Tài liệu Luận văn giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 qua tổ chức các hoạt động ngoại khóa (2)

MỤC LỤC Trang phụ bìa .......................................................................................................................... i Lời cam đoan...............................................................................................................ii Lời cảm ơn .................................................................................................................iii Mục lục........................................................................................................................ 1 Danh mục bảng biểu.................................................................................................... 3 MỞ ĐẦU.............................................................................................................................. 4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 12 QUA TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA ĐỊA LÍ ...................................................................................... 8 1.1. HƯỚNG NGHIỆP VÀ GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP ....................................8 1.1.1. Khái niệm hướng nghiệp .................................................................................8 1.1.2. Khái niệm giáo dục hướng nghiệp .................................................................9 1.1.3. Chức năng, nhiệm vụ công tác giáo dục hướng nghiệp trong trường phổ thông..............................................................................................................................9 1.1.4. Tầm quan trọng của hướng nghiệp cho học sinh THPT ............................11 1.1.5. Các nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông ................................................................................................12 1.2. NGOẠI KHÓA ĐỊA LÍ ........................................................................................16 1.2.1. Khái niệm ........................................................................................................16 1.2.2. Đặc điểm ngoại khóa địa lí trong trường phổ thông ..................................16 1.2.3. Mục tiêu tổ chức hoạt động ngoại khóa địa lí trong trường phổ thông ...17 1.2.4. Tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa .................................................18 1.2.5. Các nguyên tắc tổ chức hoạt động ngoại khóa địa lí ..................................18 1.2.6. Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa địa lí ....................................19 1.2.7. Các hoạt động ngoại khóa địa lí ở trường THPT .......................................19 1.3. ĐẶC ĐIỂM TÂM SINH LÍ HỌC SINH LỚP 12 .............................................20 1.3.1. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi ................................................................................20 1.3.2. Đặc điểm về hoạt động học tập .....................................................................20 1.3.3. Hoạt động lao động và sự lựa chọn nghề ....................................................20 1.4. CHƯƠNG TRÌNH SÁCH GIÁO KHOA ĐỊA LÍ 12 .......................................21 1.4.1. Mục tiêu của chương trình địa lí 12 .............................................................21 1.4.2. Cấu trúc, đặc điểm sách giáo khoa địa lí 12 ................................................22 1.5. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH 12 THPT THÔNG QUA CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA ĐỊA LÍ....................24 1 1.5.1. Tổ chức điều tra ..............................................................................................25 1.5.2. Kết quả điều tra ...............................................................................................26 CHƯƠNG 2: GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 12 QUA TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA ĐỊA LÍ ........................... 30 2.1. MỤC TIÊU GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 12......30 2.2. XÁC ĐỊNH NỘI DUNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 12 THPT QUA CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA ĐỊA LÍ ......................30 2.2.1. Nguyên tắc xác định nội dung giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 THPT qua các hoạt động ngoại khóa địa lí.......................................................30 2.2.2. Những nội dung cụ thể về giáo dục hướng nghiệp trong các bài học của sách giáo khoa địa lí 12 ............................................................................................32 2.3. CÁC HÌNH THỨC GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 12 THPT .........................................................................................................................37 2.3.1. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 THPT qua thông tin địa lí ...37 2.3.2. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 THPT qua tổ chức trò chơi địa lí .............................................................................................................................40 2.3.3. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 THPT qua câu lạc bộ địa lí.........49 2.3.4. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 THPT qua tổ chức triển lãm địa lí ....................................................................................................................63 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 66 3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM ............................................................................66 3.2. NGUYÊN TẮC THỰC NGHIỆM .....................................................................66 3.3. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM ............................................................................66 3.4. TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM ...............................................................................67 3.4.1 Chọn lớp thực nghiệm .....................................................................................67 3.4.2. Phương pháp thực nghiệm .............................................................................67 3.4.3. Tiến hành thực nghiệm ..................................................................................67 3.5. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM ..............................................................................68 3.5.1. Kết quả về mặt định tính...............................................................................68 3.5.2. Kết quả về mặt định lượng ............................................................................70 3.5.3. Kết luận chung về thực nghiệm ....................................................................71 KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 72 I. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC CỦA ĐỀ TÀI VÀ NHỮNG HẠN CHẾ .....................72 1. Kết quả ...................................................................................................................72 2. Hạn chế ...................................................................................................................72 II. KIẾN NGHỊ ..............................................................................................................73 2 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Phân bố các đơn vị kiến thức của chương trình địa lí 12 ........................... 23 Bảng 1.2. Kết quả điều tra giáo viên về giáo dục hướng nghiệp................................. 25 Bảng 1.3. Kết quả điều tra học sinh về giáo dục hướng nghiệp .................................. 26 Bảng 1.4. Kết quả tỉ lệ phần trăm (%) giáo viên chọn mục đích của GDHN ............ 27 Bảng 1.5. Kết quả mức độ tổ chức hoạt động ngoại khóa của các trường trong tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu ............................................................................................................ 28 Bảng 1.6. Kết quả tỉ lệ phần trăm (%) giáo viên chọn những khó khăn đối với việc giáo dục hướng nghiệp của nhà trường hiện nay .......................................................... 28 Bảng 2.1. Các nội dung cụ thể về giáo dục hướng nghiệp có trong SGK Địa lí 12 ......... 32 Bảng 3.2. Kết quả thực nghiệm qua phiếu trắc nghiệm (tỉ lệ %) ................................ 70 3 MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Giáo dục trung học là giai đoạn mà thế hệ trẻ lựa chọn cho mình con đường bước vào cuộc sống lao động thực sự. Hướng nghiệp tạo điều kiện cho học sinh lựa chọn một trong nhiều con đường khác nhau. Trong nhà trường phổ thông hướng nghiệp nhằm phát hiện và bồi dưỡng những phẩm chất nghề nghiệp cho học sinh, giúp các em hiểu mình, hiểu nghề, trên cơ sở đó, giúp học sinh đánh giá được bản thân để tự định hướng cho mình đi vào những lĩnh vực nghề nghiệp thích hợp mà xã hội yêu cầu. Nói về công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông và việc sử dụng học sinh sau khi học xong các cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông tốt nghiệp ra trường. Quyết định số 126/CP của Hội đồng Chính phủ đã ban hành ngày 19/03/ 1991 đã nêu rõ: Hướng nghiệp phải được chính thức coi như là một môn học và xem như một hoạt động có trong các tiết dạy của các môn học trong nhà trường phổ thông [7]...[9]. Trong luật giáo dục nước ta đã chỉ ra rằng: Giáo dục hướng nghiệp là một bộ phận của nội dung giáo dục phổ thông toàn diện. Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010 và chủ trương đổi mới chương trình Giáo dục phổ thông hiện nay cũng nhấn mạnh các yêu cầu tăng cường giáo dục hướng nghiệp cho học sinh đó là: Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông nhằm mục đích bồi dưỡng, hướng dẫn cho học sinh ngay từ trong nhà trường, chọn nghề phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời phù hợp với năng lực cá nhân [17].....[2]. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông có nhiệm vụ: giáo dục thái độ lao động và ý thức đúng đắn với nghề nghiệp; cho học sinh làm quen với một số nghề phổ biến trong xã hội và các nghề truyền thống của địa phương; tìm hiểu năng khiếu, khuynh hướng nghề nghiệp của từng học sinh để khuyến khích, hướng dẫn và bồi dưỡng khả năng nghề nghiệp thích hợp nhất; động viên học sinh đi vào những nghề, những nơi đang cần. Bởi vậy, vấn đề giáo dục hướng nghiệp hiện nay là vấn đề hết sức quan trọng đang đặt ra cho các nhà nghiên cứu giáo dục. Thực tế hiện nay hầu hết các trường phổ thông chưa thực hiện tốt công tác hướng nghiệp. Thậm chí có nhiều trường bỏ luôn không hướng nghiệp cho học sinh, mặc dù có dạy nghề nhưng không hướng nghiệp. Các trường hiện nay chưa 4 tích hợp vào tất cả các môn học. Môn Địa lí là môn học có rất nhiều nội dung và hoạt động để giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, tuy nhiên, đa số các trường vẫn chưa coi trọng. Có một số ít trường quan tâm thực hiện nhưng hình thức, nội dung nghèo nàn kém hiệu quả giáo dục. Đa số giáo viên rất lúng túng trong quá trình thực hiện chương trình hướng nghiệp. Với những lí do trên, chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài “Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 qua tổ chức các hoạt động ngoại khóa” để nghiên cứu. 2. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI Xác định được các nội dung và các hình thức giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 12 thông qua hoạt động ngoại khóa địa lí. Qua đó, nhằm giúp học sinh hiểu thêm về các ngành nghề và góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục cho học sinh trong nhà trường phổ thông. 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI - Nghiên cứu cơ sở lí luận về giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 12 thông qua các hoạt động ngoại khóa địa lí. - Tiến hành điều tra thực trạng công tác giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 12 THPT tại địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. - Xác định nội dung và các hình thức ngoại khóa địa lí để giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 12 THPT. - Tiến hành thực nghiệm để kiểm chứng hiệu quả của việc giáo dục hướng nghiệp đã lựa chọn. 4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Nghiên cứu các nội dung giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 12 THPT thông qua hoạt động ngoại khóa địa lí. - Nghiên cứu thực trạng giáo dục hướng nghiệp tại một số trường THPT trong tỉnh Bà Rịa - Vũng tàu. - Nghiên cứu hoạt động ngoại khóa địa lí. Có rất nhiều hoạt động ngoại khóa địa lí, đề tài chỉ nghiên cứu một số hoạt động ngoại khóa để giáo dục hướng nghiệp cho học sinh là: Trò chơi địa lí; Thông tin địa lí; Câu lạc bộ địa lí; Triển lãm địa lí. 5 5. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI - Tài liệu “ Bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình, sách giáo khoa lớp 11 hoạt động giáo dục hướng nghiệp” của tác giả Trần Ngọc Khánh đã đề cập đến một số vấn đề chung về giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông. - Tài liệu “ Giới thiệu giáo án hướng nghiệp 10” tác giả: Trần Trọng Hà, La Thế Thượng NXB Hà Nội Tài liệu này các tác giả cũng nêu lên mục tiêu của hoạt động hướng nghiệp lớp 10 Nhìn chung tài liệu này chủ yếu hướng dẫn việc soạn giáo án hoạt động giáo dục hướng nghiệp lớp 10. - Tài liệu: “Hoạt động giáo dục hướng nghiệp 12 (sách giáo viên thí điểm)” tác giả Phạm Tất Dong (chủ biên).Tài liệu này có các nội dung hướng nghiệp chính: - Định hướng phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và địa phương - Tìm hiểu hệ thống trường và hướng dẫn học sinh chọn nghề và làm hồ sơ tuyển sinh. - Tổ chức tham quan hoặc hoạt động văn hóa theo chủ đề hướng nghiệp. Dựa trên nền tảng đã có của các tác giả đi trước, trên cơ sở kế thừa và phát triển, bản thân tôi mạnh dạn viết đề tài về: Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 qua tổ chức các hoạt động ngoại khóa. Đây là đề tài hoàn toàn mới vì chưa có tài liệu nào viết về giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 12 qua hoạt động ngoại khóa địa lí. 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết Trong nhóm này chúng tôi sử dụng chủ yếu các phương pháp: 6.1.1. Phương pháp phân tích tổng hợp. 6.1.2. Phương pháp phân loại hệ thống hóa. 6.1.3. Phương pháp lịch sử. Chúng tôi sử dụng các phương pháp trên theo hướng thu thập tài liệu, giáo trình, sách báo… có liên quan đến đề tài. Trên cơ sở đọc, xử lí, phân tích, tổng hợp, phân loại tài liệu đã thu thập được để viết đề tài. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.1. Phương pháp khảo sát điều tra 6 Sử dụng phương pháp này bằng cách điều tra bằng phiếu, phỏng vấn, dự giờ, trao đổi đối với giáo viên và học sinh để điều tra thực trạng tổ chức giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 ở một số trường trung học phổ thông trong tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu. 6.2.2. Phương pháp sử dụng toán thống kê Chúng tôi sử dụng phương pháp này bằng cách tính toán, phân tích các phiếu điều tra hiện trạng và các phiếu đánh giá kết quả thực nghiệm. 6.2.3. Phương pháp thực nghiệm Sử dụng phương pháp bằng cách xây dựng một số nội dung giáo dục hướng nghiệp qua các hoạt động ngoại khóa địa lí. Tiến hành tổ chức thực nghiệm trên một số lớp 12 ở một số trường trung học phổ thông trong huyện Tân Thành- tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Sau đó kiểm tra kết quả thực nghiệm, rút ra nhận xét. 7. CẤU TRÚC LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, hệ thống các bảng biểu, phụ lục…, phần nội dung luận văn được xây dựng theo cấu trúc 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp12 qua tổ chức các hoạt động ngoại khóa địa lí. Chương 2: Xác định một số nội dung giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 qua tổ chức các hoạt động ngoại khóa địa lí. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 7 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 12 QUA TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA ĐỊA LÍ 1.1. HƯỚNG NGHIỆP VÀ GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP 1.1.1. Khái niệm hướng nghiệp Là hệ thống các biện pháp giúp cho con người lựa chọn và xác định nghề nghiệp của bản thân trong cuộc sống tương lai trên cơ sở kết hợp nguyện vọng, sở trường của cá nhân với nhu cầu xã hội [19]...[8]. Hướng nghiệp là khái niệm chung của một trong những lĩnh vực văn hóa xã hội. Hướng nghiệp được thực hiện dưới hình thức quan tâm của xã hội và tạo nghề cho thế hệ trẻ. Hỗ trợ và phát triển cho các thế hệ những thiên hướng và thực hiện đồng bộ các biện pháp chuyên môn tác động đến con người trong việc tự xác định nghề nghiệp, chọn lựa hình thức tối ưu để có việc làm riêng. Hướng nghiệp còn có tính đến nhu cầu và năng lực của con người và kết hợp với hoàn cảnh kinh tế - xã hội trong thị trường lao động... Do tình hình nghề và việc làm hiện nay thường xuyên thay đổi cho nên hoạt động hướng nghiệp không còn giới hạn ở trường phổ thông mà cần thiết mở rộng cho các tầng lớp dân cư khác nhau. Trên nhiều bình diện khác nhau, hướng nghiệp có thể được hiểu là:  Hướng nghiệp hiểu trên bình diện xã hội Hướng nghiệp có thể hiểu như là một hệ thống tác động của xã hội về giáo dục, y học, xã hội học, kinh tế học,... nhằm giúp cho thế hệ trẻ chọn được nghề vừa phù hợp với hứng thú, năng lực nguyện vọng, sở trường của cá nhân, vừa đáp ứng được nhu cầu cá nhân, vừa đáp ứng được nhu cầu nhân lực của các lĩnh vực sản xuất trong nền kinh tế quốc dân [7]....[9].  Hướng nghiệp hiểu trên bình diện trường phổ thông Hướng nghiệp là một hình thức hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò. Với tư cách là hoạt động dạy của thầy, hướng nghiệp được coi như là công việc 8 của tập thể giáo viên, tập thể sư phạm, có mục đích giáo dục học sinh trong việc chọn nghề, giúp các em tự quyết định nghề nghiệp tương lai trên cơ sở phân tích khoa học về năng lực, hứng thú của bản thân và nhu cầu năng lực của các ngành sản xuất trong xã hội [7]...[9]. 1.1.2. Khái niệm giáo dục hướng nghiệp Trong nhà trường phổ thông, giáo dục hướng nghiệp được hiểu như là một bộ phận của quá trình giáo dục. Hướng nghiệp đòi hỏi nhà trường tiến hành việc giáo dục về văn hóa, đạo đức, thẩm mỹ, giáo dục thể chất, lao động phải đồng thời cung cấp cho học sinh nắm được: - Hệ thống các nghề nghiệp chủ yếu hiện có trong đời sống xã hội. - Nội dung cơ bản, các yêu cầu đối với những người tham gia các nghề nghiệp ấy. - Các thông tin cần thiết về sự phân bổ, tuyển chọn, sử dụng nhân lực ở các nghề ấy. - Hướng dẫn có tính chất tư vấn, tạo điều kiện để mỗi học sinh định hướng đúng trong việc lựa chọn nghề nghiệp thích hợp với năng lực, sở trường của mình sau khi tốt nghiệp phổ thông. [1] 1.1.3. Chức năng, nhiệm vụ công tác giáo dục hướng nghiệp trong trường phổ thông 1.1.3.1. Chức năng Hướng nghiệp là công việc xác lập sự phù hợp nghề của từng con người cụ thể trên cơ sở nghiên cứu mối tương quan giữa những phẩm chất, đặc điểm tâm – sinh lí của con người. Trong công tác giáo dục, chúng ta có thể hiểu hướng nghiệp ở khía cạnh khác. Hướng nghiệp là quá trình chuẩn bị cho thế hệ trẻ đi vào cuộc sống lao động nghề nghiệp. Trong quá trình đó, phải hình thành ở các em sự sẵn sàng tâm lí đi vào lao động sản xuất trong một nghề cụ thể. Sự sẵn sàng tâm lí được thể hiện ở nhiều phương diện khác nhau như: sẵn sàng về đạo đức, sẵn sàng về tri thức, sẵn sàng về tình cảm, sẵn sàng về tư tưởng... Vì vậy, chức năng giáo dục hướng nghiệp là: - Chuẩn bị cho trẻ em năng lực lao động, năng lực tiếp thu kĩ thuật sản xuất. - Chuẩn bị về đạo đức và lương tâm nghề nghiệp, về tình cảm gắn bó với nghề.... 9 1.1.3.2. Nhiệm vụ - Một là, qua hướng nghiệp, học sinh được làm quen với những nghề cơ bản trong xã hội, những nghề có vị trí then chốt trong nền kinh tế quốc dân, những nghề cần thiết phải phát triển ngay địa phương mình... Nhiệm vụ này được thể hiện trong suốt những năm học sinh ngồi trên ghế nhà trường. Từ sự làm quen này, giáo viên sẽ giúp học sinh trả lời câu hỏi: những nghề nào đang cần phát triển nhất? Thái độ đối với nghề đó như thế nào là đúng?.... Đồng thời, học sinh còn phải biết những yêu cầu tâm sinh lý mà nghề đặt ra và những điều kiện vào học nghề.v.v. Tóm lại, nhiệm vụ thứ nhất là hình thành ở học sinh những biểu tượng đúng đắn về những nghề cần phát triển. - Hai là, hướng dẫn phát triển hứng thú nghề nghiệp. Trong quá trình tìm hiểu nghề, ở học sinh sẽ xuất hiện và phát triển hứng thú nghề nghiệp. Tính chất lựa chọn của hứng thú sẽ từng bước bộc lộ rõ dần. Em học sinh này thích nông nghiệp, em khác lại chỉ chú ý đến nghệ thuật... Người làm hướng nghiệp sẽ hướng sự phát triển hứng thú của các em trên cơ sở phân tích những đặc điểm, năng lực và những điều kiện hoàn cảnh riêng của từng em. Hứng thú là một động lực hết sức quan trọng để con người gắn bó với nghề. Vì vậy hứng thú được coi như một chỉ số quan trọng hàng đầu để xét sự phù hợp nghề của con người. Ở một số nước trên thế giới, người ta đề ra nguyên tắc: không bố trí vào nghề nếu không có hứng thú. Trên quan điểm chủ nghĩa nhân đạo cũng như quan điểm tâm lí học, nguyên tắc đó hoàn toàn đúng. Tuy nhiên, việc giáo dục đạo đức, chính trị có ý nghĩa lớn đối với sự hình thành và phát triển hứng thú. Trong xã hội loài người, không ít nghề ở ngoài sự định hướng của học sinh, nhưng khi thấy hết tầm quan trọng một nghề, có những học sinh đã dứt khoát chọn nghề ấy và cảm thấy thoải mái hoặc hài lòng với sự lựa chọn của mình, từ đó nảy nở hứng thú với nghề. - Ba là, giúp học sinh hình thành năng lực nghề nghiệp tương ứng. Người ta chỉ có thể yên tâm sống lâu dài với nghề nếu họ có năng lực chuyên môn thực sự và đóng góp được sức lực, trí tuệ một cách hữu hiệu với nghề của mình. Xét đến cùng, ai cũng muốn có năng suất lao động cao, có uy tín trong lao động nghề nghiệp. Mặt khác, nghề nghiệp cũng không chấp nhận những người thiếu năng lực. Vì vậy, trong 10 quá trình hướng nghiệp, phải tạo điều kiện cho học sinh hình thành được năng lực tương ứng và có hứng thú với nghề mà mình đã chọn. Đối với học sinh phổ thông, con đường hình thành năng lực nghề nghiệp là tổ chức lao động sản xuất kết hợp với dạy nghề. Học sinh sẽ được thử sức trong các hình thức hoạt động nói trên và từ đó năng lực nghề nghiệp sẽ nảy nở và phát triển. - Bốn là, giáo dục cho học sinh thái độ lao động, ý thức tôn trọng người lao động thuộc các ngành nghề khác nhau và ý thức tiết kiệm, bảo vệ của công… Đây là những phẩm chất nhân cách không thể thiếu được ở người lao động trong xã hội của chúng ta. Có thể coi đây là nhiệm vụ giáo dục đạo đức và lương tâm nghề nghiệp. Là nhiệm vụ chủ yếu đối với thế hệ trẻ. Cùng với các nhiệm vụ trên, nhiệm vụ này góp phần vào việc làm cho những phẩm chất nhân cách của người lao động được hài hòa và cân đối. Tóm lại, hướng nghiệp có mục đích cơ bản là hướng dẫn và chuẩn bị cho thế hệ trẻ sẵn sàng đi vào các ngành nghề mà đất nước hay ở từng địa phương đang cần. Quá trình giáo dục hướng nghiệp phải làm cho học sinh có những hiểu biết cần thiết về thị trường lao động, biết cách lựa chọn nghề nghiệp có cơ sở khoa học và được làm quen với nghề để có hứng thú và thái độ đúng đắn, yêu quý nghề. Điều quan trọng là học sinh có được tình cảm, thói quen lao động để tiến tới có thể biết làm một số nghề truyền thống, nghề thông dụng đang cần duy trì và phát triển ở địa phương. Ngay từ khi học phổ thông, học sinh đã được chuẩn bị tâm thế và kỹ năng sẵn sàng đi vào cuộc sống. Các em có thể tự tạo việc làm ở gia đình và tham gia lao động ở các thành phần kinh tế khác. Đây cũng chính là việc làm thiết thực góp phần xóa đói giảm nghèo, xây dựng đất nước quê hương giàu mạnh [7]...[9] 1.1.4. Tầm quan trọng của hướng nghiệp cho học sinh THPT - Hướng nghiệp giúp cho học sinh thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi chọn nghề. Hướng nghiệp còn giúp học sinh chọn trường học theo chiều hướng phù hợp giữa lựa chọn của cá nhân với gia đình, xã hội và với các yêu cầu của các ngành nghề. Qua đó đảm bảo lợi ích tối đa của cá nhân và xã hội, khai thác và sử dụng triệt để khả năng, tiềm năng và ưu thế của cá nhân trong việc hành nghề trong suốt cuộc đời. Đảm bảo sự khai thác hợp lý nguồn nhân lực trong sự phát triển kinh tế của xã hội. 11 - Hướng nghiệp không chỉ hướng tới việc định hướng chọn nghề trong tương lai, mà còn tác động vào nhận thức của học sinh đối với nghề định chọn. Làm cho học sinh hiểu được giá trị của nghề, hình thành hứng thú, say mê nghề và tìm thấy hạnh phúc khi tận tâm cống hiến tinh thần và sức lực cho nghề đã chọn. Theo E.A klimốp, tác giả cuốn sách “Nay đi học mai làm gì”, có nói đến hai nguyên nhân dẫn đến việc chọn nghề không phù hợp. Thứ nhất là do cá nhân có thái độ không đúng với việc chọn nghề. Thứ hai là do không hiểu hết khả năng của bản thân, không biết hoặc không đánh giá đầy đủ những đặc điểm phẩm chất của mình và cũng như những yêu cầu của nghề với người lao động…Vì vậy, việc định hướng, hướng dẫn học sinh chọn đúng nghề phải kết hợp đủ ba yếu tố: nguyện vọng; năng lực cá nhân; những đòi hỏi của nghề nghiệp và yêu cầu của xã hội. Điều đó càng chứng tỏ tầm quan trọng của công tác hướng nghiệp với HS, trong đó có vai trò không nhỏ của các nhà trường. 1.1.5. Các nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông 1.1.5.1. Nội dung hướng nghiệp - Tìm hiểu thế giới nghề nghiệp, nội dung này cung cấp cho học sinh những thông tin nghề nghiệp và cơ sở đào tạo. Bao gồm những loại thông tin sau: + Thông tin về ngành, nhóm nghề và nghề cụ thể. + Thông tin về cơ sở đào tạo + Thông tin về nghề nghiệp và cơ sở đào tạo mà bản thân thích. - Tìm hiểu thông tin về định hướng phát triển kinh tế - xã hội, về thị trường lao động ở địa phương, cả nước và xa hơn nữa là trong khu vực, của thế giới. Những thông tin đó giúp học sinh tiếp cận dần với hệ thống về đào tạo nhân lực, việc làm và giúp các em quen dần với những tính chất, qui luật của thị trường lao động. Ngoài ra, học sinh còn cần thấy được đòi hỏi mới về nhân lực phục vụ công nghiệp hóa – hiện đại hóa. Các thông tin gồm: + Thông tin về phương hướng phát triển kinh tế - xã hội. + Thông tin về thị trường lao động. - Các chủ đề giúp học sinh tự đánh giá hứng thú và năng lực nghề nghiệp bản thân. Nội dung này hướng học sinh tự đánh giá và phát triển hứng thú, năng lực 12 nghề nghiệp tương lai của các em trên cơ sở phân tích những đặc điểm, những điều kiện và những hoàn cảnh riêng của từng em. - Tư vấn chọn nghề cho học sinh. Tư vấn được thể hiện qua việc thực hiện những chủ đề thông qua tổ chức thảo luận nhóm, lớp về một chủ đề hướng nghiệp. Hoặc có thể thông qua các buổi tư vấn trực tiếp để cho học sinh lời khuyên chọn nghề phù hợp nhằm tránh những sai lầm trong chọn nghề, hướng học sinh vào con đường thành công của nghề nghiệp tương lai… - Giáo dục cho học sinh thái độ, ý thức tôn trọng người lao động, ý thức tiết kiệm và bảo vệ của công thuộc các ngành nghề khác nhau…Đây là những phẩm chất, nhân cách không thể thiếu được ở những người lao động. Có thể coi đây là nội dung nhằm thực hiện giáo dục đạo đức và lương tâm nghề nghiệp đối với thế hệ trẻ. Những nội dung trên được thể hiện thành các chủ đề để thực hiện trong các lớp học, cấp học. Tùy theo mục tiêu giáo dục hướng nghiệp của từng lớp mà giáo viên thực hiện những nội dung có những trọng tâm khác nhau [7]…[9]. 1.1.5.2. Phương pháp giáo dục hướng nghiệp Trong mọi hoạt động, giáo viên đóng vai trò cố vấn, xác định mục tiêu, nội dung, cách thức hoạt động, còn các em học sinh giữ vai trò chủ thể hoạt động, điều khiển hoạt động và tự đánh giá. Do vậy, phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp gồm một số phương pháp đặc thù sau: - Thuyết trình nêu vấn đề: giáo viên truyền đạt thông tin và tri thức đến học sinh bằng lời nói. Phương pháp thuyết trình có thể áp dụng trong những tình huống dưới đây: + Giới thiệu khái quát chủ đề, nói ngắn gọn những vấn đề quan trọng và cần thiết để học sinh biết được ý nghĩa và nội dung của chủ đề. + Giải thích các điểm chính của chủ đề. + Giao bài tập cho học sinh - Dạy theo tình huống: dạy học theo tình huống dựa trên quan điểm “Giáo dục là sự chuẩn bị cho người học vào việc giải quyết các tình huống của cuộc sống”(Soul B. Robinsohl 1967). Học theo tình huống HS có điều kiện trao đổi, với nhau, trao đổi với giáo viên, được nhận xét, trình bày những suy nghĩ, hiểu biết của mình về cuộc sống, về nghề nghiệp và nhất là vấn đề chọn nghề tương lai. 13 Phương pháp tình huống được tiến hành theo những bước sau: Bước 1: Học sinh nhận biết tình huống và những vấn đề cần giải quyết thuộc trường hợp nào và liên hệ với kinh nghiệm của bản thân. Bước 2: Học sinh thu thập thông tin cần thiết để giải quyết vấn đề. Bước 3: Thảo luận, trao đổi để tìm các phương án giải quyết. Bước 4: So sánh các phương án, lựa chọn một phương án giải quyết. Bước 5: Trình bày, bảo vệ phương án đã lựa chọn. Bước 6: So sánh, vận dụng hoặc lấy ví dụ trong thực tiễn. - Dạy học dự án: Trong hoạt động hướng nghiệp, dự án thường được thực hiện là loại dự án tìm hiểu thông tin nghề và cơ sở đào tạo cần thiết cho học sinh. Dạy học dự án được thực hiện theo những bước sau: + Chọn đề tài và xác định mục tiêu của dự án. + Xây dựng đề cương và kế hoạch thực hiện. + Thực hiện dự án. + Thu thập kết quả và công bố sản phẩm. + Đánh giá kết quả. - Dạy học theo nhóm nhỏ: Học theo nhóm nhỏ là một trong những phương pháp học tập có hiệu quả trong việc tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông. Khi học theo nhóm, học sinh có thể cùng nhau đạt được những điều mà các em không làm được một mình, bằng cách là đóng góp một phần hiểu biết của mình rồi cả nhóm tập hợp lại thành “bức tranh tổng thể” về thông tin nghề hoặc quyết định chọn nghề. - Tổ chức thảo luận lớp về nội dung hướng nghiệp: trong quá trình tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, phương pháp thảo luận có những thuận lợi: + Giúp học sinh nhận thức sâu sắc và xử lí thông tin nhanh trong những chủ đề có nội dung tìm hiểu một nghề cụ thể. + Qua thảo luận, học sinh hiểu được quan điểm của bạn khác. + Học sinh phân tích, đánh giá được nhiều tình huống học tập do giáo viên đưa ra. + Học sinh học cách lập luận, lí giải được vấn đề chọn nghề. 14 - Tổ chức trò chơi theo chủ đề hướng nghiệp: Là một phương pháp có hiệu quả để thu hút sự tham gia của học sinh nhằm giúp học sinh hứng thú, giảm bớt mệt mỏi trong quá trình học tập. Hoạt động giáo dục hướng nghiệp nhiều khi được thể hiện như một sân chơi bổ ích cho học sinh. Qua đó, các em vừa được học, vừa được tham gia những trò chơi hấp dẫn. Các bước tiến hành phương pháp: + Phổ biến luật chơi. + Đảm bảo học sinh nắm được qui tắc chơi. + Giáo viên rút ra kết luận cho học sinh qua trò chơi. - Đóng vai (diễn kịch), mô phỏng: là phương pháp cơ bản để rèn luyện kĩ năng giao tiếp cho học sinh. Đóng vai là cơ hội để học sinh thực hành một số nhiệm vụ hay cách ứng xử nào đó trong một môi trường mẫu trước khi các tình huống thực xảy ra. Qua đóng vai, học sinh biết xử lí thông tin, ứng dụng những lý thuyết đã học vào thực tế sinh động và đa dạng. Đóng vai tạo điều kiện cho học sinh thực hành kĩ năng ra quyết định cho hướng đi của mình. Có thể áp dụng phương pháp này để tạo tình huống trước khi thảo luận một chủ đề nào đó. Đóng vai sẽ kích thích học sinh thảo luận sôi nổi về chủ đề được nêu [7]…[9]. 1.1.5.3. Các hình thức tổ chức giáo dục hướng nghiệp Trong dạy học địa lí, có các hình thức tổ chức giáo dục hướng nghiệp dưới đây: - Hướng nghiệp qua tiết học, qua các buổi sinh hoạt dưới cờ - Tổ chức tham quan các cơ sở sản xuất. - Tổ chức các hoạt động ngoại khoá về nghề nghiệp. - Chuyên gia tư vấn nghề và việc làm cho học sinh. - Tổ chức các câu lạc bộ tìm hiểu nghề. - Xây dựng phòng trắc nghiệm và tư vấn nghề. - Mời chuyên gia, nghệ nhân nói chuyện về nghề. - Liên kết với các doanh nghiệp trong việc hướng nghiệp và dạy nghề cho học sinh. 15 1.2. NGOẠI KHÓA ĐỊA LÍ 1.2.1. Khái niệm Ngoại khóa là hình thức tổ chức dạy học ngoài lớp, không quy định bắt buộc trong chương trình, là hoạt động dựa trên sự tự nguyện tham gia của một số hay số đông học sinh có hứng thú, yêu thích bộ môn và ham muốn tìm tòi, sáng tạo các nội dung học tập địa lí, dưới sự hướng dẫn của giáo viên [13]…[16]. Phân biệt giữa ngoại khóa với nội khóa: Nội Khóa: là những hoạt động dạy học được ghi cụ thể trong kế hoạch, chương trình dạy học. Các hoạt động này bao giờ cũng có tính chất bắt buộc đối với bất kì học sinh nào trong lớp và kết quả học tập phải được giáo viên nhận xét, kiểm tra , đánh giá Như vậy, sự khác nhau giữa hoạt động ngoại khóa và nội khóa là ở chỗ: Ngoại khóa không có sự bắt buộc, dựa trên cơ sở tự nguyện, phần lớn là học sinh khá có năng lực, có hứng thú và yêu thích môn học. Những hoạt động ngoại khóa tuy thuộc phạm vi dạy học của môn học, nhưng không được ghi trong chương trình. Ngoại khóa bổ sung kiến thức cho nội khóa, kết quả học tập không đánh giá cho điểm [4]…[5]. 1.2.2. Đặc điểm ngoại khóa địa lí trong trường phổ thông Về bản chất: - Nặng về tự nguyện và tùy hứng thú của học sinh. - Phát huy được năng khiếu, tính linh hoạt phù hợp với tâm sinh lý của HS. Về nội dung: - Có tính chất bổ sung, mở rộng nội khóa. - Ngoại khóa không phụ thuộc vào chương trình nội khóa. - Ngoại khóa có thể đi sâu mở rộng một bộ phận cần thiết một nội dung hay của chương trình học hoặc cho các lĩnh vực khoa học, kĩ thuật, văn nghệ, thể thao. Về hình thức: Có hình thức tổ chức rất linh hoạt theo: toàn trường, toàn lớp, nhóm, tổ... Do đó có thể động viên nhiều người tham gia thực hiện. 16 Về thời gian: Linh hoạt đa dạng có thể tiến hành kì I hoặc kì II, đầu, giữa, cuối học kì trong năm học. Tùy nội dung và đặc điểm đối tượng tham gia mà qui định thời gian, tránh gò bó, máy móc ảnh hưởng đến thi cử của học sinh. 1.2.3. Mục tiêu tổ chức hoạt động ngoại khóa địa lí trong trường phổ thông 1.2.3.1. Mục tiêu về nhận thức kiến thức - Bổ sung, mở rộng, củng cố tri thức - Liên hệ kiến thức vào thực tế - Định hướng chính trị - xã hội, có những hiểu biết nhất định - Giúp học sinh có những hiểu biết các vấn đề có tính thời đại như: Hợp tác quốc tế, thời sự quốc tế, bảo vệ môi trường và giáo dục dân số. 1.2.3.2. Mục tiêu về giáo dục thái độ học sinh - Tạo hứng thú cho học sinh trong học tập - Hình thành cho học sinh niềm tin vào giá trị cuộc sống hiện tại và tương lai, chế độ xã hội hiện hành của nước ta, truyền thống của nhà trường, của quê hương đất nước. - Bồi dưỡng đạo đức cho học sinh tình yêu đất nước, quê hương - Bồi dưỡng cho học sinh tình cảm cha mẹ, bạn bè,... - Tận dụng được cái tốt đẹp, phân biệt được cái xấu, ác. - Bồi dưỡng lối sống đạo đức phù hợp với chuẩn mực đất nước, địa phương. - Bồi dưỡng cho học sinh tính tích cực, năng động sẵn sàng tham gia các hoạt động xã hội, của tập thể, của lớp, của trường,... 1.2.3.3. Mục tiêu rèn luyện kĩ năng - Tạo kĩ năng giao tiếp, ứng xử có văn hóa cho học sinh. - Tạo thói quen tốt trong học tập, trong lao động và các hoạt động khác. - Có kinh nghiệm tổ chức, điều khiển. - Kĩ năng nhận xét, đánh giá kết quả hoạt động. - Kĩ năng giáo dục tự điều chỉnh, khả năng tự hòa nhập để thực hiện tốt các nhiệm vụ do giáo viên, nhà trường hoặc tập thể giao cho. 17 1.2.4. Tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa - Hoạt động ngoại khóa có nội dung, chủ đề quan trọng hỗ trợ cho nội dung học chính khóa - Hoạt động ngoại khóa có ý nghĩa làm sâu, phong phú toàn diện tri thức địa lí mà học sinh đã học - Hoạt động ngoại khóa môn Địa lí kích thích được lòng say mê học tập của học sinh đối với bộ môn. - Hoạt động ngoại khóa địa lí có tác dụng tạo tinh thần tập thể, cộng đồng, tinh thần lao động, tinh thân tương thân, tương ái,... - Hoạt động ngoại khóa rèn luyện cho học sinh và giáo viên tính độc lập làm việc - Hoạt động ngoại khóa có tác dụng lớn về giáo dưỡng giống như hoạt động nội khóa. - Hoạt động ngoại khóa có tác dụng lớn đối với việc giáo dục học sinh như: giáo dục cá tính, phẩm chất, ý thức, năng lực, sở trường của học sinh. - Hoạt động ngoại khóa trong địa lí có tác dụng tạo cơ sở để nhà trường thực hiện tốt việc giảng dạy gắn liền với đời sống xã hội. 1.2.5. Các nguyên tắc tổ chức hoạt động ngoại khóa địa lí - Tổ chức hoạt ngoại khóa phải hợp với đặc điểm tâm lí, trình độ nhận thức và hoàn cảnh học tập của học sinh, phù hợp với điều kiện vật chất và thời gian học sinh có thể thu xếp được, phù hợp với đặc điểm của nhà trường và đặc điểm địa lí địa phương. - Nội dung ngoại khóa phải kết hợp chặt chẽ với nội khóa, vừa nhằm bổ sung, mở rộng kiến thức nội khóa hoặc củng cố, vận dụng kiến thức nội khóa trong thực tiễn, vừa có tác dụng gây hứng thú học tập ở học sinh, phát huy các năng lực sở trường vốn có của các em. - Tạo cơ hội, điều kiện để lôi cuốn tất cả mọi học sinh trong lớp có trình độ học lực khác nhau vào các hoạt động ngoại khóa phù hợp với năng lực, hoàn cảnh của mình. Kích thích học sinh tinh thần ham thích học tập. - Hoạt động ngoại khóa tuy là hình thức tự nguyện của học sinh, nhưng cần phải đề cao tinh thần kỉ luật, ý thức tập thể, thói quen nề nếp. 18 - Đề cao vai trò chủ động, tích cực, sáng tạo, tính tự quản, sáng kiến cá nhân của học sinh - Tranh thủ sự giúp đỡ, ủng hộ của phụ huynh học sinh, các nhà khoa học, cán bộ chuyên môn kỹ thuật của các cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội tại địa phương. Họ tham dự với tư cách là cố vấn chuyên môn, đồng thời có thể là nhà tài trợ cung cấp phương tiện, tài liệu và cả điều kiện vật chất khác cho hoạt động của học sinh. Trong nhiều trường hợp, họ là người trực tiếp giảng dạy, chỉ dẫn cụ thể cho học sinh. Liên kết và phối hợp chặt chẽ với các tổ chức Đoàn, Đội và tổ chức xã hội khác ở trong và ngoài nhà trường, tạo ra sức mạnh tập thể trong hoạt động ngoại khóa [13]…[16]. 1.2.6. Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa địa lí - Tổ chức câu lạc bộ địa lí - Đọc và kể chuyện địa lí - Tổ chức các buổi liên hoan văn nghệ địa lí - Tổ chức triễn lãm - Tổ chức các cuộc cắm trại, du lịch [4]…[5]. 1.2.7. Các hoạt động ngoại khóa địa lí ở trường THPT Các hoạt động ngoại khóa địa lí ở trường THPT rất đa dạng - Dựa vào qui mô số học sinh tham gia hoạt động, có thể xếp các hoạt động ngoại khóa vào 3 loại: hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm, hoạt động tập thể (toàn lớp) - Dựa vào loại hình hoạt động, có thể chia các hoạt động ngoại khóa thành: Tổ địa lí, câu lạc bộ địa lí, đố vui địa lí, Dạ hội địa lí,... Mỗi loại hoạt động ngoại khóa địa lí có nội dung riêng, được đặc trưng bởi phương pháp tiến hành và cách thức tổ chức thích hợp. Nhìn chung, giữa các loại hình hoạt động ngoại khóa có liên hệ chặt chẽ với nhau. Trong nhiều trường hợp, mỗi loại hình lại có thể được thực hiện trong loại hình tổ chức khác. Thí dụ: Đố vui địa lí, tuy là một hoạt động ngoại khóa độc lập với Câu lạc bộ địa lí, nhưng có thể tiến hành trong các buổi sinh hoạt Câu lạc bộ địa lí và xem như là một phần của chương trình câu lạc bộ... [13]…[16]. 19 1.3. ĐẶC ĐIỂM TÂM SINH LÍ HỌC SINH LỚP 12 1.3.1. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi Đối với học sinh 12 THPT thường có độ tuổi từ 17 – 18 tuổi, các em đã có sự hoàn thiện về chất. Sự phát triển mạnh mẽ về mặt cơ thể tạo tiền đề cần thiết cho sự phức tạp hóa hoạt động phân tích, tổng hợp…của vỏ bán cầu đại não trong quá trình học tập. Học sinh cuối cấp thường có lòng khao khát mở rộng tri thức, mong muốn hiểu biết, say mê quá trình giải quyết các nhiệm vụ học tập. Điều này tạo thuận lợi cho giáo viên trong quá trình dạy học và tổ chức các hoạt động đảm bảo tính tự lực và phát triển tư duy cho học sinh trong việc lĩnh hội tri thức. 1.3.2. Đặc điểm về hoạt động học tập Học sinh càng trưởng thành, kinh nghiệm sống càng phong phú, các em càng ý thức rằng mình đang đứng trước ngưỡng cửa cuộc đời. Do vậy, thái độ, ý thức của các em đối với học tập ngày càng phát triển. Thái độ có ý thức của học sinh đối với học tập trở nên rõ rệt hơn, đối với các môn học trở nên có lựa chọn hơn. Ở các em đã hình thành những hứng thú học tập gắn liền với khuynh hướng nghề nghiệp. Là học sinh 12, cuối bậc trung học phổ thông nên các em đã xác định được cho mình một hứng thú ổn định đối với môn học nào đó , đối với một lĩnh vực tri thức nhất định. Hứng thú này thường liên quan với việc chọn một nghề nhất định của học sinh. Hơn nữa, hứng thú nhận thức của các em mang tính chất rộng rãi, sâu và bền vững hơn. Tuy nhiên cũng không ít các em có nhược điểm là: rất tích cực với các môn học mà các em cho là quan trọng đối với nghề mình đã chọn và lại sao nhãng các môn học khác hoặc chỉ học để đạt được điểm trung bình. Thái độ học tập có ý thức đã thúc đẩy sự phát triển tính chủ định của các quá trình nhận thức và năng lực điều khiển bản thân của thanh niên học sinh trong hoạt động học tập. 1.3.3. Hoạt động lao động và sự lựa chọn nghề Hoạt động lao động tập thể có vai trò to lớn trong sự hình thành nhân cách thanh niên mới lớn. Hoạt động lao động được tổ chức đúng đắn sẽ giúp các em hình thành tinh thần tập thể, lòng yêu lao động, tôn trọng lao động và thành quả lao động, đặc biệt là nhu cầu và nguyện vọng lao động. Điều quan trọng là, việc chọn nghề đã trở thành công việc khẩn thiết của học sinh lớn. Càng cuối cấp học thì sự 20