i
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... v
PHẦN MỞ ĐẦU.....................................................................................................vii
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................vii
2. Mục đích nghiên cứu luận án ................................................................................ ix
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu luận án ............................................................. x
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn .............................................................................. xi
5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... xi
6. Tổng quan đề tài nghiên cứu................................................................................ xv
7. Kết cấu luận án ................................................................................................... xxi
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
DANH MỤC CÁC BẢNG
CHƯƠNG 1: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ
TOÁN TẠI CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP ................................. 1
1. 1. Ý nghĩa, yêu cầu và nhiệm vụ của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị
sự nghiệp công lập ........................................................................................... 1
1.1.1. Ý nghĩa của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập ...... 1
1.1.2. Yêu cầu, nguyên tắc và nhiệm vụ tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự
nghiệp công lập .............................................................................................. 4
1.2. Cơ sở chi phối đến tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công
i
i
lập..............................................................................................................................
10
1.2.1. Đặc điểm, phân loại đơn vị sự nghiệp công lập ................................. 11
1.2.2. Công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập ..............
17
1.2.3. 1.2.3. Công nghệ thông tin và nhận thức về vai trò của công nghệ thông
tin trong
quản lý ............................................................................................................ 30
1.3. Nội dung tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập .........
31
1.3.1. Tổ chức hệ thống chứng từ kế toán ............................................... 32
1.3.2. Tổ chức hệ thống tài khoản kế toán ............................................ 35
1.3.3. Tổ chức vận dụng hệ thống sổ kế toán và hình thức kế toán
.......................... 38
1.3.4. Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán ................................................... 41
1.3.5. Tổ chức phân tích thông tin kế toán ............................................... 44
1.3.6. Tổ chức công tác kiểm tra kế toán ..................................................... 46
1.3.7. Tổ chức bộ máy kế toán ...................................................................... 49
1.3.8. Tổ chức ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kế toán
........................ 55
1.3.9. 1.4. Tình hình áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế ở một số
nước trên thế
giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ...........................................................
57 1.4.1. Hệ thống chuẩn mực kế toán công quốc tế ...................................... 57
1.4.2. Tình hình áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế ở một số nước trên thế
giới................................................................................................................... 59
1.4.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .......................................................... 62
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................
66
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TẠI CÁC
i
ii
CƠ SỞ Y TẾ CÔNG LẬP TỈNH QUẢNG NGÃI................................................
67
2.1. Tổng quan về hệ thống cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi .......................
67
2.1.1. Hệ thống cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi ...............................................
67
2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ của các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi............... 70
2.1.3. Đặc điểm tổ chức quản lý ở các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi ........ 73
2.1.4. Công tác quản lý tài chính tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi ........ 75
2.2. Thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng
Ngãi ...........................................................................................................................
87
2.2.1. Tổ chức hệ thống chứng từ kế toán ................................................ 88
2.2.2. Tổ chức hệ thống tài khoản kế toán ................................................ 96
2.2.3. Tổ chức vận dụng hệ thống sổ kế toán và hình thức kế toán ...............
103
2.2.4. Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán ............................................. 105
2.2.5. Tổ chức phân tích thông tin kế toán .................................... 107
2.2.6. Tổ chức công tác kiểm tra kế toán .................................... 108
2.2.7. Tổ chức bộ máy kế toán ........................................................... 109
2.2.8. Tổ chức ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kế toán
...................... 112
2.3. Đánh giá thực trạng về công tác quản lý tài chính và tổ chức công tác kế
toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi ...............................................
113
2.3.1. Đánh giá thực trạng về công tác quản lý tài chính tại các cơ sở y tế công lập
tỉnh Quảng Ngãi ....................................................................................... 113
2.3.2. Đánh giá thực trạng tổ chức tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công
lập tỉnh Quảng Ngãi ............................................................................. 117
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................ 129
i
v
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN
TẠI CÁC CƠ SỞ Y TẾ CÔNG LẬP TỈNH QUẢNG NGÃI ........................ 130
3.1. Định hướng phát triển ngành y tế đến năm 2020 .................................. 130
3.1.1. Định hướng phát triển ngành y tế Việt Nam đến năm 2020 ......................... 130
3.1.2. Định hướng phát triển ngành y tế tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2020 .............. 133
3.2. Quan điểm hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập
tỉnh Quảng Ngãi .............................................................................................. 135
3.3. Giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập
tỉnh Quảng Ngãi ............................................................................................ 138
3.3.1. Giải pháp hoàn thiện tổ chức hệ thống chứng từ kế toán ........................ 138
3.3.2. Giải pháp hoàn thiện tổ chức hệ thống tài khoản kế toán ............................. 144
3.3.3. Giải pháp hoàn thiện tổ chức vận dụng hệ thống sổ kế toán và hình thức
kế
toán .............................................................................................. 161
3.3.4. Giải pháp hoàn thiện tổ chức hệ thống báo cáo kế toán ............................... 163
3.3.5. Giải pháp hoàn thiện tổ chức phân tích thông tin kế toán .............................
171
3.3.6. Giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kiểm tra kế toán ............................... 179
3.3.7. Giải pháp hoàn thiện tổ chức ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kế
toán ................................................................................................. 183
3.4. Điều kiện thực hiện các giải pháp trên ............................................. 197
3.4.1. Về phía các cơ quan quản lý Nhà nước......................................................... 198
3.4.2. Về phía UBND và các cơ quan quản lý của tỉnh Quảng Ngãi ...................... 200
3.4.3. Về phía các cơ sở y tế công lập ................................................... 203
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..................................................................... 205
KẾT LUẬN .......................................................................................... 206
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
v
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
KÝ HIỆU VIẾT TẮT
TÊN VIẾT ĐẦY ĐỦ
ATVSTP
An toàn vệ sinh thực phẩm
BHTN
Bảo hiểm thất nghiệp
BHXH
Bảo hiểm xã hội
BHYT
Bảo hiểm y tế
BV
Bệnh viện
CNTT
Công nghệ thông tin
CSSK
Chăm sóc sức khỏe
CSSKSS
Chăm sóc sức khỏe sinh sản
CSYT
Cơ sở y tế
GĐYK
Giám định y khoa
HCSN
Hành chính sự nghiệp
v
i
HCTH
Hành chính tổng hợp
HSCC
Hồi sức cấp cứu
KBNN
Kho bạc nhà nước
KCB
Khám chữa bệnh
KHTH
Kế hoạch tổng hợp
KSNB
Kiểm soát nội bộ
KTNB
Kiểm toán nội bộ
NSNN
Ngân sách nhà nước
TCKT
Tài chính kế toán
TH – ĐY
Tổng hợp - Đông y
TSCĐ
Tài sản cố định
TT
Trung tâm
YTCC
Y tế công cộng
YTDP
Y tế dự phòng
UBND
Ủy ban nhân dân
v
ii
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sức khỏe là tài sản và là vốn quý nhất của mỗi người và của toàn xã hội. Bảo vệ,
chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân là nhu cầu thiết yếu của mỗi người dân và
của cả cộng đồng. Đầu tư cho hoạt động này là trực tiếp đảm bảo nguồn nhân lực
cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và là một trong những chính sách ưu tiên
hàng đầu của Đảng và Nhà nước (Nghị quyết 46/NQ-TW của Bộ Chính trị, chiến
lược về công tác chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình
mới). Tham gia vào hoạt động bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân có
sự đóng góp của nhiều tổ chức, lực lượng xã hội và các tầng lớp nhân dân như Nhà
nước, các cơ sở khám, chữa bệnh, YTDP, dược, các tổ chức phi lợi nhuận, người dân
thụ hưởng… Trong đó các CSYT chính là bộ phận trung tâm trực tiếp quyết định
mức độ hiệu quả của công tác này. Chính vì vậy ở mọi quốc gia, hoạt động của các
CSYT luôn là vấn đề được quan tâm nhằm đem lại những đóng góp to lớn cho sự
nghiệp bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân.
Trong thời gian qua, cùng với tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng
Ngãi, ngành y tế đã đạt được những thành tựu trong việc chăm sóc, bảo vệ, nâng cao
sức khỏe cho nhân dân. Hệ thống y tế từ tỉnh đến cơ sở được kiện toàn một bước,
mạng lưới khám chữa bệnh đã được đầu tư nâng cấp và thực sự có những tiến bộ
mới. Hệ thống cung cấp các dịch vụ y tế được mở rộng, tỷ lệ người ốm được chăm
sóc y tế đã tăng lên. Công tác quản lý đã chấn chỉnh một bước, nâng cao trách nhiệm,
y đức của người thầy thuốc đối với bệnh nhân, nâng cao hiệu quả khám chữa bệnh.
Tuy nhiên, công tác dự phòng và khám chữa bệnh cũng như công tác quản lý tài
chính trong lĩnh vực y tế ở tỉnh Quảng Ngãi trong những năm qua gặp không ít khó
khăn, bất cập. Chất lượng các dịch vụ y tế chưa đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng
v
iii
của nhân dân, nguồn nhân lực còn thiếu về số lượng và yếu về chất lượng; cơ sở vật
chất, trang thiết bị cho các CSYT công lập mặc dù đã và đang được đầu tư xây dựng
và mua sắm trang bị, nhưng chưa hoàn chỉnh và đồng bộ, còn lạc hậu, chưa đủ khả
năng giải quyết hết các bệnh thông thường và một số bệnh chuyên khoa đặc thù trên
địa bàn. Công tác quản lý, huy động và sử dụng các nguồn tài chính ở các CSYT
công lập chưa đạt hiệu quả và chưa đúng mục đích. Rõ ràng, hệ thống y tế Quảng
Ngãi chưa thích ứng kịp thời với sự phát triển nhanh của nền kinh tế - xã hội và sự
phát sinh, biến đổi bất thường của bệnh tật trên địa bàn. Đây chính là mối quan tâm,
băn khoăn của người dân và các cấp chính quyền tỉnh Quảng Ngãi. Để đáp ứng nhu
cầu bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khoẻ nhân dân với chất lượng ngày càng cao,
phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, đòi hỏi các CSYT công lập cần tập trung củng
cố và hoàn thiện cơ sở vật chất về phòng bệnh, khám bệnh; sản xuất - cung ứng thuốc
chữa bệnh và trang thiết bị y tế. Tăng cường đào tạo và nâng cao chất lượng chuyên
môn, y đức của đội ngũ cán bộ y tế. Tăng cường huy động các nguồn thu, sử dụng
tiết kiệm và có hiệu quả các nguồn lực tài chính theo hướng tự chủ, công khai, minh
bạch.
Đầu tư tài chính và quản lý hoạt động tài chính là một trong những yếu tố quyết định
sự thành công hay thất bại của quản lý các CSYT công lập. Để tăng cường quản lý
và sử dụng các nguồn tài chính đúng mục đích, đạt hiệu quả cao, các đơn vị có thể
sử dụng nhiều công cụ khác nhau nhưng một trong những công cụ hữu hiệu nhất là
kế toán. Kế toán có vai trò rất quan trọng trong quản lý tài chính của các đơn vị
HCSN nói chung và các CSYT công lập nói riêng, là công cụ quan trọng thực hiện
quản lý, điều hành, kiểm tra, giám sát các hoạt động kinh tế trong các đơn vị. Để phát
huy vai trò quan trọng đó, vấn đề có tính chất quyết định là các đơn vị phải biết tổ
chức một cách khoa học và hợp lý công tác kế toán của đơn vị.
i
x
Chính vì thế, tổ chức công tác kế toán được hoàn thiện sẽ giúp cho việc quản lý các
nguồn thu và các nội dung chi của các đơn vị hiệu quả hơn. Cho đến nay, cả trên
phương diện lý thuyết và thực tiễn ở nước ta và tỉnh Quảng Ngãi, có rất ít công trình
nghiên cứu khoa học (nhất là ứng dụng) đề cập một cách toàn diện và cụ thể về tổ
chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi để góp phần nâng cao
hiệu quả công tác quản lý tài chính ngành y tế tỉnh những năm tới. Bởi vậy việc
nghiên cứu thực trạng và đề ra giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán trong
các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính của
ngành y tế tỉnh là yêu cầu bức xúc, cả trong lý luận lẫn thực tiễn hoạt động hiện tại
và tương lai của các CSYT công lập. Nhằm đóng góp thêm cơ sở khoa học và thực
tiễn hoàn thiện công tác quản lý tài chính, tổ chức công tác kế toán trong các CSYT
công lập, tác giả chọn đề tài “Tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập
tỉnh Quảng Ngãi”.
2. Mục đích nghiên cứu của luận án
Tổ chức công tác kế toán được coi như là một hệ thống các yếu tố cấu thành, bao
gồm tổ chức vận dụng các phương pháp kế toán để thu nhận, xử lý và cung cấp các
thông tin; tổ chức vận dụng chính sách, chế độ, thể lệ kinh tế tài chính, kế toán vào
đơn vị; tổ chức các nhân sự để thực hiện công việc kế toán nhằm đảm bảo cho công
tác kế toán phát huy hết vai trò, nhiệm vụ của mình, giúp công tác quản lý và điều
hành hoạt động của đơn vị có hiệu quả.
Một cách tổng quát, luận án làm rõ một số vấn đề về cơ sở khoa học của tổ chức
công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập cũng như phân tích các nhân tố
chi phối đến tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập; luận án phân
tích, đánh giá thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng
Ngãi thời gian qua và trên cơ sở đó, luận án đề xuất, gợi ý một số giải pháp nhằm
x
hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi trong
thời gian tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của Luận án
- Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng
Ngãi, trong đó luận án tập trung nghiên cứu các bệnh viện công lập và trung tâm
YTDP tại tỉnh Quảng Ngãi. Với đối tượng này, luận án đi sâu nghiên cứu các vấn đề
lý luận cơ bản và tiến hành khảo sát thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các bệnh
viện công lập và trung tâm YTDP, cùng với việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ
chức công tác kế toán tại các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP của tỉnh Quảng
Ngãi hiện nay.
- Phạm vi nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các
CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi. Cụ thể:
+ Về mặt nội dung: Luận án nghiên cứu những vấn đề liên quan đến tổ chức công
tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi (lý luận cơ bản về tổ chức công
tác kế toán, thực trạng tổ chức công tác kế toán và đề xuất các giải pháp hoàn thiện
tổ chức công tác kế toán).
+ Về mặt không gian: Luận án giới hạn nghiên cứu thực trạng tổ chức công
tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi, trong đó tập trung vào các bệnh
viện công lập và trung tâm YTDP tại tỉnh Quảng Ngãi.
+ Về mặt thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu thực trạng tổ chức công tác kế
toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn từ năm 2007 đến hết
năm 2012.
x
i
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Luận án trình bày hệ thống hóa, toàn diện những vấn đề lý luận về tổ chức công tác
kế toán trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Trong đó, Luận án đưa ra vấn đề tổ chức
công tác kế toán phải phù hợp với cơ chế tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp
công lập.
Trên cơ sở khảo sát tình hình thực tế về công tác quản lý trực tiếp ở các CSYT công
lập tỉnh Quảng Ngãi trong những năm qua, Luận án mô tả và phân tích thực trạng tổ
chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi một cách có hệ thống.
Trên cơ sở đó, Luận án phân tích, đánh giá những kết quả và tồn tại theo các nội
dung trên. Luận án đưa ra những quan điểm định hướng và đề xuất mô hình tổ chức
công tác kế toán áp dụng trong các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi. Mô hình được
xây dựng phù hợp với điều kiện luật pháp và những điều kiện ràng buộc khác ở Việt
Nam.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Cơ sở phương pháp luận
Cơ sở phương pháp luận của đề tài luận án là phương pháp duy vật biện chứng; trong
đó dựa trên nền tảng nhận thức các vấn đề nghiên cứu từ cơ sở lý luận đến hiện thực
khách quan về tổ chức công tác kế toán của các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi.
Phương pháp luận duy vật biện chứng vận dụng bước đầu trong nghiên cứu được
dựa trên quá trình khảo sát các công trình nghiên cứu đã công bố có liên quan đến tổ
chức công tác kế toán nhằm tìm ra những vấn đề cần phải giải quyết về mặt lý thuyết.
Trên cơ sở đó, luận án đã phân tích và tổng kết những vấn đề nghiên cứu có liên quan
đến tổ chức công tác kế toán và xác định mục tiêu nghiên cứu của mình. Cơ sở
phương pháp luận duy vật biện chứng cũng được vận dụng thông qua quá trình thu
thập và xử lý dữ liệu. Quá trình khảo sát số liệu và dẫn chứng thực tế được tiến hành
thông qua việc điều tra, chọn mẫu và áp dụng phiếu khảo sát để thu thập số liệu.Trong
x
ii
quá trình thu thập số liệu, các cơ sở dữ liệu được so sánh để tìm ra giải pháp tốt nhất
phản ánh được bản chất của vấn đề nghiên cứu. Nhờ đó, cũng đã giảm thiểu được
vai trò chủ quan của tác giả nhằm bảo đảm tính khách quan của kết quả nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình tiến hành hoạt động của các đơn vị HCSN, trong đó có các CSYT
công lập tỉnh Quảng Ngãi chịu tác động rất nhiều các nhân tố khác nhau xuất phát từ
khách quan hay chủ quan xuất phát từ chính nội tại của các đơn vị. Do đó để nghiên
cứu về tổ chức công tác kế toán cần thiết phải kết hợp sử dụng nhiều phương pháp
nghiên cứu khác nhau để nhận biết được thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các
CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi. Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ
thể như sau:
Phương pháp thu thập dữ liệu và nghiên cứu tài liệu: Là một công việc rất cần thiết
cho bất kỳ hoạt động nghiên cứu khoa học nào, các nhà nghiên cứu khoa học luôn
đọc và tra cứu tài liệu có trước để làm nền tảng cho nghiên cứu khoa học bởi đây là
nguồn kiến thức quí giá được tích lũy qua quá trình nghiên cứu mang tính lịch sử lâu
dài. Các phương pháp sử dụng để thu thập tài liệu sử dụng trong công trình luận án
này là:
+ Phương pháp điều tra, phỏng vấn: Được thực hiện để thu thập thông tin trên các
đối tượng cần lấy thông tin phục vụ quá trình nghiên cứu, thông tin tài liệu thu thập
được khi sử dụng phương pháp này là các tài liệu sơ cấp (tài liệu gốc) mang tính
chính xác cao.
Các bước tiến hành:
Bước 1: Xác định nguồn thông tin thu thập đối tượng điều tra, phỏng vấn;
Nguồn thu thập thông tin: Là các thông tin có liên quan tổ chức công tác kế toán
trong các đơn vị tiến hành khảo sát.
x
iii
Đối tượng phỏng vấn đề cập ở trên là các cán bộ kế toán tại các đơn vị tiến hành
khảo sát.
Bước 2: Thiết lập các câu hỏi điều tra, phỏng vấn là những câu hỏi liên quan đến
vấn đề cần nghiên cứu tìm hiểu.
Bước 3: Tiến hành điều tra, phỏng vấn đối với kế toán trưởng và các cán bộ kế toán
tại các đơn vị tiến hành khảo sát. Các câu hỏi điều tra, phỏng vấn được sử dụng trong
quá trình thu thập thông tin.
Quá trình tiến hành điều tra trong vòng 6 tháng tại các đơn vị tiến hành khảo sát.
Tổng số bảng câu hỏi điều tra phát ra là 25, Kết quả thu được 25 bảng câu hỏi đã trả
lời với tỷ lệ phản hồi là 100%. Phiếu điều tra được phát đến từng cán bộ, nhân viên
như Kế toán trưởng, kế toán tổng hợp, kế toán thực hiện các phần hành khác và một
số nhân viên ngoài phòng kế toán. Bên cạnh việc phát phiếu điều tra nghiên cứu sinh
còn gặp gỡ, tiếp xúc, phỏng vấn Ban lãnh đạo các đơn vị tiến hành khảo sát như Kế
toán trưởng, Trưởng Phó phòng tài chính kế toán, Trưởng các khoa, phòng ban bộ
phận,…
Sau khi tiến hành phỏng vấn thu thập và tổng hợp dữ liệu từ các phiếu điều tra [Phụ
lục 02] để từ đó nhận định về tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh
Quảng Ngãi, từ các thông tin thu thập đó sẽ được sử dụng làm tài liệu để thực hiện
luận án này.
+ Phương pháp thu thập tài liệu: Phương pháp này dùng để thu thập các thông tin
về từng nội dung liên quan đến tổ chức công tác kế toán như các nhân tố về đặc điểm
của các đơn vị sự nghiệp công lập, cơ chế quản lý tài chính, nguồn tài chính đầu tư
cho các đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó có các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi
và sự ảnh hưởng của công nghệ thông tin đối với tổ chức công tác kế toán trong đơn
vị này.
x
iv
Trong quá trình thu thập tài liệu và tìm hiểu thực tế đã giúp em nhận biết được thực
trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi, qua đó phát
hiện được hạn chế, tồn tại của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị này. Luận án
đã tiến hành thu thập các tài liệu, số liệu tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi,
trong đó tập trung chủ yếu vào các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP. Trên cơ
sở các số liệu thu thập được, nghiên cứu sinh đã lựa chọn những số liệu cần thiết,
phù hợp để đưa vào sử dụng.
Để thực hiện được phương pháp này cần tổng hợp dữ liệu thứ cấp từ các chứng từ
và sổ kế toán, báo cáo kế toán có liên quan đến tổ chức công tác kế toán tại các bệnh
viện công lập và trung tâm YTDP. Việc áp dụng phương pháp này sẽ nhằm phát hiện
sự tác động của các nhân tố từ môi trường khách quan ảnh hưởng đến hoạt động và
tổ chức công tác kế toán của các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP tỉnh Quảng
Ngãi.
+ Phương pháp quan sát thực tế: Đây là phương pháp rất sinh động và thực tế vì
qua phương pháp này tất cả các giác quan của người phỏng vấn đều được sử dụng
như mắt nhìn, tai nghe... qua đó các thông tin được ghi lại trong trí nhớ, qua ghi chép,
chụp lại một cách cụ thể, thực tế, phong phú và khách quan.
+ Phương pháp tổng hợp, phân tích dữ liệu: Dựa vào những thông tin, tài liệu thu
thập được qua các cuộc phỏng vấn, qua việc khảo sát tại các bệnh viện công lập và
trung tâm YTDP của tỉnh Quảng Ngãi, qua việc sưu tầm trên sách báo, tạp chí, qua
việc tìm kiếm trên các website,… các thông tin được lựa chọn, phân loại và sắp xếp
một cách có hệ thống, tác giả đã sử dụng phần mềm EXCEL để phân tích, tính toán
khoa học tỉ lệ phần trăm áp dụng hay không áp dụng ở từng nội dung, từng phần
hành. Kết quả của việc điều tra, phỏng vấn đã tổng hợp lại và phân tích, đánh giá ở
chương 2 của luận án.
x
v
6. Tổng quan đề tài nghiên cứu
Đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về chủ đề tài chính y tế và tổ chức công
tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập nói chung và tại các CSYT công lập nói
riêng. Có thể tóm tắt các vấn đề nổi bật đã được đề cập trong một số nghiên cứu tiêu
biểu như sau:
6.1. Các công trình đã nghiên cứu ở ngoài nước
Trong các nghiên cứu trước đây về tổ chức công tác kế toán, các tác giả chủ yếu đề
cập đến nguyên lý và nguyên tắc chung về tổ chức công tác kế toán; đặc điểm tổ
chức công tác kế toán trong một số loại hình doanh nghiệp đặc thù. Riêng lĩnh vực
tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị sự nghiệp, trên thế giới chỉ có một số ít tác
giả nghiên cứu. Ba trong số các tác giả đó là Earl R.Wilson, Leo E.Hay, Susan
C.Kattelus đã cùng tham gia một số công trình và viết cuốn sách nổi tiếng với tiêu
đề là “Kế toán Nhà nước và các tổ chức phi lợi nhuận” (Accounting for
Governmental and Nonpofit Entities). Đây có thể coi là một công trình nghiên cứu
khá công phu về các khía cạnh khác nhau hoạt động của các đơn vị HCSN nói chung.
Các nội dung nghiên cứu trong cuốn sách bao gồm các nguyên tắc kế toán chung
được chấp nhận, hướng dẫn cách thức ghi nhận các sự kiện, cách thức lập báo cáo
tài chính cuối kỳ. Nghiên cứu cũng đi sâu vào phân tích đặc thù hoạt động của một
số lĩnh vực sự nghiệp đặc thù như tổ chức kế toán trong các trường học, bệnh viện,
các đơn vị lực lượng vũ trang,…
Riêng trong lĩnh vực y tế, các tác giả Bruce R.Neumann, James D.Suver, William
N.Zelman đã tái bản nhiều lần nghiên cứu về “Quản lý tài chính - Khái niệm và áp
dụng vào cơ sở y tế” (Financial Management, Concepts and Applications for Health
Care Providers). Các nội dung chính của công trình này là môi trường y tế và chức
năng của quản lý tài chính; kế toán tài chính - ngôn ngữ của quản lý tài chính; phân
tích báo cáo tài chính; quản lý vốn, tài sản, công nợ trong các đơn vị; các nội dung
x
vi
về kế toán quản trị như chi phí hành vi, lập dự toán, phân bổ chi phí, định giá, ra
quyết định đầu tư… Ngoài ra trong lĩnh vực này còn phải kể đến cuốn sách của tác
giả Louis C.Gapenski “Tài chính y tế - Giới thiệu về kế toán và quản lý tài chính”
(Healthcare Finance - An introduction of Accounting and Financial Management).
Trong tài liệu này, tác giả đã phân tích môi trường tài chính của ngành y tế, hướng
dẫn về tổ chức kế toán trên cả hai nội dung kế toán tài chính và kế toán quản trị.
Bên cạnh những công trình nghiên cứu của các tác giả, tìm hiểu về tổ chức công tác
kế toán trong các đơn vị sự nghiệp nói chung và các CSYT nói riêng cần phải tìm
hiểu các nguyên tắc kế toán chung được chấp nhận (Generally accounting priciples
- GAAP) áp dụng cho các bệnh viện và các tổ chức y tế khác do Hiệp hội các Bệnh
viện Hoa Kỳ (American Hospital Association - AHA), Hiệp hội Quản lý Tài chính
Y tế Hoa Kỳ (Healthcare Fianancial Management Association - HFMA) và Viện Kế
toán viên công chứng Hoa Kỳ (American Institute of Certified Public Accountants AICPA). Tuy nhiên nhìn chung các công trình nghiên cứu và tài liệu này chủ yếu
được thực hiện bởi các giáo sư của các trường Đại học Hoa Kỳ, do đó có thể nghiên
cứu của các tác giả là khá toàn diện trong điều kiện áp dụng tại các CSYT của Mỹ
và các nước phương Tây bởi Mỹ là quốc gia điển hình đại diện cho các nước có hệ
thống bệnh viện tư tự hạch toán.
6.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước
Ở Việt Nam, trong những năm qua đã có một số công trình và đề tài nghiên cứu của
các tác giả như Luận án Tiến sĩ Kinh tế: “Các giải pháp tài chính thúc đẩy phát triển
sự nghiệp y tế ở Việt Nam” của Hoàng Thị Thúy Nguyệt (2006), Học viện Tài chính;
Luận án Tiến sĩ Kinh tế: “Giải pháp quản lý sử dụng các nguồn tài chính tại các cơ
sở khám chữa bệnh công lập do địa phương quản lý ở Việt Nam” của Đỗ Thị Thu
Trang (2010), Học viện Tài chính; các đề tài do Vụ HCSN - Bộ Tài chính thực hiện:
“Đổi mới cơ chế quản lý tài chính sự nghiệp y tế trong nền kinh tế thị trường Việt
x
vii
Nam” năm 1996, “Đổi mới và hoàn thiện các giải pháp tài chính nhằm thúc đẩy xã
hội hóa trong lĩnh vực giáo dục, y tế” năm 2002; Và các tài liệu hội thảo: “Bệnh viện
tự chủ: thực trạng, hướng phát triển và bước đi” của Phan Huy Dũng, Nguyễn Thị
Kim Chúc hay “Nguồn tài chính y tế - Thực trạng, hiệu quả sử dụng và những kiến
nghị” của Phan Thị Cúc (2004). Các nghiên cứu này chỉ bàn đến khía cạnh tài chính
y tế và đứng trên quan điểm của các cơ quan quản lý Nhà nước để đưa ra các giải
pháp hoàn thiện hay chỉ tập trung nghiên cứu về thực trạng và giải pháp quản lý tài
chính y tế ở các bệnh viện công lập.
Riêng vấn đề tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị HCSN, Vụ Chế độ kế toán Bộ Tài chính đã ban hành chế độ cụ thể hướng dẫn thực hành kế toán ở các đơn vị
HCSN nói chung. Tuy nhiên cho đến nay, các quy định này được dùng chung cho
mọi đơn vị HCSN, không phân biệt lĩnh vực, không tính đến đặc thù của từng ngành
khác nhau. Trên thực tế nhận thức được sự khác biệt trong tổ chức hoạt động của các
ngành, lĩnh vực mà đã có tác giả nghiên cứu về tổ chức kế toán ở từng loại hình đơn
vị cụ thể. Một trong số đó là tác giả Trần Thị Hoa Thơm (2011), Học viện Tài chính,
với công trình Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Sử dụng công cụ kế toán và kiểm toán để
nâng cao hiệu quả quản lý tài chính ở các trường đại học công lập Việt Nam”. Trong
công trình này tác giả đã tập trung đi sâu nghiên cứu về thực trạng sử dụng công cụ
kế toán và kiểm toán vào công tác quản lý tài chính của các trường đại học công lập
Việt Nam. Từ đó đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính
của các trường đại học công lập Việt Nam thông qua việc sử dụng công cụ kế toán
và kiểm toán trong điều kiện khoán chi và chế độ tự chủ về tài chính. Luận án Tiến
sĩ Kinh tế “Tổ chức kế toán ở các trường Đại học trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào
tạo” của tác giả Nguyễn Thị Minh Hường (2004), Trường Đại học Kinh tế Quốc
dân. Trong công trình này tác giả chỉ trình bày những vấn đề lý luận cơ bản về tổ
chức công tác kế toán nói chung áp dụng cho mọi đơn vị kế toán mà không đi vào
tìm hiểu tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị sự nghiệp. Các kiến nghị và giải
x
viii
pháp chủ yếu đề cập đến vấn đề quản lý tài chính chứ không đi sâu vào việc hoàn
thiện tổ chức công tác kế toán ở các trường đại học.
Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Tổ chức hạch toán kế toán trong các cơ sở y tế với việc
tăng cường quản lý tài chính ngành y tế Việt Nam” của tác giả Lê Kim Ngọc (2009),
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Trong công trình này tác giả đã tập trung nghiên
cứu sâu những vấn đề lý luận cơ bản về công tác quản lý tài chính và tổ chức công
tác kế toán ở các đơn vị sự nghiệp nói chung nhưng tác giả không phân tích các nhân
tố chi phối đến tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Các
kiến nghị và giải pháp chủ yếu đề cập đến vấn đề công tác quản lý tài chính và tổ
chức công tác kế toán tại các bệnh viện đa khoa và chuyên khoa thuộc Bộ Y tế và Sở
Y tế quản lý.
Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Hoàn thiện Tổ chức kế toán trong các bệnh viện trực thuộc
Bộ Y tế ở Việt Nam” của tác giả Lê Thị Thanh Hương (2012), Trường Đại học
Thương mại. Trong công trình này tác giả đã phân tích đặc điểm tổ chức đơn vị sự
nghiệp có thu công lập (so sánh với đơn vị sự nghiệp có thu ngoài công lập, so sánh
hoạt động dịch vụ trong đơn vị sự nghiệp có thu công lập và trong doanh nghiệp) chi
phối đến cơ chế quản lý tài chính và tổ chức công tác kế toán trong loại hình đơn vị
này. Luận án đã có tập trung phân tích, đánh giá thực tiễn và đề xuất các giải pháp
để hoàn thiện tổ chức kế toán đối với loại hình đơn vị sự nghiệp có thu nói chung và
các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế nói riêng.
Ngoài ra ở tỉnh Quảng Ngãi, trong những năm qua đã có một số công trình nghiên
cứu về tài chính y tế và tổ chức công tác kế toán ở các CSYT công lập tỉnh Quảng
Ngãi của các tác giả như Đoàn Thị Xuân Mỹ (2011), Trường Đại học Đà Nẵng với
Luận văn Thạc sỹ “Phát triển dịch vụ y tế ở các huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi”.
Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về phát triển dịch vụ
y tế và phân tích thực trạng, đánh giá những thành tựu và hạn chế trong việc phát
x
ix
triển dịch vụ y tế tại các huyện miền núi của tỉnh Quảng Ngãi. Từ đó Luận văn đã
đưa ra một số giải pháp phát triển dịch vụ y tế ở các huyện miền của tỉnh Quảng Ngãi
đến năm 2020.
Luận văn Thạc sỹ với đề tài “Tổ chức công tác kế toán thu, chi hoạt động trong các
đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn Quảng Ngãi” (2007) của tác giả Nguyễn Thị
Thanh Vân - Học viện Tài chính. Trọng tâm của đề tài này là nghiên cứu về tổ chức
công tác kế toán thu, chi hoạt động trong các đơn vị sự nghiệp nói chung của tỉnh.
Đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức kế toán thu, chi hoạt
động trong các đơn vị sự nghiệp công lập và đánh giá tình hình thực tế về cơ chế
quản lý tài chính cũng như công tác kế toán thu, chi hoạt động tại các đơn vị sự
nghiệp trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Từ đó, đưa ra những giải pháp hoàn thiện khoa
học, hợp lý và khả thi nhằm nâng cao công tác kế toán thu, chi hoạt động tại các đơn
vị sự nghiệp trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.
Tóm lại, dù có khá nhiều nghiên cứu về tài chính y tế và tổ chức công tác kế toán tại
các CSYT công lập Việt Nam với những đóng góp to lớn và có ý nghĩa tham khảo
quan trọng cho luận án trong quá trình thực hiện, tuy nhiên, những công trình nghiên
cứu này còn có hạn chế hay khoảng trống chưa được đề cập ở một số khía cạnh sau:
Thứ nhất, lý luận về tổ chức công tác kế toán, mỗi một đề tài có những cách
tiếp cận, cách đặt vấn đề riêng, nhưng có điểm chung là chỉ tập trung nghiên cứu lý
luận về một số nội dung của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công
lập nói chung. Trong khi đó, những lý luận cơ bản về những nội dung tổ chức công
tác kế toán cũng như việc phân tích các nhân tố chi phối đến tổ chức công tác ở các
đơn vị sự nghiệp công lập cũng vẫn chưa có một công trình nào trình bày một cách
hệ thống và toàn diện.
Thứ hai, các công trình nghiên cứu chỉ tập trung phân tích, đánh giá thực trạng từ
đó đưa ra các giải pháp để hoàn thiện về quản lý nguồn tài chính, cơ chế quản lý tài
chính và tổ chức công tác kế toán ở các CSYT công lập nói chung và các bệnh viện
x
x
công lập Việt Nam nói riêng. Đến nay, dường như chưa có một nghiên cứu tổng hợp,
phân tích đầy đủ về thực trạng và đưa ra giải pháp cụ thể về tổ chức công tác kế toán
tại các bệnh viện và trung tâm YTDP tuyến tỉnh, tuyến huyện ở Việt Nam nói chung
và ở tỉnh Quảng Ngãi nói riêng.
Thứ ba, các công trình chưa đưa ra các giải pháp cụ thể hoàn thiện việc tổ chức công
tác kế toán tại các CSYT công lập như xây dựng hệ thống tài khoản kế toán theo bộ
mã tài khoản để phục vụ cho việc cung cấp thông tin quản trị nội đơn vị và cho việc
sử dụng phần mềm kế toán trong toàn ngành y tế; xây dựng và hoàn thiện hệ thống
báo cáo kế toán; nâng cao chất lượng công tác kiểm tra kế toán tại các CSYT công
lập; cũng như việc phân tích thông tin kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin để
quản lý toàn diện công tác quản lý tài chính và công tác kế toán ở các bệnh viện công
lập.
6.3. Những vấn đề luận án sẽ tập trung nghiên cứu, giải quyết
Hoàn thiện tổ chức công tác kế toán trong các CSYT công lập nói chung và các
CSYT công lập ở tỉnh Quảng Ngãi nói riêng là yêu cầu cấp thiết trong quá trình
chuyển sang cơ chế tự chủ tài chính. Đặc biệt đối với ngành y tế tỉnh Quảng Ngãi,
những phương hướng và giải pháp hoàn thiện phải phù hợp với các định hướng phát
triển hệ thống CSYT của Việt Nam và yêu cầu đồng thời đạt được hai mục tiêu lớn
là đảm bảo công bằng y tế và đảm bảo tính hiệu quả kinh tế. Xuất phát từ quá trình
tìm hiểu về đề tài nghiên cứu, Luận án sẽ tập trung nghiên cứu các vấn đề chính như
sau:
-
Trình bày hệ thống và toàn diện về khái niệm, ý nghĩa và nhiệm vụ của tổ
chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập cũng như những nội dung
của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập. Ngoài ra, luận án sẽ
phân tích các nhân tố chi phối đến tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp
công lập như đặc điểm của đơn vị sự nghiệp công lập, công tác quản lý tài chính của
- Xem thêm -