Tài liệu đánh giá kết quả học tập môn giáo dục học của sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận quá trình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM --------------------------- NGUYỄN NAM PHƢƠNG §¸NH GI¸ KÕT QU¶ HäC TËP M¤N GI¸O DôC HäC CñA SINH VI£N ®¹i häc S¦ PH¹M THEO TIÕP CËN QU¸ TR×NH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM --------------------------- NGUYỄN NAM PHƢƠNG §¸NH GI¸ KÕT QU¶ HäC TËP M¤N GI¸O DôC HäC CñA SINH VI£N ®¹i häc S¦ PH¹M THEO TIÕP CËN QU¸ TR×NH CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VÀ LỊCH SỬ GIÁO DỤC Mà SỐ: 62 14 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC CÁN BỘ HƢỚNG DẪN: PGS. TS. Trần Thị Tuyết Oanh TS. Lương Việt Thái HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ một công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Nam Phƣơng LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thành luận án này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Trung tâm Đào tạo – Bồi dưỡng, Trung tâm nghiên cứu Tâm lí học – Giáo dục học, Trung tâm Thông tin – Thư viện của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, các thầy cô, cán bộ giảng dạy, nghiên cứu cùng các anh chị nghiên cứu sinh khóa 2011 chuyên ngành Lí luận và Lịch sử giáo dục, những người trực tiếp tổ chức và tham gia đào tạo, chia sẻ các tri thức khoa học và kinh nghiệm quí báu cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới cơ quan nơi tôi công tác – Khoa Tâm lí giáo dục, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, cùng gia đình, người thân đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ vật chất, chia sẻ công việc cũng như động viên tinh thần giúp tôi có thêm động lực vượt qua khó khăn để hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, tôi muốn gửi lời cảm ơn trân trọng nhất tới tập thể hướng dẫn: Cố PGS. TS. Hà Nhật Thăng, PGS. TS. Trần Thị Tuyết Oanh và TS. Lương Việt Thái, tôi đã học được tinh thần làm việc khoa học với trách nhiệm cao. Các thầy cô – những cố vấn khoa học sắc sảo – đã giúp tôi hình thành và thể hiện ý tưởng nghiên cứu, giúp tôi có cơ hội làm việc độc lập với sự định hướng về học thuật. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận án Nguyễn Nam Phƣơng MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt và kí hiệu Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ, hình MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN QUÁ TRÌNH ..........................................................................................8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...........................................................................8 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về kiểm tra đánh giá, đánh giá kết quả học tập.....................................................................................................................8 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập của sinh viên............12 1.1.3. Các công trình nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập môn Giáo dục học của sinh viên ở trường đại học sư phạm .................................................15 1.2. Những vấn đề lí luận cơ bản về đánh giá kết quả học tập của sinh viên đại học .......................................................................................................................16 1.2.1. Khái niệm đánh giá kết quả học tập ...........................................................16 1.2.2. Mục đích, chức năng của đánh giá kết quả học tập ...................................21 1.2.3. Các bước tiến hành qui trình ĐG ...............................................................24 1.2.4. Các yêu cầu đối với đánh giá kết quả học tập ...........................................25 1.2.5. Đặc điểm đánh giá kết quả học tập của sinh viên đại học .........................27 1.3. Đánh giá kết quả học tập của sinh viên theo tiếp cận quá trình ..................28 1.3.1. Khái niệm tiếp cận quá trình ......................................................................28 1.3.3. Đặc trưng của đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận quá trình ..............31 1.4. Môn Giáo dục học trong các trƣờng đại học sƣ phạm và đánh giá kết quả học tập môn học theo tiếp cận quá trình .......................................................48 1.4.1. Môn Giáo dục học và đánh giá kết quả học tập môn học này ở trường đại học sư phạm ........................................................................................48 1.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến đánh giá kết quả học tập môn Giáo dục học theo tiếp cận quá trình ...................................................................................50 Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................56 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VỀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN QUÁ TRÌNH ..................................................................................................57 2.1. Khái quát về khảo sát ......................................................................................57 2.1.1. Mục đích của khảo sát ................................................................................57 2.1.2. Đối tượng khảo sát......................................................................................57 2.1.3. Nội dung khảo sát .......................................................................................57 2.1.4. Phương pháp khảo sát ................................................................................57 2.1.5. Thời gian khảo sát ......................................................................................58 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng ............................................................................58 2.2.1. Thực trạng đánh giá kết quả học tập môn Giáo dục học của sinh viên ở các trường đại học sư phạm.......................................................................58 2.2.2. Thực trạng nhận thức về đánh giá kết quả học tập của sinh viên sư phạm theo tiếp cận quá trình ................................................................................60 2.2.3. Thực trạng đánh giá kết quả học tập môn Giáo dục học của sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận quá trình .......................................................67 2.3. Đánh giá chung về thực trạng ...........................................................................78 2.3.1. Thuận lợi ......................................................................................................78 2.3.2. Khó khăn ......................................................................................................79 2.3.3. Nguyên nhân thực trạng .............................................................................80 2.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận quá trình môn Giáo dục học của sinh viên ở trường đại học sư phạm ................80 Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................................81 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN QUÁ TRÌNH ............................................................................................................82 3.1. .........................................................................82 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu dạy học của môn Giáo dục học ..................82 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo thực tiễn đào tạo của trường sư phạm ......................82 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả của các biện pháp ...............................83 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính linh hoạt của đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận quá trình ..........................................................................................83 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính tích cực hóa hoạt động học của sinh viên sư phạm ......83 3.2. ết quả học tập của sinh viên sƣ phạm theo tiếp cận quá trình trong dạy học môn Giáo dục học ...................................................84 3.2.1. Lập kế hoạch đánh giá để đo mức độ sinh viên đạt được các mục tiêu học tập trong quá trình dạy học môn Giáo dục học ......................................84 3.2.2. Xây dựng hệ thống nhiệm vụ, bài tập tương ứng nội dung học tập môn Giáo dục học ...................................................................................................................93 3.2.3. Sử dụng đa dạng các phương pháp và hình thức trong đánh giá bộ phận các kết quả học tập môn Giáo dục học của sinh viên..................................97 3.2.4. Xây dựng hồ sơ học tập để đánh giá sự tiến bộ của sinh viên trong quá trình học môn Giáo dục học ........................................................................105 3.2.5. Thiết lập hệ thống phản hồi về kết quả học tập môn Giáo dục học thông qua E-learning và phương tiện công nghệ thông tin ................................111 Kết luận chƣơng 3 .................................................................................................114 Chƣơng 4: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM VỀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN QUÁ TRÌNH ............................................................115 4.1. Khái quát về thực nghiệm .............................................................................115 4.1.1. Mục tiêu thực nghiệm ...............................................................................115 4.1.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm .........................................................115 4.1.3. Phương pháp nghiên cứu trong khi thực nghiệm .....................................115 4.1.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................................116 4.1.5. Tiêu chí phân tích kết quả thực nghiệm ....................................................117 4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .....................................................................118 4.2.1. Kết quả thực nghiệm vòng 1 .....................................................................118 4.2.2. Kết quả thực nghiệm vòng 2 .....................................................................136 Kết luận chƣơng 4 .................................................................................................156 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................158 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC Đà CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................161 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................162 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÍ HIỆU Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ĐC : Đối chứng ĐG : Đánh giá ĐHSP : Đại học Sư phạm GDH : Giáo dục học GV : Giảng viên KQHT : Kết quả học tập SV : Sinh viên TLH : Tâm lí học TN : Thực nghiệm DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Ý kiến của GV và SV về “ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình” ............61 Bảng 2.2. Ý kiến của GV và SV về mục đích của ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình .................................................................................................62 Bảng 2.3. Ý kiến của GV và SV về chức năng của ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình .................................................................................................64 Bảng 2.4. Ý kiến của GV về mục đích của ĐG KQHT môn GDH của SV sư phạm ...... 68 Bảng 2.5. Ý kiến của SV và GV về các kĩ thuật ĐG KQHT của SV theo tiếp cận quá trình trong dạy học môn GDH ..................................................69 Bảng 2.6. Ý kiến của GV về mức độ sử dụng các dạng kiểm tra thường xuyên trong quá trình dạy học môn GDH .............................................71 Bảng 2.7. Ý kiến của SV và GV về kênh thu thông tin phục vụ ĐG KQHT trong quá trình dạy học môn GDH ở trường ĐHSP ..............................72 Bảng 2.8. Ý kiến của GV ĐHSP về cách thức cung cấp thông tin phản hồi về học tập trên lớp cho người học ..............................................................75 Bảng 2.9. Ý kiến của GV về việc hướng dẫn SV xử lí thông tin trong các phản hồi trên lớp của GV .......................................................................76 Bảng 2.10. Ý kiến của GV về việc thực hiện yêu cầu của ĐG KQHT của SV trong quá trình dạy học môn GDH ........................................................77 Bảng 2.11. Những khó khăn khi ĐG KQHT của SV theo tiếp cận quá trình trong dạy học môn GDH........................................................................79 Bảng 3.1. Cấu trúc chương trình môn GDH ..........................................................86 Bảng 3.2. Ví dụ về xác định mục tiêu và nội dung ĐG .........................................87 Bảng 4.1. Mức độ hứng thú với môn GDH và với các hình thức ĐG quá trình của SV ở thực nghiệm vòng 1 .....................................................118 Bảng 4.2. Tính tích cực của SV trong quá trình tham gia đánh giá .....................119 Bảng 4.3. Chia sẻ kinh nghiệm và kĩ năng làm việc theo nhóm của SV .............120 Bảng 4.4. Mức độ hệ thống hóa tri thức môn GDH của SV ở thực nghiệm vòng 1 sau khi tham gia ĐG quá trình .................................................121 Bảng 4.5. Mức độ chuẩn bị đề cương ôn tập môn GDH của SV ở thực nghiệm vòng 1 .....................................................................................122 Bảng 4.6. Ý kiến của SV ở thực nghiệm vòng 1 về khả năng tự học môn GDH ......123 Bảng 4.7. Ý kiến của SV ở thực nghiệm vòng 1 về sự thay đổi trong khả năng tự học, tự làm việc của bản thân sau thực nghiệm ......................124 Bảng 4.8. Mức độ tự tin với kết quả bài thi cuối kì môn GDH (mức kì vọng là 7 điểm trở lên) c ủa SV ở thực nghiệm vòng 1 .........................................125 Bảng 4.9. Nhận thức của SV ở thực nghiệm vòng 1 về vai trò của hình thức ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình đối với việc học môn GDH .............127 Bảng 4.10. Nhận thức của SV ở thực nghiệm vòng 1 về vai trò của việc thực hiện ghi nhật kí hoạt động đối với học tập môn GDH.........................129 Bảng 4.11. Nhận thức của SV ở thực nghiệm vòng 1 về vai trò của hồ sơ học tập đối với hoạt động học của SV ĐHSP ............................................130 Bảng 4.12. Học lực của SV nhóm ĐC và nhóm TN tham gia thực nghiệm vòng 1 ...132 Bảng 4.13. Điểm kiểm tra đầu vào của SV nhóm ĐC và TN ở thực nghiệm vòng 1....133 Bảng 4.14. Điểm kiểm tra đầu ra của SV nhóm TN và ĐC ở thực nghiệm vòng 1 ....134 Bảng 4.15. Mức độ hứng thú với môn GDH và với các hình thức ĐG quá trình của SV ở thực nghiệm vòng 2 .....................................................136 Bảng 4.16. Mức độ hệ thống hóa tri thức môn GDH của SV ở thực nghiệm vòng 2 sau khi tham gia ĐG quá trình .................................................139 Bảng 4.17. Mức độ chuẩn bị đề cương ôn tập môn GDH của SV ở thực nghiệm vòng 2 .....................................................................................140 Bảng 4.18. Ý kiến của SV ở thực nghiệm vòng 2 về khả năng tự học môn GDH ......141 Bảng 4.19. Ý kiến của SV ở thực nghiệm vòng 2 về sự thay đổi trong khả năng tự học, tự làm việc của bản thân sau thực nghiệm ......................142 Bảng 4.20. Mức độ tự tin với kết quả bài thi cuối kì môn GDH (mức kì vọng là 7 điểm trở lên) c ủa SV ở thực nghiệm vòng 2 .........................................143 Bảng 4.21. Nhận thức của SV ở thực nghiệm vòng 2 về vai trò của hình thức ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình đối với việc học môn GDH .............145 Bảng 4.22. Nhận thức của SV ở thực nghiệm vòng 2 về vai trò của việc thực hiện ghi nhật kí hoạt động đối với học tập môn GDH.........................147 Bảng 4.23. Nhận thức của SV ở thực nghiệm vòng 2 về vai trò của hồ sơ học tập đối với hoạt động học của SV ĐHSP ............................................149 Bảng 4.24. Học lực của SV nhóm ĐC và nhóm TN ở thực nghiệm vòng 2 ..............151 Bảng 4.25. Điểm kiểm tra đầu vào của SV nhóm ĐC và TN ở thực nghiệm vòng 2....152 Bảng 4.26. Điểm kiểm tra đầu ra của SV nhóm TN và ĐC ở thực nghiệm vòng 2 ......153 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH Biểu đồ 2.1. Ý kiến của SV và GV về vai trò của ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình đối với học tập môn GDH.................................................66 Biểu đồ 2.2. Ý kiến của SV về mức độ hứng thú khi tham gia các hình thức của ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình trong dạy học môn GDH .......77 Biểu đồ 2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến ĐG KQHT môn GDH của SV sư phạm ...............................................................................80 Biểu đồ 4.1. Ý kiến của SV lớp thực nghiệm GDH.06 về mức điểm kì vọng với bài thi cuối kì môn GDH ..........................................................126 Biểu đồ 4.2. Phân bố nhóm điểm kiểm tra đầu vào của SV nhóm TN và ĐC ở thực nghiệm vòng 1.....................................................................134 Biểu đồ 4.3. Phân bố nhóm điểm kiểm tra đầu ra của SV nhóm TN và nhóm ĐC trong thực nghiệm vòng 1 ........................................................135 Biểu đồ 4.4. Phân bố nhóm điểm kiểm tra đầu vào của SV nhóm TN và ĐC ở thực nghiệm vòng 2.....................................................................153 Biểu đồ 4.5. Phân bố nhóm điểm kiểm tra đầu ra của SV nhóm TN và nhóm ĐC trong thực nghiệm vòng 2 ........................................................154 Hình 3.1. Xây dựng kế hoạch cho ĐG trong suốt quá trình dạy học môn GDH ở trường ĐHSP .......................................................................85 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Hệ thống cơ sở lí luận của dạy học hiện đại trên thế giới đã ghi nhận ĐG là một khâu không thể thiếu. Nếu coi quá trình dạy học là một hệ thống thì ĐG đóng vai trò là phản hồi của hệ thống này. ĐG có vai trò tích cực trong việc điều chỉnh hệ thống, là khâu quan trọng có tác động mạnh nhất và hiệu quả nhất khi chúng ta muốn cải tiến chất lượng của quá trình đào tạo trong trường đại học. Ngành giáo dục - đào tạo nước ta đã và đang có sự đổi mới để đáp ứng với yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Với tinh thần của Nghị quyết 29 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI năm 2013 về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo”, vấn đề đổi mới kiểm tra – ĐG cần phải được tiến hành một cách đồng bộ để tạo ra sự chuyển biến về chất lượng [11], [12], [13]. Với yêu cầu ngày càng cao về nguồn nhân lực, nhu cầu sử dụng lao động của xã hội đặt ra những kì vọng đáng kể đối với quá trình đào tạo trong các trường ĐHSP, đối với trách nhiệm của những nhà giáo dục. Chủ trương đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục chú trọng hướng tới phát triển năng lực đã đặt ra yêu cầu đối với ĐG giáo dục nói chung, với ĐG KQHT trong dạy học nói riêng. Thực tế đào tạo theo học chế tín chỉ cũng đem lại những cải tiến bước đầu của ĐG KQHT ở các trường sư phạm như công cụ ĐG ở một số môn học, sự hỗ trợ của phương tiện kĩ thuật hiện đại. Nhất là đặc điểm và yêu cầu đào tạo hiện nay ở các trường sư phạm, một mặt đáp ứng nhu cầu xã hội về kiến thức và kĩ năng nghề dạy học, mặt khác chú trọng tình cảm nghề nghiệp, thái độ và sự gắn bó với nghề. Đối với SV ở các trường Sư phạm, trở thành các thầy cô giáo trong tương lai đòi hỏi họ phải trang bị và tự rèn luyện kĩ năng sư phạm vững vàng, kiến thức sâu rộng cũng như tình cảm gắn bó với nghề. Môn GDH là một trong những môn Nghiệp vụ có vai trò quan trọng đối với SV Sư phạm nhằm thực hiện nhiệm vụ này. Môn học này bên cạnh những tri thức lí luận còn trang bị cho người học những kĩ năng dạy học và kĩ năng giáo dục cơ bản, bồi dưỡng lòng yêu nghề, nâng cao ý thức nghề nghiệp, tâm thế và sự sẵn sàng khi bước vào nghề. Xu hướng đổi mới kiểm tra ĐG trong dạy học đang có những bước chuyển biến đáng kể. Công tác ĐG nói chung đang hướng tới mục tiêu cao nhất là đào tạo nguồn nhân lực và nâng cao năng lực của người lao động, đáp ứng yêu cầu công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Theo đó, đối với ĐG trong dạy học, mục tiêu về KQHT cuối kì hoặc kết thúc môn được chuyển dần sang mục tiêu về quá trình đạt được kết quả đó. Xu hướng ĐG chuyển dần sang hướng ĐG năng lực người học, 2 ĐG vì sự tiến bộ của người học [5], [42]. Để đáp ứng xu hướng này, một lựa chọn tất yếu là ĐG theo tiếp cận quá trình, có nghĩa là ĐG được thực hiện xuyên suốt trong quá trình dạy học, ĐG được coi như một quá trình song song thậm chí tích hợp trong dạy học, điều chỉnh dạy học cho phù hợp, khích lệ người học và hướng tới sự tiến bộ của người học. Tuy nhiên, lâu nay ĐG KQHT môn GDH vẫn chủ yếu căn cứ vào bài kiểm tra cuối kì hoặc kết thúc môn học, mặc dù mục tiêu dạy học môn GDH hướng vào việc hình thành năng lực cho SV về nghề dạy học, chuẩn bị hành trang về đạo đức nghề, kĩ năng nghề cho các giáo viên tương lai. Việc ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP chỉ dựa trên kết quả bài thi hết môn khiến SV có tư tưởng ỷ lại, nước đến chân mới nhảy, chỉ dồn sức ôn thi trong một thời gian ngắn, hoặc SV chấp nhận học tài thi phận. Những điều trên gây trở ngại không nhỏ tới hiệu quả ĐG, hiệu quả quá trình dạy học môn này cũng như chất lượng đào tạo nói chung của các trường ĐHSP. Bên cạnh đó, chúng ta gặp những khó khăn không nhỏ về sự thiếu thống nhất trong quan điểm ĐG, triết lí ĐG, thiếu hụt thang đo và tiêu chí ĐG thống nhất cũng như năng lực ĐG của GV đại học không đồng đều. Xuất phát từ các vấn đề lý luận và thực tiễn trên, tôi lựa chọn đề tài “ kết quả học tập môn Giáo dục học của sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận quá trình” làm luận 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn GDH nói riêng, quá trình dạy học nói chung ở các trường ĐHSP. 3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: ĐG KQHT của SV ở trường ĐHSP. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình và mối quan hệ của nó với quá trình dạy học ở trường ĐHSP. 4. Giả thuyết khoa học Thực trạng ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP hiện nay còn tồn tại một số hạn chế và bất cập. Nguyên nhân cơ bản do nhận thức và thực hiện chưa thống nhất với nhau trong quá trình dạy học môn GDH. Nếu xây dựng và áp dụng những biện pháp ĐG KQHT môn GDH dựa vào các quá trình ĐG và mối quan hệ giữa các quá trình đó, như xây dựng hệ thống nhiệm vụ bài tập, đa dạng hóa các hình thức ĐG, sử dụng hồ sơ học tập trong quá trình dạy học môn GDH thì có thể khắc phục những hạn chế và bất cập của thực trạng nêu trên, nâng cao hiệu quả của ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình, thúc đẩy dạy học môn GDH, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo trong các trường Sư phạm hiện nay. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận về ĐG KQHT môn GDH của SV theo tiếp cận quá trình ở trường ĐHSP; - Khảo sát thực trạng ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình, phân tích thực trạng và những nguyên nhân của thực trạng đó; - Nghiên cứu đề xuất biện pháp ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình; - Tổ chức thực nghiệm các biện pháp ĐG KQHT của SV trong quá trình dạy học môn GDH ở trường ĐHSP. 6. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu về nội dung: luận án nghiên cứu ĐG KQHT của SV sư phạm trong quá trình dạy học môn GDH. Khảo sát thực trạng: phần khảo sát được thực hiện ở sáu trường ĐHSP trên cả nước. 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận Phương pháp luận chỉ đạo nghiên cứu vấn đề trong đề tài là sự vận dụng các quan điểm: quan điểm hệ thống – cấu trúc của quá trình dạy học đại học, quan điểm về tính thường xuyên, liên tục của quá trình, quan điểm lịch sử thể hiện ở đặc trưng môn học trong trường đại học, thực tiễn đào tạo trong trường ĐHSP và xu hướng ĐG hiện đại. - Quan điểm hệ thống – cấu trúc của quá trình dạy học đại học: quá trình dạy học đại học gồm nhiều thành tố có mối quan hệ biện chứng qua lại, cùng vận hành hướng tới hoạt động chung của hệ thống trong đó ĐG vừa là khâu kết thúc vừa được sử dụng trong suốt quá trình dạy học, ở một góc tiếp cận khác, nó còn được coi như phương pháp dạy học. Vì vậy, ĐG không thể tách rời quá trình dạy học đại học. Mặt khác, nếu coi ĐG như một hệ thống, nó sẽ có những thành tố cấu trúc bộ phận của nó (mục tiêu ĐG, nội dung ĐG, phương pháp ĐG) và giữa các thành tố này cũng có mối liên hệ chặt chẽ. Theo quan điểm hệ thống – cấu trúc, ĐG và dạy học được xây dựng và thực hiện tuyến tính với nhau. Trong đó những thành tố của ĐG không chỉ có quan hệ biện chứng với nhau mà còn có mối quan hệ tương ứng với mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học. Điều này tạo nên sự tương tác, hỗ trợ chặt chẽ giữa dạy học và ĐG. Có thể nói, ĐG chính là hệ phản hồi của dạy học, đồng thời được coi như giải pháp then chốt đối với yêu cầu nâng cao chất lượng dạy học đại học. 4 - Quan điểm về tính thường xuyên, liên tục của quá trình: quá trình dạy học được tạo nên bởi sự thường xuyên, liên tục của những hoạt động lớp học, tương hỗ giữa dạy và học. GV điều khiển, tổ chức, định hướng, đưa ra các nhiệm vụ học tập, SV thực hiện và hoàn thành những nhiệm vụ đó, tự tổ chức và làm chủ hoạt động lĩnh hội của mình. Tương ứng với đó là các hoạt động ĐG, tự ĐG, được thực hiện một cách thường xuyên, có hệ thống, có chủ định. Quan điểm này dựa trên nguyên lí về sự vận động không ngừng của sự vật hiện tượng. - Đặc trưng môn GDH trong trường ĐHSP: luận án thực hiện với phạm vi môn GDH ở trường ĐHSP. Đây là môn học được thực hiện với SV khối Sư phạm, trang bị cho SV các tri thức và kĩ năng tương ứng, chuẩn bị cho nghề nghiệp tương lai – nghề dạy học. Vì vậy, bên cạnh cách tiếp cận hệ thống, tiếp cận cấu trúc và tính thường xuyên, liên tục, cần đảm bảo mục tiêu môn GDH và đặc trưng giáo dục đại học - dạy học gắn liền với nghề nghiệp, định hướng nghề nghiệp và tính nghiệp vụ. - Thực tiễn đào tạo trong trường ĐHSP: các trường đại học hiện nay đều triển khai chương trình đào tạo theo tín chỉ. Đào tạo theo tín chỉ có tính linh hoạt cao, một mặt đòi hỏi người học thích ứng tốt và khả năng làm việc chủ động, độc lập cao hơn, mặt khác mối quan hệ giữa các thành viên trong lớp lỏng lẻo hơn. Đây là một trong những thách thức lớn đối với việc tổ chức hoạt động lớp học, vận dụng phương pháp dạy học phù hợp và tổ chức hoạt động ĐG trên lớp một cách liên tục và có hệ thống. Từ đó các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong luận án bao gồm các phương pháp sau. 7.2. Phương pháp nghiên cứu Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết - Phương pháp tổng quan lí luận nhằm xây dựng tư liệu khoa học về ĐG và ĐG KQHT, ĐG theo tiếp cận quá trình, ĐG KQHT của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình. - Phương pháp phân tích lịch sử - logic nhằm tìm kiếm những căn cứ lí luận và xác định khung lí thuyết của đề tài nghiên cứu. - Phương pháp khái quát hóa lí luận nhằm xác định phương pháp luận và những khái niệm cơ bản, các khái niệm công cụ được sử dụng trong nghiên cứu này. - Phương pháp so sánh nhằm tìm hiểu kinh nghiệm quốc tế về ĐG, ĐG KQHT, ĐG ở trường đại học, ĐG ở trường ĐHSP. - Phương pháp mô hình hóa nhằm chuyể ọc về ĐG thành mô hình lí thuyết và sử dụng trong quá trình phân tích, xây dựng tiếp cận khoa học về vấn đề nghiên cứu. 5 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp điều tra giáo dục bằng bảng hỏi: dùng phiếu khảo sát để thăm dò ý kiến của SV, GV đại học về một số nội dung liên quan đến vấn đề nghiên cứu của đề tài. Trong đó tập trung chủ yếu vào một số vấn đề: - Khảo sát thực trạng nhận thức của SV và GV về ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình. - Khảo sát thực tiễn ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình trong dạy học môn GDH thông qua ý kiến trả lời của GV. - Khảo sát phản hồi của SV lớp thực nghiệm và lớp đối chứng về thực nghiệm, về ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình trên khía cạnh nhận thức, tình cảm hứng thú, thái độ. Phương pháp quan sát sư phạm: chúng tôi sử dụng một số biên bản quan sát khi dự giờ của một số GV trên lớp trong tuần học lí thuyết và tuần học thực hành, khi quan sát một số hoạt động trên lớp của SV khi tìm hiểu kĩ năng làm việc nhóm, mức độ tích cực của SV khi tham gia ĐG và tự ĐG. Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Chúng tôi tiến hành nghiên cứu trường hợp đối với hai SV và một nhóm SV cụ thể trong quá trình thực nghiệm để làm rõ một số vấn đề nghiên cứu cũng như có thêm thông tin, ý kiến của những SV cụ thể về những khía cạnh của thực nghiệm và về ĐG quá trình trong dạy học môn GDH ở trường ĐHSP. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: thông qua dự giờ lớp học, quan sát các hoạt động lớp học, làm việc nhóm, thuyết trình, chấm điểm, ĐG và ĐG chéo của SV, tìm hiểu bài tập nhóm, bài chuẩn bị thuyết trình, đề cương bài giảng, các tài liệu liên quan đến việc tổ chức lớp học, nghiên cứu mẫu hồ sơ học tập và sản phẩm làm việc của mỗi nhóm sau quá trình học tập. Kết quả có được bằng phương pháp này được dùng để minh họa, làm rõ hơn về thực trạng ĐG KQHT của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình trong dạy học môn GDH về tính khả thi, tính giá trị của thực nghiệm sư phạm. Phương pháp phỏng vấn: thực hiện đối với GV và SV nhằm làm sáng tỏ một số vấn đề hoặc câu hỏi chưa rõ trong quá trình khảo sát thực tiễn và thực nghiệm sư phạm. Phương pháp thực nghiệm: Phương pháp này được dùng trong quá trình ĐG tính khả thi của các biện pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả ĐG KQHT của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình trong dạy học môn GDH. Phương pháp này được thực hiện trong hai đợt, tương ứng với hai kì học của năm học 2013 – 2014. Phương pháp chuyên gia: Đây là một trong những phương pháp nghiên cứu bổ sung bằng cách ghi nhận ý kiến trao đổi, đóng góp của các nhà khoa học, cán bộ quản 6 lí và cán bộ giảng dạy đại học có kinh nghiệm về một số khía cạnh có liên quan đến vấn đề nghiên cứu, nhằm bổ sung và củng cố thêm kết quả nghiên cứu của đề tài. Cụ thể là xin ý kiến chuyên gia nhận định về thực trạng ĐG KQHT của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình trong dạy học môn GDH, xin ý kiến chuyên gia về những biện pháp đề xuất đối với ĐG quá trình trong dạy học ở trường Sư phạm, xin ý kiến chuyên gia nhận định về tính khoa học và tính khả thi của những biện pháp đề xuất trong luận án. Phương pháp sử dụng Toán thống kê: xử lí số liệu, kiểm định và đánh giá thống kê bằng Phần mềm SPSS. 8. Các luận điểm cần bảo vệ - ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình đảm bảo cho ĐG KQHT nói chung được đầy đủ, toàn diện và khách quan. ĐG KQHT theo tiếp cận quá trình nhằm thúc đẩy quá trình dạy học môn học, thúc đẩy người học, vì sự tiến bộ và phát triển của người học và là cách thức phù hợp đối với SV ở các trường ĐHSP. - ĐG KQHT môn GDH theo tiếp cận quá trình được thực hiện trong quá trình dạy học, thể hiện trong các quá trình ĐG bộ phận, phù hợp với đặc trưng của môn GDH và đặc trưng của ĐG trong trường ĐHSP. Các quá trình ĐG bộ phận này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, tác động biện chứng qua lại. - ĐG KQHT môn GDH theo tiếp cận quá trình nếu được thực hiện tập trung vào các biện pháp như xây dựng hệ thống nhiệm vụ bài tập, sử dụng đa dạng các phương pháp và hình thức trong ĐG bộ phận và thiết kế, vận dụng hồ sơ học tập để nhìn nhận sự tiến bộ của SV, sẽ nâng cao hiệu quả ĐG, nâng cao chất lượng dạy học môn GDH nói riêng, chất lượng đào tạo giáo viên nói chung. 9. Những đóng góp mới của đề tài (1) Luận án góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về ĐG KQHT của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình, qua đó bổ sung và hoàn thiện lý luận dạy học đại học nói chung, lí luận về ĐG KQHT môn GDH của SV Sư phạm nói riêng. (2) Phân tích và nhận định về thực trạng ĐG KQHT môn GDH của SV sư phạm theo tiếp cận quá trình, nhất là đối vớ GDH ở trường ĐHSP. Xác định các nguyên nhân và khó khăn cơ bản của thực trạng đó làm cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp. (3) Đề xuất được hệ thống biện pháp ĐG KQHT môn GDH của SV sư phạm theo tiếp cận quá trình, góp phần nâng cao hiệu quả quá trình dạy học môn GDH nói riêng, chất lượng đào tạo của các trường ĐHSP nói chung. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài Mở đầu, kết luận – khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, luận án có cấu trúc 4 chương bao gồm: 7 Chương 1: Cơ sở lí luận về ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình. Chương 2: Thực trạng về ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình. Chương 3: Biện pháp ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình. Chương 4: Thực nghiệm sư phạm về ĐG KQHT môn GDH của SV ĐHSP theo tiếp cận quá trình. 8 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN GIÁO DỤC HỌC CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN QUÁ TRÌNH 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về kiểm tra đánh giá, đánh giá kết quả học tập Cùng với sự ra đời của lí luận dạy học, lí luận kiểm tra ĐG là một phạm trù được các nhà nghiên cứu và hoạt động thực tiễn về giáo dục rất quan tâm vì nó có chức năng quan trọng trong hoạt động giáo dục. Ở phương Tây, ngay từ thời cổ đại, trong quá trình truyền thụ kinh nghiệm xã hội cho thế hệ trẻ, các thế hệ đi trước đã quan tâm đến việc xác định mục tiêu, hướng dẫn tổ chức và nhất là kiểm tra ĐG mức độ lĩnh hội của thế hệ sau. Bởi đây là yếu tố quyết định về chất các hoạt động lao động, sản xuất và sáng tạo, phát huy những thành quả có được từ thế hệ trước. Thời kì tiền tư bản chủ nghĩa (thế kỉ XV – XVIII) lần đầu tiên trong lịch sử giáo dục thế giới, nhà giáo dục Tiệp Khắc J.A.Comensky đã đặt nền móng cho lí luận dạy học ở nhà trường và xây dựng thành một hệ thống vấn đề trong tác phẩm “Lý luận dạy học vĩ đại”, trong đó có nêu ý nghĩa, vai trò của kiểm tra ĐG quá trình lĩnh hội tri thức của học sinh, ông lưu ý việc ĐG phải căn cứ vào mục tiêu học tập và hướng dẫn học sinh tự kiểm tra, tự ĐG kiến thức của bản thân. Về sau các nhà nghiên cứu lí luận dạy học đã phân tích và phát triển lí luận kiểm tra ĐG ở các góc độ: vai trò, ý nghĩa, mục tiêu, nội dung, nguyên tắc và phương pháp nhằm đảm bảo tính khách quan của ĐG. Chẳng hạn nhà giáo dục V.M. Palonsky đòi hỏi “ĐG kiến thức phải thực hiện một quá trình, quá trình đó bao gồm một số yếu tố như: nhận thức đúng mục đích kiểm tra và ĐG xuất phát từ mục đích dạy học, xác định đúng các bậc thang ĐG kết quả nắm tri thức của học sinh làm cơ sở cho việc ĐG khách quan và xác định các hình thức phù hợp”. Ở Liên Xô cũ và các nước XHCN Đông Âu trước đây đã có nhiều tác giả nghiên cứu về kiểm tra ĐG, song trên thực tế các công trình nghiên cứu chủ yếu bàn về kiểm tra ĐG kiến thức học sinh thông qua các hình thức trắc nghiệm truyền thống như kiểm tra vấn đáp hoặc bài viết (trắc nghiệm tự luận) chứ chưa quan tâm đến nhiều hình thức, phương pháp ĐG khác. Từ thế kỉ XVIII việc nghiên cứu lí thuyết phương pháp trắc nghiệm khách quan đã được bắt đầu và đến đầu thế kỉ XIX đã được triển khai rộng rãi ở các nước 9 kinh tế phát triển như Anh, Pháp, Mĩ, đặc biệt ở Mĩ ngày nay đã đạt được nhiều thành tựu cao về công nghệ trắc nghiệm. Vấn đề ĐG KQHT được nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau nhưng các tác giả đều nhấn mạnh ý nghĩa và tầm quan trọng của ĐG KQHT, ĐG thành tích học tập (learning achievement), dựa trên căn cứ cơ bản là điểm số, nhận định và ĐG từ phía giáo viên. Trong một thời gian dài, các công trình tập trung nghiên cứu về đánh giá tập trung ở loại hình trắc nghiệm khách quan. Hoàng Hoà Bình [3] đã nêu lên ý kiến của Harold S. Madsen về bảy phân loại (chính là bảy cặp phạm trù đối lập) trong trắc nghiệm khách quan, trong đó đã nhắc đến cặp trắc nghiệm thành tích học tập (proficiency test) ĐG toàn bộ khả năng học tập của học sinh ở một thời điểm nhất định và trắc nghiệm tiến bộ (achievement test) ĐG sự phát triển khả năng của học sinh về từng mặt. W. James Popham (2006) nhấn mạnh ý nghĩa lớn của trắc nghiệm khách quan và những bài kiểm tra định chuẩn (standardized tests) trong việc ĐG và phân tích KQHT của một số lượng lớn người học, trong thời gian ngắn nhất, với hiệu quả cao nhất [124]. Trước đó D. R. Sadler (1996) tập trung xây dựng hệ thống chuẩn (standards) và tiêu chí (criteria) trong ĐG người học, bao gồm các nội dung về kĩ năng và phẩm chất người học [128]. Trong hai thập kỉ gần đây, giáo dục thế giới đánh dấu những bước đổi mới mạnh mẽ về lí luận, thực tiễn, trong đó ĐG được coi là khâu then chốt, là hệ phản hồi của quá trình dạy học, và là cơ sở để nâng cao chất lượng đổi mới. Elliott, T.R. [97] phân tích cơ sở tâm lí trong giáo dục, từ đó khẳng định những phương hướng cơ bản để dạy hiệu quả, học hiệu quả. Công trình do Steve Frankland [98] biên soạn khẳng định ĐG là khâu chủ chốt để đẩy mạnh chất lượng dạy và học. W. James Popham (2006) nhấn mạnh vai trò của kiểm tra ĐG đối với quá trình dạy học nói riêng [122]. Báo cáo của Flavia Ramos – Mattousi, Jeffrey Ayala Milligan (2013) cho thấy ĐG là thành tố không thể thiếu đối với việc hình thành năng lực của người học [101]. Đáng kể như các công trình của James H. McMillan [104], [105], P.W.