Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi từ thực tiễn trung tâm trợ giúp ...

Tài liệu Công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi từ thực tiễn trung tâm trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần ở tỉnh phú thọ

.PDF
92
695
92

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM VIỆT HƯNG CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI TÂM THẦN CAO TUỔI TỪ THỰC TIỄN TRUNG TÂM TRỢ GIÚP XÃ HỘI VÀ PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CHO NGƯỜI TÂM THẦN TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành : Công tác xã hội Mã số : 60 90 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. NGUYỄN HỮU MINH Hà Nội, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả luận văn PHẠM VIỆT HƯNG MỤC LỤC MỞ ĐẦU.............................................................................................................................1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI TÂM THẦN CAO TUỔI TỈNH PHÚ THỌ ......................................9 1.1. Lý luận về người tâm thần ..........................................................................................9 1.2. Lý luận về công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi................................. 14 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi ...... 32 1.4. Các văn bản pháp lý liên quan đến công tác xã hội đối với người tâm thần....... 38 Chương 2 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI TÂM THẦN CAO TUỔI TẠI TRUNG TÂM TRỢ GIÚP XÃ HỘI VÀ PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CHO NGƯỜI TÂM THẦN TỈNH PHÚ THỌ .................. 40 2.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu ........................................................... 40 2.2. Hoạt động công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi tại Trung tâm Trợ giúp xã hội và Phục hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ. ...................... 46 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi tại Trung tâm ................................................................................................................................................. 53 Chương 3. CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI TÂM THÂN CAO TUỔI TẠI TRUNG TÂM ........... 62 3.1. Nhóm giải pháp tuyên truyền nâng cao nhận thức của cộng đồng ...................... 62 3.2. Nhóm biện pháp nâng cao năng lực........................................................................ 67 3.3. Nhóm biện pháp đổi mới các hoạt động công tác xã hội đối với người tâm thần tại Trung tâm. ........................................................................................................... 69 3.4. Nhóm biện pháp về xây dựng và phát huy mô hình công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi ................................................................................................... 75 KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 78 DANH MUC TÀI LIỆU THAM KHẢO…...................................................... ........81 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ 1 CTXH Công tác xã hội 2 NTT Người tâm thần 3 NTTCT Người tâm thần cao tuổi 4 NCT Người cao tuổi 10 NVCTXH Nhân viên công tác xã hội TTTGXH&PHCNCNTT Trung tâm trợ giúp xã hội và phục hồi 6 chức năng cho người tâm thần 7 PHCNTLXH Phục hồi chức năng tâm lý xã hội 8 PHCN Phục hồi chức năng 9 Sở LĐ-TB&XH Sở Lao động - Thương binh và Xã hội 10 TG&CTS Trợ giúp và can thiệp sớm Trung tâm Trung tâm trợ giúp xã hội và phục hồi 11 chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ DANH MỤC CÁC HÌNH, HỘP TÊN HÌNH/HỘP STT TRANG Hình 1.1 Thang nhu cầu của M.Aslow 20 Hình 2.1 Sơ đồ tổ chức của Trung tâm trợ giúp xã hội và phục 43 hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ Hình 2.2 Mô hình trợ giúp của nhân viên CTXH 58 Hình 3.1 Các bên tham gia phục hồi chức năng cho NTTCT tại 75 cộng đồng Hộp 2.1 Đánh giá của người nhà bệnh nhân tâm thần cao tuổi 49 về CTXH tại Trung tâm Hộp 2.2 Những kiến nghị của gia đình bệnh nhân 51 Hộp 2.3 Nhận thức, thái độ và hành động với người tâm thần 59 và NTTCT của người dân địa phương Hộp 3.1 Một số hình thức tuyên truyền nâng cao nhận thức của 64 cộng đồng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ về CTXH đối với NTTCT Hộp 3.2 Những thói quen và nhận thức của người dân dẫn đến 65 bệnh tâm thần gia tăng. Hộp 3.3 Nội dung cần được tập huấn để nâng cao năng lực 69 CTXH đối với NTT Hộp 3.4 Những biện pháp đổi mới nội dung và phương thức thực hiện CTXH đối với NTTCT tại Trung tâm 70 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay số lượng người cao tuổi (NCT) ở Việt Nam không ngừng gia tăng. Theo một cuộc thống kê điều tra dân số, ước tính đến năm 2020, tỷ lệ người cao tuổi có thể chiếm khoảng 18% dân số. Cùng với sự gia tăng các bệnh thực thể, các rối loạn tâm thần (RLTT) cũng là bạn đồng hành của những NCT... Năm 2012, Hội Alzheimer quốc tế đánh giá có tới 4,7% người trên 60 tuổi bị bệnh Alzheimer (chiếm khoảng 50% các trường hợp sa sút tâm thần), tương đương 35,6 triệu người chung sống với bệnh Alzheimer và sẽ tăng gấp 2 lần mỗi 20 năm. Khoảng 60-80% trường hợp sa sút tâm thần do thoái hóa thần kinh não bộ như bệnh Alzheimer, các bệnh thoái hóa thần kinh khác cũng là nguyên nhân sa sút tâm thần như bệnh Parkinson, bệnh Huntington. Một số bệnh gây tổn hại não bộ như đột quỵ do nguyên nhân mạch máu, bệnh xơ vữa mạch máu như tăng huyết áp, tăng cholesterol… Ngoài ra còn có các bệnh lý khác như chấn thương sọ não, u não, xơ cứng rải rác lan tỏa, sử dụng ma túy… cũng có thể dẫn tới sa sút tâm thần. Người cao tuổi rất cần được chăm sóc cả về thể chất lẫn tinh thần. Khi bị bệnh phải được phát hiện và chăm sóc điều trị kịp thời. Khi bị mắc các bệnh về tâm thần người già mất đi khả năng sống độc lập vì họ bị hạn chế về vận động, yếu về thể chất, nhiều người sống cô đơn, bị mất người thân, không ít người bị ngược đãi, nghèo đói, sự cô lập xã hội, mất tự do… đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của họ. Sự đoàn kết, mối liên hệ lỏng lẻo giữa các thế hệ đang ngày càng giảm xuống đẩy người già vào nỗi cô đơn buồn chán, khiến họ dễ bị các rối loạn tâm thấn.Nên người cao tuổi khi mắc các bệnh tâm thần rất cần được trợ giúp và cần tuân thủ một chương trình điều trị thích hợp, giúp cải thiện các triệu chứng ngày càng tốt hơn. Người bệnh sẽ cảm thấy sinh lực trở lại để làm những công việc mà mình yêu thích, 1 mọi đau đớn và các suy nghĩ bất ổn cũng qua đi và vượt lên tất cả là ý nghĩ, cái nhìn toàn cục mới mẻ về cuộc sống. Đó chính là điều mà tất cả chúng ta ai cũng cần hướng tới. Vấn đề đặt ra là nhân viên y tế, nhân viên công tác xã hội, người nhà bệnh nhân và cả người thân bệnh nhân cần được đào tạo hướng dẫn chăm sóc chuyên nghiệp nhằm giữ sự sa sút sức khỏe ở mức thấp nhất, cùng với các hỗ trợ xã hội cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân sa sút tâm thần. Ở Việt Nam chưa có cuộc tổng điều tra về sức khoẻ tâm thần song những số liệu từ các cuộc khảo sát lớn của các cơ quan chức năng cho thấy, số lượng người bị các bệnh liên quan đến sức khoẻ tâm thần ngày một tăng. Mục tiêu của đề án trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần, rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng giai đoạn 2011- 2020 do Thủ tướng Chính phủ ban hành, xác định : “90% số người tâm thần có hành vi nguy hiểm đến gia đình, cộng đồng và số người tâm thần lang thang được phục hồi chức năng luân phiên tại các cơ sở bảo trợ xã hội; 90% số người rối nhiễu tâm trí có nguy cơ cao bị tâm thần, người tâm thần được tư vấn, trị liệu tâm lý và sử dụng các dịch vụ CTXH khác” Tuy nhiên, để thực hiện được mục tiêu dự án còn này của Đề án trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng giai đoạn 2011 - 2020 do Thủ tướng Chính phủ ban hành. Tuy nhiên, để thực hiện mục tiêu dự án này còn khá nhiều vấn đề cần quan tâm giải quyết.Trước hết là nhu cầu về nhân viên CTXH chưa được đáp ứng. Dù người bệnh được điều trị ở cộng đồng hay các cơ sở y tế thì họ cũng luôn cần sự chăm sóc, giúp đỡ của nhân viên CTXH. Hiện nay, có 18 trung tâm điều dưỡng, phục hồi chức năng cho người tâm thần thuộc diện quản lý của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội tại 17 tỉnh, thành phố còn rất yếu và đặc biệt là công tác xã hội với người tâm thần cao tuổi. Trong bài tham luận Thảo Quốc Tế về Phát Triển Nghề Công tác Xã 2 Hội, tổ chức tại Đà Nẵng, ngày 3-4 tháng 11/2009 . Số ca được chẩn đoán hoặc tự biết mình có rối nhiễu tâm trí chỉ chiếm không quá 20%. 80% còn lại là không biết mình có bệnh do vậy, người bệnh hoàn toàn không được chăm sóc theo đúng nghĩa của khái niệm chăm sóc SKTT [21]. Có thế nói, việc nâng cao hiệu quả của các nhân viên công tác xã hội chăm sóc cho người tâm thân cao tuổi có ý nghĩa rất lớn đối với cuộc sống của họ. Từ những lý do đó chúng tôi chọn đề tài: “Công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi từ thực tiễn trung tâm trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần ở tỉnh Phú Thọ” 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Một đề tài cấp Nhà nước có quy mô khảo sát lớn, theo tiêu chuẩn quy định của quốc tế trên diện rộng gồm 67.380 người ở 8 vùng địa lý và 7 vùng kinh tế xã hội khác nhau, cho thấy chỉ tính trên 10 mã bệnh phổ biến, nước ta đã có 15% dân số bị các bệnh liên quan đến sức khoẻ tâm thần. Trong khi đó, quy chuẩn của nhân loại cũng như ở Việt Nam, có tới hơn 300 mã bệnh tâm thần. [33]. Người tâm thần dù ở bất kỳ quốc gia nào cũng rất cần sự quan tâm trợ giúp của người thân, cộng đồng, các dịch vụ xã hội. Đặc biệt là công tác xã hội với NTTCT, hiện nay ở Việt Nam chưa có một nghiên cứu nào về lĩnh vực này, nên việc chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu này không được dựa trên sự kế thừa của các nghiên cứu trước đó về công tác xã hội với NTTCT, chúng tôi chỉ tham khảo những nghiên cứu từ góc độ y tế để tìm hiểu về đặc điểm và nhu cầu của người bệnh. Tuy nhiên căn cứ vào tình hình thực tế hoạt động tại TTTGXH & PHCNCNTT Tỉnh Phú Thọ cùng với những kiến thức về công tác xã hội trong thời gian được đào tạo chúng tôi mạnh dạn nghiên cứu về vấn đề này nhằm đưa ra những đề xuất, kiến nghị đem lại lợi ích cho sức khỏe tâm trí người Việt Nam nói chung và những vấn đề về CTXH với NTTCT. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác xã hội đối với NTTCT qua thực tế tỉnh Phú Thọ. Từ đó đề xuất các giải pháp để thúc đẩy công tác xã hội đối với NTTCT tại Trung tâm Nghiên cứu các yếu tố tác động đến công tác xã hội đối với NTTCT 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa các cơ sở lý luận về người tâm thần, các lý thuyết được áp dụng trong công tác xã hội đối với NTTCT Đánh giá thực trạng CTXH đối với NTTCT tại địa bàn tỉnh Phú Thọ Nhận diện các yếu tố tác động đến CTXH đối với NTTCT tại địa bàn tỉnh Phú Thọ Đề xuất các giải pháp thúc đẩy hoạt động CTXH đối với NTTCT từ thực tiễn Trung tâm 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động của công tác xã hội đối với NTTCT tại Trung tâm Trợ giúp xã hội và Phục hồi chức năng cho người tâm thần (TTTGXH &PHCNCNTT) tỉnh Phú Thọ 4.2. Khách thể nghiên cứu Cán bộ làm công tác trợ giúp xã hội và Phục hồi chức năng cho NTTCT tại đơn vị Người tâm thần cao tuổi tại Trung tâm Trợ giúp xã hội và Phục hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ. 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Dựa trên quan điểm của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước trong công tác Trợ giúp xã hội và Phục hồi chức năng cho NTTCT của nước Việt Nam và của riêng tỉnh Phú Thọ hiện nay. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích tài liệu Là phương pháp sử dụng các kỹ thuật chuyên môn nhằm thu thập thông tin, số liệu, tài liệu từ các nguồn tài liệu đã được công bố hoặc rút ra từ các nguồn tài liệu những thông tin cần thiết phục vụ cho quá trình nghiên cứu. + Đọc và tìm hiểu các giáo trình, tài liệu có liên quan đến CTXH như: Nhập môn CTXH, Lý thuyết CTXH, CTXH nhóm, CTXH với người tâm thần , CTXH với người cao tuổi + Phân tích những công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến vấn đề CTXH đối với người tâm thần, người tâm thần phân liệt. + Đọc và phân tích các tài liệu, báo cáo để đánh giá thực trạng công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi. + Đọc, tìm hiểu và phân tích, đánh giá các tài liệu liên quan đến chính sách hỗ trợ đối với người tâm thần. - Phương pháp quan sát + Quan sát là phương pháp thu thập thông tin của nghiên cứu thông qua các tri giác như nghe, nhìn, để thu thập các thông tin từ thực tế xã hội nhằm đáp ứng mục tiêu nghiên cứu của đề tài. Trong nghiên cứu này, tác giả sử dụng phương pháp quan sát để quan sát các hoạt động bao gồm: giờ giấc sinh hoạt, điều trị, nghỉ ngơi, lao động, tư vấn trong một ngày, một tuần, một tháng để hiểu rõ về thực trạng người tâm 5 thần cao tuổi đang được nuôi dưỡng trong Trung tâm Trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ. - Phương pháp phỏng vấn sâu (cán bộ trực tiếp chăm sóc người tâm thần cao tuổi) Là phương pháp thu thập thông tin qua hỏi đáp. Phương pháp này được sử dụng để tìm hiểu sâu sác về các phản ứng, suy nghĩ, thái độ tình cảm, động cơ, quan điểm, chính kiến của các đối tượng được phỏng vấn đối với các vấn đề liên quan. Trong nghiên cứu, tác giả sử dụng phỏng vấn sâu để tìm hiểu về đời sống, tâm tư nguyện vọng cũng như nhu cầu của người tâm thần cao tuổi trong Trung tâm trợ giúp xã hội phục hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ và thuận lợi, khó khăn gặp phải của đội ngũ cán bộ khi thực hiện chính sách trợ giúp người tâm thần cao tuổi tại Trung tâm. Đối tượng phỏng vấn : gia đình, con hoặc vợ ( chồng) NTTCT có người nhà ở các mức độ tâm thần: nặng, ổn định, thuyên giảm, cán bộ quản lý Trung tâm, cán bộ của Trung tâm. Dung lượng mẫu:10 phiếu Cơ cấu mẫu: Gia đình bệnh nhân 3, cán bộ 05, cán bộ quản lý 02. Chúng tôi sử dụng câu hỏi phỏng vấn sâu nhằm tìm hiểu các thông tin liên quan đến việc tìm hiểu thực tiễn các hoạt động đối với NTTCT tại Trung tâm, Các giải pháp cung cấp dịch vụ CTXH cho NTTCT tại Trung tâm. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Chúng tôi lấy ý kiến của các nhà khoa học, các nhà công tác xã hội, các cán bộ giảng dạy có thâm niên và kinh nghiệm trong lĩnh vực công tác xã hội đối với các nhóm yếu thế về các vấn đề: Các khái niệm khoa học, những luận cứ khoa học, thực trạng công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi, cách tổ chức thực nghiệm khoa học và cách xây dựng hệ thống câu hỏi phỏng vấn 6 Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động: Chúng tôi nghiên cứu kết quả của các hoạt động công tác xã hội tại trung tâm. Trên cơ sở đó đánh giá thực trạng công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi tại trung tâm và đề các biện pháp thích hợp. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phân làm sáng tỏ lý luận về CTXH với người cao tuổi tâm thần (NTTCT), qua đó bổ xung và làm phong phú thêm cách nhìn nhận và đánh giá CTXH với NTTCT tại Trung tâm trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ (TTTGXH &PHCNCNTT ) Kết quả nghiên cứu còn là đề tài tham khảo hữu ích đối với các học giả, nhà khoa học, nhà nghiên cứu, chuyên gia quan tâm đến lĩnh vực CTXH với NCT và NTTCT 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ có cái nhìn tổng quan về tâm sinh lý người cao tuổi cũng như CTXH với người tâm thần cao tuổi qua thực tế tại TTTGXH & PHCNCNTT tỉnh Phú Thọ, từ đó nâng cao trách nhiệm của mọi người cùng với sự hỗ trợ của nhà nước nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho NCT và NTTCT. Chỉ ra được tầm quan trọng của NVCTXH với NTTCT cũng như các đối tượng yếu thế trong xã hội. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi 7 Chương 2: Thực trạng công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi tại Trung tâm Trợ giúp xã hội và Phục hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ Chương 3: Các biện pháp nâng cao hiệu quả thực hiện công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi tại Trung tâm Trợ giúp xã hội và Phục hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh Phú Thọ . 8 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI TÂM THẦN CAO TUỔI TỈNH PHÚ THỌ 1.1. Lý luận về người tâm thần 1.1.1. Một số khái niệm * Khái niệm về bệnh tâm thần Là những bệnh do hoạt động của não bộ bị rối loạn do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra: nhiễm khuẩn, nhiễm độc, sang chấn tâm thần, bệnh cơ thể… làm rối loạn chức năng phản ánh thực tại. Các quá trình cảm giác, tri giác, tư duy, ý thức, bị sai lệch cho nên bệnh nhân tâm thần có những ý nghĩ, cảm xúc, hành vi, tác phong không phù hợp với thực tại, với môi trường xung quanh. [23]. Phạm vi các bệnh tâm thần rất rộng. Bệnh tâm thần là loại bệnh rất phổ biến, công nghiệp ngày càng phát triển, sự tập trung dân cư vào các thành phố ngày càng đông, cuộc sống ngày càng căng thẳng thì bệnh ngày càng tăng. Có những bệnh tâm thần nặng (các bệnh loạn thần), quá trình phản ánh thực tại sai lệch trầm trọng, hành vi, tác phong bị sai lệch nhiều. Có những bệnh nhân tâm thần nhẹ (các bệnh tâm căn, nhân cách bệnh), quá trình phản ánh thực tại cũng như hành vi tác phong rối loạn ít, bệnh nhân vẫn còn có thể sinh hoạt, lao động, học tập được, tuy có giảm sút. - Bệnh tâm thần thường không gây chết đột ngột nhưng làm đảo lộn sinh hoạt, gây căng thẳng cho các thành viên trong gia đình và tổn thất cả về kinh tế. Bệnh tâm thần nếu không được chữa trị kịp thời có thể dẫn đến trạng thái tâm thần sa sút, người bệnh trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội. Phát hiện sớm và ngăn chặn kịp thời là để ngăn chặn sự tiến triển xấu này. * Phân biệt bệnh tâm thần với bệnh thần kinh : Điểm khác nhau - Bệnh tâm thần (còn gọi là tâm bệnh) chưa phát hiện được tổn thương đặc hiệu về 9 mặt hình thái của hệ thần kinh mà chỉ phát hiện được những biến đổi tinh vi về mặt sinh hóa, miễn dịch, di truyền… Ða số các dấu hiệu bệnh là do rối loạn chức năng của não. Phần lớn bệnh nhân có thể ăn khỏe, chơi khỏe, đi đứng bình thường nhưng có ý nghĩ, cảm xúc, hành vi không phù hợp, kỳ dị, khó hiểu. Bệnh nhân tâm thần thường không nhận thấy mình bị bệnh, từ chối điều trị tại chuyên khoa tâm thần. - Bệnh nhân thần kinh có nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra làm tổn thương thực thể tại các phần khác nhau của hệ thần kinh như não bộ, tủy sống, dây thần kinh ngoại vi gây rối loạn chủ yếu chức năng tiếp thu và thực hiện của con người. Người bệnh ít có các hành vi kỳ dị, ý nghĩ bất bình thường nhưng có thể tê liệt nửa người, khó khăn đi đứng, ăn nói, điếc, mù. * Nguyên nhân và các bệnh tâm thần thường gặp: Nguyên nhân gây nên bệnh tâm thần là một vấn đề phức tạp. Hiện nay, có những bệnh nguyên nhân đã rõ ràng, nhưng vẫn còn một số bệnh nguyên nhân chưa xác định được. Xung quanh vấn đề bệnh nguyên và bệnh sinh các bệnh tâm thần còn tồn tại nhiều quan điểm và giả thuyết khác nhau. Do có sự kết hợp phức tạp của nhiều nguyên nhân khác (di truyền, chuyển hóa, miễn dịch, cấu tạo thể chất…) nên khó xác định nguyên nhân chủ yếu. Các rối loạn tâm thần nội sinh thường gặp là: Bệnh tâm thần phân liệt. + Rối loạn cảm xúc lưỡng cực. + Động kinh nguyên phát. Các nhân tố thuận lợi cho bệnh tâm thần phát sinh : + Yếu tố di truyền : Vấn đề di truyền tất nhiên có ảnh hưởng xấu đến một số bệnh tâm thần nhưng không phải là tuyệt đối. Có khi bệnh tâm thần phát sinh trong một thành viên của gia đình mà không thấy trong các thành viên khác, có trường hợp cha mẹ đều có bệnh mà con cháu vẫn khỏe mạnh 10 bình thường. Cũng có trường hợp nhân tố di truyền không tác động vào thế hệ tiếp theo mà vào thế hệ sau nữa. + Yếu tố nhân cách: Nhân cách bao gồm: thích thú, khuynh hướng, năng lực, tính cách, khí chất… - Nhân cách mạnh, bền vững là một nhân tố chống lại sự phát sinh các bệnh tâm thần, nhất là các bệnh do căn nguyên tâm lý. Khi bị bệnh tâm thần thì người có nhân cách vững bị nhẹ hơn và hồi phục nhanh hơn. - Nhân cách yếu, không bền vững là một yếu tố thuận lợi cho bệnh tâm thần phát sinh, khi mắc bệnh tâm thần sẽ hồi phục khó khăn và chậm. +Tuổi tác: Mỗi lứa tuổi có những đặc điểm tâm lý riêng, vì thế có những loại bệnh tâm thần thường hay xảy ra ở lứa tuổi này mà ít xảy ra ở lứa tuổi khác + Giới tính: Nam giới thường hay mắc bệnh tâm thần nhiều hơn nữ giới. Các bệnh tâm thần do chấn thương sọ não, nghiện rượu, bệnh động kinh… thường gặp ở nam giới. Các bệnh rối loạn phân ly (histeria), rối loạn cảm xúc lưỡng cực, trầm cảm, lo âu…hay gặp ở nữ giới. Đặc biệt phụ nữ còn có những rối loạn tâm thần do những sự biến động của nội tiết vào các thời kỳ: dậy thì, kỳ kình nguyệt, sinh nở, tiền mãn kinh mà và mãn kinh. *Tình trạng sức khỏe của người tâm thần: Trên thực tế lâm sàng thường gặp những bệnh tâm thần phát sinh khi sức khỏe bị giảm sút, mất ngủ kéo dài, thiếu dinh dưỡng lâu ngày, làm việc quá sức…Khi người bệnh tâm thần quá suy kiệt thì cần phải nâng cao thể trạng để giúp người bệnh nhanh chóng hồi phục. Bệnh tâm thần phân liệt: Các rối loạn phân liệt có đặc điểm chung là rối loạn cơ bản và đặc trưng về tư duy, tri giác và cảm xúc không thích hợp hay cùn mòn, ý thức còn rõ ràng và năng lực trí tuệ thường được tư duy. Bệnh nhân thường cảm thấy ý nghĩ của mình hình như bị người khác biết hay lấy 11 bớt, hay ý nghĩ của mình vang thành tiếng hay bị phát thanh. Cảm thấy có sức mạnh tự nhiên hay siêu nhiên đang hoạt động làm ảnh hưởng đến ý nghĩ, cảm xúc hay hành vi của mình. Tri giác thường bị rối loạn theo những cách khác nhau, thường có những ảo thanh bình luận về bệnh nhân. Nét đặc trưng của cảm xúc là nông cạn, thất thường hay không thích hợp. Trong một số trường hợp tư duy trở nên gián đoạn hay thêm từ khi nói hoặc lời nói không thích hợp. Tác phong có thể trở nên rối loạn trầm trọng, kích động hay sững sờ giữ nguyên tư thế, tập tính cá nhân có thể biến đổi, trở nên mất thích thú, thiếu mục đích, lười nhác và cách ly xã hội. Bệnh thường gặp ở lứa tuổi 18 đến 30, tỷ lệ mắc bệnh từ 0,5% đến 1% dân số. Điều trị chủ yếu bằng các thuốc an thần kinh phối hợp với liệu pháp lao động thích ứng xã hội 1.1.2. Đặc điểm đời sống tâm lý- xã hội và nhu cầu của người tâm thần cao tuổi * Tuổi thọ của người tâm thần Cuộc đời người mắc bệnh tâm thần nặng ngắn hơn từ 15–20 năm so với tuổi thọ dân số chung ở 3 quốc gia (Đan Mạch, Phần Lan và Thụy Điển) có chính sách chăm sóc sức khỏe chất lượng cao và tỷ lệ tử vong ở người bệnh tâm thần cao gấp 2–3 lần so với dân số chung. Đây là kết quả nghiên cứu của Cơ quan nghiên cứu sức khỏe tâm thần Bắc Âu, Gothenburg, Thụy Điển từ năm 1987–2006. Nghiên cứu này cho thấy có sự mất cân bằng lớn giữa những người bệnh tâm thần và dân số còn lại. Theo Gs Kristian Wahlbeck, lãnh đạo nhóm nghiên cứu cho biết cuộc đời bệnh nhân tâm thần nam ngắn hơn 20 năm và bệnh nhân nữ ngắn hơn 15 năm. Nghiên cứu này đăng trên Tạp chí tâm thần Anh quốc số tháng 12/2011. [37]. Tương tự như các nước phát triển, Thụy Điển, Phần Lan và Đan Mạch đã qua giai đoạn “giải phóng bệnh nhân tâm thần khỏi các bệnh viện tâm thần lớn – nơi giam giữ” sự thay đổi lớn lao với chính sách bệnh nhân tâm thần điều trị nội trú chuyển sang điều trị ngoại trú tại cộng đồng và hòa nhập xã hội. Các tác giả 12 đưa ra một vài khả năng giải thích về tỷ lệ tử vong cao ở người bệnh tâm thần bao gồm phong cách sống không lành mạnh, sức khỏe yếu, chăm sóc y tế không phù hợp và do “văn hóa (hay thói quen) xem thường các bệnh lý thường xảy ra kèm theo ở người bệnh tâm thần(và tử vong sớm do các bệnh lý kèm theo này)”. Ngoài ra kết quả còn cho thấy người bệnh tâm thần thường nghèo hơn, không có việc làm, độc thân và bị cách ly ra ngoài sự phát triển của xã hội - tất cả được xem là các yếu tố nguy cơ gây nên sức khỏe kém và tử vong sớm. Mặc dù là 3 nước Bắc Âu nằm trong các nước cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng tốt nhất và phân bố công bằng nhất trên thế giới nhưng khoảng cách tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân tâm thần và trong dân số chung gần nhau chỉ trong 2 thập kỷ qua và khoảng cách này vẫn không thay đổi. *Bệnh tâm thần ở người cao tuổi Xuất hiện sau tuổi 65 và tuổi càng cao thì khả năng bị mắc bệnh ngày càng tăng. Hiện nay tại Mỹ cứ trong mỗi 20 người ở lứa tuổi 65 thì có 1 người bị tâm thần, còn ở lứa tuổi bằng hoặc trên 85 thì có 3 đến 5 người bị bệnh. Người tâm thần cao tuổi thường khởi phát rất chậm và dần dần theo thời gian sẽ trở nên nặng hơn. Các triệu chứng xuất hiện đầu tiên thường là thay đổi tính tình và giảm trí nhớ. NTTCT trở nên dễ mệt mỏi, tức giận hoặc lo âu. Thường hay quên đồ dùng mình để chỗ nào nên hay mất thời gian tìm kiếm. Sự suy giảm trí nhớ bệnh lý này khác với sự giảm trí nhớ nhẹ có thể gặp ở người già bình thường. Dần dần trí nhớ người bệnh ngày càng giảm sút hơn. Họ thường quên tên của món đồ mà họ muốn gọi, quên tên các bạn thân, không hiểu các con số trên hóa đơn tính tiền, không hiểu những gì mình đọc trong sách báo, không thể viết và không thể lập được kế hoạch làm việc hằng ngày. Lúc này người bệnh bắt đầu khó hoà nhập vào môi trường xả hội chung quanh, thường dễ nổi giận vô cớ, hay la lối, ăn mặc không phù hợp với hoàn cảnh. 13 Cuối cùng người bệnh trở nên lú lẫn, không biết ngày tháng năm, không nói được tên địa danh nơi họ đang sống, nếu đi ra khỏi nhà thì thường hay đi lang thang và không tìm được đường về, đêm khó ngủ, không thể nói chuyện mạch lạc với người chung quanh, quên tên và không nhận ra con cái, không thể tự làm những việc cơ bản hằng ngày như tắm rửa, ăn uống, làm vệ sinh cá nhân. Lúc này người thân sẽ phải chăm sóc bệnh nhân về mọi mặt và trong mọi lúc. Khoảng 30% bệnh nhân có ảo giác và 30% bệnh nhân có hoang tưởng. 40 - 50% bệnh nhân có các triệu chứng trầm cảm và lo âu. Diễn tiến bệnh sẽ trở nên nặng hơn một cách từ từ . Thời gian sống trung bình của người bệnh từ lúc phát bệnh đến lúc chết thường là từ 8 – 10 năm. Bệnh nhân thường chết vì suy kiệt hoặc do các bệnh lý phối hợp như viêm phổi, bệnh tim mạch [35]. 1.2. Lý luận về công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi 1.2.1. Một số khái niệm * Khái niệm công tác xã hội Hiệp hội CTXH quốc tế và các trường đào tạo CTXH quốc tế (2011) thống nhất một định nghĩa về CTXH như sau: Công tác xã hội là nghề nghiệp tham gia vào giải quyết vấn đề liên quan tới mối quan hệ của con người và thúc đẩy sự thay đổi xã hội, tăng cường sự trao quyền và giải phóng quyền lực nhằm nâng cao chất lượng sống của con người. CTXH sử dụng các học thuyết về hành vi con người và lý luận về hệ thống xã hội vào can thiệp sự tương tác của con người với môi trường sống. Theo IFSW (Hiệp hội nhân viên CTXH Quốc tế), Tháng 07/2000, Montreal, Canada: "Công tác xã hội chuyên nghiệp thúc đẩy sự thay đổi xã hội, việc giải quyết các vấn đề trong các mối quan hệ con người và sự tăng quyền lực và giải phóng người dân nhằm giúp cho cuộc sống của họ ngày càng thoải mái, dễ chịu. Vận dụng các lý thuyết về hành vi con người và hệ 14 thống xã hội, CTXH can thiệp ở các điểm tương tác giữa con người và môi trường của họ. Nhân quyền và công bằng xã hội là các nguyên tắc căn bản của nghề." Theo đề án phát triển nghề CTXH giai đoạn 2010 - 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định 32/2010/QĐ-TTg thì CTXH được định nghĩa như sau: “CTXH là hoạt động mang tính chuyên môn, được thực hiện theo các nguyên tắc và phương pháp riêng nhằm hỗ trợ các cá nhân, gia đình, nhóm xã hội và cộng đồng dân cư trong việc giải quyết các vấn đề của họ. Qua đó CTXH theo đuổi mục tiêu vì hạnh phúc cho con người và tiến bộ xã hội”. Theo tác giả Bùi Thị Xuân Mai (2010) CTXH là một nghề, một hoạt động chuyên nghiệp nhằm trợ giúp các cá nhân, gia đình và cộng đồng nâng cao năng lực đáp ứng nhu cầu và tăng cường chức năng xã hội, đồng thời thúc đẩy môi trường xã hội về chính sách, nguồn lực và dịch vụ nhằm giúp cá nhân, gia đình và cộng đồng giải quyết và phòng ngừa các vấn đề xã hội góp phần đảm bảo an sinh xã hội. [15 tr. 19] * Khái niệm về công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi : Là phương pháp mà nhân viên công tác xã hội sử dụng các đạo đức nghề công tác xã hội, các kiến thức, kỹ năng công tác xã hội để trợ giúp người tâm thần nhằm giải quyết các vấn đề xã hội của người tâm thần cao tuổi . 1.2.2 Vai trò của công tác xã hội đối với người tâm thần cao tuổi Khi nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người dân ngày càng tăng mà khả năng đáp ứng của ngành y tế chưa theo kịp thì những người làm CTXH có vai trò rất quan trọng. Họ giúp tạo dựng mối quan hệ hài hòa giữa tinh thần và thể chất của người bệnh, giữa người bệnh với người thân, giữa người bệnh với những người chung quanh, giữa người bệnh với cơ sở y tế... Ðể cân nhắc về 15
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan