Tài liệu Luận án tiến sĩ hoàn thiện phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh quảng ngãi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH  TRẦN THANH TÂM HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH PHỤC VỤ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 9.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH  HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH PHỤC VỤ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 9.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS,TS. PHẠM VĂN ĐĂNG 2. PGS,TS. NGUYỄN HỮU ÁNH HÀ NỘI - 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong luận án là trung thực có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả luận án Trần Thanh Tâm i MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................................................................1 MỤC LỤC..........................................................................................................................................................ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT...........................................................................................................v DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................................................vi DANH MỤC CÁC HÌNH........................................................................................................................... viii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................................................... viii 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu............................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................................................................3 3. Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...............................................................................................................4 5. Phương pháp nghiên cứu..............................................................................................................................4 5.1. Quy trình nghiên cứu .................................................................................................... 4 5.2. Phương pháp thu thập dữ liệu ....................................................................................... 5 5.3. Phương pháp xử lý dữ liệu ........................................................................................... 8 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn .....................................................................................................................8 7. Kết cấu của luận án........................................................................................................................................9 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ KHUNG LÝ LUẬN VỀ PHÂN TÍCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH PHỤC VỤ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH TẠI CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP................................................................................................................................ 10 1.1. Tổng quan nghiên cứu ............................................................................................................................ 10 1.1.1. Nghiên cứu về quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập ....................... 10 1.1.2. Nghiên cứu về phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập ............................................................................................................. 10 1.1.3. Xác lập vấn đề nghiên cứu ...................................................................................... 15 1.2. Đơn vị sự nghiệp công lập và quản trị tài chính đơn vị sự nghiệp công lập ................................... 18 1.2.1. Đơn vị sự nghiệp công lập ....................................................................................... 18 1.2.2. Quản trị tài chính đơn vị sự nghiệp công lập .......................................................... 19 1.3. Phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập............. 26 1.3.1. Khái niệm và mục tiêu phân tích báo cáo tài chính................................................. 26 1.3.2. Quy trình phân tích báo cáo tài chính ...................................................................... 28 ii 1.3.3. Phương pháp kỹ thuật - nghiệp vụ phân tích báo cáo tài chính .............................. 29 1.3.4. Nội dung phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập .................................................................................................................. 31 1.3.4.1. Phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc lập kế hoạch tài chính .................. 32 1.3.4.2. Phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc tổ chức thực hiện kế hoạch tài chính .... 36 1.3.4.3. Phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc kiểm soát và ra quyết định quản lý tài chính ............................................................................................................................. 38 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................................................ 41 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÂN TÍCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH PHỤC VỤ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI..... 42 2.1. Tổng quan về các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi .............................................. 42 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển .............................................................................. 42 2.1.2. Đặc điểm tổ chức quản lý và phân cấp quản lý tài chính ........................................ 43 2.1.3. Định hướng phát triển.............................................................................................. 46 2.2. Thực trạng phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập tỉnh Quảng Ngãi...................................................................................................................................................... 49 2.2.1. Thực trạng quy trình phân tích báo cáo tài chính .................................................... 49 2.2.2. Thực trạng phương pháp phân tích báo cáo tài chính ............................................. 52 2.2.3. Thực trạng nội dung phân tích báo cáo tài chính .................................................... 54 2.2.3.1. Thực trạng phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc lập kế hoạch tài chính 54 2.2.3.2. Thực trạng phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc tổ chức thực hiện kế hoạch tài chính ................................................................................................................... 64 2.2.3.3. Thực trạng phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc kiểm soát và ra quyết định quản trị tài chính ........................................................................................................ 64 2.3. Đánh giá thực trạng phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị trài chính tại các bệnh viện công lập tỉnh Quảng Ngãi........................................................................................................................................ 64 2.3.1. Thành tựu đạt được .................................................................................................. 64 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân của hạn chế ...................................................................... 65 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................................................ 69 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH PHỤC VỤ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH TẠI CÁC BỆNH VIỆN CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI ............................................................................................................................... 70 iii 3.1. Nguyên tắc hoàn thiện phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ........................................................................................................ 70 3.2. Giải pháp hoàn thiện phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ........................................................................................................ 72 3.2.1. Hoàn thiện quy trình phân tích báo cáo tài chính .................................................... 72 3.2.2. Hoàn thiện phương pháp phân tích báo cáo tài chính ............................................. 76 3.2.3. Hoàn thiện nội dung phân tích báo cáo tài chính .................................................... 77 3.2.3.1. Hoàn thiện nội dung phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc lập kế hoạch tài chính ............................................................................................................................. 77 3.2.3.2. Hoàn thiện nội dung phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc tổ chức thực hiện kế hoạch tài chính ...................................................................................................... 91 3.2.3.3. Hoàn thiện nội dung phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc kiểm soát và ra quyết định quản trị tài chính .............................................................................................. 92 3.2.3.4. Bổ sung nội dung phân tích báo cáo tài chính phục vụ cho việc kiểm soát và ra quyết định quản trị tài chính .............................................................................................. 94 3.3. Điều kiện thực hiện giải pháp hoàn thiện phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ............................................................................. 106 3.3.1. Về phía Nhà nước .................................................................................................. 106 3.3.2. Về phía cơ quan chủ quản ..................................................................................... 107 3.3.3. Về phía bệnh viện .................................................................................................. 108 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .......................................................................................................................... 111 KẾT LUẬN................................................................................................................................................... 112 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA NGHIÊN CỨU SINH TRONG THỜI GIAN LÀM LUẬN ÁN.......................................................................................................................................... 114 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................................................... 115 PHỤ LỤC ...................................................................................................................................................... 115 iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT BCTC BCKQHĐ BCQT BHYT BVCL BVĐK BYT BQ CNTT CSSK CTMT DV ĐTTC ĐVSNCL HĐ KBNN KCB KV LCTT NCKH NĐ NPT ROA ROS SXKD TAT TS TSCĐ UBND XDCB CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ Báo cáo tài chính Báo cáo kết quả hoạt động Báo cáo quyết toán Bảo hiểm y tế Bệnh viện công lập Bệnh viện đa khoa Bộ y tế Bình quân Công nghệ thông tin Chăm sóc sức khỏe Chương trình mục tiêu Dịch vụ Đầu tư tài chính Đơn vị sự nghiệp công lập Hoạt động Kho bạc nhà nước Khám chữa bệnh Khu vực Lưu chuyển tiền thuần Nghiên cứu khoa học Nghị định Nợ phải trả Sức sinh lợi của tài sản Sức sinh lợi của doanh thu Sản xuất kinh doanh Số vòng quay tổng tài sản Tài sản Tài sản cố định Ủy ban nhân dân Xây dựng cơ bản v CHỮ VIẾT TIẾNG ANH Return on asset Return on sales Asset Turnover Ratio DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Mức độ quan tâm đến quy trình phân tích BCTC ................................................................... 52 Bảng 2.2: Mức độ thực hiện quy trình phân tích BCTC........................................................................... 52 Bảng 2.3: Mức độ quan tâm tới phương pháp phân tích BCTC.............................................................. 53 Bảng 2.4: Mức độ thực hiện phương pháp phân tích BCTC ................................................................... 54 Bảng 2.5: Mức độ quan tâm chỉ tiêu phân tích tài sản............................................................................... 55 Bảng 2.6: Mức độ thực hiện chỉ tiêu phân tích tài sản............................................................................... 55 Bảng 2.7: Kết quả khảo sát nhà quản trị về việc sử dụng thông tin từ phân tích tài sản ....................... 56 Bảng 2.8: Mức độ quan tâm chỉ tiêu phân tích nguồn vốn ....................................................................... 56 Bảng 2.9: Mức độ thực hiện chỉ tiêu phân tích nguồn vốn................................................................. 56 Bảng 2.10: Kết quả khảo sát nhà quản trị về việc sử dụng thông tin từ phân tích nguồn vốn ............. 57 Bảng 2.11: Phân tích BCTC phục vụ cho việc lập kế hoạch doanh thu tại bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi...................................................................................................................................................... 58 Bảng 2.12: Mức độ quan tâm chỉ tiêu phân tích doanh thu ...................................................................... 58 Bảng 2.13: Mức độ thực hiện chỉ tiêu phân tích doanh thu ...................................................................... 58 Bảng 2.14: Kết quả khảo sát nhà quản trị về việc sử dụng thông tin từ phân tích doanh thu........ 59 Bảng 2.15: Phân tích BCTC phục vụ quản trị chi phí tại bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi ......... 60 Bảng 2.16: Mức độ quan tâm chỉ tiêu phân tích chi phí............................................................................ 60 Bảng 2.17: Mức độ thực hiện chỉ tiêu phân tích chi phí............................................................................ 61 Bảng 2.18: Kết quả khảo sát nhà quản trị về việc sử dụng thông tin từ phân tích chi phí .................... 61 Bảng 2.19: Mức độ quan tâm chỉ tiêu phân tích kết quả tài chính........................................................... 62 Bảng 2.20: Mức độ thực hiện chỉ tiêu phân tích kết quả tài chính........................................................... 62 Bảng 2.21: Kết quả khảo sát nhà quản trị về việc sử dụng thông tin từ phân tích kết quả tài chính ... 63 Bảng 2.22: Mức độ quan tâm chỉ tiêu phân tích phân phối kết quả tài chính ........................................ 63 Bảng 2.23: Mức độ thực hiện chỉ tiêu phân tích phân phối kết quả tài chính ........................................ 63 Bảng 2.24: Kết quả khảo sát nhà quản trị về việc sử dụng thông tin từ phân tích phân phối kết quả tài chính ................................................................................................................................................................. 64 Bảng 3.1: Hoàn thiện phân tích cơ cấu tài sản tại Bệnh viện sản nhi tỉnh Quảng Ngãi năm 2020 . 78 Bảng 3.2: Hoàn thiện phân tích cơ cấu tài sản của bệnh viện Sản nhi tỉnh Quảng Ngãi ...................... 80 Bảng 3.3: Hoàn thiện phân tích doanh thu tại Bệnh viện sản nhi tỉnh Quảng Ngãi.............................. 83 Bảng 3.4: Hoàn thiện phân tích chi phí tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Quảng Ngãi .................................. 85 vi Bảng 3.5: Hoàn thiện phân tích hiệu quả quản lý chi phí hoạt động SXKD, dịch vụ và hoạt động tài chính của Bệnh viện đa khoa tỉnh Quảng Ngãi .......................................................................................... 87 Bảng 3.6: Hoàn thiện phân tích BCTC phục vụ quản trị kết quả tài chính của bệnh viện Đa khoa thành phố Quảng Ngãi ................................................................................................................................... 89 Bảng 3.7: Hoàn thiện phân tích phân phối kết quả tài chính của Bệnh viện đa khoa tỉnh Quảng Ngãi........ 90 Bảng 3.8: Hoàn thiện phân tích doanh thu, chi phí thực hiện so với dự toán......................................... 91 Bảng 3.9 : Bảng tổng hợp đo lường biến..................................................................................................... 96 Bảng 3.10: Thống kê mô tả các biến trong mô hình.................................................................................. 98 Bảng 3.11: Ma trận tương quan giữa các biến........................................................................................... 99 Bảng 3.12: Mô hình OLS .............................................................................................................................. 99 Bảng 3.13: Mô hình FEM ........................................................................................................................... 100 Bảng 3.14: Mô hình REM........................................................................................................................... 101 Bảng 3.15: Kết quả hồi quy của các nhân tố tác động đến sức sinh lợi của tài sản của các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi .............................................................................................................................. 101 Bảng 3.16: Kiểm định Hausman ................................................................................................................ 102 Bảng 3.17: Hệ số phóng đại phương sai VIF .......................................................................................... 103 Bảng 3.18: Kiểm định Preusch – Pagan .................................................................................................... 103 Bảng 3.19: Kiểm định Wooldridge ............................................................................................................ 104 Bảng 3.20: Kết quả ước lượng mô hình FGLS ....................................................................................... 104 vii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Quy trình nghiên cứu .......................................................................................................................5 Hình 2.1: Tổ chức bộ máy quản lý của các bệnh viện công lập tỉnh Quảng Ngãi ................................ 44 Hình 2.2: Nguồn dữ liệu sử dụng để phân tích ........................................................................................... 50 Hình 2.3: Nguồn thông tin từ đơn vị sử dụng để phân tích BCTC.......................................................... 51 Hình 3.1 : Hoàn thiện quy trình phân tích BCTC tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi................................................................................................................................................................... 76 viii LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Những năm qua, Việt Nam đã có nhiều bước tiến trong việc thúc đẩy hợp tác với các quốc gia trong khu vực cũng như trên thế giới. Trong tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam, theo lộ trình cam kết của WTO chúng ta cần mở cửa cho phép các nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào các lĩnh vực, trong đó có các dịch vụ công. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu phát triển mạnh mẽ, Đảng và Chính phủ đã có nhiều chủ trương đổi mới cơ chế quản lý phù hợp đó là từng bước cải cách cơ chế tài chính công theo hướng phát huy tính tự chủ và hiệu quả sử dụng NSNN, phát huy mọi khả năng của các đơn vị sự nghiệp công lập trong việc cung cấp dịch vụ công với chất lượng cao. Việc triển khai thực hiện cơ chế tự chủ tại các đơn vị này là khâu then chốt, đóng vai trò quan trọng, quyết định sự thành - bại của quá trình đổi mới. Sự ra đời của Nghị định số 10/2002/NĐ-CP ngày 16/01/2002, sau đó được thay thế bằng Nghị định 43/2006/NĐ-CP ngày 25/04/2006 của Chính phủ về việc giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập; đến ngày 14/02/2015, nghị định 43/2006/NĐ-CP được thay thế bằng nghị định 16/2015/NĐ-CP về quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập. Ngày 21/06/2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định 60/2021/NĐ-CP của Chính phủ quy định cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập thay thế Nghị định 16/2015/NĐ-CP với hy vọng sẽ làm tăng hiệu quả hoạt động, tiết kiệm chi phí, nâng cao tính đáp ứng của các đơn vị sự nghiệp công lập trong từng giai đoạn phát triển của nước nhà. Bên cạnh đó, Việt Nam đã xây dựng và ban hành Quyết định số 1299/QĐ-BTC ngày 31/7/2019 phê duyệt Đề án công bố hệ thống chuẩn mực kế toán công Việt Nam. Đây được xem như là một nỗ lực tất yếu, cần thiết nhằm minh bạch hóa thông tin trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, đánh dấu một bước chuyển mình lớn với những thay đổi một cách toàn diện dựa trên nền tảng của chuẩn mực kế toán công quốc tế, tiệm cận hơn với khu vực doanh nghiệp. Trong các loại hình ĐVSNCL, hệ thống BVCL đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ y tế cho xã hội, thực hiện các nghiệp vụ chuyên môn về y tế và CSSK cho người dân Việt Nam. Hệ thống BVCL của Việt Nam bao gồm các BVCL trung ương và các BVCL địa phương, hoạt động dưới sự kiểm soát chặt chẽ của cơ quan quản lý Nhà nước. Do đó, sự thay đổi các chủ trương chính sách hiện nay 1 đã tạo ra hành lang pháp lý rộng rãi cho các đơn vị này trong việc phát huy quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm giảm dần sự phụ thuộc vào NSNN cho các hoạt động của đơn vị. Trong cơ chế tài chính mới, việc giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế, tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập đã giúp cho các đơn vị nói chung và hệ thống BVCL nói riêng chủ động mở rộng các hoạt động để tăng nguồn thu, giảm gánh nặng cho NSNN. Theo đó, các BVCL trung ương đã có mức độ tự chủ tài chính cao, nổi bật có 04 bệnh viện là Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Việt Đức và Bệnh viện K đã tự chủ, tự chịu trách nhiệm toàn diện cả về chi đầu tư và chi thường xuyên. Có thể thấy mức độ tự chủ của các BVCL trung ương được phân loại theo 04 mức là tự chủ chi thường xuyên và chi đầu tư, tự bảo đảm chi thường xuyên, tự bảo đảm một phần chi thường xuyên và NSNN bảo đảm chi thường xuyên. Phần lớn các BVCL địa phương có mức độ tự chủ được phân loại theo 03 mức gồm tự bảo đảm chi thường xuyên, tự bảo đảm một phần chi thường xuyên và NSNN bảo đảm chi thường xuyên và tất cả các BVCL. Hiện nay, đối với các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi đã có 06 bệnh viện đã tự đảm bảo chi thường xuyên và 02 bệnh viện do đặc thù hoạt động nên NSNN đảm bảo một phần chi thường xuyên. Nhìn chung, các BVCL tỉnh Quảng Ngãi đã và đang thực hiện đúng lộ trình tự chủ tài chính theo chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, hướng đến tự chủ một phần hoặc tự chủ hoàn toàn chi thường xuyên. Tuy nhiên, đây là những đơn vị đóng trên địa bàn miền Trung là nơi chịu nhiều ảnh hưởng của thiên tai, dịch bệnh, đời sống người dân còn gặp nhiều khó khăn, kinh phí NSNN cấp còn hạn chế, cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế hiện đại còn nhiều thiếu thốn, đội ngũ y bác sĩ trình độ cao chưa nhiều. Do đó, chưa cung cấp được các dịch vụ chuyên khoa sâu, phức tạp, đòi hỏi kỹ thuật cao. Dẫn đến nguồn thu sự nghiệp để thực hiện tự chủ tài chính trong những năm qua còn nhiều khó khăn. Chính vì vậy, đòi hỏi công tác quản lý nói chung và quản trị tài chính tại BVCL nói riêng vừa phải đảm bảo các mục tiêu về tài chính, nhưng cũng phải đảm bảo tính hiệu quả trong hoạt động chuyên môn. Quản trị tài chính hiệu quả là yếu tố quan trọng giúp đơn vị khai thác và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực, tiết kiệm chi phí, nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng thu nhập, nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị. Để làm được điều này, các BVCL cần sử dụng các công cụ hỗ trợ quản trị tài chính đơn vị, trong đó có phân tích BCTC. 2 Thực tế cho thấy, số liệu, tài liệu, thông tin kinh tế, tài chính thu thập ban đầu dù phong phú đến đâu cũng không thể tự nói lên hoạt động tài chính của đơn vị diễn ra như thế nào, tình hình khai thác sử dụng vật tư, tài sản, huy động các nguồn lực đạt hiệu quả hay chưa, vv... nếu thiếu hoạt động phân tích BCTC. Vì vậy, có thể khẳng định phân tích BCTC đóng một vai trò quan trọng đối với quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trong quá trình thực hiện cơ chế tự chủ tài chính đáp ứng nhu cầu hội nhập và phát triển của nền kinh tế Việt Nam. Phân tích báo cáo tài chính là con đường ngắn nhất để tiếp cận bức tranh toàn cảnh tình hình tài chính của đơn vị, giúp đơn vị thấy rõ thực trạng hoạt động tài chính, kết quả hoạt động cũng như những rủi ro và triển vọng trong tương lai của đơn vị. Qua đó, đơn vị có thể đưa ra những giải pháp hữu hiệu, ra quyết định chính xác nhằm ổn định, tăng cường chất lượng hoạt động và nâng cao chất lượng công tác quản trị tài chính. Tuy nhiên, hiện nay tại các các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi việc phân tích BCTC chưa thực sự được chú trọng dẫn đến các thông tin tài chính chưa đáp ứng được nhu cầu quản trị tài chính tại đơn vị. Do đó, vấn đề đặt ra là phải nghiên cứu và hoàn thiện phân tích BCTC nhằm giúp đơn vị quản trị các nguồn lực tài chính sao cho hợp lý, hiệu quả, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tại các bệnh viện. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi” để thực hiện Luận án tiến sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát: Nghiên cứu và đề xuất các giải pháp hoàn thiện phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi nhằm hướng đến mục tiêu tự chủ tài chính hoàn toàn các khoản chi thường xuyên. Các nghiên cứu này đặt ra trong điều kiện phân tích phục vụ nhu cầu thông tin cho các nhà quản trị đơn vị. Mục tiêu cụ thể: Từ mục tiêu tổng quát trên, mục tiêu nghiên cứu cụ thể của luận án được xác định như sau: - Nhận diện quản trị tài chính và quy trình, phương pháp, nội dung phân tích BCTC trong các ĐVSNCL; - Nắm bắt thực trạng phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL 3 trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi; - Chỉ rõ các căn cứ và cơ sở để đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. 3. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi tổng quát Những giải pháp nào thích hợp cần áp dụng để hoàn thiện phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi? Câu hỏi cụ thể - Bản chất, nội dung quản trị tài chính trong các ĐVSNCL? - Quy trình, phương pháp và nội dung phân tích BCTC trong các ĐVSNCL? - Thực trạng phân tích BCTC tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi như thế nào? - Các giải pháp hoàn thiện phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi được đề xuất dựa trên các căn cứ nào? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án: phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính. Phạm vi nghiên cứu của luận án: - Về nội dung: Luận án tập trung vào nghiên cứu những vấn đề về quy trình phân tích BCTC, phương pháp phân tích BCTC và nội dung phân tích BCTC tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi phục vụ cho nhà quản trị; - Về thời gian: Luận án nghiên cứu thực trạng phân tích BCTC tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi từ 2018 - 2020; - Về không gian: Luận án chỉ tập trung nghiên cứu tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, không nghiên cứu tại các trung tâm y tế tuyến huyện. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Quy trình nghiên cứu Quy trình nghiên cứu của luận án chịu ảnh hưởng của cơ sở lý thuyết, câu hỏi nghiên cứu và mục đích nghiên cứu của luận án. Với đề tài: “Hoàn thiện phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi” tác giả xác định quá trình thực hiện nghiên cứu như sau: (1) Nghiên cứu tài liệu gồm văn bản pháp lý và các công trình nghiên cứu trước có liên quan nhằm xác định 4 khoảng trống nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu của đề tài, (2) xây dựng khung lý thuyết, (3) tiến hành khảo sát thực trạng, (4) đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện vấn đề nghiên cứu. Quy trình nghiên cứu của luận án được trình bày dưới dạng sơ đồ như sau: Ý TƯỞNG NGHIÊN CỨU - Hệ thống hóa được cơ sở lý luận về quản trị tài chính đơn vị sự nghiệp công lập và phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập. - Tìm được khoảng trống nghiên cứu. - Xác định các câu hỏi nghiên cứu cần làm rõ Nghiên cứu tài liệu gồm văn bản pháp lý và các công trình nghiên cứu trước có liên quan Luận án tiếp cận khung lý thuyết về phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại BVCL dựa trên mối tương quan và nền tảng của khung lý thuyết về và quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập, từ đó phân tích yêu cầu và vấn đề đặt ra đối với phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL Xây dựng khung lý thuyết Tìm hiểu thực trạng phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại đơn vị: quy trình phân tích, phương pháp phân tích, nội dung phân tích. Khảo sát Khảo sát thực tế Tìm hiểu thực trạng phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại đơn vị: quy trình phân tích, phương pháp phân tích, nội dung phân tích. Gửi phiếu khảo sát Đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện Hình 1.1: Quy trình nghiên cứu (Nguồn: Tác giả tổng hợp) 5.2. Phương pháp thu thập dữ liệu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu của luận án, luận án sử dụng nguồn dữ liệu trong quá trình nghiên cứu đó là dữ liệu thứ cấp và dữ liệu sơ cấp. Cụ thể như sau: - Dữ liệu thứ cấp là dữ liệu có sẵn do các nghiên cứu, khảo sát hay cơ quan, tổ chức thực hiện thu thập. Trong quá trình nghiên cứu luận án nguồn dữ liệu thứ cấp 5 phục vụ chủ yếu cho việc nghiên cứu tổng quan cơ sở lý luận về phân tích BCTC tại các ĐVSNCL nói chung và các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi nói riêng. Cụ thể: + Tổng hợp kinh nghiệm nghiên cứu trong và ngoài nước từ các luận án tiến sĩ nghiên cứu về quản trị tài chính, phân tích BCTC trong các ĐVSNCL đã được bảo vệ trước năm 2022. Nguồn tài liệu này tác giả thu thập tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, thư viện các trường đại học như Học viện Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân, … + Tổng hợp kinh nghiệm nghiên cứu về quản trị tài chính, BCTC khu vực công và phân tích BCTC tại các BVCL của các nước thông qua các sách chuyên khảo, tạp chí và các trang website trong và ngoài nước. + Tham khảo các ý kiến phân tích, bình luận của các chuyên gia trên Google, các tạp chí, các trang website và các phương tiện truyền thông. Đây là những thông tin quá khứ quan trọng giúp tác giả có cái nhìn cơ bản và tổng quan về những vấn đề đã được đặt ra và giải quyết trong thời gian qua để tìm ra khoảng trống mà luận án sẽ cần phải nghiên cứu. + Tổng hợp văn bản pháp lý về ĐVSNCL, quản trị tài chính trong các ĐVSNCL, BCTC ĐVSNCL và phân tích BCTC ĐVSNCL. Cụ thể: Các văn bản pháp lý về kế toán (Luật Kế toán và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Kế toán như các nghị định, thông tư hướng dẫn thực hiện chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, chuẩn mực kế toán công quốc tế,...). Các văn bản pháp lý về quản trị tài chính (Luật NSNN và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật NSNN; nghị định, thông tư hướng dẫn tại các ĐVSNCL nói chung và các đơn vị sự nghiệp y tế nói riêng …). Các văn bản pháp quy trên được truy cập trên Google, trên website Thư viện pháp luật; trên trang web của Bộ Tài chính, Bộ Y tế, các Bộ ban ngành liên quan…. + BCTC và các tài liệu kế toán của các bệnh viện BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian từ năm 2018 đến năm 2020. Đây là những thông tin giúp tác giả đánh giá về thưc trạng phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian qua và đề xuất các giải pháp hoàn thiện. - Dữ liệu sơ cấp là dữ liệu tác giả tự thu thập. Dữ liệu sơ cấp được sử dụng trong luận án là kết quả của việc tổng hợp, phân tích các câu trả lời của các đối tượng được khảo sát gồm nhà quản trị (ban lãnh đạo/ kế toán trưởng/ trưởng phòng TCKT) và các cán bộ phân tích (kế toán trưởng/ kế toán) tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Tác giả thu thập dữ liệu sơ cấp thông qua phiếu khảo sát. Phiếu khảo sát tập trung vào 6 hướng khảo sát phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Nội dung phiếu khảo sát được thiết kế như sau: Bước 1: Thiết kế phiếu khảo sát trên cơ sở phạm vi của luận án nghiên cứu gồm: mẫu 1: bảng câu hỏi dành cho nhà quản trị (ban lãnh đạo/ kế toán trưởng/ trưởng phòng TCKT) và mẫu 2 dành cho các cán bộ phân tích. Phiếu khảo sát nhà quản trị gồm có 7 câu hỏi lựa chọn và 1 câu hỏi “có”, “không”. Mục đích là để tìm hiểu về việc sử dụng thông tin từ phân tích BCTC trong việc ra quyết định quản trị. Phiếu khảo sát cán bộ phân tích được chia làm ba phần: Phần 1: Thông tin chung về đơn vị. Phần 2: Khảo sát mức độ quan tâm và mức độ thực hiện phân tích BCTC tại đơn vị Phần 3: Các ý kiến đánh giá khác của đơn vị. Mục tiêu là nhằm đánh giá thực trạng phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính của các bệnh viện này đang ở mức độ nào. Bước 2: Thiết lập các câu hỏi trên phiếu điều tra trên cơ sở nghiên cứu tổng quan về các công trình nghiên cứu, luận án xác định các "khoảng trống" cần tiếp tục được làm rõ trong luận án, từ đó tiến hành xây dựng các câu hỏi điều tra. Tác giả sử dụng thang đo Likert 5 điểm cho toàn bộ câu hỏi của phiếu khảo sát. Trong đó, các câu hỏi được đánh giá trên khía cạnh “Mức độ quan tâm” và “Mức độ thực hiện” các nội dung phân tích BCTC, giá trị điểm số bằng nhau ở mỗi nấc thang được hiểu là có sự tương đương giữa 2 khía cạnh này. Các điểm thuộc mỗi thang đo lần lượt như sau: Thang đo “Mức độ quan tâm” gồm: 1. Hầu như không, 2. Ít quan tâm, 3. Bình thường, 4. Khá quan tâm, 5. Rất quan tâm; Thang đo “Mức độ thực hiện” gồm: Hoàn toàn không làm, 2. Hiếm khi làm, 3. Làm bình thường, 4. Làm thường xuyên, 5. Làm rất thường xuyên. Bước 3: Phát phiếu khảo sát. Phiếu khảo sát được gửi trực tiếp và thông qua email, zalo bằng ứng dụng Google Docs, đối với trường hợp không trả lời khảo sát tác giả tiến hành gọi điện trực tiếp (Đường link khảo sát online Mẫu 1: Phiếu khảo sát nhà quản trị :https://forms.gle/tynq6uwqvu5ifswv6; Mẫu 2: Phiếu khảo sát cán bộ phân tích: https://forms.gle/q5rexuwxstnoytex7). 7 Đối với nhà quản trị: Các phiếu điều tra được tác giả gửi đi với mục đích tìm hiểu các thông tin liên quan đến mức độ quan tâm đến phân tích BCTC và một số nội dung về việc sử dụng thông tin từ phân tích BCTC hỗ trợ việc ra quyết định quản trị đơn vị. Lấy ý kiến đánh giá chất lượng và hiệu quả của phân tích BCTC và định hướng cho bệnh viện trong thời gian tới. Đối với cán bộ phân tích trong bệnh viện: thông qua các phiếu khảo sát để đánh giá thực trạng phân tích BCTC tại đơn vị. Để có thể đưa ra đánh giá về thực trạng phân tích BCTC tại các BVCL trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, tác giả đã gửi phiếu khảo sát đến 8 bệnh viện công lập tỉnh Quảng Ngãi. Trong số 8 đơn vị thuộc không gian nghiên cứu thực được khảo sát 8 đơn vị đều trả lời hợp lệ (đạt 100%). Trong 8 bệnh viện được khảo sát cho thấy các đơn vị đã có quan tâm và thực hiện phân tích báo cáo tài chính ở nhiều mức độ khác nhau. Phiếu khảo sát được gửi đến các nhà quản trị thu về 12 phiếu hợp lệ. Bước 4: Tổng hợp phiếu khảo sát, phân tích kết quả thu được để có các kết luận về các vấn đề đặt ra trong các câu hỏi nghiên cứu. 5.3. Phương pháp xử lý dữ liệu Đối với dữ liệu thứ cấp, tác giả luận án tác giả luận án tiến hành kiểm tra, xem xét dữ liệu có phù hợp với mục tiêu nghiên cứu của luận án hay không. Sau đó, thực hiện tác giả tiến hành so sánh, đối chiếu tìm ra những giá trị khoa học và thực tiễn luận án được kế thừa, khoảng trống nghiên cứu và các vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu, đồng thời bổ sung cho việc xây dựng giải pháp của luận án. Đối với dữ liệu sơ cấp, tác giả kiểm tra và làm sạch dữ liệu để loại bỏ những câu trả lời bị bỏ sót hoặc bị trùng. Sau đó, tác giả sử dụng các tính năng tích hợp trên Excel và SPSS20 để xử lý. Trong đó các câu hỏi có sử dụng thang đo Likert, tác giả tiến hành mã hóa câu hỏi, nhập liệu kết quả vào phần mềm SPSS, dùng “Phương pháp toán thống kê” được tích hợp trên phần mềm SPSS để chạy lệnh và đọc kết quả nghiên cứu. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Về mặt lý luận: Luận án đã hệ thống hóa và làm rõ một số lý luận cơ bản về phân tích BCTC tại các đơn vị sự nghiệp công lập theo quy trình phân tích BCTC, phương pháp phân tích BCTC và nội dung phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính trên cơ sở khái quát hóa lý luận về đơn vị sự nghiệp công lập cũng như nội dung quản trị tài chính đơn vị sự nghiệp công lập. Qua đó, luận án cũng chỉ ra những nhân tố ảnh 8 hưởng tới đến phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập. Về mặt thực tiễn: Luận án đã phân tích làm rõ thực trạng phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi kể từ khi áp dụng lập BCTC theo Thông tư 107/2017/TT-BTC giai đoạn năm 2018 - 2020. Qua đó, luận án cũng đã chỉ ra được một số hạn chế trong phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện này, từ khâu thu thập, xử lý thông tin phục vụ phân tích BCTC, quy trình phân tích BCTC, phương pháp phân tích BCTC và nội dung phân tích BCTC. Luận án đã làm rõ nguyên nhân của những hạn chế để từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Kết quả nghiên cứu của luận án là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho các BVCL trong quá trình vận dụng phân tích BCTC phục vụ quản trị tài chính tại đơn vị. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu này còn là nguồn tài liệu tham khảo cho các nhà khoa học, NCS, giảng viên… quan tâm đến vấn đề nghiên cứu. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án bao gồm 03 chương: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu và khung lý luận về phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập. Chương 2: Thực trạng phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các bệnh viện công lập trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. 9 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ KHUNG LÝ LUẬN VỀ PHÂN TÍCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH PHỤC VỤ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH TẠI CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP 1.1. Tổng quan nghiên cứu 1.1.1. Nghiên cứu về quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập Quản trị tài chính đối với các ĐVSNCL nói chung hay các BVCL nói riêng là vấn đề đang được quan tâm trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Tuy nhiên, chưa có nhiều công trình nghiên cứu về quản trị tài chính tại các ĐVSNCL được công bố. Theo các tác giả Nguyễn Trọng Thản, Phạm Thị Hoàng Phương [30] quản trị tài chính tại các đơn vị cung cấp dịch vụ công phải đảm bảo các quyết định tài chính gắn với quá trình tạo lập và sử dụng các nguồn lực tài chính, các quỹ tiền tệ của đơn vị nhằm đạt được các mục tiêu của chiến lược, kế hoạch hoạt động đã định. Tác giả Phạm Thị Thanh Hương [19] đã hệ thống hóa lý luận về BVCL và cơ chế quản lý tài chính BVCL. Tác giả phân tích thực trạng nguồn lực tài chính và việc sử dụng nguồn lực tài chính tại các BVCL trực thuộc Bộ Y tế từ năm 2006 - 2015, phân tích từng nhóm cơ chế cho các bệnh viện công, cả về đặc điểm của cơ chế, thực hiện cơ chế và đánh giá về cơ chế. Từ đó, tác giả luận án đưa ra một số giải pháp đổi mới gắn với các nhóm cơ chế, tăng cường và thực hiện có hiệu quả cơ chế kiểm tra và giám sát đối với thực hiện cơ chế quản lý tài chính tại các BVCL và thí điểm quản lý tài chính bệnh viện theo mô hình doanh nghiệp ờ mội số bệnh viện. Theo tác giả Phạm Thu Trang [33], bên cạnh việc hệ thống hoá và làm sáng rõ cơ sở lý luận về quản trị tài chính các BVCL, tác giả đã đưa ra một số bài học có giá trị thực tiễn và các giải pháp nhằm xây dựng hoàn thiện cơ chế, chính sách quản trị tài chính có thể áp dụng cho các BVCL trực thuộc Bộ Y tế từ khâu lập kế hoạch tài chính, tổ chức thực hiện, kiểm soát và ra quyết định của các nội dung quản trị tài sản, nguồn vốn, quản trị doanh thu, chi phí và kết quả tài chính trong giai đoạn 2015- 2019. 1.1.2. Nghiên cứu về phân tích báo cáo tài chính phục vụ quản trị tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập Phân tích BCTC tại các đơn vị đã được các tác giả trong nước và ngoài nước đề cập đến dưới nhiều góc độ chuyên sâu nhất định trong các công trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phần lớn là các nghiên cứu về phân tích BCTC được thực hiện tại các doanh nghiệp, các công trình về phân tích BCTC tại ĐVSNCL còn tương đối ít. 10