Tài liệu Lịch sử văn hóa Việt nam truyền thống Nguyễn Thừa Hỷ

NGUYỄN THỪA HỶ LạC ÌTị s ử vi«É É M É ás G lXlNJ V É U Đ K Ị l-H»"«» n h à x u ấ t bản đai h o c q u ố c g ia hà nôi N G U Y Ễ N T H Ử A HỶ LỊCH Sư VĂN HÓA VIỆT NAM TRUYỀN THỐNG GIẢN YẾU ( I n lầ n t h ứ 2) N H À X U Ấ T B Ả N Đ Ạ I H Ọ C Q ư ố c G LA H À N Ộ I - 2 0 0 1 LỜI NÓI ĐẦU \ Tgay nay van hỏa đá trở nen ngày càng có y nghĩa trong dời sông là giữ vai trò quan trọng đổi với sự phát triển xả hội. cả ở qui mô toan cẩu rủng như trong từng quốc gia. Thập ky phát triển văn hóa thế giới (1988 - 1997) và Nghị quyết Hội nghi Trung ương V, Đáng Cộng sán Việt Nam bàn về vàn hóa (1998) đả chứng tò điểu dó. Trong các thư viện, trên các quắx sách, các cuốn sách phó cập, nghiên cửu, các giáo trình đại học viết về văn hóa và lịch sứ văn hóa Việt N a m củng xuất hiện ngày một nhiều, cùng với những cuộc hội thảo , tranh luận trên b á o chí... Cuốn giáo trinh L ịc h s ử v ă n h óa V iẻt N a m tru y ề n th ô n g g iả n yếu ra đời, chinh là một sự đóng góp nhò vào trào lưu chung dó. Như tên gọi của nó, dây là một cuốn giáo trinh đại học giản yếu dung cho sinh viên và sách tham khảo dùng cho cúc giảng viên. Theo phương hướng đó, tác giả đã chú ý, cố gắng trinh bày nội dung cuốn sách một cách có hệ thống, toàn diện, phân chia thành các bài, trong đó có cúc mục và tiểu mục, được coi như những đơn vị kiến thức cơ bán, với một cấu trúc hoàn chỉnh nhưng lại có liên quan với nhau. Kiến thức đưa vào những tiểu mục đó được xử lý theo phương c h à m b ả o đ ả m tính c h u ẩ n xác, c ụ th ể, có chọn lọc, m ặ t khác ngắn gọn và cô dọng. Người học và người dạy có thế dựa vào đó, tập trung vào một số trọng điểm, phát triển rộng ra qua những tài liệu tham khảo và bài giảng. Củng vậy, những luận điểm được, trinh bày trong tổng thể cuốn sách củng như trong từng bài,từng mục đều được cán nhắc kỹ, hoặc là những ý kiến cá nhàn tác giá hoặc dựa vào những kết quả nghiên cứu mới nhấtcíấ được gỉới khoa h(X' thừa nhận. Tuy nhiên, trong khuôn khổ một giáo trinh giản 3 yếu, tá c g iả k h ô n g có ý đ ịn h đ i sâu vào những cuộc tra n h lu ậ n h o ặ c n h ữ n g b iệ n g iả i, lậ p lu ậ n c ủ a g iớ i n g h iê n cử u . L à m ộ t g iá o t r ìn h cơ b ả n , n g ư ờ i v iế t cô g ắ n g c u n g c ấ p c h o đ ô n g đ ả o b ạ n đ ọ c n h ữ n g n ộ i d u n g c ầ n th iế t v ề lịc h s ử v ă n h ó a tru y ề n th ố n g . T u y đ ã r ú t k in h được các n h à k h o a h ọc th ấ m n g h iệ m qua n h iề u năm V iệ t N a m g iả n g d ạ y , đ ịn h v à g ó p ý , n h ư n g c h ắ c c h ắ n r ằ n g c u ố n s á c h s ẽ k h ô n g t r á n h k h ỏ i n h ữ n g t h iế u só t c ầ n đ ư ợ c s ử a c h ữ a v à b ổ s u n g . T á c g iả s ẽ r ấ t v u i lò n g c ả m ơ n n ế u n h ậ n đ ư ợ c n h ữ n g ý k iế n đ ó n g g ó p q u í b á u c ủ a b ạ n đ ọ c g ầ n x a . H à N ộ i, 4 - 1 9 9 9 T á c giả PGS.TS NGUYỄN THỪA HỶ Đ ại học Q uổc g ia H à N ội 4 ỉĩà i th ứ nhất DẪN LU Ậ N VĂN HO Ả ĐẠI CƯ Ơ N<; V ă n H ó a v iệ t n a m t r u y ể n th ố n g 1. DẪN L l ẬN VÃN HÓ A 1 . 1 . v ế kh ái n iệm v â n hóa Đ ã có r ấ t n h iề u c á c h h iể u k liác n h a u v ề v ă n n h ữ n g k h ô n g g ia n hóa, tù y thuộc k h á c n h a u , thòi g ia n k h á c n h a u , v à n h ữ n g tác g i ả k h á c n h a u . Đ i ề n cì ó c h ứ n g t ỏ t í n h đ a d ạ n g p h o n g p h ú v à tín h lu ô n lu ô n b iế n đổi c ủ a v à n h óa. ở c á c nước p h ư ơ n g Đ ô n g n ó i c h u n g v à V iệ t N a m nói riên g, ta th ư ờ n g g ặ p n h ữ n g t lu iặ t n g ữ có ý n g h ĩa g ầ n n h a u vối v ă n h ó a n h ư văn h iến , v ă n T iê n m in h , p h o n g h ó a . g iá o h ó a ... T h ế k ỷ X V . P h a n t r o n g V iệ t â m th i tậ p đ ã v ă n h iế n ” ...V ũ Q u ỳ n h v à n ó i: “ N ư ó c t a có t i ế u g là N gô đ ạ i cáo. m ộ t nước K iể u P h ú th ì ch o r ằ n g "N ư ớ c ta v ă n m in h b ắ t đ ầ u n ổ i l ê n t ừ đ ò i H ù n g V ư ơ n g ” (L ĩ n h B in h Phu N guyền T rãi trịn h nam trọng c h í c h q u á i ). T r o n g tuyên bố: “ N ư ố c Đ ạ i V i ệ t t a t ừ t r ư ớ c . V Ố 11 x ư n g n ề n v à n h i ế n đ ã l â u ” . T h ế k ỷ X V I I I . L ê Q u v Đ ô n n h ậ n đ ịn h là : “ N ư ớ c N a m ở h a i t r iề u L ý . T r ầ n n ổ i t iế n g là văn m in h ” . T h ê kỷ X IX . M in h M ạng đã tự hào là vua của m ột “ n ư ớ c n g h ì n n ă m v ă n h i ế n ” (. V ă n h i ế n t h i ê n n i ê n q u ố c ) . Qua m ột ý những cách tư ờng c h u n g d iễn đ ạ t k h á c n h a u , c á c tá c g iả k h i coi v ă n m ộ t sự cải b iến c h u y ể n hóa ( h a y v ă n hóa th àn h nhữ ng cái h iên , v ă n cỉó đ ể u c ó m i n h ) là tốt đ ẹp. n h ữ n g con õ n g ư ờ i h o à n t h i ệ n đ ồ n g t h ờ i n h ấ n m ạ n h đ ế n v a i t r ò c ủ a lễ g :á o p h é p t ắ c . c ư ơ n g t h ư ờ n g t r o n g s ự b iế n đổi đó. ờ phương T â y . từ “v ă n ngữ căn h ó a ” ( cu ltu re, k u ltu r ) b ắ t nguồn la t in h , c u l t u r a . c ó n g h ĩ a là VU11 trồng. T rong từ X8 hội, có lo ạ i v u n trồ n g v ậ t c h ấ t, đó là sự t r ồ n g trọ t, còn lo ại v u n trồ n g tin h t h ầ n , đó c h í n h là v ă n hóa. Như vậy, văn s ơ , t ự n h i ê n ( n a t u r e ) , đ ư ợ c C0 1 1 hóa c h ín h là cái n g u y ê n n gư ờ i cải b iến . Có t á c g iả cho văn h ó a là t ấ t c ả n h ữ n g c ả i t r o n g x ã h ộ i k h ô n g c ò n là ở d ạ n g tự n h iê n . 1.2. N h ữ n g đ ịn h n g h ĩa về v ă n h ó a T r o n g g ió i h ọc t h u ậ t n g à y n a y . đ ã có n h ữ n g đ ịn h n g h ĩa k h á c nhau - đúng Theo K roeber hơn là từ n h ữ n g k h ía c ạ n h và K lu ch k o h n . d u y ệ t c á c k h á i n iệ m co n c ep ts a n d và d e fin it io n s . đ ịn h khác nhau trong cuốn n g h ĩa ( C u lt u r e : H arvard V ăn U n iv e rsity . đ ã có tói 1 6 4 đ ịn h n g h ĩa k h á i n iệ m v ă n hóa, a - về văn hóa. m ộ t t ự đ iể m rwiew o f c r it ic a l C a m b rid g e . 19Õ 2 ). hóa. T h ự c ra , n h ũ n g đ ịn h n g h ĩa đó k h ô n g m â u th u ẫ n , bài trừ n h a u , mà là n h ấ n m in h vào n h ữ n g m ặt, k h ía cạn h , đ ặc trư ng k h á c n h a n củ a v ă n hóa. C á c n h à k h o a học th ư ờ n g ch ọ n lấ y đ ịn h n g h ĩa c ủ a E .3. T v lo r n h ư m ộ t đ ịn h n g h ĩa đ ầ u t iê n , cổ đ iể n , tiê u b iể u v ề v ă n h ó a d ù ch o chưa phải là hay n hất, hoặc đầy đủ nhất. n g u y ê n th ủ y ( P r im it iv e C u lt u r e , L o n d o n n iệ m văn hóa hay văn m in h đạo đức, lu ậ t pháp, d ù n g đ ể c h ỉ đ ịn h phong tục Văn hóa 1 8 8 7 ) , T y l o r đ ã viêt: “ K h á i h ợ p b a o g ồ m đ ồ n g thời n h ữ n g tri th ứ c k h o a th u ật, T ron g cuốn cùng m ột toàn taể ph ứ c h ọ c. tín n gư ỡ i.g. n g h ệ những khả năng và n h ữ n g t ậ p q u á n k h á c m à c o n n g ư ờ i đ ã t h ự c h i ệ n (ỉư ợc v ó i t ư c á c h là m ộ t t h à n h v iê n x ã h ộ i” . Q u a đ ịn h n g h ĩa trê n , tá c g iả m ạ n h đ ế n 3 ý: v ă n h ó a là m ộ t p h ứ c h ợ p n h iề u c o n n g ư ờ i t ạ o n ê n v à v ã n h ó a m a n g t í n h x ã hội. 6 m ặt. v ă n £ã n h ấ n h áa là do N gàv nay. văn hóa hẹp. v ă n hóa nói c h u n g th ư ờ n g được h iể u th e o (d a n h từ 2 n g h ĩa rộng và sô ít ) v à c á c n ề n v à n h ó a c ụ th ể (d a n h từ sô n h iễu ). V ă n h ó a h i ể u t h e o n g h ĩ a c h u n g , c ó t h ể (tược c o i n h ư m ộ t t o à n bộ p h ứ c hợp n h ữ n g ứ n g xử . đ ịn h giá v à t h à n h xã tự u c ủ a con người - h ội, t r o n g c á c m ối q u a n h ệ v ố i m ô i trư ờ n g tự c ộ n g đ ồ n g v à t h ê giớ i t â m Còn văn hỏa h iể u n h iên , q u ầ n thể lin h . theo n g h ĩa riên g , ch ín h là những đặc t r ư n g đời s ố n g m a n g t ín h c h u n g c h o m ộ t c ộ n g đ ố n g n g ư ờ i, đ ồ n g thờ i là bản sắc riên g khi đối sá n h phân b iệ t vói những cộng đồng người khác. T rư ố c đ â y . tin h t h ầ n tự tôn v ă n d ẫ u đ ế n c h ủ n g h ĩ a “ l ấ y tộc ngư ờ i l à m ở các nước phư ơ ng Đông, n ó là hóa của các d âu tru n g t â m ” (etlm o cen trism ). quan đ iể m “Hoa N g à y n a y , k h o a học c h ủ trư ơ ng m ộ t ch ủ n g h ĩa (cu ltu ral re la tiv ism tộc th ư ờ n g ). c h o r ằ n g m ọ i n ề n v ă n Hạ - M an D i” . tư ơ ng đối v ă n h ó a ” h óa trên t h ế gió i đ ề u b ìn h đ ẳ n g , k h ô n g th ể p h â n lo ại th à n h ư u v iệ t v à th ấ p k ém . 1.3. V ă n h ó a và V ă n m in h T h eo n g h ĩa gần đồng n g h ĩa rộng, k h á i n iệ m “v ă n vối “c iv it a s ” . có n g h ĩa người đ ã là hóa. Nó “ đô th ị", h à m th o á t khôi tìn h tìn h t r ạ n g cư trú xuất ý phát ngữ m ột g ia i đ o ạn trạ n g cư trú tự n h iê n g ia m uốn h iể u khái v ậ t ch ất, k ỷ th u ật, trong khi v ă n n iệ m căn trong chuyển la tin h đó con sang m ột h ó a v ậ t ch ất, v ậ t thể. lẫ n hóa văn h óa tin h - tư tư ờ ng” , “ v ă n “v ă n m in h ” ờ k h ía hóa c h ỉ n h ữ n g g iá trị tin h th ầ n , t â m lin h . T h ự c ra . th e o n g h ĩa rộn g, v ă n nói: “ đời s ố n g v ă n từ có b ố t r í q u y h o ạ c h , m a n g n h iề u y ế u tô n h â n tạo . M ộ t s ố ít tá c cạnh văn m in h ” (civilisatio n ) th ư ờ n g thần , hóa bao gồm cả văn ph i v ậ t th ể . K lii ta h ó a là n ề n t ả n g v ă n tin h t h ầ n c ủ a m ộ t x ã h ộ i” là h iể u th e o n g h ĩa h ẹ p c ủ a từ n à y . hoá Đa sô các những thành nhà tự u v ă n n gh iên cứu ngày nay hóa đã đạt đến h iển “v ă n m in h ” m ộ t trìn h độ n h ấ t đ ịn h như của m ộ t k h ô n g g ia n x ã hội n h ấ t đ ịn h , tro n g m ộ t thời đ o ạ n lịch sứ n h ấ t đ ịn h . T h í d ụ : V ă n m in h c ổ A i C ộ p . v ă n m in h Đ ịa T r u n g H ả i, v ã n m in h A ll Đ ộ. v ă n m in h p h ư ơ n g Đ ô n g và đ ó . t r ư ớ c k h i v ă n m i n h , đ ã C.Ó v ă n hóa. 0 ph ư ơ ng T à y . T h e o n gh ìn V i ệ t N a m . trước n ề n v ă n m in h V ă n L a n g - A u L ạ c (v à n m in h S ô n g H ồ n g ) đ à có m ột c h u ỗ i các nền vă n h ó a t iê n s ử đ á m ớ i (c h ứ c h ư a p h ả i là v à n m in h ) n h ư v à n hóa H ò a B ìn h , v ă n hóa B ắ c Sơn. T h e o M o r g a n v à E n g e ls , th ò i n g u y ê n t h ủ y cô đ ạ i coil n g ư ờ i đ à trải qua 3 g iai (b arb a rie ) v à đoạn văn nấc thang văn tiến hóa: m óng m in h (civilisatio n ). hoá của loài m uội (sau vagerie) Như vậy. văn người trong m ột xã dã Ilian là m ột m in h hội đ ã có tổ chứ c. C á c tiê u c h í c ủ a m ộ t x ã bội v ă n m in h th ư ờ n g được c á c n h à n g h iê n cứu n êu lê n là s ự x u ấ t h iệ n c h ữ v iế t, đô th ị. n h à nước, h o ặ c là 1 h a y c ả 3 y ê u tô đó. 1.4. N h ữ n g đ ặ c t r ư n g c ủ a v ă n h ó a -T ín h n h â n v ă n - x ã h ộ i: những ứng xử và m ột th à n h v iê n triể n lịch s ử c ù a V ă n h ó a g ắ n l i ề n v ớ i COI1 n g ư ờ i , v ớ i hoạt động sá n g x ã h ội. m ộ t t h à n h t ạ o c ù a C011 n g ư ờ i v ớ i t ư c á c h là viên cộng đồng, tron g sự p h á t nó. N h ữ n g c ái gì p h ả n nhân vàn ch ín h v ă n h ó a , n gư ợ c lạ i, n h ữ n g c á i gì th u ộ c tín h ngư ờ i đ ề n p h ả i là phản được coi là v ă n h óa. -T ín h sán g tạ o h ư ớ n g th iệ n : C o n ngưỜ! lu ôn lu ôn tự không b ằ n g lò n g v ề m ìn h , m u ố n dổi m ớ i v ư ơ n lê n . t iế p c ậ n với c á i c h â n , th iện , m ỹ th ể h iệ n q u a n h ữ n g h o ạ t đ ộ n g s á n g tạo v ă n h óa. T r o n g q u á t r ìn h lịch sử . n h ìn c h u n g , đ ã có s ự tiế n h ó a v ă n h ó a. n h ư n g là m ộ t sự tiên h ó a phứ c hợp. đ a tu y ế n , k h ô n g đ ổ n g đ ền . b ằ n g n h ữ n g con đường k h á c n h au . M ặ t k h á c, n h ữ n g th à n h 8 tựu v ã n h ó a v ẫ n có t h ể b ị h ủ y d i ệ t b ờ i t h ờ i g i a n , t h i ê n n h i ê n . C0 1 1 n g ư ờ i , l i ê u k h ô n g c ó m ộ t sự b ảo vệ. b ảo tổn đ ú n g m ức. ■ T ín h truyền, la n lư u tru y ền : V ã n hóa th ư ờ n g lan t r u y ề n q u a c á c k h ô n g g ia n x ã h a y lâ y . T r o n g lịch sử . n gư ờ i ta n ói v ă n b ìn h thông n h au . phương T ây đã C ác trun g tám lan tỏa ảnh T u y n h iê n , s ự g ia o lư u v ă n hường vàn hóa Văn hóa h ó a ch ín h lớn tói c á c khu h ó a th ư ờ n g là là lập . 11 Ó là n h ữ n g c h iế c ở phương Đ ông và vực chung quanh. h a i ch iểu . T iế p th u ả n h n g o ại sin h v à b iến h óa th à n h riê n g củ a cộ n g đ ồ n g được gọi tự cô h ội. b à n c h ấ t v ă n h ó a là hóa văn hưởng không những nét v â n hóa t i ê p b i ê n v à n h ó a ( a c c u l t u r a t í o n ). lư u t r u y ề n , tích lũ y k ê thừ a qua thời g ia n , q u a c á c t h ê h ệ lịch sử . t ạ o n ê n di s ả n v à t r u y ề n t h ố n g v ă n h ó a . Dời s ố n g v à v à n m in h n g à y n a y . sỏ d ĩ c a o h ơ n n g à y x it a . c h ín h là v ì c h ú n g ta đ ã đ ư ợ c b ê ẵ m t r ê u đ ô i v a i c ù a tô’ t i ê n . Văn h ó a c ũ n g có n h ữ n g g ie n m ột cộng đồng. T u y sin h n h iên , đây di tru y ề n . tạo nên b ản sắc củ a không phải là m ột mã di tru y ề n h ọc. C o n n g ư ờ i t a c ó k h ả n ă n g c h ọ n lọc k h i t iế p t h u . đ ổi m ối t r o n g k ê t h ừ a , v ă n h ó a v ừ a là m ộ t h ằ n g s ố v ừ a là m ột b iế n số. hóa là ■ T ín h p h ô q u á t , đ ặ c t h ù : V ă n của COÍ1 n gư ờ i. M à bản c h ấ t c o n n g ư ờ i ờ t ầ n g sơ k h a i là p h ô q u á t c h u n g c h o m ọ i d à n tộc, t h ò i đ ạ i t ạ o n ê n t í n h n h â n lo ạ i. T r o n g t h ế giớ i đ ư ơ n g đ ạ i . v ă n hóa là c â y c ầ u n g ắ n n h ấ t nối liề n n h ữ n g m iề n đ ấ t x a xôi n h ấ t. Ớ m ột m ặt. k h á c , c á c n ề n đ ặ c t h ù c h o t ừ n g c h â u lụ c. d â n văn hóa lại m a n g tín h riê n g b iệt, tộc, tộ c n g ư ờ i, g i a i c ấ p x ã h ội. C á c đ ặ c trư n g đó c ầ n được tô n trọ n g, b ả o tồn. v à tro n g thự c tế. v ẫ n sẽ m ải m ã i tồn tại. v ề m ọi m ặt. th ê g iớ i c ủ a c h ú n g t a vốn là t h ố n g n h ấ t tron g đ a dạn g. 1.5. V ă n h ó a p h ư ơ n g Đ ô n g v à p h ư ơ n g T â y vể n iệ m m ặt vản hóa. phương Đ ông và p h ư ơ n g T à y là n h ữ n g k h á i tư ơ n g đ ó i. m a n g t ín h c h ấ t q u i ưỏc. N g ư ờ i t a th ư ờ n g h iể u v ă n 9 h ó a p h ư ơ n g D ô n g là n h ữ n g n ề n v à n h ó a t r u y ề n t h ố n g c ủ a c á c nư ớ c thuộc ch âu Á, ch âu Phi và M ỹ L a T in h , tron g khi v à n h óa phương T â y là n h ữ n g n ề n v ã n h ó a th u ộ c c h â u A u v à B ắ c M ỹ . P h ư ơ n g D ô n g và p h ư ơ n g T à y thòi n g u y ê n th ủ y, có c ù n g m ột đ iể m suất ph át, dó là c o n n gư ờ i. T u y n h i ê n , d o n h ữ n g đ i ề u k i ệ n k lỉ ã c n h a u lú c đ a n c h ù y ế u v ề t ự n h i ê n - k i n h t ê ( n ô n g n g h i ệ p lư u v ự c c á c c o n s ô n g lớ n v à t h ư ơ n g n g h i ệ p đ ư ờ n g b iể n ) v à s a u đ ó là x ã h ộ i - c h ín h t r ị . v à n phương Đông và phương Tây đã phát triể n theo những hóa đường hướng khác nhan. Vân hóa phương Đông thư ờ ng hàm chứa m ột tư hợp. c ầ u tín h , d u y lin h ; m ộ t h ệ g ia trị th iê n v ề tin h t h ầ n tìn h n g h ĩa , m a n g tín h tr u y ề n h ò a đ ồ n g với tự n h iên , x ã phương T ây thốn g; hội và tâ m t ồ n t ạ i m ộ t lối t ư d u y m ột con tổng . đạo đức người cộng đồng và lin h . T r o n g phân duy khi đó. v à n tích , t u y ế n hóa tín h , d u y lý, m ộ t h ệ g ia t r ị t h iê n v ề v ậ t c h ấ t , k i n h tê m a n g t ín h p h á t t r iể n , m ộ t con người cá n h â n v à có ý th ứ c đ ấ u t r a n h c h in h phục. T r o n g l ị c h s ử , s ự k h á c b i ệ t g i ữ a v ă n h ó a D ô n g - T â y lớ n n h ấ t ở th ò i k ỳ trước c ậ n đ ạ i. T r o n g n h ữ n g th ò i k ỳ s a u đó. d ã có n h iề u sự g ia o lư u . t á c đ ộ n g g iữ a h a i n ề n v ã n h ó a đó. N g ư ờ i t a h y v ọ n g r à n g nền văn hóa tư ơ ng lai c ủ a nhân lo ại sè là m ột sự tông hợp. hỗn d u n g c á c tin h h oa c ủ a cà p h ư ơ n g D ô n g v à p h ư ơ n g T â y . trỏ về m ột s ự h ộ i n h ậ p m ớ i. 2. Đ Ạ I CƯƠNG VAN H Ó A V IỆ T NAM TR U Y Ể N 2.1. thống V ă n h ó a V iệ t N a m t r o n g b ô i c ả n h lịc h s ử k h u v ự c v ă n h ó a N a m Á và Đ ô n g Á C á c n h à k h o a học thư ờ n g d ù n g th u ậ t n g ữ “ n ền v ă n hóa N a m Á ” dể chỉ m ột khu Dông N am Á và vực văn m iề n N am hóa truyền T rung thông bao Q uốc p h ía nam gồm các nước sô n g T rư ờ ng G ia n g (A n stro - A s ia tic cu ltu re). N h ữ n g đ ặ c trư n g c h u n g cho n ền văn 10 hóa này được k ể là: n ề n văn m in h lú a nước do trâ u cày. hệ th ô n g là n g x ã cô k ế t c h ặ t, đ ậ m tín h cộ n g đ ồug, tín n g ư ỡ n g v ậ t lin h v à t h ầ n lin h , tụ c th ò m ẫ u . c á c lề h ội n ô n g 11 ư ớ c phong tục ỏ các m ìn h , đánh thư ờ ng đu, chọi Đông N am Á gà. Tư duy đ ư ợ c coi là m a n g t í n h n gh iệp theo m ù a . m ột số như ă n trần, n h u ộ m ràn g, x ă m tìn h c ả m nhu, m ềm trong v ă n hoá N am Á dẻo, u y ể n c h u y ể n , n h iề u tín h nữ. N ền văn hóa D ông Á ( E a s t A s ia n cu ltu re) b a ồ g ồ m m iền T r u n g Q u ố c ( l ư u v ự c s ô n g H o à n g H à đ ư ợ c COI l à L i ê u đ i ể m ) v à sô các nước ch u n g quanh p h ía Đông như N hật bắc m ột B ản , T riều T iê n ... N h ữ n g n ét ch u n g n h ấ t trong v ă n hóa tru yền thống Đ ô n g Á là: sử d ụ n g c h ữ H á n . K h ổ n g g i á o , c h ê đ ộ đ ẳ n g c ấ p t ô n ti. v ề tìn h c ả m văn hóa D ông Á m a n g tín h cường, -m ạn h m ặ t tư d u y m ẽ , c ứ n g cỏi, n h iể u tín h n a m . N ế u v ă n h ó a p h rtơ n g Đ ô n g được coi là m a n g t ín h â m , t r o n g k h i v ă n h ó a p h ư ơ n g T â y m a n g tín h dư ơ ng, th ì có t h ể coi v ă n h ó a N a m là t h á i â m (n h iề u â m ) v à v ă n h ó a Đ ô n g Á l à t h i ế u â m (ít â m ) . T r o n g lịch sử , ô n g c h a ta th ư ờ n g p h â n b i ệ t g iữ a v ă n N am cơ b ả n Đông Á m a n g tín h N a m Á Á h óa V iệ t v à v ă n h óa T r u n g H o a m a n g tín h b ằn g các th u ậ t ngữ “phương N am ” và “phương B ắ c ” . T r ê u th ự c tế. v ă n h ó a V iệ t N a m t r u y ề n th ố n g là m ộ t sự d u n g h ợ p l a i g h é p g iữ a cơ t ầ n g v ã n h ó a N a m A b ả n đ ị a (có n g u ồ n g ố c là v ă n m in h V ă n L a n g - A n L ạ c) v à tầ n g bồi đ ắp v ă n h óa Đ ô n g Á nhập từ p h ư ơ n g B ắ c , đó là m ộ t n ề n v ă n h ó a b ả n lề. V ă n N am t r u y ề n t h ô n g v ừ a g ầ n g ũ i vớ i t h ế g iố i D ô n g N a m Á du h ó a V iệ t . vừa gần g ũ i v ờ i t h ê g iỏ i T r u n g H o a . 2.2. N h ữ n g n ề n t ả n g t ự n h iê n - k in h tê c ủ a p h ứ c h ự p v ă n h ó a V iệ t tru y ề n th ô n g V iệt N am ở góc b ăn đảo Đ ôn g N a m Á . trông ra B iển Đông v à T h á i B ì n h D ư ơ n g , v ỏ i t r ê n 3 2 0 0 k m bờ b iể n , n ằ m t r ê n c á c t u y ế n g ia o th ư ơ n g đ ư ờ n g b iể n tr o n g s u ố t c á c thòi k ỳ lịch s ử từ cổ đ ạ i đ ến 11 h iệ n đ ại. Tuy n h iên , nó lại là m ột đẩu m út te rm in u s - c ủ a c á c t u y ể n giao thư ơ ng quốc t ế xuống cũng như từ p h ía Tây qua. tận cùng - m ột đường bộ từ p h ía B ắ c thư ờ ng là bị rào chắn bỏi các b i ê n giớ i t h i ê n n h i ê n . D ặ c đ i ể m đ ó đ ã t ạ o n ê n c h o V i ệ t N a m trong lịc h s ử m ộ t k h ả n ă n g k é p v ề v ị t h ế v ă n h ó a - x ã hội. K h ả n à n g m ỏ nếu như tận dụng được y ế u tố b iển , nhưng ngược k h ô n g sứ d ụ n g được y ế u tố đó m à chỉ xét v ề th ì lại N am là m ột khả n ăn g đóng. T rên lại. nếu như m ặ t g ia o lư u lụ c đ ịa , thự c tế, x ã hội v ă n hóa V iệ t đ ã d a o đ ộ n g trê n m ột b iê n độ đ ó n g - m ở. T r o n g thờ i cổ t r u n g đ ại. n h ìn c h u n g , đó là m ột xã hội n ặ n g v ề m ặ t ph on g bê. y ế u tố k h a i p h ó n g tiế p x ú c với k h u v ự c lâ n c ậ n q u a đ ư ờ n g b iể n b ị h ạ n c h ế n h iề u . C ó n gư ờ i ch o là x ã hội V iệ t N a m t r u y ề n t h ố n g c h ư a có được n h ữ n g y ế u t ố c ủ a m ộ t n ề n v ă n h ó a b iể n , m à c h ỉ đ ừ n g lại ỏ m ộ t n ề n văn hóa cận duyên. Đ ịa t h ế V iệ t N a m b iển theo các triề n tiế p n ố i g iữ a 3 v ù n g n ú i - đ ồ n g b ằ n g - bờ sông ch ảy theo hư ớ n g T â y Bắc - Đông N am . đ ồ n g thờ i ỏ t h ế “ d iệ n h ả i bối sơn” (m ặ t trô n g ra b iể n , lư n g d ự a v à o n ú i (T rư ờ ng Sơn) tạo n ên m ộ t h à n h la n g B ắ c - N a m Các véc tơ v à n hóa V iệ t tro n g lịch p h ư ơ n g đó. tạ o nên những xu sử c ũ n g th ế tự n h iê n đà tư ơng đôi hẹp. p h á t triể n vươn ra theo b iển v à 2 tiến x u ố n g p h ía N a m . V iệt N a m nằm t r o n g v ù n g n h iệ t đối g ió m ù a nóng ẩm mưa n h iề u , đ ã từ n g tồ n t ạ i m ộ t t h ả m th ự c v ậ t tiề n sử lố n D ô n g N a m tạo đ iề u k iệ n ch o m ộ t n ề n nôn g n g h iệp n g u y ê n thủy Á, từ rấ t sớm . d ẫ n đ ế n u ể n n ô n g n g h i ệ p lú a n ư ố c . D ó là s ự h ộ i tụ c ủ a h a i n ề n v ă n m in h m a n g tín h c h ấ t n h ư n h ữ n g h ằ n g số v ă n m ộc v à v ă n m in h th ả o m in h sô n g nưỏc. N h ữ n g d ấ u ấ n c ủ a 2 y ê u tố v ă n n à y đ ã in r ấ t đ ậ m m in h t r ê n c á c m ặ t c ủ a đòi s ô n g v ậ t c h ấ t . x ã hội c ũ n g n h ư t i n h t h ầ n c ủ a C0 1 1 n g ư ờ i V iệt, tạ o n ê n m ột đ ặc trư ng tâ m m a n g t ín h d ịu . m ề m v à lin h h o ạ t tr o n g ứ n g x ử 12 hóa: v ă n lý v ề sản t h ủ y lợ i. d ự a x u á t k in h tế. V iệ t N am trên cô n g hữ u ru ộ n g đ ất. T ro n g tạ o đ iề u k iệ n c h o sự p h á t triển c ủ a vừa tư ơ ng truyền phản nhau: tỉn h tập 2 yếu quyển thông là m ột xã hội n h iều th ê k ỷ . nó đã tó v ữ a chuyên nương tự a n h au chế vả tin h cộng đ ồ n g t ự trị. T r o n g x ã hội dó, ý th ứ c q u ố c g ia . d â n tộc sớ m h ìn h t h à n h v à c â n g cô. q u y ể n lợ i c ủ a c ộ n g d ồ n g đ ư ợ c đ ề c a o . t r o n g k h i ý t h ứ c c á n h â n p h á t triể n m u ộ n m à n g v à có p h a n m ò n h ạ t . N h ữ n g n ề n l ả n g tự n h iên chuyển rất chậm k in h tê n à y . thư ờ ng h ă n g v à b iế u - đ ã có tá c đ ộ n g n h ư n h ữ n g c ấ u trú c hội V iệ t N a in n g a y từ m ã hóa xã n h ữ n g thời k ỳ đ ẩ u t iê n v à tiế p tụ c có n h ữ n g tá c đ ộ n g lâ u d à i tr o n g q u á trìn h lịc h sử. 2 .3 . N h ữ n g d iề u k iệ n x ã h ộ i lịc h sử tro n g phử c hợp văn h óa V iệ t X ã h ộ i V iệ t N a m . x é t v ê m ặ t n g u ồ n gốc, c h ủ n g tộc c ũ n g n h ư v ề m ặ t t h iế t c h ế x ã h ội. v ố n k h ô n g p h ả i là m ộ t x ã h ội t h u ầ n n h ấ t , đơn n g u y ê n . N h ìn m ộ t cách đ ạ i thể, cư dân V iệ t được cấu tạo bđi h a i th à n h p h ần ch ù n g tộc thuộc h a i đại ch ủ n g A u s tra lo iđ da sẫm m àu (phía N a in ) và M ongoloid da vàn g (phía Bắc) được hỗn chùng qua n h iê u th iê n n iê n kỳ. T ro n g quá trìn h lịc h sử. yếu tố bản dịa V iệ t tiế p tục được bổ sun g bằng n h ữ n g yếu tô giao lư u N a m và Bắc. T ín h lưỡng n g uyên vể m ặ t ch ù n g tộc cư dân đã là nền tả n g cho tín h lưỡng n g uyên v ă n hóa N am Ả và Đông Á . vể m ặ t xã hội. cấu trú c lư ông n g u yê n thể hiện rõ rệ t cùng tồ n tạ i và bổ sung cho ỏ sự n h a u của 2 th ể chê : m ột nhà mtốc q u â n ch ủ tậ p quyển có xu hưởng chu yên chế toàn trị. đứng ỏ tru n g tâ m v à bên trê n m ộ t cộng đồng các là n g xã có xu hướng tự trí, tự quản. T h ò i L ý , T rầ n , yếu tố trộ i thuộc về cộng đồng các là ng xẩ. và 13 đến thờ i quyền. Lê, Tuy N guyễn n h iên , chuyển trong sang thự c tế p h ía xã nhà hội nưóc V iệt N am n g h iê n g lệch h ẳ n v ể m ộ t b ên n à o , N h à nước v à th o ả h iệp n h ẫ n n h ư ợ n g lẫ n n h a u . Đ iền đó đ ã d iện v ă n h ó a b à n g sự cộn g tồ n v à c â n b a n g qu-AỈỊì quân chưa là n g x ã phản chủ tập bao giờ t h ư ớ n g là ảnh trê n b ìn h g iữ a 2 d ò n g v ă n hóa liêu c h ín h th ố n g v à v ă n h ó a d â n g ia n ph i c h ín h th ô n g . V ề m ặ t lịch sử , V iệ t N á m l ấ một. n ư ớ c n h ỏ . l u ô n lu ô n ỏ t h ể đ ư ơ n g d i ệ n b ê n c ạ n h m ộ t nư ớ c lớ n là T r u n g H o a v ố i m ộ t s ứ c é p v à những m ố i giao lư u th ư ờ n g trự c. Đ iền đó đ ã dẫn đêu m ộ t vị thê lư ỡ n g n g u y ê n tro n g ứ n g xử v ă n h óa. M ộ t m ặ t, người V iệ t lu ô n lu ô n p h ả i sử d ụ n g đ ến sức đ ể k h á n g v ă n h ó a đ ể tồn tại v à chống dồng h ó a . b ả o v ệ b ả n s ắ c d â n tộc. M ặ t k h á c , dưới t á c đ ộ n g c ủ a g i a o lư u v à q u a n đ iể m tự h à o “ vô tốn H o a H ạ ” “s á n h n g a n g N a m - B ắ c ” , các v ư ơ n g triề u p h o n g k iế n c ũ n g đ ã lu ô n lu ô n tiếp th u m ô p h ỏ n g m ộ t nguyên cũng m ẫu T rung H o a , đ ô i k h i có p h ầ n dưới tác động c ủ a sức é p lịch s ử còn cực đ o a n hơn. Và đó, ngư ờ i V iệ t th ư ờ n g tìm c á c h h ò a đ ồ n g với b ê n tr o n g đ ể t ậ p t r u n g đ ấ u t r a n h với b ê n n go ài. 2.4. M ô i t r ư ờ n g ý t h ứ c tâ m li n h t r o n g p h ứ c h ự p v ă n h ó a V iê t Sự đa dạng phức hợp củ a các đ iền k iện tự n h iê n - k in h tế c ũ n g n h ư x ã h ộ i lịch sử đ ã gó p p h ầ n tạ o n ê n sự đ a n g u y ê n c ộ n g tồn c ủ a m ô i t r ư ờ n g ý th ứ c t â m l in h V iệ t . Đ ế n lư ợ t n ó , n h ữ n g y ế u t ố c ủ a ý thứ c, t â m lin h được lu y ệ n hợp hỗn d u n g k ỷ , l ạ i đ ã c ó n h ữ n g t á c đ ộ n g h ế t sứ c to 1 Ớ1 1 . tro n g h à n g th iê n n iê n đôi kh i là q u y ế t đ ịn h đ ế n t iế n t r ì n h p h á t tr iể n k in h tế , x ã hội. c ũ n g n h ư n h ữ n g d iễ n b iế n lịc h sử. V iệ t N a m là m ộ t nước n h ỏ , b ả n th â n n ó k h ô n g tạ o n ê n n h ữ n g h ệ th ố n g lý t h u y ế t h o ặ c g iá o đ iề u riê n g c ủ a m ìn h n h ư n h ữ n g t r u n g t à m v ă n h ó a lớ n t r ê n t h ê giới. T u y n h i ê n , k h ả n à n g s á n g t ạ o ở đ â y lại c h ín h là sự h ỗ n d u n g lu y ệ n hợ p các 14 n g u ồ n tôn g iáo v à ý thứ c h ệ khac nhau, bén trong và bên n g o à i, c ủ a c á c g iai t ẩ n g xã hội bên t r ê n v à b ê n dư ớ i, t r o n g m ộ t t h ế c ộ n g t ồ n h ò a b ì n h v à k h o a n d u n g . N g ư ò i V iệt thậm chỉ ch ất, đã N am mê tron g không V iệt có c h ồ truyền lại d ầ n cô đ ọn g là lối s ô n g v à N am hội tru yền t h ố n g th ư ờ n g đ a tín . d ị tín . sử. tín n h ư n g k h ô n g h ê c u ồ n g tín . T r o n g lịc h dử ng cho q u y ế n vế v à n hóa tâ m lin h xã m ột thứ chù n g h ĩa độc v ê thự c tôn. độc lin h .S ự đ a d ạ n g c ủ a m ôi trư ờ n g ý thứ c t â m thôn g th àn h đã trải ra trên m ộ t b iên cỉộ r ấ t . r ộ n g , dần m ộ t t h ê lư ỡ n g n g u y ê n lư ỡ n g hợp. Ở m ộ t b ê n . n h ữ n g tín ngưỡng tôn g ia o m a n g tín h c h ấ t b ả n đ ịa A . d á n g ia n là n g x ã p h i c h ín h th ố n g n h ư c á c tín n g ư ỡ n g d â n g ia n . P h ậ t g ia o v à Đ ạ o g iao . B é n k ia là h ệ tư tư ờ ng v à c á c đ ạ o đức lu â n lý N h o g iá o , m a n g t ín h n h à n ư ớ c q u a n liê u c h ín h th ố n g , được v a y m ượn từ nền v à n h óa M ột số nhà xứng âm th uật thốn g Đông Á n g h iên cứu ph ư ơ n g Bắc. m uốn đ ịiih tín h dư ơ ng (K im Đ ịn h . J a m ie s o n . T r ầ n ngữ của nhỏ” trad itio n ). R .R e d ĩie lc ỉ, (L ittle G am trad itio n m àu đậm n à y th ư ờ n g là c h u y ể n h ội. T r u y ề n V V o o d sid e ) nhạt và rồi Y s u n 2 Yu. m ột cặp đó thống loại h ìn h ý đổi th eo thòi g ia n thốn g n h ỏ thư ờ ng đ ậ m là Ngọc T hêm ). “truyền g iữ a đó lịch sử v à đối N ói theo là “tru yền lỏ n ” (G reat thứ c tâ m lin h k h ô n g g ia n xả n é t ỏ thòi L ý . T r ầ n v à b ả o tồn tư ơ n g đ ôi b ể n v ữ n g ỏ v ù n g đ ấ t m ó i p h ía N a m , tro n g k h i đ ế n thòi Lê, N guyễn và ỏ m iế n đ ất cũ p h ía Bắc. đả chung. 2 yếu sớm ngả hóa tâm theo T ru y ề n t h ố n g lớ n. Tuy đan n h iên , cài vào nhau, n h ìn không bên nào tô' v ă n lấ n lo át được bên lin h thư ờ ng nào, tạo n ên m ộ t t h ế c â n b ằ n g đôi trọ n g , là m n ề n t ả n g tin h th ầ n cho sự ổ n đ ịn h x ã h ội. T r o n g n h ữ n g thờ i đ o ạ n lịc h s ử m à t h ế c à n b ă n g đối t r ọ n g đó yếu đ i, t h ư ờ n g là d ẫ n lại. p h ứ c hợ p v ă n đến n h ữ ng chao h óa V iệt tru y ề n đ ảo. h ỗ n lo ạn xã hội. T ó m t h ố n g là m ộ t p h ứ c hợp v ă n hóa đ a c ấ u trú c , có h ệ s ố ổ n đ ịn h cao . b iê n độ d a o đ ộ n g tư ơ n g đôi h ẹp . lõ Một thê lưỡng nguyên cân bằng đỗi trọng thường được duy tri củng cố sự 011 định ấy. 0 đây. các truyền thông vàn hóa thường bển vững, sự chuyển biến mang tính chất tiệm tiến, th ay thê t-íĩug phần, không đứt gãy. nhưng trong lịch sử, có khi cũng đã dãn đến một tình trạn g ugưug đọng trì trệ xà hội - văn hóa. 16 l ỉ a i th ứ l i a i L Ư Ợ C T R ÌN H V à N H Ó A V IỆ T T R U Y Ề N T H Ố N C Ỉ N h ìn m ột cảch k h á i q u á t n h ấ t, tiế n trìn h văn hóa V iệ t tru y ề n th ố n g có th ể tạ m chia th à n h nh ữ n g th ò i đoạn lớn n h ư sau; (sự phân kỳ gần trù n g hợp VỐI sự phàn k ỳ lịc h sử). -T ừ n g u y ê n th ủ y ch o đến dầu công n gu yên : Hình thàn h các không gian văn hóa, xã hội Việt cổ mang tính ch ấ t Nam Á trên lãnh thổ Việt N am . tạo nên một cơ tầng vàn hóa bản địa. -T h iê n Tiếp biến văn hóa Hán Việt, n iê n k ỷ t h ứ 1 (sa u C N ) : vàn hóa Đông Á bước đầu du nhập vào cơ tầng Nam Á . P hản ứng kép: Dể kháng và tiếp nhận. -T ừ th ê k ỷ X đ ế n c u ố i th ê k ỷ X I X : T íc h hợp n ề n v ă n h ó a d â n tộc t r u y ề n t h ố n g : v ă n h ó a D ạ i V iệ t - Đ ạ i N a m . T h ò i đoạn 1 có th ể được coi là m ột chính để, th ờ i đoạn 2 là m ột phản đề và th ờ i đoạn 3 là m ột hợp để. IX Á C K H Ô N G G IA N VÃN HÓ A - XẢ HỘI V IỆ T c ổ 1.1. N h ử n g n ề n v ă n h ó a t h ờ i t iề n sử Do n h ữ n g đ iể u k iệ n th u ậ n lợ i về k h í hậu và s in h th á i (khu vực n h iệ t đối gió m ùa. th ẳ m thực v ậ t lớn th ờ i tiề n sử), nhữ ng dấu tích v ă n h ó a c ù a n g ư ờ i n g u y ê n t h ủ y đ ã sớ m có ỏ V iệ t N a m . N g ư d i • 2 LSVHVN ị l i I c t- : v;; : Ị i ' ỉ i D ♦: í • I ĩ ĩ >í- V. l ■ * 17 5 ta đ à tìm t h ấ y m ộ t số ră n g h óa th ạch c ủ a người vượn đ ứ n g th ă n g (hom o erectu s) Khuyên. T hẩm lẫn t.ro n g các xương răn g H ai thuộc di chỉ B ìn h G ia thú ỏ cãc (Lạn g hang Thẩm Sd n ) có n iê n đại k h o ả n g c h ừ n g 4 0 0 .0 0 0 - 3 0 0 .0 0 0 n ám . N gười ta c ũ n g tìm t h â y các dấu vết của người tin h khôn (H ang H ùm . T h ác B à. Y ên Ngườm (V õ thuộc v à n N h a i. Thái B á i. T h u n g L a n g - N in h N guyên), h ó a Sơ n V i (từ L à o dấn vết của người (hom o s a p ie n s ) ỏ m ộ t sô h a n g ỏ m ột số h ang Cai - Phú Thọ độug - Thanh H o m o s a p ie n s n à y có th ể th u ộ c n iê n đ ại từ 2 0 .0 0 0 - B ìn h ), và động m ai đa đồi N ghệ). hậu kỳ gò Các đa cũ. 10 .0 0 0 năm . T i ế p t h e o là m ộ t c h u ỗ i n h ữ n g n ề n v à n h ó a t iề n sử đ á m ớ i, m à sự c h u y ể n d ịch C.Ó v é c tơ T â y Bắc - Đ ô n g N a m . dọc theo c á c triể n s ô n g , t ừ v ù n g n ú i c a o x u ố n g v ù n g t r u n g d u . đ ồ n g b ằ n g tới c á c v ù n g v e n b iển . T h u ộ c c á c n ề n v ă n h ó a h a n g đ ộ n g - t h u n g lù n g v ù n g cao. là c á c n ê n v ă n h ó a H ò a B ì n h ( 1 1 . 0 0 0 n ă m , đ á m ố i sơ k ỳ tritớ c g ố m ) B ắ c S ơ n ( 1 0 . 0 0 0 n ă m , đ á m ớ i có g ố m thô), s a u đó là c á c n ề n văn h óa v ù n g đ ồ n g b ằ n g v e n b iển n h ư Q u ỳ n h V à n . D a B ú t (6 0 0 0 n ăm ), Hạ Long. B àu T ró (5000 năm ). T ron g các nền v ă n hóa này, ngoài t r ồ n g t r ọ t , đ ã x u ấ t h i ệ n c h à i lư ớ i ỏ s ô n g v à v e n b i ể n . K h o ả n g cu ố i thòi đ á tiến bộ. s ả n xuất g ia m ớ i. d o k ỹ t h u ậ t c h ê t á c đ á tăn g , trên lãn h thổ V iệt. N a m c h u y ể n b i ế n k i n h t ế . x ã h ộ i 1Ớ11. K h o ả n g 4 0 0 0 n ă m ngày đã có càng n h iều trước đ â y . b ê n c ạ n h đồ đ á . m ộ t ít đồ đ ồ n g t h a u đ ã x u ấ t h iệ n , tạ o n ê n g ia i đ o ạ n d á - đồng. Các châu thổ những con sông lốn được k h a i thác, nghé t r ồ n g lú a nước x u ấ t h iện . N g ư ờ i V iệ t cổ b ắ t đ ầ u s ô n g ổ n đ ịn h tr o n g các đ iểm tụ cư là c á c x ó m thời đ ạ i đ ồ n g t h a u và sắt l à n g cổ. T h ờ i đ ạ i đ á chuyển dần sang SÓU1. 1.2 . V ă n h óa d ồn g th au và N ền văn hóa đồng th au sắt sớ m D ôn g Sơn - s ắ t sớm D ô n g Sơ n (lấy tê n c ủ a ch ch ỉ Đ ô n g Sơ n ỏ v e n sô n g M ã , T h a n h H óa), đ ã trả i rộ n g ra trê n m ột 18 đ ịa b à n r ộ n g lớ n g ồ m H ồng, sông Phung Mã nguyên và hơn 5 0 di tích t ậ p sông cả. Nó trải (n iê n đ ạ i k h o ả n g t r u n g ỏ lư u v ự c c á c s ô n g qua 4 .0 0 0 4 g iai đoạn phát triển : uăm ). D ồng Đ ậu. G ò M un (c á c di c h ỉ n à y đ ể u ở v ù n g P h ú T h ọ ) t iế p đ ế n đ ỉn h c a o là Đ ô n g Sơ n (n iê n d ạ i k h o ả n g 2 .6 0 0 n ă m ) . T r o n g c á c d i c h ỉ đó. lú c đ ầ u có lẫ n c á c h iệ n v ậ t đ á và đồng, sa u th èm , dồ d a n g à y Cũng qua càng các g ia i đó tỷ lệ h i ệ n vật đồng ngày càng í t đ i. ỏ g i a i đ o ạ n c u ố i , c ó t h ê m đoạn, ta th ấy các lo ại h ìn h n h iề u m ộ t ít đ ồ s ắ t. đồ đ ồ n g n g à y m ột p h o n g p h ú . k ỹ t h u ậ t v à m ỹ t h u ậ t đ ú c đ ồ n g n g à y m ộ t h o à n th iện . T r o n g c á c lo ại h ìn h đồ đ ồ n g t h a u Đ ô n g S ờ n , ta có t h ể k ể c á c l o ạ i c ô n g c ụ s ả n x u ấ t (lư ỡ i c à y , c u ố c , d ù i , t h u ổ n g , r ũ a . đ ụ c , ...), v ũ k h í (rìu c h iế n , d a o g ă m . k iế m , g iá o , m ũ i la o . m ũ i tê n . m ả n h g iá p ) đồ g i a d ụ n g ( t h ạ p . b ì n h . v ò . ấ m . lọ, c h ậ u , m u ô i , lư ỡ i c â u ) đ ồ t r a n g s ứ c ( v ò n g t a y . n h ẫ n , h o a ta i) tư ợ n g n h ỏ m ỹ n g h ệ (tư ợ n g n gư ờ i, h ổ. v o i, c h ó . c h im , g à , cóc) n h ạ c k h í (c ồ n g c h i ê n g , c h u ô n g , k h è n , lụ c lạc...). Đ ặc b iệt, người ta đã phát h iệ n được hàng trăm loại tr ô n g đ ồ n g th u ộ c c á c k iểu , là c á c h iệ n v ậ t đ iể u h ìn h tiê u b iể u n h ấ t c ủ a v ă n h ó a Đông Sơ n , có t h ể có n h iề u chức n ă n g (tron g t ế lễ, h ộ i h è . c h i ế n t r ậ n , t a n g m a ...). N ổ i t iế n g n h ấ t l à c h iế c t r ố n g đ ồ n g N g ọ c L ũ ( p h á t h iệ u tại tỉn h H à N a m ), đ ư ờ n g k ín h 7 9 c m , cao 6 3 cm . ta n g v à t r ố n g có đ ú c n h i ề u hoa văn (tia s a o , c h i m m ặt lạc, hươu, ngư ời m ú a , n h à sà n m á i cong, th u y ê n uốn cong, người b ắn cung, cầm t r ô n g đ ồ n g , b ìn h đ ồ n g ...). Đ â y là m ộ t t á c p h ẩ m g iá o rìu , n g h ệ th u ậ t độc đáo, đ ạ t tói đ ỉn h c a o v ề k ỹ t h u ậ t v à m ỹ t h u ậ t . N ền văn hóa đồng thau Đông Sơn là m ột nền văn hóa có n g u ồ n g ố c b ả n đ ịa c ủ a n g ư ờ i V i ệ t cổ. có n h ữ n g m ố i g ia o lư u 2 c h iề u với n h ữ n g k h u v ự c c h u n g q u a n h ỏ đ ấ t l i ề n v à h ả i đ ả o . N ó l à cơ s ỏ k ỹ th u ậ t, tạ o tiên đ è v ậ t c h ấ t c h o sự r a đòi củ a Nhà nước v à văn m in h V ă n L a n g -  u L ạ c. 19 1.3. N ề n v ă n m i n h V ă n L a n g - A u L ạc V à o k h o ả n g th ế k ỷ thứ V II trư ớ c c ô n g n g u y ê n , m ột n ền văn m in h đ ầ u tiê n c ủ a ngư ờ i V iệ t cổ đ ã x u ấ t h iện , tồ n tạ i ch o đ ế n kỷ thứ II trư ớ c c ô n g n g u y ê n , đ ó là n ề n v ă n m in h Văn Lang thê - Áu L ạ c (còn g ọ i là n ề n v à n m in h S ô n g H ồng). T iê u chí củ a n ền v ă n m i n h n à y l à s ự r a đời m ộ t N h à n ư ớ c sơ k h a i c ủ a n g ư ờ i V i ệ t c ổ (ỏ c á c k h u v ự c k h á c t r ê n t h ế g iớ i, t i ê n c h í đ ó c ó t h ể l à s ự r a đ ờ i c ủ a c h ữ v i ế t h o ặ c d ô t h ị ) . B ộ tộc: L ạ c V i ệ t c ư t r ú ở vù n g tru n g du và Lang, m à đồng bằng theo tru y ề n Bắc Bộ. đ ã d ự n g liên N h à thuyết Lạc Long Q uân - Âu nước V ă n Cơ. đó là Nhà nư ớ c c ủ a c á c v u a H ù n g , đ ó n g đô ở P h o n g C h â u (P h ú Thọ). C u ố i t h ế k ỷ I I I trư ớ c c ô n g n g u y ê n , b ộ tộ c L ạ c V iệ t đ ã h ợ p n h ấ t với bộ tộc  u V i ệ t (cư t r ú ở vùng núi p h ía B ắc), tro n g cuộc k h á n g ch iế n ch ố n g q u â n T ầ n . T h ủ lĩn h T h ụ c P h á n được su y tôn là m vua V ư ơ ng) lậ p n ên nưỏc  u L ạ c đ ón g đô ở c ổ Loa. N á m n g u y ê n , T riệu Đà v à o nước N a m V iệ t. N h à chủ yếu n h iê n là và do đã nhu chông dùng cầu ngoại mưu thôn cố kết xâm . trong Ở đây sự 1 7 9 trước c ô n g tín h nước  n nưốc V ăn L an g (A n D ư ơ n g Lạc sáp nhập -  u L ạ c được th à n h lậ p công cuộc phân c h in h hóa g ia i phục cấp và tln ê n đấu t r a n h g ia i c ấ p t u y có. n h ư n g c ò n k h á m ò n h ạ t . N g à y n a y c á c c h ứ n g t í c h k h ả o cổ h ọ c đ ã p h ầ n n à o l à m s á n g tỏ các huyền thoại tru y ề n thuyết về nền v ă n m in h Văn Lang - Âu L ạ c . N gư ờ i V iệ t cổ đ ã d ù n g c à y đ ồ n g do trâ u bò kéo, c a n h tác ru ộ n g đ ấ t công, là m thủy lợi. l à m vườn trồng ra u quả, chăn n u ôi, đ á n h bắt. c á ỏ s ô n g h ồ . v e n b i ể n . Đ ã t ồ n t ạ i c á c n g h ê t h ủ c ô n g n g h i ệ p g ia đ ìn h , l à n g x ó m n h ư d ệt, g ố m , m ộc, đ ó n g th u y ề n , đ ặ c b iệt n g h ề rè n đ ú c đ ồ n g k h á tin h xảo. N gư ờ i V iệ t cổ ỏ n h à s à n m á i cong, ch ủ yêu ă n c ơ m n ế p . g ó i b á n h d ầ y , b á n h c h ư n g , m ặ c khố" v á y . x ă m ă n trần , n h u ộ m ră n g đen. 20 m ìn h v à