîp vµ mét m¸y tÝnh nèi m¹ng lµ cã thÓ cã c¬ héi giao dÞch thµnh c«ng. - Tham gia vµo TM§T, doanh nghiÖp cã thÓ gi¶m chi phÝ, tiÕt kiÖm thêi gian vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh. Ngµy nay, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ giao dÞch víi nhau qua m¹ng Internet vµ chuyÓn göi mäi d¹ng th«ng ®iÖp v¨n b¶n, h×nh ¶nh, ©m thanh… víi chi phÝ vµ thêi gian giao dÞch thÊp h¬n nhiÒu so víi ph-¬ng tiÖn truyÒn thèng. ViÖc ng-êi tiªu dïng nhanh chãng tiÕp cËn th«ng tin hµng ho¸ sÏ cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp. Ng-êi ta -íc tÝnh khi tham gia kinh doanh trªn m¹ng, doanh nghiÖp cã thÓ tiÕt kiÖm 50% chi phÝ so víi kinh doanh truyÒn thèng. Kho¶n tiÕt kiÖm nµy cã ®-îc lµ nhê gi¶m chi phÝ ë mét sè ho¹t ®éng nh-: + Chi tiªu cho c¬ së vËt chÊt: C¸c doanh nghiÖp khi tham gia TM§T sÏ gi¶m bít ®-îc c¸c kho¶n ®Çu t- vµo v¨n phßng, trang thiÕt bÞ, thËm chÝ nhiÒu doanh nghiÖp dÞch vô kh«ng cã trô së mµ vÉn cã thÓ kinh doanh trªn Internet. + Chi phÝ nh©n c«ng: Víi sù hç trî cña TM§T, tÊt c¶ qu¸ tr×nh b¸n hµng cña c«ng ty ®Òu lµ tù ®éng. N¨ng lùc b¸n hµng cña c«ng ty kh«ng phô thuéc vµo lùc l-îng nh©n viªn b¸n hµng vµ h¹ tÇng c¬ së vËt chÊt cña c«ng ty mµ tuú thuéc vµo tèc ®é xö lý c¸c lÖnh hái hµng vµ ®¬n ®Æt hµng cña m¸y tÝnh. Do ®ã, khi tham gia vµo TM§T, doanh nghiÖp sÏ cÇn Ýt nh©n c«ng h¬n rÊt nhiÒu so víi bu«n b¸n truyÒn thèng, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn gióp doanh nghiÖp h¹n chÕ ®-îc quü tiÒn l-¬ng ph¶i tr¶ cho nh©n viªn. C«ng ty Amazon.com chØ cã 614 nh©n viªn trong khi Barnes & Noble víi mét m¹ng l-íi réng lín c¸c cöa hµng s¸ch, sè nh©n viªn lªn tíi 27.200 ng-êi. + Chi phÝ giao dÞch: Kho¶n chi phÝ nµy sÏ gi¶m ®¸ng kÓ nÕu doanh nghiÖp ho¹t ®éng TM§T hoÆc khi doanh nghiÖp cã Website qu¶ng c¸o th«ng tin trªn m¹ng. C«ng ty Micron Computers (Mü) cho biÕt: ®Ó lµm viÖc víi mét kh¸ch hµng ®· t×m hiÓu trang Web cña c«ng ty, hä chØ mÊt trung b×nh 2 phót trong khi lµm viÖc víi nh÷ng ng-êi kh¸ch ch-a tham kh¶o Website lµ 20 phót. Ngoµi ra, nÕu viÖc giao dÞch - 12 - thùc hiÖn hoµn toµn trªn m¹ng th× chi phÝ chØ mÊt vµi chôc ®«la cho mét giao dÞch, trong khi con sè ®ã sÏ t¨ng lªn gÊp 10 lÇn khi giao dÞch truyÒn thèng kiÓu “ mÆt ®èi mÆt”. + Chi phÝ cho qu¶ng c¸o, b¸n hµng vµ tiÕp thÞ: Qu¶ng c¸o trªn Internet kh«ng tèn chi phÝ nh- qu¶ng c¸o trªn c¸c ph-¬ng tiÖn truyÒn th«ng kh¸c vµ hiÖu qu¶ thu ®îc kh«ng nhá. Trong sè c¸c kh¸ch hµng trùc tuyÕn cña tËp ®oµn m¸y tÝnh Dell cã tíi 30% lµ ch-a tõng xem nh÷ng qu¶ng c¸o cña h·ng trªn c¸c ph-¬ng tiÖn truyÒn th«ng nh-ng vÉn mua hµng cña h·ng sau khi nghiªn cøu vÒ Dell trªn m¹ng toµn cÇu. Ngoµi ra, c¸c Catalogue ®iÖn tö phong phó h¬n, chÊt l-îng h×nh ¶nh vµ ©m thanh cao, sèng ®éng vµ lu«n cËp nhËt h¬n so víi Catalogue in Ên th«ng th-êng. - C¶i tiÕn dÞch vô kh¸ch hµng: TM§T t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn dÞch vô kh¸ch hµng tèt h¬n so víi kinh doanh truyÒn thèng. C¸c Website b¸n hµng trªn Internet cã vai trß nh- c¸c cöa hµng ¶o, cã thÓ cung cÊp th«ng tin vÒ hµng ho¸ chuyªn nghiÖp h¬n bÊt kú mét nh©n viªn b¸n hµng nµo. C¸c th«ng tin cung cÊp vÒ hµng ho¸, tÝnh n¨ng c«ng dông, gi¸ c¶… t¹o sù an t©m, hiÓu biÕt vµ gãp phÇn nhanh chãng dÉn tíi quyÕt ®Þnh mua hµng cña ng-êi tiªu dïng. C¸c ph-¬ng tiÖn t×m kiÕm (search), duyÖt (browse), c¸ch hiÓn thÞ (display) sÏ gióp ng-êi mua nhanh chãng t×m ®-îc hµng ho¸ cÇn thiÕt. Internet lµ c«ng cô ®iÖn tö duy nhÊt cho phÐp chñ ®éng t-¬ng t¸c hai chiÒu víi tõng kh¸ch hµng. Qua e-mail, c«ng ty cã thÓ cung cÊp th«ng tin cô thÓ theo yªu cÇu cña tõng kh¸ch hµng, cung cÊp th«ng tin vÒ hµng ho¸ dÞch vô míi, th«ng tin vÒ c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p trong c¸c vÊn ®Ò vÒ tÝnh riªng t-, an toµn th«ng tin. Qua e-mail, cöa hµng cã thÓ ph¶n håi ngay lËp tøc ®Ó x¸c nhËn th«ng tin vÒ hµnh vi cña kh¸ch hµng (vÝ dô nh- x¸c nhËn ®¬n ®Æt hµng), ®ång thêi cã th«ng b¸o liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng ®¬n ®Æt hµng. B»ng c¸ch quan s¸t vµ l-u gi÷ th«ng tin vÒ hµnh vi cña ng-êi mua hµng trªn m¹ng nhê mét phÇn mÒm cµi ®Æt ë m¸y chñ, ng-êi b¸n cã thÓ thu thËp th«ng tin vÒ thãi quen, - 13 - së thÝch cña ng-êi mua hµng, nghiªn cøu nh©n khÈu häc, t©m lý häc cña ng-êi tiªu dïng tõ ®ã thiÕt kÕ s¶n phÈm, tuú biÕn c¸ch tr×nh bµy mµn h×nh ®Ó cã thÓ thu hót ng-êi tiªu dïng nhÊt. Trªn Website, bªn c¹nh th«ng tin s¶n phÈm cßn cã th«ng tin d-íi d¹ng c¸c c©u hái th-êng gÆp (FAQs) vµ c¸c c¬ së d÷ liÖu dÔ t×m kiÕm lµ c¸c ph-¬ng tiÖn ®¾c lùc hç trî ng-êi mua trong viÖc t×m hiÓu vÒ doanh nghiÖp vµ hµng ho¸. - Thay ®æi c¸ch thøc kinh doanh cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp ngµy nay kh«ng thÓ c¹nh tranh nh- mét thùc thÓ ®¬n lÎ. Doanh nghiÖp cÇn ph¶i phèi hîp trong mét hÖ thèng m¹ng l-íi c¸c doanh nghiÖp - cung cÊp, ph©n phèi, b¸n lÎ vµ c¸c dÞch vô hç trî kh¸c - ®Ó c¹nh tranh hiÖu qu¶. ViÖc qu¶n lý d©y chuyÒn cung øng (Supply Chain Management – SCM) chÝnh lµ qu¶n lý m¹ng nèi kÕt nhµ cung cÊp vµ kh¸ch hµng cña doanh nghiÖp, cµng trë nªn quan träng h¬n khi ¸p dông c«ng nghÖ míi. Siªu xa lé th«ng tin cho phÐp doanh nghiÖp tiÕn hµnh trao ®æi th«ng tin víi mét nhãm lu«n thay ®æi c¸c kh¸ch hµng vµ nhµ cung cÊp trªn ph¹m vi toµn cÇu. Qu¶n lý d©y chuyÒn cung øng trªn m¹ng toµn cÇu sÏ tèi -u ho¸ sù vËn chuyÓn cña th«ng tin vµ s¶n phÈm tõ lóc nhËn ®¬n ®Æt hµng, mua nguyªn liÖu th« ®Õn khi ph©n phèi thµnh phÈm, thóc ®Èy viÖc lo¹i bá sù ng¨n c¸ch gi÷a c¸c bé phËn trong còng nh- ngoµi doanh nghiÖp. S¶n xuÊt ®-îc tiÕn hµnh theo hÖ thèng kiÓm kª ®óng thêi ®iÓm (Just in time), kh«ng cã tån kho, kh«ng cã s¶n phÈm n»m nhµn rçi. Nh- vËy, TM§T lµ mét c«ng cô míi thóc ®Èy viÖc chuyÓn tõ c¸c giao dÞch trªn giÊy tê sang giao dÞch trªn m¹ng, tõ ®ã gãp phÇn lµm thay ®æi toµn bé c¸ch thøc kinh doanh cña doanh nghiÖp. [1],[10] b. §èi víi ng-êi tiªu dïng: TM§T xuÊt hiÖn lµm thay ®æi c¸ch thøc mua s¾m cña ng-êi tiªu dïng, t¹o sù ®¬n gi¶n vµ tiÖn dông cho qu¸ tr×nh mua s¾m. KÕt hîp yÕu tè h×nh ¶nh, mµu s¾c sèng ®éng cña TV, th«ng tin ®Çy ®ñ, chi tiÕt vÒ hµng ho¸ cña Catalogue céng víi kh¶ n¨ng t-¬ng t¸c hai chiÒu víi ng-êi tiªu dïng, cöa hµng ¶o trªn Internet cã ®ñ ®iÒu kiÖn cho kh¸ch hµng cã thÓ ra quyÕt ®Þnh mua hµng mµ kh«ng cÇn trùc tiÕp xem hµng ho¸. Víi sù phæ cËp cña Internet, TM§T cã mÆt ë kh¾p mäi n¬i, kh¸ch hµng tham gia - 14 - vµo TM§T theo c¸ch riªng cña m×nh, víi ®Þa ®iÓm riªng, thêi gian riªng vµ cã nh÷ng nhu cÇu riªng biÖt ®ßi hái ®-îc ®¸p øng. Mua s¾m trªn Internet, ng-êi tiªu dïng kh«ng bÞ h¹n chÕ vÒ sè l-îng nhµ cung cÊp, cã thÓ chän lùa hµng ho¸ tõ c¸c cöa hµng trªn toµn thÕ giíi. Qu¸ tr×nh mua hµng trong c¸c giao dÞch TM§T lµ qu¸ tr×nh tù phôc vô, tõ lóc t×m kiÕm th«ng tin, lËp ®¬n ®Æt hµng ®Õn theo dâi t×nh tr¹ng vËn chuyÓn hµng ho¸. Ng-êi tiªu dïng cã kh¶ n¨ng lùa chän cao h¬n vµ cã thÓ mua hµng víi mét møc gi¸ hîp lý sau khi so s¸nh gi¸ chµo cña nhiÒu nhµ cung cÊp. [13] Tãm l¹i, viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö trªn c¬ së h¹ tÇng hiÖn ®¹i ®·, ®ang vµ sÏ cã nh÷ng t¸c ®éng s©u réng tíi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi cña mçi c¸ nh©n, tæ chøc vµ céng ®ång. Nh÷ng lîi Ých tiÒm tµng lµ nh©n tè thóc ®Èy c¸c ChÝnh phñ, doanh nghiÖp vµ ng-êi tiªu dïng tham gia vµo c¸c øng dông th-¬ng m¹i ®iÖn tö mét c¸ch hiÖu qu¶. 1.1.2. Kh¸i niÖm giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö 1.1.2.1. Kh¸i niÖm giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö Giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö (electronic commerce transaction) lµ lo¹i h×nh ho¹t ®éng bao gåm kh«ng chØ c¸c giao dÞch liªn quan ®Õn mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô, t¹o thu nhËp, mµ cßn c¶ c¸c giao dÞch cã kh¶ n¨ng trî gióp qu¸ tr×nh t¹o ra thu nhËp: kÝch thÝch nhu cÇu ®èi víi hµng ho¸ vµ dÞch vô, cung øng dÞch vô trî gióp b¸n hµng, trî gióp ng-êi tiªu dïng, hoÆc trî gióp trao ®æi th«ng tin gi÷a c¸c doanh nghiÖp. [17] Dù th¶o Ph¸p lÖnh th-¬ng m¹i ®iÖn tö cña ViÖt nam chia c¸c giao dÞch TM§T thµnh 2 nhãm chÝnh sau: - Giao dÞch bu«n b¸n hµng ho¸ vËt chÊt vµ dÞch vô: Trong nhãm nµy, Internet hay c¸c m¹ng më kh¸c ®-îc sö dông nh- mét c«ng cô cho c¸c giao dÞch chµo hµng, chÊp nhËn chµo hµng, ký kÕt hîp ®ång, thËm chÝ c¶ thanh to¸n. Nh-ng viÖc giao hµng ho¸ vµ dÞch vô tíi kh¸ch hµng vÉn ph¶i g¾n víi nh÷ng ph-¬ng thøc truyÒn thèng. - Giao dÞch trùc tuyÕn th«ng tin vµ cung øng hµng ho¸ dÞch vô ®· ®-îc sè ho¸ nh-: khai h¶i quan ®iÖn tö, kª khai thuÕ ®iÖn tö, phÇn mÒm, ©m nh¹c, ch-¬ng tr×nh - 15 - video theo yªu cÇu…. Trong nhãm nµy, Internet hay c¸c m¹ng më kh¸c lµ c«ng cô giao tiÕp vµ trao ®æi. 1.1.2.2. C¸c ®Æc tr-ng cña giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö. a. C¸c bªn tiÕn hµnh giao dÞch trong TM§T kh«ng tiÕp xóc trùc tiÕp víi nhau vµ kh«ng ®ßi hái ph¶i biÕt nhau tõ tr-íc. Trong th-¬ng m¹i truyÒn thèng, c¸c bªn th-êng gÆp gì nhau trùc tiÕp ®Ó tiÕn hµnh giao dÞch. C¸c giao dÞch ®-îc thùc hiÖn chñ yÕu theo nguyªn t¾c vËt lý nhchuyÓn tiÒn, sÐc ho¸ ®¬n, vËn ®¬n, göi b¸o c¸o. C¸c ph-¬ng tiÖn viÔn th«ng nh-: fax, telex,… chØ ®­îc sö dông ®Ó trao ®æi sè liÖu kinh doanh. Tuy nhiªn viÖc sö dông c¸c ph-¬ng tiÖn ®iÖn tö trong th-¬ng m¹i truyÒn thèng chØ ®Ó truyÒn t¶i th«ng tin mét c¸ch trùc tiÕp gi÷a hai ®èi t¸c cña cïng mét giao dÞch. Tõ khi xuÊt hiÖn m¹ng m¸y tÝnh më toµn cÇu Internet th× viÖc trao ®æi th«ng tin kh«ng chØ giíi h¹n trong quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty vµ doanh nghiÖp mµ c¸c ho¹t ®éng th-¬ng m¹i ®a d¹ng ®· më réng nhanh chãng trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi víi sè l-îng - 16 - ng-êi tham gia ngµy cµng t¨ng. Nh÷ng ng-êi tham gia lµ c¸ nh©n hoÆc doanh nghiÖp, cã thÓ ®· biÕt hoÆc hoµn toµn ch-a biÕt nhau bao giê. Trong nÒn kinh tÕ sè, th«ng tin ®-îc sè ho¸ thµnh byte, l-u gi÷ trong c¸c m¸y vi tÝnh vµ truyÒn qua m¹ng víi tèc ®é ¸nh s¸ng. §iÒu nµy t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng hoµn toµn míi lµm thay ®æi thãi quen tiªu dïng vµ mua b¸n cña con ng-êi mµ trong ®ã, ngêi b¸n hoÆc ng-êi mua hµng cã thÓ giao dÞch víi ®èi t¸c ë bÊt kú ®©u trªn thÕ giíi mµ kh«ng cÇn qua kh©u trung gian hç trî cña bÊt kú c«ng ty th-¬ng m¹i nµo. Th-¬ng m¹i ®iÖn tö cho phÐp mäi ng-êi cïng tham gia tõ c¸c vïng xa x«i hÎo l¸nh ®Õn c¸c khu vùc ®« thÞ lín, t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ mäi ng-êi ë kh¾p mäi n¬i ®Òu cã c¬ héi ngang nhau tham gia vµo thÞ tr-êng giao dÞch toµn cÇu vµ kh«ng ®ßi hái nhÊt thiÕt ph¶i cã mèi quen biÕt víi nhau. b. C¸c giao dÞch th-¬ng m¹i truyÒn thèng ®-îc thùc hiÖn víi sù tån t¹i cña kh¸i niÖm biªn giíi quèc gia cßn giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö ®-îc thùc hiÖn trong mét thÞ tr-êng kh«ng cã biªn giíi (thÞ tr-êng thèng nhÊt toµn cÇu). Th-¬ng m¹i ®iÖn tö cµng ph¸t triÓn th× m¸y tÝnh c¸ nh©n trë thµnh cöa sæ cho doanh nghiÖp h-íng ra thÞ tr-êng trªn kh¾p thÕ giíi. Kh«ng chØ c¸c c«ng ty hµng ®Çu thÕ giíi míi cã thÓ tiÕp cËn nh÷ng thÞ tr-êng míi mµ ngay c¶ mét c«ng ty võa míi khëi sù còng cã mét m¹ng l-íi tiªu thô vµ ph©n phèi kh«ng biªn giíi. Sang thÕ kû XXI, bÊt kÓ mét c¸ nh©n nµo - dï lµ ng-êi tiªu dïng, c¸c nhµ kinh doanh nhá hay chñ tÞch mét tËp ®oµn lín - ®Òu cã thÓ më réng c«ng viÖc giao dÞch cña m×nh tíi nh÷ng n¬i xa x«i nhÊt cña hµnh tinh. Toµn cÇu ho¸, tù do ho¸ mËu dÞch vµ ph¸t triÓn lµ con ®-êng nhanh chãng ®-a c¸c quèc gia vµ c¸c doanh nghiÖp thay ®æi theo h-íng c¹nh tranh quèc tÕ trªn ph¹m vi toµn cÇu, kÓ c¶ viÖc giµnh lÊy c¸c thÞ tr-êng n-íc ngoµi, thu hót c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi vµ c¸c ®èi t¸c th-¬ng m¹i. c. Trong ho¹t ®éng giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö ®Òu cã sù tham gia cña Ýt nhÊt ba chñ thÓ trong ®ã cã mét bªn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc lµ ng-êi cung cÊp dÞch vô m¹ng, c¸c c¬ quan chøng thùc. - 17 - Trong giao dÞch TM§T, ngoµi c¸c chñ thÓ tham gia quan hÖ giao dÞch gièng nh- giao dÞch th-¬ng m¹i truyÒn thèng ®· xuÊt hiÖn mét bªn thø ba ®ã lµ nhµ cung cÊp dÞch vô m¹ng, c¸c c¬ quan chøng thùc… lµ nh÷ng ng­êi t¹o m«i tr­êng cho c¸c giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö. Nhµ cung cÊp dÞch vô m¹ng vµ c¬ quan chøng thùc cã nhiÖm vô chuyÓn ®i, l-u gi÷ c¸c th«ng tin gi÷a c¸c bªn tham gia giao dÞch TM§T, ®ång thêi hä còng x¸c nhËn ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin trong giao dÞch. d. §èi víi th-¬ng m¹i truyÒn thèng th× m¹ng l-íi th«ng tin lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó trao ®æi d÷ liÖu, cßn ®èi víi giao dÞch th-¬ng m¹i ®iÖn tö th× m¹ng l-íi th«ng tin chÝnh lµ thÞ tr-êng. Th«ng qua TM§T nhiÒu lo¹i h×nh kinh doanh míi ®-îc h×nh thµnh. VÝ dô: c¸c dÞch vô gia t¨ng gi¸ trÞ trªn m¹ng m¸y tÝnh h×nh thµnh nªn c¸c trung gian ¶o lµm dÞch vô m«i giíi, träng tµi cho giíi kinh doanh vµ tiªu dïng; c¸c siªu thÞ ¶o ®-îc h×nh thµnh ®Ó cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn m¹ng m¸y tÝnh. Theo mét sè chuyªn gia vÒ kinh doanh trªn m¹ng, chÝnh nh÷ng tÝnh n¨ng dÔ sö dông vµ h×nh thøc vui m¾t, dÔ hiÓu cña c¸c trang Web dµnh cho th-¬ng m¹i ®iÖn tö lµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh trong viÖc thu hót kh¸ch hµng. C¸c trang Web nµy ®· trë thµnh c¸c “khu chî” khæng lå trªn Internet. Víi mçi lÇn nhÊn chuét, kh¸ch hµng cã kh¶ n¨ng truy cËp vµo hµng ngµn cöa hµng ¶o kh¸c nhau vµ tû lÖ kh¸ch hµng vµo th¨m råi mua hµng lµ rÊt cao. Ng-êi tiªu dïng b¾t ®Çu mua trªn m¹ng mét sè c¸c lo¹i hµng tr-íc ®©y ®-îc coi lµ khã b¸n trªn m¹ng. T©m lý ngµy cµng phæ biÕn lµ ph¶i tr¶ thªm Ýt tiÒn cßn h¬n ®i tíi tËn cöa hµng. Mét sè c«ng ty ®· mêi kh¸ch may ®o quÇn ¸o trªn m¹ng, tøc lµ kh¸ch hµng chän kiÓu, göi sè ®o theo h-íng dÉn tíi cöa hµng (qua Internet) råi sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh nhËn ®-îc bé quÇn ¸o theo ®óng yªu cÇu cña m×nh. §iÒu tëng nh- kh«ng thÓ thùc hiÖn ®-îc nµy còng cã rÊt nhiÒu ng-êi h-ëng øng. C¸c chñ cöa hµng th«ng th-êng ngµy nay còng ®ang ®ua nhau ®-a th«ng tin lªn m¹ng ®Ó tiÕn tíi khai th¸c m¶ng thÞ tr-êng réng lín trªn Web b»ng c¸ch më cöa hµng ¶o. Tãm l¹i trong TM§T b¶n chÊt cña th«ng tin kh«ng thay ®æi. Th-¬ng m¹i ®iÖn tö chØ biÕn ®æi c¸ch thøc khëi t¹o, trao ®æi, b¶o qu¶n vµ xö lý th«ng tin, hoµn toµn - 18 - kh«ng thay ®æi nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n cña th«ng tin ®èi víi c¸c bªn tham gia truyÒn thèng cña hîp ®ång. ViÖc m· ho¸, sè ho¸ néi dung cña c¸c th«ng tin, chøng tõ vµ tµi liÖu giao dÞch lµm cho th-¬ng m¹i ®iÖn tö dï cho ho¹t ®éng trong khu«n khæ quèc gia hay quèc tÕ, cã sù kh¸c biÖt so víi th-¬ng m¹i truyÒn thèng chñ yÕu dùa trªn chøng tõ b»ng giÊy tê. [18], [22] 1.2. MÔ HÌNH GIAO DỊCH THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ. Các chủ thể tham gia chủ yếu vào mô hình giao dịch TMĐT bao gồm: doanh nghiệp, ngƣời tiêu dùng và Chính phủ (Chính phủ ở đây vừa đóng vai trò thực hiện các hoạt động kinh tế vừa thực hiện các chức năng quản lý). Hình 1.2. thể hiện sự tƣơng tác giữa các chủ thể khi tham gia vào mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử Hình 1.2. Mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử NGƢỜI TIÊU DÙNG Điện tho ạ i, Điện thoại, các biểu mẫu điện tử, thƣ điện tử, fax các mẫu điện t ử, thƣ điện t ử, fax Điện thoại, e-mail ChÝnh phñ Doanh nghiÖp EDI, các biểu mẫu điện tử, thẻ thông minh, mã vạch Fax, các biểu mẫu điện t ử Điện thoại, fax, e-mail DOANH NGHIỆP Điện thoại, các biểu mẫu điện tử, thƣ điện tử CHÍNH PHỦ biểu và các phƣơng tiện để thực hiện các giao dịch TMĐT. - 19 - Tuy nhiên, tính chất và nội dung của các giao dịch trong thƣơng mại điện tử phụ thuộc nhiều vào việc chúng xảy ra trong môi trƣờng của mô hình kinh doanh nào. Có nhiều cách tiếp cận khác nhau khi phân loại các mô hình kinh doanh thƣơng mại điện tử song tựu trung lại bao gồm những mô hình giao dịch TMĐT sau:  Mô hình giao dịch TMĐT giữa các doanh nghiệp (B2B- Business to Business)  Mô hình giao dịch TMĐT giữa doanh nghiệp với ngƣời tiêu dùng (B2C –Business to Customer)  Mô hình giao dịch TMĐT giữa ngƣời tiêu dùng và ngƣời tiêu dùng (C2C – Customer to Customer)  Mô hình giao dịch TMĐT giữa doanh nghiệp với Chính phủ (B2G – Business to Government)  Mô hình giao dịch TMĐT giữa Chính phủ với Chính phủ (G2G – Government to Government) Doanh nghiệp đóng một vai trò rất quan trọng đến sự tồn tại và phát triển của thƣơng mại điện tử vì hầu hết các giao dịch đều có sự tham gia của doanh nghiệp. Hiện nay mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử B2B và B2C là các mô hình đƣợc áp dụng nhiều nhất và phát triển nhất. Chính vì vậy, luận văn chỉ đề cập đến hai mô hình giao dịch cơ bản trong TMĐT là mô hình giao dịch TMĐT giữa ngƣời doanh nghiệp và ngƣời tiêu dùng (B2C) và mô hình giao dịch TMĐT giữa các doanh nghiệp (B2B). 1.2.1. Mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử giữa doanh nghiệp và ngƣời tiêu dùng (Business to Customer – B2C). 1.2.1.1. Khái niệm mô hình giao dịch TMĐT giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng (B2C). Mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử giữa doanh nghiệp và ngƣời tiêu dùng (B2C) là mô phỏng các giao dịch TMĐT trong đó các doanh nghiệp bán các hàng hoá vật thể trực tiếp đến cá nhân ngƣời tiêu dùng cuối cùng. Mô hình giao dịch B2C chủ yếu bao gồm: - 20 - - Tìm kiếm thông tin về hàng hoá và dịch vụ trên mạng - Đặt hàng - Thanh toán hàng hoá và dịch vụ - Cung cấp các dịch vụ trực tuyến cho khách hàng. Hình 1.3. Mô hình giao dịch thƣơng mại điện tử B2C Mô hình giao dịch TMĐT B2C hình thành xuất phát từ nhu cầu cần sự giản tiện trong quá trình tìm kiếm sản phẩm của ngƣời tiêu dùng. Ngƣời tiêu dùng muốn